SYSTEM ZARZ DZANIA DANYMI RACHUNKOWYMI Z GOSPODARSTW ROLNYCH (FADN) JAKO PRZYKŁAD INFORMACYJNEGO ZASOBU EKONOMICZNEGO W ROLNICTWIE WOJCIECH ARSKI Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie Przyst pienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało obj cie polskiego rolnictwa Wspóln Polityk Roln prowadzon przez Wspólnot. Wi zało si to m.in. z wprowadzeniem w Polsce, europejskiego systemu zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych FADN. W pracy przedstawione zostały ogólne informacje o tym systemie, szczególn uwag zwrócono na zagadnienia zwi zane ze zbieraniem, przetwarzaniem i udost pnianiem danych FADN. W pracy zamieszczono raporty wygenerowane z bazy danych zawieraj cej Wyniki Standardowe FADN. Słowa kluczowe: rolnictwo, agrobiznes, FADN, rachunkowo, Wspólna Polityka Rolna 1. Wprowadzenie W ramach Unii Europejskiej prowadzona jest Wspólna Polityka Rolna, która ju od samego pocz tku istnienia wprowadzała jednolite zasady wspólnego gospodarowania rolnictwem, takie jak: swoboda przepływu produktów rolnych, jednolite ceny, finansowanie ze wspólnego bud etu 1. Wspólna Polityka Rolna stanowi pierwsz i jedn z najwi kszych pod wzgl dem prawnym i finansowym aktywno Wspólnoty. Tak du e zaanga owanie UE w problemy rolnictwa, wynika z jego specyfiki. Rolnictwo pełni szersz rol, ni ka dy inny dział gospodarki. Z jednej strony działalno rolnicza polega na dostarczaniu surowców rolnych do produkcji ywno ci, z drugiej za rolnictwo i obszary wiejskie pełni wa ne funkcje społeczne 2. Nakłady zwi zane z polityk roln, ponoszone przez Uni Europejsk, stanowi znaczn cz jej bud etu. Fakt anga owania rodków publicznych wymusza powstawanie pewnych narz dzi słu cych kontroli skuteczno ci działa zwi zanych z realizacj celów WPR. Wzrost znaczenia polityki rolnej Wspólnoty wobec rolnictwa, jej reformy, a tak e konieczno dostosowywania działa zwi zanych z aktualn sytuacj gospodarcz, wymusił powstanie sytemu b d cego narz dziem pomocnym przy programowaniu i realizacji kolejnych zada WPR. Systemem, który pełni m.in. wymienione powy ej funkcje jest europejski system zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych FADN, działaj cy we wszystkich pa stwach członkowskich Unii Europejskiej. Za zbieranie danych rachunkowych z poszczególnych pa stw odpowiedzialne s agencje ł cznikowe, które nast pnie przekazuj je dyrekcji d/s. rolnictwa działaj cej przy Komisji Europejskiej. W Polsce system FADN funkcjonuje od 2004 roku i uczestniczy w nim ponad 12 tys. gospodarstw. Prowadzona przez nie rachunkowo rolnicza ma charakter zarz dczy i jest ródłem danych, przydatnych w zarz dzaniu działalno ci gospodarstw. 1 Gorlach K., Socjologia Obszarów Wiejskich Problemy i Perspektywy, Wydawnictwo naukowe SCHOLAR, 2004, s. 220-221. 2 Sobecki R., Globalizacja a funkcje polskiego rolnictwa, Szkoła Główna Handlowa- Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2007, s. 196 197.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010 295 Dokumentacja FADN umo liwia pozyskiwanie okre lonych danych rachunkowych, b d cych ródłem wiedzy na temat sytuacji ekonomicznej gospodarstw w Polsce. Celami po rednimi Polskiego FADN, jest przekazywanie tych danych m.in. do o rodków decyzyjnych, organizacji przedstawicielskich rolników, czy o rodków badawczo-rozwojowych. Maj cy miejsce dynamiczny rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnej (ICT) w znacznym stopniu zwi ksza mo liwo ci wykorzystywania du ych zasobów wiedzy zgromadzonych w sieci Internet. Coraz powszechniejszy dost p do sieci, zwi ksza liczb potencjalnych u ytkowników baz danych zawieraj cych informacje gospodarcze mog ce usprawni zarz dzanie przedsi biorstwem rolniczym. Przykładem takiego ródła wiedzy jest baza danych FADN zawieraj ca Wyniki Standardowe (ale tak e inne np. baza danych FAOSTAT czy Bank Danych Regionalnych GUS). Zawarte w nich dane mog by wykorzystywane w procesie wspomagania decyzji, wpływaj c tym samym na funkcje zarz dzania ró nymi podmiotami gospodarczymi zwi zanymi z sektorem agrobiznesu. Nale y jednak zwróci uwag na bariery, które nie pozwalaj na optymalne wykorzystanie tych zasobów, m.in. niewystarczaj ce umiej tno ci z zakresu ICT, brak szkole realizowanych przez słu by doradcze, niewystarczaj cy poziom infrastruktury technicznej, czy brak odpowiedniego oprogramowania 3. Głównym celem opracowania jest zaprezentowanie systemu FADN, w tym bazy danych przy nim funkcjonuj cej jako informacyjnego zasobu ekonomicznego w rozumieniu ekonomiki informacji. Zasób taki według definicji zaproponowanej przez Ole skiego stanowi, wszelakie potencjalnie u yteczne zbiory informacji i metainformacji, zgromadzone i przechowywane w czasie, w miejscu oraz przy zastosowaniu technologii i organizacji umo liwiaj cych ich wykorzystanie przez u ytkowników finalnych informacji działaj cych jako podmioty ekonomiczne w gospodarce 4. W pracy zaprezentowane zostan przykładowe zestawienia Wyników Standardowych, wygenerowane z bazy danych FADN, ukazuj ce mo liwo ci ich klasyfikacji według klas wielko ci ekonomicznej, a tak e typów prowadzonej produkcji rolniczej. Przykłady te maj ponadto ukaza mo liwo ci pozyskiwania z systemu danych o gospodarstwach, w ró nym uj ciu terytorialnym, tj. w regionach, krajach i w całej Unii Europejskiej. 2. Europejski system zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych FADN ogólne informacje Europejski system zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych FADN (ang. Farm Accountancy Data Network) powstał w 1965 roku na mocy Rozporz dzenia Rady EWG nr 79/65/EWG. W miar powi kszania si Unii Europejskiej, system FADN obejmował coraz wi cej pa stw. Od 1 stycznia 2007 roku FADN działa we wszystkich 27 krajach członkowskich UE. W polu obserwacji europejskiego systemu FADN znajduj si gospodarstwa towarowe, które wytwarzaj około 90% warto ci standardowej produkcji 5 (ang. Standard Output (SO)), w danym 3 Bojar W.L., Wykorzystywanie mechanizmów systemu ekspertowego w zarz dzaniu przedsi biorstwami rolnymi. Post py nauk rolniczych 6/2005, Wydział Nauk Rolniczych, Le nych i Weterynaryjnych PAN, Warszawa, 2005, s. 127-128 4 Ole ski J., Ekonomika Informacji Podstawy, PWE Warszawa, 2001, s. 246. 5 Standardowa produkcja (SO) rednia z 5 lat warto produkcji okre lonej działalno ci produkcyjnej w przeci tnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych uzyskana z jednego hektara lub od jednego zwierz cia. Parametr ekonomiczny maj cy zastosowanie w klasyfikacji gospodarstw według nowej Wspólnej Typologii Gospodarstw Rolnych (WTGR), obowi zuj cej od 2010 roku na podstawie rozporz dzenia Komisji /Commission Regulation (EC) No 1242/2008/ z 8 grudnia 2008 r.
296 Wojciech arski System zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (FADN) jako przykład informacyjnego zasobu ekonomicznego w rolnictwie regionie 6 lub kraju. Według informacji znajduj cych si na stronie internetowej Komisji Europejskiej po wi conych sieci FADN, po akcesji Bułgarii i Rumunii próba FADN jest reprezentatywna dla ponad 6,4 mln gospodarstw rolnych, stanowi cych około 90% u ytków rolnych UAA (ang. Utilized Agricultural Area) i wytwarzaj cych około 90% całkowitej produkcji rolniczej Wspólnoty 7. Podstaw prawn Polskiego FADN, którego głównym celem jest dostarczanie danych rachunkowych z reprezentatywnej próby gospodarstw do sieci FADN, stanowi ustawa o zbieraniu i wykorzystywaniu danych rachunkowych z gospodarstw rolnych z 29 listopada 2000 8. Pierwszym etapem prac nad wyodr bnieniem próby gospodarstw rolnych dla Polskiego FADN, było przeprowadzenie w 2002 roku Powszechnego Spisu Rolnego. Badanie to umo liwiło m.in. budow operatów losowania prób w badaniach reprezentacyjnych, a zgodno z zakresem Bada Struktury Gospodarstw Rolnych (ang. Farm Structure Survey (FSS)), umo liwiła przeprowadzenie klasyfikacji gospodarstw rolnych zgodnie z prawodawstwem UE w tym zakresie tj. ze Wspólnotow Typologi Gospodarstw Rolnych (WTGR) 9. Wybór próby dla Polskiego FADN spo ród sklasyfikowanych w Polsce ponad 2 mln gospodarstw rolnych wytwarzaj cych ł cznie 68 mld zł warto ci standardowej produkcji, w pierwszej kolejno ci zakładał odrzucenie gospodarstw nietowarowych. Pole obserwacji Polskiego FADN w 2008 roku obj ło 753 253 gospodarstwa rolne, tworz ce 89,6 % warto ci standardowej nadwy ki bezpo redniej 10 (ang. Standard Gross Margin (SGM)), wytwarzanej przez wszystkie sklasyfikowane gospodarstwa rolne w Polsce. Z tej grupy za pomoc narz dzi statystycznych wyodr bniono prób 12,1 tys. gospodarstw, która uczestniczy w systemie zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych. Dane te zbierane s przez doradców do spraw rachunkowo ci, a nast pnie zostaj przekazane do Wojewódzkich Biur Rachunkowych działaj cych przy Wojewódzkich O rodkach Doradztwa Rolniczego. Szczeblem centralnym systemu w Polsce s Komitet Krajowy i Agencja Ł cznikowa, której funkcj pełni Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej Pa stwowy Instytut Badawczy w Warszawie. Dane dostarczane przez Agencje Ł cznikowe z pa stw uczestnicz cych w FADN, przekazywane s do Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa (DG-Agri) Komisji Europejskiej w Brukseli 11. Dane tam gromadzone wykorzystywane s zgodnie z przyj tymi zasadami i słu w realizacji celów systemu FADN. Jednym z nich jest publikowanie przetworzonych danych rachunkowych w formie Wyników Standardowych, które s zestawem zmiennych, obliczonych na podstawie danych zawartych w sprawozdaniach z gospodarstw. Wyniki standardowe w postaci 140 zmiennych charakteryzuj cych sytuacj ekonomiczn ró nych grup gospodarstw rolnych funkcjonuj cych na terenie UE, s 6 W Polsce wyodr bniono 4 regiony SO, w ramach projektu Phare 2000 Nr PL0006.09.06 Przygotowanie i wdro enie wybranych mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej (CAP) Pomoc techniczna (FADN). Wyodr bnione regiony to: 1) Pomorze i Mazury, 2) Wielkopolska i l sk, 3) Mazowsze i Podlasie, 4) Małopolska i Pogórze. 7 Concept of FADN, (on-line) Strona Komisji Europejskiej [dost p dnia 18 lutego 2009] http://ec.europa.eu/agriculture/rica/concept_en.cfm. 8 Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestnicz ce w polskim FADN w 2007 roku. IERiG PIB, Warszawa, 2008. 9 Opis realizacji planu wyboru próby gospodarstw rolnych dla Polskiego FADN w 2009 roku. IERiG PIB, Warszawa, 2009. 10 Standardowa nadwy ka bezpo rednia (SGM) - nadwy k warto ci produkcji danej działalno ci rolniczej nad warto ci kosztów bezpo rednich w przeci tnych dla danego regionu warunkach produkcji. Parametr ekonomiczny maj cy zastosowanie w klasyfikacji gospodarstw rolnych do ko ca 2009 roku. 11 FADN i Polski FADN, IERiG PIB, Warszawa, 2009.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010 297 ogólnodost pne, w formie bazy danych on-line znajduj cej si na stronach internetowych Komisji Europejskiej 12. Rysunek 1. Baza danych on-line systemu FADN ródło: http://ec.europa.eu/agriculture/rica/database/database.cfm. 3. Dane ródłowe systemu FADN Rachunkowo FADN ma charakter tzw. rachunkowo ci zarz dczej, maj cej na celu w mo liwie dokładny sposób odzwierciedla sytuacj ekonomiczn i finansow gospodarstwa rolnego 13. Do głównych zasad FADN nale y niewykorzystywanie danych dla celów podatkowych, a tak e traktowanie ich jako tajnych. Ka de gospodarstwo uczestnicz ce w systemie otrzymuje swój numer indentyfikacyjny. Uczestnicz cy w Polskim FADN rolnicy prowadz zestaw dokumentów, dzi ki którym mo liwe jest pozyskiwanie okre lonych danych rachunkowych. Nale do nich: Spis Aktywów i Zobowi za Indywidualnego Gospodarstwa Rolnego (SAiZ). Spis Wybranych Aktywów i Zobowi za Indywidualnego Gospodarstwa Rolnego (SWAiZ). Ksi ka Wpływów i Wydatków Indywidualnego Gospodarstwa Rolnego (KWiW). Ksi ka Obrotów i Zaszło ci Indywidualnego Gospodarstwa Rolnego (KOiZ). Dokumenty te uzupełniaj : Instrukcja Prowadzenia Zapisów w Ksi kach Rachunkowych oraz Instrukcja Kodowania z Wykazem Kodów. Ten drugi dokument wyja nia stosowanie oznacze zapisów w ksi gach rachunkowych, które umo liwia wykorzystanie techniki informatycznej przy obsłudze rachunkowo ci. Po zako czeniu roku obrachunkowego dane z ksi g rachunkowych 12 http://ec.europa.eu/agriculture/rica/index_en.cfm. 13 Goraj L., Ma ko S., Rachunkowo i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym, Difin, 2009, s. 21.
298 Wojciech arski System zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (FADN) jako przykład informacyjnego zasobu ekonomicznego w rolnictwie s wprowadzane do komputera. Wspomniana technika informacyjna to aplikacja komputerowa nosz ca nazw Polski FADN. Umo liwia ona m.in. wczytywanie, kopiowanie i eksportowanie danych rachunkowych do Biura Rachunkowego. Ponadto, posiada ona funkcj testowania wczytanych danych, które weryfikuje ich bezbł dno. Prócz algorytmicznych metod testowania poprawno ci ewidencjonowanych danych, istniej równie procedury kontrolne w formie przeprowadzanych w gospodarstwach audytów. Dotycz one zgodno ci prowadzonej ewidencji z wytycznymi Instytutu, a tak e oceny poprawno ci danych. Strona internetowa Polskiego FADN jest ródłem bardzo dokładnych informacji o systemie. Znajduj si tam wszystkie informacje dotycz ce metodyki i organizacji bada FADN. S one publikowane w formie oficjalnych, ogólnodost pnych dokumentów i publikacji. Wa ny podkre lenia jest równie fakt, i strona ta za pomoc formularza kontaktowego umo liwia zgłaszanie ewentualnych uwag lub pyta zwi zanych z prowadzeniem rachunkowo ci rolniczej. Na stronie internetowej znajduje si tak e u yteczne porady oraz platforma e-learningowa, która udost pnia szereg interaktywnych kursów szkoleniowych. Wymienione powy ej dokumenty ródłowe Systemu, umo liwiaj gromadzenie okre lonych danych rachunkowych. S to obszerne dokumenty, za pomoc których ewidencjonowane s dane o zasobach gospodarstwa i zewn trznych ródłach ich finansowania (SAiZ, SWAiZ). Umo liwiaj one systematyczne rejestrowanie wszystkich operacji rynkowych w okresie obrachunkowym (KWiW), a tak e ewidencj zdarze gospodarczych nie maj cych charakteru transakcji rynkowych (KOiZ) 14. Rysunek 2. Spis tabel znajduj cych si w Spisie Aktywów i Zobowi za Indywidualnego Gospodarstwa Rolnego (SAiZ) oraz przykładowa tabela Zasoby ziemi własnej ródło: SAiZ www.fadn.pl. 14 Wzory dokumentów ródłowych Systemu FADN, zamieszczone s na stronie www.fadn.pl w zakładce metodologia. Znajduj si tam równie instrukcje, zawieraj ce wytyczne wobec których nale y je wypełnia, a tak e dokumenty szczegółowo opisuj ce metodyk i organizacj bada FADN. Ich ogólnodost pno i ograniczony zakres pracy sprawia, e dokumenty te nie b d szczegółowo opisywane w opracowaniu.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010 299 Traktuj c FADN jako system informacyjny, poszczególne gospodarstwa w nim uczestnicz ce s jego obiektami jednostkowymi. Dane wpisywane do dokumentów ródłowych systemu mo na okre li mianem danych jednostkowych o obiektach. Według Ole skiego ka dy system informacyjny powinien mie okre lone reguły gromadzenia, przechowywania i udost pniania danych. W systemie FADN, wymienione procesy wyst puj. Opisany powy ej proces gromadzenia danych rachunkowych funkcjonuje według okre lonych zasad. Gromadzone dane dotycz gospodarstw znajduj cych si w polu obserwacji, które maj charakter gospodarstw towarowych. Dzi ki zgodno ci ze wspóln typologi tych podmiotów, obowi zuj c w Unii, dane gromadzone w poszczególnych krajach Wspólnoty s porównywalne. System ten posiada swoj struktur organizacyjn, a dane przepływaj pomi dzy jej poszczególnymi szczeblami, z wykorzystaniem technologii ICT. Dotychczasowe informacje pozwalaj stwierdzi, e FADN jest rozbudowanym systemem informacyjnym. W dalszej cz ci opracowania system FADN rozpatrywany b dzie jako zasób wiedzy. Poruszone zostan równie aspekty u yteczno ci i wykorzystywania informacji FADN przez podmioty gospodarcze. 4. Przetwarzanie danych FADN Po wczytaniu danych z ksi ek rachunkowych, dotycz cych okre lonego okresu obrachunkowego, wytwarzany jest raport indywidualny gospodarstwa rolnego. Raport ten otrzymuje rolnik, a dane w nim zawarte, nie mog by udost pniane nikomu innemu. Obrazuje on cało działalno ci gospodarstwa, a zawarte w nim informacje pogrupowane s na 18 działów. I. Struktura własno ciowa u ytkowanej ziemi II. Struktura rodzajowa u ytkowanej ziemi III. Zatrudnienie i nakłady pracy IV. Pogłowie podstawowych gatunków zwierz t V. Powierzchnia zbiorów w plonie głównym na u ytkach rolnych oraz zbiory i plony VI. Wydajno ci jednostkowe zwierz t VII. Sprawozdanie z przepływu pieni dzy VIII. Sprzeda i uzyskane ceny najwa niejszych produktów rolniczych IX. Rachunek wyników gospodarstwa rolnego X. Warto i struktura produkcji XI. Dotacje XII. Podatek VAT XIII. Warto i struktura kosztów produkcji XIV. Bilans XV. Przepływ rodków pieni nych mi dzy gospodarstwem rolnym i rodzin rolnicz XVI. Saldo rachunku prywatnego XVII. Rachunek kapitału własnego XVIII. Analiza wska nikowa ródło: www.fadn.pl. Rysunek 3. Działy tematyczne raportu indywidualnego
300 Wojciech arski System zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (FADN) jako przykład informacyjnego zasobu ekonomicznego w rolnictwie Raport indywidualny jest szczegółowym ródłem informacji dla rolnika, mog cym ułatwia mu podejmowanie decyzji zwi zanych z działalno ci gospodarstwa, wpływaj c tym samym na sposób zarz dzania gospodarstwem. Kolejnym produktem systemu FADN, który mo e otrzyma rolnik jest Raport porównawczy, który zawiera podstawowe dane wynikowe gospodarstwa, prezentowane w zestawieniu z wynikami gospodarstw podobnych. Dane z wszystkich gospodarstw w Polsce s gromadzone w komputerowej bazie danych. Na ich podstawie przygotowywane s kolejne produkty standardowe Polskiego FADN m.in. Sprawozdanie z gospodarstwa rolnego FADN The Farm Return. Jest on opracowywany przez Zakład Rachunkowo ci Rolnej IERIG -PIB i przesyłany do Komisji Europejskiej. Podobny dokument przygotowany jest w ka dym z pa stw członkowskich, a zakres, format i sposób wpisywania danych niezb dnych do jego wykonania s precyzyjnie opisane w rozporz dzeniu Komisji. Dzi ki temu mo liwe jest tworzenie wspólnych zbiorów danych z gospodarstw funkcjonuj cych na obszarze Wspólnoty. Na podstawie dostarczanych przez agencje sprawozda zespół DG Agri działaj cy przy KE przygotowuje m.in. tzw. Wyniki Standardowe, które udost pnione s w formie bazy danych on-line (Rys. 1). S one zestawem danych statystycznych, obliczonych na podstawie sprawozda z gospodarstwa rolnego, uporz dkowanym według 10 grup tematycznych: 1. Populacja i próba gospodarstw. 2. Wybrane informacje o produkcji. 3. Warto produkcji. 4. Koszty. 5. Dopłaty do działalno ci operacyjnej gospodarstwa. 6. Salda dopłat i podatków. 7. Dochód na gospodarstwo rolne. 8. Dochód na osob. 9. Bilans na koniec roku obrachunkowego. 10. Wska niki finansowe. Rysunek 4. Grupy tematyczne Wyników Standardowych ródło: FADN i Polski FADN, IERiG PIB, Warszawa, 2009. Jak wspomniano we wst pie dane FADN maj udział w programowaniu WPR i ocenie skutków jej działa. Priorytetowym odbiorc informacji dostarczanych na podstawie danych FADN s instytucje Wspólnoty, w tym głównie Komisja Europejska. Za obsług danych FADN i proces dostarczania informacji zainteresowanym instytucjom, odpowiada DG Agri. Do u ytkowników informacji FADN zaliczy mo na m.in. instytucje odpowiedzialne za kierowanie wspólnymi rynkami rolnymi, czy kieruj ce działaniami dotycz cymi rozwoju obszarów wiejskich. Jednak e, informacje FADN dostarczane s tak e innym publicznym i prywatnym podmiotom, m.in. Ministerstwom Rolnictwa, instytucjom naukowo-badawczym, czy zawodowym organizacjom rolniczym. Podkre li nale y fakt, e w odró nieniu od informacji udzielanych przez DG Agri, Wyniki standardowe zamieszczane w ogólnodost pnej bazie danych, mog by dowolnie wykorzystywane przez nieograniczon ilo podmiotów gospodarczych. Przykładowo, producent rodków produkcji dla rolnictwa np. nawozów, mo e w niej znale dane o nakładach ponoszo-
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010 301 nych na nawozy przez ró ne grupy gospodarstw, funkcjonuj cych w ró nych obszarach Unii. Informacja taka mo e by przydatna np. w ustalaniu ceny lub planowaniu skali produkcji. Reprezentatywno, wielostopniowa kontrola jako ci, a tak e szczegółowe opisy m.in metodyki czy organizacji bada, oraz du y zbór publikacji (np. instrukcje, wykazy kodów, schematy oblicze zmiennych statystycznych) stanowi cy rodzaj metainformacji, wpływaj na du u yteczno danych FADN. Bariery, które hamuj ich wykorzystanie zwi zane s raczej z samymi odbiorcami informacji, a dokładniej z organizacj ich systemów informacyjnych i informatycznych. Bariery te nie s zwi zane wył cznie z systemem FADN, ale dotycz wszelkich informacyjnych zasobów ekonomicznych. 5. Przykłady raportów wygenerowanych z bazy danych FADN Poni ej znajduj si przykłady mo liwych do wygenerowania raportów z bazy danych FADN. Zestawienia te zostały opracowane w taki sposób aby zaprezentowa zasady klasyfikacji gospodarstw rolnych (zgodne ze wspóln typologi gospodarstw na terenie Wspólnoty) wg dwóch kryteriów dost pnych w bazie danych: wielko ci ekonomicznej (klasyfikacja ES 6), typu rolniczego (klasyfikacja TF 8). W raportach tych wykorzystano zmienn SE420 Farm Net Income (Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego). Prezentowane dane dotycz gospodarstw rolnych z czterech regionów SGM wyodr bnionych w Polsce. W tabeli 3, zestawiono dane z wszystkich pa stw nale cych do Unii Europejskiej. Tabela 1. Zmienna SE420 w uj ciu regionalnym i krajowym według klasyfikacji ES6 Zmienna SE420 Farm Net Income (Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego) [EUR] dla roku 2007 Regiony FADN w Polsce Klasy wielko ci ekonomicznej klasyfikacja ES6 ogółem Polska Pomorze i Mazowsze i Małopolska i Wielkopolska i Mazury Podlasie Pogórze l sk 0 - <4 ESU 3952 5007 4108 3657 4457 4 - <8 ESU 5816 5918 7434 5571 6068 8 - <16 ESU 11399 12029 15097 9457 11442 16 - <40 ESU 26557 25956 27273 20912 23969 40 - <100 ESU 67485 53205 56701 48167 53688 >= 100 ESU 120034 83203-167970 139413 Przeci tny dochód w regionie 12865 9002 7485 11796 9868 Zmienna SYS03 - Liczba 1000 10000-4000 - 5000 1000-2000 4000-5000 gospodarstw w próbie FADN 2000 20000 zmienna SYS02 - Liczba reprezentowanych gospodarstw 86240 361130 128820 187250 763440 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych FADN.
302 Wojciech arski System zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (FADN) jako przykład informacyjnego zasobu ekonomicznego w rolnictwie Tabela 2. Zmienna SE420 w uj ciu regionalnym i krajowym według klasyfikacji TF8 Zmienna SE420 Farm Net Income (Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego) [EUR] dla roku 2007 Regiony FADN w Polsce Typy rolnicze gospodarstw klasyfikacja TF8 ogółem Polska Pomorze i Mazowsze i Małopolska i Wielkopolska i Mazury Podlasie Pogórze l sk Uprawy polowe 14801 14749 8578 8137 10965 Uprawy ogrodnicze 11421 20966 14898 15028 16429 Uprawy trwałe 37510 11018 9093 13086 11014 Krowy mleczne 16114 18596 14563 9191 14775 Zwierz ta ywione w systemie wypasowym 10295 11502 18629 7113 14575 (bez krów mlecznych) Zwierz ta ziarno erne 25021 11089 11892 19278 13281 Mieszane 8196 8760 5176 4525 6275 Przeci tny dochód w regionie 12865 11796 9002 7485 9868 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych FADN. Warto ci zmiennej SE420 w dwóch pierwszych tabelach, dotycz polskich gospodarstw rolnych sklasyfikowanych według wielko ci ekonomicznej i typu rolniczego. W obu przypadkach warto ci osi ganego dochodu wykazuj znaczne zró nicowanie. W roku 2007 najwy sz warto tej zmiennej wykazały gospodarstwa z regionu Pomorze i Mazury (12865 euro), a najni sz gospodarstwa z regionu Małopolska i Pogórze (7485 euro). Dochód wzrastał wraz z wielko ci ekonomiczn gospodarstw. Najwy szy redni dochód osi gn ły gospodarstwa prowadz ce uprawy ogrodnicze (16429 euro), a najni szy gospodarstwa o mieszanym typie produkcji (6275 euro). rednia warto tej zmiennej obliczona na podstawie danych pozyskanych z ponad 12 tys. gospodarstw w Polsce wyniosła 9868 euro i była ona niemal dwukrotnie ni sza ni rednia warto unijna (19684 euro). W 2007 roku najwy szy dochód osi gn ły gospodarstwa belgijskie (59575 euro), a najni szy gospodarstwa du skie (2840 euro). 6. Podsumowanie Nawi zuj c do przedstawionej we wst pie definicji, system FADN jest zbiorem u ytecznych informacji, mog cym by wykorzystywanym przez podmioty funkcjonuj ce w gospodarce, dzi ki okre lonej organizacji i ustalonym zasadom umo liwiaj cym ich gromadzenie i przechowywanie. W ramach systemu FADN zachodzi proces zbierania i przetwarzania danych rachunkowych z gospodarstw funkcjonuj cych na terenie Unii Europejskiej. Na podstawie zebranych danych opracowywane s ró nego rodzaju produkty FADN, które okazuj si ródłem wiedzy u ytecznym dla wielu podmiotów ekonomicznych uczestnicz cych w gospodarce. Pierwszymi u ytkownikami s rolnicy, prowadz cy rachunkowo. Nast pnie dane te trafiaj do instytucji zarz dzaj cych FADN w poszczególnych krajach Wspólnoty i wykorzystywane s zgodnie z ich celami. W Polsce dane te s udost pniane m.in. instytucjom pa stwowym i o rodkom badawczorozwojowym. Jednakowe zasady obowi zuj ce w systemie na poziomie unijnym, umo liwiaj zebranie danych i wykorzystanie ich m.in. przy kontroli i realizacji działa prowadzonych w obr bie Wspólnej Polityki Rolnej.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010 303 Tabela 3. Zmienna SE420 w uj ciu unijnym według klasyfikacji ES6 Zmienna SE420 Farm Net Income (Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego) [EUR] dla roku 2007 Klasy wielko ci ekonomicznej klasyfikacja ES6 Warto zmiennej 0 - <4 4 - <8 8 - <16 16 - <40 40 - <100 >= 100 przeci tna Kraj ESU ESU ESU ESU ESU ESU dla kraju Austria - - 16674 29842 54113 87029 32794 Belgia - - - 17207 44058 99408 59575 Bułgaria 2196 4539 7596 15095 33934 101624 4816 Cypr -221 2100 8089 14831 30233 152139 8467 Czechy - 5887 12249 25704 49322 129915 39184 Dania - - -7317 5317 18102-1340 2840 Estonia 6900 7390 16768 38002 74660 193420 24681 Finlandia - - 7115 24274 48350 64883 28155 Francja - - 6892 18719 35494 84751 39944 Grecja 5805 8490 14993 26365 41142 148132 13051 Hiszpania 3881 10401 13992 29727 53553 125129 24144 Holandia - - - 1655 31554 73695 44944 Irlandia 4914 5799 11092 26057 59911 108601 20975 Litwa 5718 11983 24154 52806 118753 316704 19033 Luksemburg - - - 17221 52398 105584 50846 Łotwa 5393 8471 12293 29037 67978 218302 13791 Malta - - 12667 23244 66565 181139 24646 Niemcy - - - 20255 43928 96754 47776 Polska 4457 6068 11442 23969 53688 139413 9868 Portugalia 3914 5109 9637 18202 38104 57354 9235 Rumunia 2251 6633 11997 4855 55913 235903 3151 Słowacja - - 16187 25562 11646-3859 11830 Słowenia 1566 2115 9596 21098 78963-6146 Szwecja - - 6599 18160 44106 82726 29337 W gry 27 3968 10053 21965 50552 112419 11286 Wielka Brytania - - 8398 16024 42337 126435 55854 Włochy - 8721 11698 22352 55975 213472 28002 UE 27 3014 8130 12325 23129 45319 110344 19684 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych FADN.
304 Wojciech arski System zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (FADN) jako przykład informacyjnego zasobu ekonomicznego w rolnictwie Bibliografia [1] Bojar W.L., Wykorzystywanie mechanizmów systemu ekspertowego w zarz dzaniu przedsi biorstwami rolnymi. Post py nauk rolniczych 6/2005, Wydział Nauk Rolniczych, Le nych i Weterynaryjnych PAN, Warszawa, 2005, s. 127 128. [2] Concept of FADN, (on-line) Strona Komisji Europejskiej [dost p dnia 18 lutego 2009] http://ec.europa.eu/agriculture/rica/concept_en.cfm. [3] ec.europa.eu/agriculture/rica/index_en.cfm. [4] FADN i Polski FADN, IERiG PIB, Warszawa, 2009. [5] Goraj L., Ma ko S., Rachunkowo i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym, Difin, 2009, s. 21. [6] Gorlach K., Socjologia Obszarów Wiejskich Problemy i Perspektywy, Wydawnictwo naukowe SCHOLAR, 2004, s. 220 221. [7] Instrukcja prowadzenia zapisów w ksi kach rachunkowych wersja 2010. IERiG PIB, Warszawa, 2009. [8] Ole ski J., Ekonomika Informacji Podstawy, PWE Warszawa, 2001, s. 246. [9] Opis realizacji planu wyboru próby gospodarstw rolnych dla Polskiego FADN w 2009 roku. IERiG PIB, Warszawa, 2009. [10] Sobecki R., Globalizacja a funkcje polskiego rolnictwa, Szkoła Główna Handlowa- Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 2007, s. 196 197. [11] www.fadn.pl. [12] Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestnicz ce w polskim FADN w 2007 roku. IERiG PIB, Warszawa, 2008.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010 305 FARM ACCOUNTANNCY DATA NETWORK AS A STOCK ECONOMIC INFORMA- TION IN AGRICULTURE Summary Polish accession to the European Union resulted in the introduction of the Common Agricultural Policy. This involved, among other things, introducing the Farm Accountancy Data Network in Poland. The paper presents general information about this system, special attention was given to issues related to collecting, processing and sharing FADN data. This work contains reports generated from the FADN database. Keywords: agriculture, agrobuissnes, Fadn Accountancy Data Network, Common Agricultural Policy Wojciech arski Katedra In ynierii Zarz dzania Wydział Zarz dzania Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ul. Prof. S. Kaliskiego 7 bud.3.1, 85-796 Bydgoszcz e-mail: wojciech.zarski@utp.edu.pl