Europejski Fundusz Spo³eczny

Gabriela Popowicz Departament Programów Rozwoju Zasobów Ludzkich Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Europejski Fundusz Spo³eczny w pigu³ce czêœæ II Stworzenie efektywnego systemu wykorzystania œrodków pochodz¹cych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej (UE) nie jest rzecz¹ prost¹. Równie w przypadku obecnych pañstw cz³onkowskich. Aktualnie obowi¹zuj¹ce uregulowania prawne dotycz¹ce funduszy strukturalnych (m.in. Rozporz¹dzanie Rady 1260/99 wprowadzaj¹ce ogólne przepisy odnoœnie funduszy strukturalnych) s¹ efektem wielu reform i doœwiadczeñ wynoszonych z kolejnych okresów realizacji dzia³añ finansowanych z tych œrodków. Tym bardziej zadanie, którego podejmuje siê polska administracja przygotowuj¹c system programowania i wydatkowania unijnych funduszy nabiera dodatkowego znaczenia. Jest to proces skomplikowany przede wszystkim dlatego, e poszczególne obszary interwencji funduszy nie s¹ czyst¹ kart¹ w historii polskiej gospodarki i polityki, na któr¹ wystarczy na³o yæ unijny szablon. Posiadamy okreœlone problemy i doœwiadczenia w ich rozwi¹zywaniu. Prawd¹ jest, e wiele wzorów zosta³o przejêtych od bardziej rozwiniêtych gospodarek, a podjêcie decyzji o staraniu siê o cz³onkostwo w Unii skutkowa³o przyjmowaniem rozwi¹zañ europejskich. Niemniej, polska gospodarka nie istnia³a w pró ni. Tworzonych by³o wiele programów i strategii rozwoju, które nale y dziœ w³aœciwie po³¹czyæ z polityk¹ wspólnotow¹, aby nie zaprzepaœciæ kolejnych lat. 220

Narodowy Plan Rozwoju W chwili przyjêcia cz³onkostwa w Unii Europejskiej Polska bêdzie nale eæ, zgodnie z nomenklatur¹ wspólnotow¹, do obszarów Celu 1. Wynika to z faktu, e poziom produktu krajowego brutto PKB na jednego mieszkañca, liczony za ostatnie trzy lata wg parytetu si³y nabywczej jest ni szy od 75% œredniego poziomu PKB w UE. Oznacza to, e Polska bêdzie mog³a korzystaæ ze wszystkich dostêpnych funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Spo³ecznego (EFS), Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych sekcja Orientacji (EFOR) oraz, Finansowego Instrumentu Wspierania Rybo³ówstwa (FIWR). Oprócz tego mo liwe bêdzie równie skorzystanie z Funduszu Spójnoœci. Programowanie pomocy pochodz¹cej ze œrodków wspólnotowych odbywa siê wed³ug okreœlonej procedury, która zak³ada opracowanie dokumentów przedstawiaj¹cych system wykorzystania œrodków pomocowych, odpowiadaj¹cy zarówno polityce Unii Europejskiej, jak i integruj¹cy dotychczas realizowane w Polsce strategie i programy. Dokumenty te maj¹ postaæ planów rozwoju, podstaw wsparcia wspólnoty i programów operacyjnych. W przypadku Polski efektem programowania pomocy jest powstanie dokumentu o nazwie Narodowy Plan Rozwoju (NPR), który to dokument, po przyjêciu go przez Radê Ministrów na posiedzeniu 14 stycznia 2003 roku stanie siê podstaw¹ do negocjowania z Komisj¹ Europejsk¹ Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW). PWW to dokument okreœlaj¹cy wysokoœæ wsparcia dla Polski ze strony funduszy wspólnotowych w latach 2004 2006 oraz potwierdzaj¹cy sposób wykorzystania tych œrodków. Programy operacyjne s³u ¹ wdra aniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty poprzez realizacjê priorytetów i dzia³añ, na których wdro enie przeznaczone zostan¹ œrodki z funduszy strukturalnych. Szczegó³y wykorzystania tych œrodków zawarte s¹ w dokumentach o nazwie Uzupe³nienie Programu opracowywanych dla ka dego z programów operacyjnych. Schemat programowania pomocy przedstawia Wykres 1. 221

Narodowy Plan Rozwoju zosta³ opracowany w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej (MGPiPS) przy wspó³pracy resortów i partnerów zaanga owanych w wykorzystanie funduszy w poszczególnych obszarach. MGPiPS pe³ni³o rolê koordynatora w trakcie opracowywania NPR i monitorowaæ bêdzie równie wykorzystanie funduszy po przyjêciu przez Polskê cz³onkostwa w UE. Polska, w ramach wsparcia Wspólnoty otrzymaæ mo e w latach 2004 2006 oko³o 11,4 mld euro. Zgodnie z zapisami NPR œrodki te wspieraæ bêd¹ trzy podstawowe dziedziny ycia gospodarczego: rozwój przedsiêbiorstw, rozwój infrastruktury oraz rozwój zasobów ludzkich, przez co realizowany ma byæ strategiczny cel NPR, którym jest podniesienie konkurencyjnoœci polskiej gospodarki i stworzenie podstaw do dalszego, harmonijnego rozwoju zapewniaj¹cego wzrost zatrudnienia i poprawê spójnoœci spo³ecznej, ekonomicznej i przestrzennej z krajami Unii Europejskiej zarówno na poziomie regionalnym jak i krajowym. Najwa niejszym zadaniem w programowaniu wykorzystania œrodków finansowych, a szczególnoœci tak skomplikowanego instrumentu, jakim s¹ fundusze wspólnotowe jest odpowiednia koncentracja tych œrodków umo - liwiaj¹ca ich odpowiednie wykorzystanie w obszarach, gdzie s¹ potrzebne najbardziej. Uwzglêdniaj¹c powy sze warunki oraz zalecenia Komisji Europejskiej dystrybucja œrodków pomocowych UE odbywaæ siê bêdzie poprzez realizacjê: piêciu sektorowych programów operacyjnych, z których ka dy finansowany bêdzie z odrêbnego funduszu, jednego zintegrowanego programu operacyjnego finansowanego z dwóch funduszy oraz programu operacyjnego pomocy technicznej. Ka dy z programów operacyjnych obejmowaæ bêdzie odrêbny obszar gospodarki wyznaczaj¹c osie rozwoju Polski w kolejnych latach po przyst¹pieniu do UE, które, zgodnie z zapisami w NPR, przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co: Wspieranie konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw, 222

Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia, Tworzenie warunków zwiêkszenia poziomu inwestycji, trwa³ego rozwoju i promowania spójnoœci przestrzennej: Infrastruktura transportowa i teleinformacyjna, Ochrona œrodowiska i zagospodarowanie przestrzenne, Przekszta³cenia strukturalne w rolnictwie i rybo³ówstwie, rozwój obszarów wiejskich, Wzmocnienie potencja³u rozwojowego regionów i przeciwdzia³anie marginalizacji niektórych obszarów. Œrodki pochodz¹ce z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego finansowaæ bêd¹ dzia³ania w ramach dwóch programów operacyjnych: Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) oraz Inicjatywy Wspólnotowej Equal. Jak ju zosta³o wspomniane wy ej wysokoœæ pomocy ze œrodków Wspólnoty ³¹cznie z Funduszem Spójnoœci wyniesie oko³o 11,4 mld euro, z czego Europejski Fundusz Spo³eczny stanowiæ bêdzie 22,9%, co stanowi oko³o 1,6 mld euro. Oprócz œrodków wspólnotowych w finansowanie dzia³añ zaanga owane bêd¹ równie, zgodnie z wymaganiami UE inne œrodki, to znaczy: krajowy wk³ad publiczny oraz œrodki prywatne, co powoduje, e ogólna suma œrodków przeznaczona na finansowanie wzroœnie do oko³o 14 mld euro. Rozwój Zasobów Ludzkich Podobnie jak na obszarze ca³ej UE równie w przypadku Polski podstawowym zadaniem Europejskiego Funduszu Spo³ecznego (ESF) w okresie 2004 2006 bêdzie wsparcie Europejskiej Strategii Zatrudnienia (ESZ), czyli finansowanie dzia³añ podejmowanych na rynku pracy na rzecz inwestowania w rozwój zasobów ludzkich. Cztery filary ESZ: rozwój przedsiêbiorczoœci, poprawa zatrudnienia poprzez rozwój zasobów ludzkich, 223

poprawa zdolnoœci adaptacyjnych przedsiêbiorstw i ich pracowników, wzmocnienie polityki równoœci szans, znalaz³y swoje odzwierciedlenie w priorytetach SPO RZL oraz ZPORR. W chwili obecnej program operacyjny jakim jest SPO RZL, zgodny z wymaganiami Komisji Europejskiej (KE), znajduje siê w Brukseli. Trwaj¹ jeszcze prace nad kolejnym dokumentem uszczegó³awiaj¹cym jego zapisy czyli Uzupe³nieniem Programu SPO RZL. Strategicznym celem, który stanowi podstawê tworzenia tych dokumentów jest budowa otwartego, opartego na wiedzy spo³eczeñstwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kszta³cenia, szkolenia i pracy. Ten szczytny cel, którego zadaniem jest podniesienie polskiego poziomu rozwoju zasobów ludzkich i zniwelowanie w jak najwiêkszym stopniu ró - nic gospodarczo-spo³ecznych pomiêdzy Polsk¹ a obecnymi i przysz³ymi krajami cz³onkowskimi UE przek³ada siê na podejmowanie szeregu dzia³añ na rzecz rozwoju zasobów ludzkich przy jednoczesnym zastrzyku finansowym wspieraj¹cym ich realizacjê. Szczegó³owe informacje na temat zawartoœci programów operacyjnych i mo liwoœci z nich wynikaj¹ce stanowi¹ sta³y przedmiot promocji i upowszechniania przez instytucje bezpoœrednio zaanga owane w ich realizacjê i dystrybucjê œrodków. Aktualne programy s¹ równie dostêpne na stronach internetowych. Dlatego te, w ramach niniejszego artyku³u, informacje dostêpne w szerszym zakresie w innych Ÿród³ach zostan¹ usystematyzowane pod k¹tem ewentualnych projektodawców. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich Wsparcie w ramach SPO RZL realizowane bêdzie w kilku p³aszczyznach. W zale noœci od rodzaju wsparcia mówiæ mo na o wsparciu w ramach us³ug dla osób oraz us³ug dla systemu. Opieraj¹c siê na tym podziale g³ównymi odbiorcami pomocy bêd¹: w ramach us³ug dla osób: osoby bezrobotne, zagro one bezrobociem, m³odzie, absolwenci, osoby pracuj¹ce zainteresowane podwy szeniem swoich kwalifikacji, chc¹ce rozpocz¹æ dzia³alnoœæ gospodarcza, pracodawcy, kobiety, osoby zagro one wykluczeniem spo³ecznym, w tym osoby 224

niepe³nosprawne, m³odzie pochodz¹ca z rodzin patologicznych i wypadaj¹ca z systemu szkolnego oraz osoby korzystaj¹ce d³ugotrwale ze œwiadczeñ pomocy spo³ecznej, w ramach us³ug dla systemu: jednostki centralne, w tym MGPiPS i Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, instytucje rynku pracy (publiczne i niepubliczne), samorz¹dy, placówki edukacyjne i szkoleniowe, partnerzy spo³eczni, organizacje pozarz¹dowe. Dla tak zdefiniowanych grup odbiorców mo liwe jest finansowanie projektów z zakresu: Przeciwdzia³ania i zwalczania d³ugotrwa³ego bezrobocia, Rozwoju i modernizacji instrumentów i instytucji rynku pracy, Wspierania m³odzie y poszukuj¹cej pracy, Aktywizacji zawodowej i spo³ecznej osób zagro onych wykluczeniem spo³ecznym, Integracji zawodowej i spo³ecznej osób niepe³nosprawnych, kobiet oraz grup szczególnego ryzyka, Dostosowania oferty edukacyjnej szkó³ i placówek kszta³cenia ustawicznego do potrzeb rynku pracy, Promocji przedsiebiorczoœci, innowacji i nowych form organizacji pracy. Takie ujêcie odbiorców i rodzajów projektów znalaz³o swoje odzwierciedlenie w dwóch priorytetach SPO RZL, które realizowane s¹ poprzez poszczególne dzia³ania okreœlaj¹ce konkretny podzia³ œrodków finansowych. Ogó³em dla ca³ego SPO RZL kwota ta, uwzglêdniaj¹ca wk³ad wspólnotowy, bud etu pañstwa, jednostek samorz¹du terytorialnego oraz œrodków prywatnych, wynosi 1 782,2 mln euro (udzia³ EFS 71,03%). Tabelaryczne zestawienie dzia³añ w priorytetach SPO RZL opisuje schematy wdra ania projektów oraz ukazuje udzia³ finansowania w obszarach objêtych pomoc¹ Europejskiego Funduszu Spo³ecznego. 225

I. Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i spo³ecznej Dzia³anie 1.1 Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy 1.2 Perspektywy dla m³odzie- y 1.3 Przeciwdzia³anie i zwalczanie d³ugotrwa³ego bezrobocia 1.4 Integracja zawodowa i spo³eczna osób niepe³nosprawnych 1.5 Wspieranie integracji zawodowej i spo- ³ecznej grup szczególnego ryzyka 1.6 Integracja i reintegracja zawodowa kobiet Opis dzia³ania/schematy wdra ania a) Wzmocnienie potencja³u publicznych s³u b zatrudnienia, b) Rozwój oferty us³ug instytucji rynku pracy a) Wspieranie m³odzie y na rynku pracy, b) Promocja zatrudnienia m³odzie y a) Wspieranie osób zagro onych bezrobociem oraz osób bezrobotnych w tym d³ugotrwale bezrobotnych, b) Wsparcie otoczenia spo³ecznego osób bezrobotnych a) Wsparcie osób niepe³nosprawnych na rynku pracy, b) Poprawa skutecznoœci systemu wspierania osób niepe³nosprawnych, c) Oddzia³ywanie na pracodawców w zakresie zatrudnienia osób niepe³nosprawnych a) Wspieranie osób z grup zagro onych wykluczeniem spo³ecznym, b) Rozwój systemu przeciwdzia- ³ania wykluczeniu spo³ecznemu, c) Uwra liwienie œrodowisk lokalnych i pracodawców na koniecznoœæ podjêcia wspólnych dzia³añ na rzecz przeciwdzia³ania marginalizacji i jej skutkom a) Promocja równoœci szans kobiet i mê czyzn na rynku pracy, b) Doskonalenie, aktualnoœci i kwalifikacji kobiet w warunkach nowoczesnej gospodarki i tworzenie nowych miejsc pracy, c) Wspieranie i rozwój otoczenia instytucjonalnego oraz partnerstwa spo³ecznego na rzecz równoœci szans Priorytet Finansowanie (w mln euro) Udzia³ w SPO - RZL (w %) 126,8 7,1 295,6 16,6 284,3 16 114,1 6,4 96,8 5,42 78,6 4,4 226

II. Rozwój spo³eczeñstwa opartego na wiedzy Pomoc techniczna 2.1 Dostosowanie oferty edukacyjnej szkó³, uczelni i placówek kszta³cenia zawodowego do potrzeb rynku pracy 2.2 Wzmocnienie edukacji ustawicznej osób doros³ych 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki i przedsiêbiorczoœci a) Doskonalenie umiejêtnoœci i podnoszenie kwalifikacji, b) Podnoszenie jakoœci kszta³cenia poprzez unowoczeœnienie bazy dydaktycznej i wspieranie edukacji, c) Poszerzenie i unowoczeœnienie oferty edukacyjnej a) Doskonalenie kadry, b) Podnoszenie jakoœci i rozwój nowoczesnych form kszta³cenia, c) Utworzenie bazy danych instytucji akredytowanych a) Doskonalenie umiejêtnoœci i kwalifikacji kadr nowoczesnej gospodarki oraz ³¹czenie œwiata nauki i gospodarki, b) Promocja przedsiêbiorczoœci i zatrudnienia, c) Rozwój nowoczesnych form organizacji pracy i potencja³u adaptacyjnego przedsiêbiorstw 487,4 27,34 40 2,23 255,3 14,31 3,3 0,2 RAZEM SPO RZL 1 782,2 100 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego W odró nieniu od Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, finansowanego wy³¹cznie ze œrodków EFS, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) korzysta ze œrodków dwóch funduszy: EFS oraz EFRR. Podstawowym celem ZPORR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjnoœci regionów oraz przeciwdzia- ³anie marginalizacji, rozumianej jako pomoc dla obszarów o u³omnej strukturze spo³eczno-gospodarczej, o najmniejszych perspektywach rozwojowych i poddawanych procesom restrukturyzacji regionalnej. 227

Osi¹gniêcie tego celu opiera siê na realizacji dzia³añ w ramach trzech priorytetów programu: I. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury s³u ¹cej wzmocnieniu konkurencyjnoœci regionów, II. Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów ludzkich, III. Rozwój lokalny. Œrodki z EFS wspieraæ bêd¹ dzia³ania podejmowane w ramach II i III priorytetu i w ogólnej kwocie przeznaczonej na finansowanie ZPORR (uwzglêdniaj¹cej wk³ad wspólnotowy, krajowy wk³ad publiczny i œrodki prywatne) wynosz¹cej 4 385,2 mln euro udzia³ EFS wynosi 8,2%. Dzia³ania te bêd¹ stanowiæ rozwiniêcie i uzupe³nienie dzia³añ SPO RZL, adresowane bêd¹ do specyficznych grup mieszkañców na poziomie regionalnym i powinny przyczyniæ siê bezpoœrednio do podwy szenia stopnia wykszta³cenia mieszkañców poszczególnych regionów, dostosowania ich kwalifikacji zawodowych do gospodarczego profilu regionu, zró nicowania struktury zatrudnienia oraz aktywizacji spo³ecznej i gospodarczej obszarów w najwiêkszym stopniu zagro onych procesami marginalizacji. Takie podejœcie przek³ada siê na mo liwoœæ realizacji projektów w nastêpuj¹cych obszarach i tematach: a) Priorytet II Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów ludzkich Rozwój zawodowy dostosowuj¹cy zasoby ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy, Reorientacja zawodowa, Rozwój kadr regionalnej gospodarki, Regionalne Strategie Innowacyjne, Mikroprzedsiêbiorstwa, Rozwój turystyki b) Priorytet III Rozwój lokalny Infrastruktura lokalna, Rewitalizacja obszarów zdegradowanych. 228

Prezentowane powy ej informacje stanowi¹ jedynie zarys mo liwoœci jakie oferuje Europejski Fundusz Spo³eczny. Szczegó³owe wyjaœnienia dotycz¹ce zasad wdra ania EFS w Polsce znajd¹ siê w podrêczniku dla projektodawców. Oprócz podstawowych danych, takich jak instytucje odpowiedzialne za realizacjê i monitoring programu znajd¹ siê tam równie wskazówki: Gdzie i kiedy mo na sk³adaæ wnioski o œrodki, Jak prawid³owo wype³niæ formularz wniosku, Kto zasiada w komisji wybieraj¹cej projekty, Jak przebiega realizacja projektów pod wzglêdem formalnym, itp. Podrêcznik ten znajduje siê obecnie w opracowaniu w instytucji odpowiedzialnej za programowanie EFS w Polsce, któr¹ jest Departament Programów Rozwoju Zasobów Ludzkich Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej. Oprócz podejœcia do wykorzystania w przysz³oœci wsparcia z EFS obejmuj¹cego zasady, podstawy prawne i praktyczne wskazówki pojawia siê jeszcze pytanie o rzeczywiste efekty wykorzystania tego wsparcia. W tym miejscu pozostaje siê odwo³aæ do doœwiadczeñ obecnych krajów cz³onkowskich oraz wniosków jakie wyci¹gnê³y z dotychczasowej realizacji projektów finansowanych z EFS. Poznanie dobrych praktyk pos³u yæ mo e równie jako inspiracja dla potencjalnych projektodawców lub przestroga przed niew³aœciwym okreœleniem celów i spodziewanych efektów. Przyk³ady projektów realizowanych w ramach EFS w niektórych krajach cz³onkowskich Unii Europejskiej zaprezentowane zostan¹ w kolejnej czêœci artyku³u. 229

Wykres 1. Narodowy Plan Rozwoju jako element programowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoœci y y j j p g y y p j s NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO NARODOWA STRATEGIA WZROSTU ZATRUDNIENIA I ROZWOJU ZASOBÓW LUDZKICH STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO SPÓJNA POLITYKA STRUKTURALNA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA Inne krajowe dokumenty planistyczne takie jak np. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU 230 POLITYKA STRUKTURALNA W SEKTORZE RYBO ÓWSTWA Inicjatywy Wspólnoty Programy Operacyjne INTERREG (MGPiPS) Programy Operacyjny EQUAL (MGPiPS) SPO Wzrost konkurencyjnoœci gospodarki (MGPiPS) SPO Rozwój zasobów ludzkich (MGPiPS) Strategia Gospodarcza Rz¹du Przedsiêbiorczoœæ Rozwój Praca NARODOWY PLAN ROZWOJU (MGPiPS) Podstawy Wsparcia Wspólnoty (MGPiPS) SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnoœciowego oraz rozwój obszarów wiejskich (MRiRW) SPO Rybo³ówstwo i przetwórstwo ryb (MRiRW) SPO Transport - Gospodarka Morska (MI) NARODOWA STRATEGIA OCHRONY ŒRODOWISKA Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (MGPiPS) PO Pomoc Techniczna (MGPiPS) Fundusz Spójnoœci (MGPiPS) Strategia Funduszu Spójnoœci Ochrona œrodowiska Transport Europejski Fundusz Spo³eczny Uzupe³nienia Programu (dla ka dego z programów operacyjnych) Projekty Projekty Projekty Projekty Projekty Projekty Projekty Projekty Projekt Projekty Projekty y ród³o: Narodowy Plan Rozwoju, dokument przyjêty przez Radê Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r.