INNOWACJE W AGROTECHNICE STRĄCZKOWYCH

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE INNOWACJE W AGROTECHNICE STRĄCZKOWYCH Olsztyn, 2017 r.

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO z siedzibą w Olsztynie Barbara Skowronek Ewa Jaworska Innowacje w agrotechnice strączkowych Olsztyn, 2017 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax 89 535 76 84, 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. 87 520 30 31, 520 30 32, fax 87 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński I Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik II Zastępca Dyrektora WMODR mgr Sonia Solarz-Taciak Dyrektor Oddziału w Olecku mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 300 egz. Wydanie I

Spis treści Wstęp... 4 I. UPRAWA STRIP TILL... 5 II. AGROTECHNIKA STRĄCZKOWYCH... 7 III. WYNIKI BADAŃ AGROTECHNICZNYCH PRZEPROWADZONE Z ROŚLINAMI STRĄCZKOWYMI W PROGRAMIE WIELOLETNIM W LATACH 2011-2015... 10 IV. PODSUMOWANIE... 13 Literatura... 15

WSTĘP W ostatnich latach udział zbóż w strukturze zasiewów w Polsce przekracza 70%, a w niektórych regionach kraju nawet 80%. Uwarunkowania rynkowe i ekonomiczne gospodarstw wymuszają ograniczenie liczby uprawianych gatunków roślin. Znacznie zmniejszyła się powierzchnia okopowych i strączkowych na rzecz kukurydzy i rzepaku. Intensyfikacja produkcji roślinnej prowadzi do wzrostu zużycia nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. W efekcie wzrasta zakwaszenie gleb, zmniejsza się aktywność mikroorganizmów glebowych, następuje kompensacja chwastów i czynników chorobotwórczych oraz jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych. Konsekwencją jest nie tylko spadek plonów, ale również postępująca degradacja gleby. Jednym ze sposobów odbudowania prawidłowej struktury gleby jest wprowadzenie do zmianowania roślin strączkowych lub motylkowych drobnonasiennych wysiewanych w plonie głównym. Powierzchnia zasiewów roślin strączkowych w Polsce w okresie ostatnich 25 lat ulegała dużym zmianom, największą powierzchnię, (ponad 300 tys. ha) zajmowały w 1989 roku. Związane to było z planem gospodarczym realizowanym przez ówczesne władze naszego kraju opartym na samowystarczalności kraju w surowce wysokobiałkowe do produkcji pasz treściwych, w którym nasiona roślin strączkowych były głównym źródłem białka. W latach 90-tych powierzchnia zasiewów roślin strączkowych była dosyć stabilna i kształtowała się w granicach 140-150 tys. ha, w tym około 100 tys. ha zajmowały pastewne i około 50 tys. jadalne na nasiona. Od tego okresu obserwuje się powolny przyrost powierzchni zasiewów roślin strączkowych, a w latach 2010-2016 obserwowany jest znaczący wzrost zainteresowania tymi gatunkami spowodowany głównie wprowadzeniem dopłat do ich uprawy. Powierzchnia uprawy roślin strączkowych na nasiona i zielonkę w Polsce w roku 2010 wynosiła ponad 190 tys. ha (rys. 1) i była mniejsza o około 30% niż areał ich uprawy w roku 2014, kiedy wynosiła 249 tys. ha (GUS). Rys. 1. Powierzchnia zasiewów pastewnych i jadalnych strączkowych w Polsce uprawianych na nasiona w latach 1999-2014. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 5

Uprawa roślin strączkowych w Polsce jest zróżnicowana regionalnie. Największą powierzchnię zasiewów zajmują one w regionie północnym, a najmniejszą w regionie południowym. Mapa 1. Powierzchnia uprawy roślin strączkowych (tys. ha) i udział w strukturze zasiewów w 2014 roku. (%) (na górze powierzchnia, na dole udział). Powierzchnia uprawy - 249,1 tys. ha. Udział w strukturze zasiewów - 2,32%. UPRAWA STRIP TILL W ostatnich latach zanotowano wyraźny postęp w doskonaleniu agrotechniki takich roślin jak zboża, kukurydza, rzepak czy buraki cukrowe. Natomiast rośliny strączkowe w tym zakresie bazują na zaleceniach agrotechnicznych, pochodzących jeszcze z drugiej połowy XX wieku. Dziś każdy rolnik, a zwłaszcza młody, powinien zdawać sobie sprawę z tego że nowoczesna agrotechnika wymaga nie tylko nowych ale coraz doskonalszych maszyn i narzędzi do uprawy roli, ale przede wszystkim szerokiej i ciągle uzupełnianej wiedzy. Standardowa uprawa roli (głęboka orka) czyni glebę głęboko spulchnioną, stwarzającą bardzo dobre warunki do wzrostu korzeni, ale z drugiej strony naraża ją na przesuszenie, erozję wodną, wietrzną, a także na zaskorupienie. Natomiast uprawa bezorkowa spulchnia i miesza glebę, ale jej nie odwraca, a pozostawione na powierzchni resztki pożniwne chronią ją przed erozją. Jednak bezorkowy system uprawy ogranicza m.in. pobieranie wody oraz składników pokarmowych przez rośliny, a duża ilość resztek po zbiorze przedplonu utrudnia precyzyjne umieszczenie nasion w glebie. Uprawa pasowa uprawa roli łączy w sobie pozytywne aspekty uprawy głębokiej i uprawy zerowej. Najnowszą metodą w uprawie strączkowych jest znany już z siewów np. kukurydzy strip till, czyli uprawa pasowa gleby. Wysiew ziarna/nasion prowadzony jest w technologii uproszczonej, która z założenia jest mniej energochłonna, a przez to tańsza w wykonaniu dla rolnika. Na polu z uprawą pasową powstają części (pasy) aktywnej uprawy oraz części (pasy) bierne, na których zabieg agrotechniczny nie jest wykonywany lub jest wykonywany z minimalnymi nakładami energii (lekkie spulchnianie). W pasach aktywnej uprawy zostaje umieszczony materiał siewny, a w pasach 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

biernych gleba zostaje co najwyżej lekko wzruszona. W pasach aktywnych pozostawione z przedplonu resztki pożniwne zostają rozdrobnione i spulchnione za pomocą różnych elementów uprawowych. Jest to konieczne, aby posiane nasiona miały jak najlepsze warunki do kiełkowania i wschodów. W tradycyjnym płużnym systemie uprawy roli uprawa roli polega na wykonaniu po przedplonie (zbożach) następujących zabiegów: podorywki (lub talerzowania), bronowania, orki przedzimowej, wiosną uprawek przedsiewnych, siewu i zabiegów pielęgnacyjnych. Bardzo ważną czynnością na wiosnę jest głębokość zastosowania agregatu uprawowego przed siewem. W przypadku uprawy łubinu powinien on polegać na płytkim 5-6 cm spulchnieniu roli, który pozwoli wysiać łubin na głębokość nie większą jak 3-4 cm, nie przesuszając przy tym nadmiernie wierzchniej warstwy roli. Natomiast uprawa przedsiewna pod bobik lub groch przy pomocy agregatu uprawowego powinna być głębsza do 10-12 cm. Pozwoli to wysiać groch na prawidłową głębokość około 7-8 cm, a bobik jeszcze głębiej na 8-10 cm. Do siewu bobiku i grochu najbardziej nadają się siewniki talerzowe. Zbyt płytki siew zwłaszcza siewnikiem redlicowym jest jednym z najczęściej popełnianych błędów w uprawie grochu i bobiku. Te same zasady obowiązują w przypadku zastosowania agregatu uprawow Wstępne wyniki badań przeprowadzone w Katedrze Agronomii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z zastosowaniem jednorazowej uproszczonej uprawy roli (bez orki) oraz siewu bezpośredniego w ściernisko pod łubin żółty i łubin wąskolistny wykazały, że uprawa uproszczona w porównaniu z tradycyjną uprawą z zastosowaniem orki nie obniżała plonów nasion obu gatunków łubinu. (o czym w dalszej części opracowania) o-siewnego i siewie łubinu oraz grochu i bobiku. Wstępne wyniki badań przeprowadzone w Katedrze Agronomii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z zastosowaniem jednorazowej uproszczonej uprawy roli (bez orki) oraz siewu bezpośredniego w ściernisko pod łubin żółty i łubin wąskolistny wykazały, że uprawa uproszczona w porównaniu z tradycyjną uprawą z zastosowaniem orki nie obniżała plonów nasion obu gatunków łubinu. (o czym w dalszej części opracowania). W technologii pasowej - strip till istnieje możliwość podania w czasie siewu zlokalizowanego nawożenia tuż poniżej posianych nasion. Taki system pozwala na aplikację niewielkiej (10 30 kg) dawki startowej azotu np. dla bobiku czy soi w obrębie wysianych nasion, co z kolei stymuluje początkowy wzrost strączkowych, zanim one same nie nawiążą współpracy z bakteriami brodawkowymi wiążącymi wolny azot z powietrza. Inną możliwością jest podanie wiosną fosforu i/lub potasu łącznie z wysiewem nasion np. łubinu żółtego, uprawianego na glebie lekkiej, na której nawożenie jesienne mogłoby spowodować znaczne straty składników pokarmowych, na skutek ich wymycia do głębszych warstw gleby czy ucieczki do cieków wodnych. Łubin żółty oraz pozostałe gatunki łubinów (wąskolistny, biały, czy nawet andyjski) oraz soja i fasola wymagają płytszego umieszczania nasion (3 4 cm), gdyż kiełkują w sposób epigeiczny, czyli ich łodyżka podliścieniowa (hypokotyl) wyciąga podczas wschodów liścienie z nasion nad powierzchnię gleby. Elastyczność technologii strip till daje wiele możliwości rozwiązań. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 7

Szczególne zastosowanie tej technologii ma uzasadnienie, gdzie zmiany warunków pogodowych (susza) czy zwykłe niedobory wilgoci w optymalnych terminach siewów różnych gatunków roślin stają się dla rolników problemem. AGROTECHNIKA STRĄCZKOWYCH Generalnie agrotechnika roślin strączkowych wymaga praktycznej znajomości podstawowych zasad jej uprawy. Strączkowe bardzo silnie reagują na nieodpowiednio dobrany rodzaj gleby i jej ph. Tab. 1. Wymagania glebowe strączkowych. Stanowisko Miejsce roślin strączkowych uprawianych na nasiona było w zmianowaniu zawsze po zbożach lub w dalszych latach po oborniku. Zasada generalna, że po sobie nie powinny być uprawiane częściej, niż co 4-5 lat obowiązuje również dziś. Obecnie przy ponad 75% udziale zbóż ich miejsce w zmianowaniu tym bardziej powinno przypadać po zbożach. Spełniają w tym miejscu ważną rolę przerywnika fitosanitarnego. Pozostawiają doskonałe stanowisko wzbogacone w azot dla zbóż, a gatunki wcześniej schodzące z pola jak groch czy łubin wąskolistny również pod rzepak ozimy. Przykłady zmianowania strączkowych z różnym udziałem zbóż: q gleba I-III klasy zmianowanie 4-polowe z 50% udziałem zbóż: pszenica ozima, bobik (lub groch), pszenica ozima, rzepak ozimy, q gleba I-III klasy zmianowanie 5-polowe z 60% udziałem zbóż: pszenica ozima, bobik (groch), pszenica ozima, rzepak ozimy, pszenica ozima, q gleba I-III klasy zmianowanie 4 polowe z 75% udziałem zbóż: pszenica ozima, bobik (lub groch), pszenica ozima, pszenica ozima, q gleba IVb-V klasy zmianowanie 4 polowe z 50% udziałem zbóż: pszenżyto ozime, łubin żółty, żyto ozime, gorczyca biała, q gleba IVb-V klasy zmianowanie 5 polowe z 60% udziałem zbóż: żyto ozime, łubin żółty, żyto ozime, ziemniaki, pszenżyto ozime, q gleba IVb-V klasy zmianowanie 4-polowe z 75% udziałem zbóż: żyto ozime, łubin żółty, pszen- 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

żyto ozime, żyto ozime. Tradycyjna uprawa roli Uprawa roli jest taka sama jak pod inne rośliny jare wczesnego siewu, wyjątkiem oczywiście jest wyka ozima a szczególnie ważne jest odchwaszczenie pola. q uprawa pożniwna i jesienna: po zbiorze przedplonu wykonujemy zespół uprawek pożniwnych, następnie nawożenie P i K - najlepiej pod orkę i orka przedzimowa; q uprawa wiosenna- to włókowanie lub bronowanie w celu ograniczenia strat wody i wstępnego doprawienia roli, następnie wysiew nawozów azotowych na stanowiskach ubogich i wysiew nasion - zgodnie z wymaganiami każdego gatunku. Nawożenie q Nawożenie azotem. Rośliny strączkowe, dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, wykorzystują azot atmosferyczny, lecz zanim ta symbioza się rozwinie, zalecane jest stosowanie przedsiewne azotu (tzw. dawki startowej) w ilości 20-30 kg N na 1 ha, natomiast w uprawie łubinów można zrezygnować z nawożenia azotowego; q Nawożenie fosforem i potasem. Wielkość dawek zależy od zasobności gleby, wartości przedplonu, stopnia mineralizacji oraz wielkości przewidywanego plonu; Przykładowe dawki pokarmowe: bobik: od 60 do 100 kg P 2 O 5 /ha i od 100 do 160 kg K 2 O/ha, groch polny: od 60 do 100 kg P 2 O/ha i od 100 do 180 kg K 2 O/ha, łubin żółty: od 40 do 60 kg P 2 O/ha i od 80 do 120 kg K 2 O/ha, łubin wąskolistny: od 40 do 60 kg P 2 O/ha i od 80 do 120 kg K 2 O/ha, łubin biały: od 60 do 90 kg P 2 O/ha i od 80 do 140 kg K 2 O/ha, wyka jara: od 60 do 100 kg P 2 O/ha i od 100 do 160 kg K 2 O/ha, wyka ozima (uprawiana w mieszankach): od 60 do 90 kg P 2 O/ha i od 100 do 140 kg K 2 O/ha. q Wapnowanie gleby. Należy pamiętać, że to odczyn gleby decyduje o symbiozie z bakteriami. Bobik, groch i wyka jara wymagają obojętnego odczynu gleby, dlatego jeżeli zachodzi potrzeba odkwaszenia gleby to po zbiorze przedplonu należy zastosować nawozy wapniowe. Łubiny ujemnie reagują na zasadowy odczyn gleby. Siew Materiał siewny powinien być dobrej jakości (energia kiełkowania: od 75 do 95%, czystość ok. 98%, brak uszkodzeń mechanicznych). Należy zaprawiać nasiona przeciwko chorobom a bezpośrednio przed siewem zaprawić nasiona nitraginą. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 9

Parametry siewu: q Wyższa wartość dla odmian epigonalnych, jednopędowych. q Termin optymalny: od 20 marca do 5 kwietnia. Tab 2. Pielęnacja. Według starych zaleceń: q wałowanie po siewie w celu łatwiejszego zbioru (dotyczy grochu), q niszczenie zaskorupienia gleby i zachwaszczenia (strączkowe długo kiełkują i dlatego łatwo ulegają zachwaszczeniu), Według obecnych zaleceń: q stosowanie herbicydów zgodnie z zaleceniami IOR. Choroby i szkodniki występujące w uprawach roślin strączkowych q choroby roślin strączkowych: groch: askochytoza, rdza grochu, mączniak prawdziwy, bobik: askochytoza, czekoladowa plamistość, łubiny: antraknoza, fuzarioza, q szkodniki roślin strączkowych: strąkowce, oprzędziki, pachówki strąkóweczki, mszyce. 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Zbiór q zbiór na nasiona: zbiór wykonać jednoetapowo w fazie, gdy nasiona są twarde i suche (2/3 strąków na roślinie jest suchych); w przypadku, gdy dojrzewanie i suszenie roślin w polu jest utrudnione, należy wykonać desykację roślin (Reglone 200 SL 2-4 l/ha), po 6-10 dniach można przystąpić do zbioru kombajnem; równo dojrzewają odmiany samokończące; wilgotność nasion nie powinna być większa niż 15-16%; nasiona po zbiorze należy dosuszyć (ok. 14%) i doczyścić; q zbiór na zieloną masę: rośliny strączkowe należy zbierać, gdy zielonka zawiera najwyższą ilość składników pokarmowych i najmniej włókna; groch, peluszkę i wykę należy zbierać, gdy wytworzą się pierwsze strąki i rośliny znajdują się w fazie kwitnienia; łubin wąskolistny należy zbierać w fazie pełnego kwitnienia na pędach głównych; łubin żółty i biały należy zbierać w fazie wykształcania się strąków na pędzie głównym oraz kwitnienia na pędach bocznych; bobik należy zbierać podczas wykształcania się strąków. Tab. 3. Wartość pokarmowa nasion roślin strączkowych. WYNIKI BADAŃ AGROTECHNICZNYCH PRZEPROWADZONE Z ROŚLINAMI STRĄCZ- KOWYMI W PROGRAMIE WIELOLETNIM W LATACH 2011-2015 Badania agrotechniczne przeprowadzone z roślinami strączkowymi w Programie wieloletnim w latach 2011-2015 skierowane były głównie na potrzeby praktyki rolniczej. Przeprowadzone badania wykazały, że łubin żółty związał z powietrza w ciągu sezonu wegetacyjnego 144,5 kg azotu, czyli tyle azotu ile znajduje się w 425 kg saletry amonowej i nie tylko, bo około 39,4 kg związanego z powietrza azotu znajduje się w resztkach pożniwnych (116 kg saletry amonowej), które pozostają na polu dla rośliny następczej, jaka jest zazwyczaj zboże. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 11

Kolejnym i bardzo ważnym zadaniem badawczym dotyczącym agrotechniki była ocena trwałego, wieloletniego oddziaływania uproszczeń w uprawie roli na plonowanie, jakość nasion i efekty ekonomiczne uprawy grochu i łubinu. Pierwsze badania wieloletnie z tego zakresu zostały przeprowadzone w katedrze Agronomii UP w Poznaniu z grochem i łubinem żółtym na poletkach, gdzie od 1999 roku stosowana była uprawa uproszczona (bezorkowa) oraz siew bezpośredni w ściernisko. Uzyskano następujące wyniki: q Największe plony uzyskano po uproszczonej uprawie roli, natomiast w tradycyjnej uprawie orkowej plony były niższe 7,5% a w siewie bezpośrednim 11%. q Nie stwierdzono korzystnego oddziaływania siewu bezpośredniego przerywanego uprawą bezorkową na plonowanie grochu. q Plony nasion łubinu żółtego w tradycyjnej uprawie orkowej i uprawie uproszczonej były podobne, natomiast skutkiem siewu bezpośredniego w ściernisko był plon o 0,7% niższy. Wpływ systemu uprawy roli na plonowanie roślin strączkowych w doświadczeniach łanowych t/ha HR Smolice, Oddział Przerębowo UP Poznań (2012-2015) wykazano, że uproszczona uprawa zapewniała wyższe plony nasion roślin strączkowych od 6,0 do 12% niż tradycyjna uprawa orkowa. Tab.4. Wpływ systemu uprawy roli na plonowanie roślin strączkowych na plonowanie. Gatunek Tradycyjny (orkowy) System uprawy roli Uproszczony (bezorkowy) Zerowy (siew bezp.) Łubin żółty 1,50 (100%) 1,68 (112%) 1,49 (99%) Łubin wąskolistny 1,91 (100%) 2,11 (110%) 1,79 (93%) Łubin biały 2,53 (100%) 2,64 (109%) 2,09 (83%) Groch siewny 3,03 (100%) 3,2 (106%) 2,66 (88%) Źródło: Szukała J. 2016 r. Tab. 5. Wpływ systemu uprawy roli na efekty ekonomiczne. Nadwyżka bezpośrednia w zł/ha (wg cen z 2015 roku z dopłatami) HR Smolice, Oddział Przerębowo UP Poznań (2012-2015). Gatunek System uprawy roli Tradycyjny (orkowy) Uproszczony (bezorkowy) Zerowy (siew bezp.) Łubin żółty 787,24 982,01 875,14 Łubin wąskolistny 1 255,82 1 378,53 1 278,96 Łubin biały 1 411,38 1 596,96 1 188,68 Groch siewny 1 815,92 1 987,17 1 638,84 Źródło: Szukała J. 2016r. 12 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Dla rolnika uzyskana nadwyżka bezpośrednia pomiędzy gatunkami była zróżnicowana, a największą dostarczała uprawa grochu. Także system uproszczony zapewnił uzyskanie większej nadwyżki bezpośredniej w uprawie wszystkich gatunków niż tradycyjny system orkowy. Eliminując najbardziej energochłonny zabieg agrotechniczny jakim jest orka, w uprawie uproszczonej groch oraz łubinu można uzyskać najlepsze wyniki ekonomiczne, to znaczy największą nadwyżkę bezpośrednią i niższy koszt produkcji 1 kg białka. Jest to skutek mniejszego o około 30% (17l/ha) zużycia paliwa oraz niższych około 20% nakładów pracy. Badania przeprowadzone równolegle przez UP w Poznaniu i UTP w Bydgoszczy z łubinem i grochem jednoznacznie wykazały, że wzrost nakładów z technologii nisko- do wysokonakładowej, gdzie stosowana była pełna ochrona roślin przeciwko chwastom, chorobom i szkodnikom, wyższe nawożenie NPK oraz nawożenie dolistne prowadzi do wyższych plonów nasion, ale nakłady te nie pokrywają wartości zebranego plonu nasion wraz z dopłatami. Dlatego też uzasadnienie w praktyce mają technologie nisko- do siedmionakładowych. Uwzględnia się trzy podstawowe dla plonowania rzeczy: szczepienie nasion nitraginą, zabezpieczenie przed zachwaszczeniem oraz przed antraknozą. Jeśli chodzi o wartość przedplonową to wyniki badań przeprowadzone na dobrych glebach w regionach dolnośląskim i warmińsko-mazurskim wykazały, iż rzepak ozimy po strączkowych plonował wyżej niż w stanowisku po pszenicy jarej. Tab. 6. Wpływ stanowiska po roślinach strączkowych na plonowanie rzepaku ozimego na glebach dobrych II i III klasy (t/ha) UWM Olsztyn i UP Wrocław Przedplon UWM Olsztyn t/ha ) N/ha UP Wrocław (t/ha )N/ha Bobik (trad. Olga) 5,41 (106%) 4,43 (107%) Bobik (samok. Granit) 6,07 (118%) 5,09 (124%) Groch siewny 5,74 (112%) 4,97(121%) Łubin wąskolistny 5,52 (108%) 4,41 (107%) Pszenica jara kontrola 5,12 (100%) 4,12 (100%) Źródło: Szukała J. 2016 r. Rzepak ozimy po strączkowych dawał beznakładowo wyższe plony niż po pszenicy jarej: q w regionie warmińsko mazurskim 6-18% (0,29-0,95 t/ha), q w regionie dolnośląskim 7-24% (0,31-0,97 t/ha). WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 13

Korzyści wynikające z wprowadzenia rośliny strączkowej do uprawy rozpatrywać należy pod kątem całego zmianowania, a więc wszystkich kolejno uprawianych po sobie roślin. Wykorzystanie potencjału biologicznego odmian roślin uprawnych, w tym również strączkowych, waha się w granicach 45-60%. Jedna z dróg większego wykorzystania potencjału może być jesienny siew ozimych odmian grochu i łubinu białego z katalogu UE. Badania przeprowadzone z UTP w Bydgoszczy wykazały, że zastosowane trzy późnojesienne terminy siewu oraz sposoby wysiewu, zabezpieczające rośliny obu gatunków przed stresowymi warunkami w okresie zimowania (siew, międzyplon, ściernisko, płytkie redliny, obredlanie) nie dały pozytywnych rezultatów. Z obu tych gatunków tylko groch siewny może być w przyszłości, po przetestowaniu innych odmian zagranicznych, rekomendowany do uprawy w naszym kraju. Dotychczas nie dały też pozytywnych wyników metody uszlachetniania (otoczkowania) nasion jarych odmian grochu i łubinu białego związkami chroniącymi nasiona wysiane w okresie przedzimowym lub późno zimowym przed pęcznieniem. Koszty materiału siewnego w kosztach bezpośrednich uprawy roślin strączkowych stanowią około 22% i zajmują drugie miejsce po kosztach środków ochrony roślin (30%). Jedną z metod ograniczenia kosztów materiału siewnego jest siew punktowy. Badania pod katem wysiewu wykazały, że bobik wysiany punktowo może planować wyżej niż w siewie rzędowym o około10%, natomiast łubin żółty od 5 do 15%. Na podstawie dotychczasowych wyników badań można stwierdzić, że siew punktowy roślin strączkowych jest szansa na obniżenie normy wysiewu, a za tym i obniżenia kosztów bezpośrednich. Jednak warunkiem zastosowania w praktyce jest posiadanie dobrego siewnika do siewu punktowego oraz bardzo dobra jakość materiału siewnego, zwłaszcza wysoka zdolność kiełkowania nasion. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że łubin biały należy do najwyżej plonującego gatunku wśród łubinu i zasługuje na największe upowszechnianie w uprawie. PODSUMOWANIE W uprawie strączkowych tradycyjnie od wielu lat rządził pług i siewnik rzędowy, których efekty pracy na koniec nie zawsze zadowalały rolnika. Tradycyjna uprawa orkowa miała i nadal ma na różnych jakościowo glebach swoje uzasadnienie, gdyż pozwala np. głęboko taką glebę spulchnić i napowietrzyć. Głęboko spulchniona gleba jest bardzo pożądana przy wysiewie gatunków strączkowych kiełkujących hypogeicznie (tzn. niewyciągających liścieni nad powierzchnię gleby), czyli przykładowo bobiku, grochu, wyki, soczewicy i ciecierzycy. Tradycyjnymi siewnikami rzędowymi trudno niejednokrotnie w praktyce umieścić duże nasiona bobiku na głębokości 8 10 cm, czy grochu na 5 7 cm, dlatego wielu rolników wpada na pomysł, aby spróbować na swoich polach stosować siew punktowy siewnikami pneumatycznymi. Okazuje się, że w zależności od typu i modelu siewnika raz udaje się to lepiej, a innym razem trochę gorzej. Kolejnym elementem, na który warto zwrócić uwagę, jest regulacja zachwaszczenia, która w uprawie strączkowych nigdy nie była łatwa i prosta, chociażby przez niedostatek zarejestrowanych herbicydów w obrębie poszczególnych gatunków. Do tego dochodzi możliwość przemieszczenia substancji aktywnej preparatu w głąb gleby np. pod wpływem ulewnych deszczy występujących bezpośrednio po siewie i wykonanym zabiegu, co dodatkowo może negatywnie wpływać 14 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

na kiełkowanie i wschody roślin. Stąd z jednej strony technologia strip till może być pożyteczna w uprawie strączkowych poprzez ograniczanie mieszania gleby i aktywowania tzw. banku nasion chwastów, ale z drugiej strony należy mieć na uwadze fakt, że gleby pozostawione w nieładzie i niedoprowadzone do dobrej kultury rolnej nie będą dobrze reagowały na uproszczenia uprawowe w postaci technologii strip till. Strączkowe, podobnie jak kukurydza czy buraki cukrowe, mogą korzystać z nowych rozwiązań technologii strip till jednak pod jednym warunkiem, że będzie to robione z głową. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 15

Literatura q Szukała J. 2016 r. Nowe trendy w agrotechnice i sposoby zwiększania opłacalności uprawy Poradnik dla producentów wyd.3. q Podleśny J. 2006 r. Przydatność siewu punktowego w uprawie wybranych gatunków roślin strączkowych Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach Inżynieria Rolnicza 13 s. 385. 16 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego (adres, kontakt) PZDR w Bartoszycach, ul. Hubalczyków 2, (89) 7622205, pzdr.bartoszyce@w-modr.pl PZDR w Braniewie, ul. Kościuszki 118, (55) 2432846, pzdr.braniewo@w-modr.pl ZDR w Działdowie, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, (23) 6961975, pzdr.dzialdowo@w-modr.pl PZDR w Elblągu, ul. Grunwaldzka 2, (55) 2353236, pzdr.elblag@w-modr.pl PZDR w Ełku, ul. Suwalska 84, (87) 6216967, pzdr.elk@w-modr.pl PZDR w Giżycku, ul. Przemysłowa 2, (87) 4285199, pzdr.gizycko@w-modr.pl PZDR w Gołdapi, ul. Wolności 20, (87) 6151957, pzdr.goldap@w-modr.pl PZDR w Iławie, ul. Lubawska 3, (89) 6493773, pzdr.ilawa@w-modr.pl PZDR w Kętrzynie, ul. Powstańców Warszawy 1, (89) 7513093, pzdr.ketrzyn@w-modr.pl PZDR w Lidzbarku Warm., ul. Krasickiego 1/48, (89) 7672310,pzdr.lidzbark@w-modr.pl PZDR w Mrągowie, ul. Bohaterów Warszawy 7a/2, (89) 7412451, pzdr.mragowo@w-modr.pl PZDR w Nowym M.Lub., ul. Jagiellońska 24d, (56) 474 21 88,pzdr.nowe.miasto@w-modr.pl PZDR w Nidzicy, ul. Słowackiego 17, (89) 6252650, pzdr.nidzica@w-modr.pl PZDR w Olecku, ul. Kolejowa 31, (87) 5203031, pzdr.olecko@w-modr.pl PZDR w Olsztynie, Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, (89) 7152259,pzdr.olsztyn@w-modr.pl PZDR w Ostródzie, ul. Składowa 2, (89) 6462424, pzdr.ostroda@w-modr.pl PZDR w Piszu, ul. Wojska Polskiego 33, (87) 4232033, pzdr.pisz@w-modr.pl PZDR w Szczytnie, ul. Kościuszki 1/6, (89) 6243059, pzdr.szczytno@w-modr.pl PZDR w Węgorzewie, ul. Kraszewskiego 40, (87) 4271221, pzdr.wegorzewo@w-modr.pl

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl