Plan działania na lata 2007-2008 PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI Numer Priorytetu: VII Nazwa Priorytetu: Promocja Integracji Społecznej Nazwa Instytucji Pośredniczącej: URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO (WYDZIAŁ EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO) Adres siedziby: Katowice; ul. Ligonia 46 Telefon:032 202 41 40 Fax: 032 254 54 71 Adres e-mail: efs@silesia-region.pl I.1 Preferowane formy wsparcia I. Obszary wsparcia Mając na uwadze sytuację opisaną w diagnozie Instytucja Pośrednicząca zamierza realizować wszystkie przewidziane w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL typy wsparcia przewidziane dla Priorytetu VII. Działanie 7.1. ROZWÓJ I UPOWSZECHNIANIE AKTYWNEJ INTEGRACJI 7.1.1.Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej: - rozwój form aktywnej integracji poprzez: kontrakty socjalne, (w tym: indywidualne programy wychodzenia z bezdomności), programy aktywności lokalnej obejmujące: wspieranie zdolności do podjęcia zatrudnienia poprzez zatrudnienie socjalne, szkolenia, oraz zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy usługi o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym, których celem jest wsparcie mobilności na rynku pracy pozwalające na przezwycięŝenie indywidualnych barier w powrocie na rynek pracy rozwój nowych form wsparcia indywidualnego i środowiskowego umoŝliwiających integrację zawodową i społeczną osobom ze specyficznymi trudnościami na rynku pracy - upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej w regionie (wzmocnienie kadrowe słuŝb pomocy społecznej). 7.1.2.Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie: - rozwój form aktywnej integracji poprzez kontrakty socjalne, (indywidualne programy integracji uchodźców, osób ubiegających się o status uchodźcy, osób z pobytem tolerowanym, posiadających zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, oraz indywidualne programy usamodzielnienia osób opuszczających rodziny zastępcze czy placówki opiekuńczowychowawcze) oraz programy aktywności lokalne obejmujące: wspieranie zdolności do podjęcia zatrudnienia poprzez zatrudnienie socjalne, szkolenia, oraz zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy usługi o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym, których celem jest wsparcie mobilności na rynku pracy pozwalające na przezwycięŝenie indywidualnych barier w powrocie na rynek pracy rozwój nowych form wsparcia indywidualnego i środowiskowego umoŝliwiających integrację zawodową i społeczną osobom ze specyficznymi trudnościami na rynku pracy 1
- wsparcie działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych (w tym rozwój działań aktywizacyjnych warsztatów terapii zajęciowej) - upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej w regionie (wzmocnienie kadrowe słuŝb pomocy społecznej). 7.1.3. Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej - szkolenia oraz specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej, działających na terenie regionu, powiązane bezpośrednio z potrzebami oraz ze specyfiką realizowanych zadań. Działanie 7.2. PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU I WZMOCNIENIE SEKTORA EKONOMII 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym: - wsparcie (m.in. prawne, organizacyjne, szkoleniowe i finansowe) dla tworzenia i działalności podmiotów integracji społecznej, w tym: centrów integracji społecznej, klubów integracji społecznej, zakładów aktywności zawodowej oraz podmiotów działających na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej (których podstawowym działaniem nie jest działalność gospodarcza); - kursy i szkolenia umoŝliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifikacji i kompetencji zawodowych dla osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym; - staŝe i zatrudnienie subsydiowane osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym w organizacjach pozarządowych oraz spółdzielniach socjalnych połączone z zajęciami reintegracji zawodowej i społecznej; - poradnictwo psychologiczne, psychospołeczne, zawodowe i inne, prowadzące do integracji społecznej i zawodowej, skierowane do osób zagroŝonych wykluczeniem i ich otoczenia; - rozwój nowych form i metod wsparcia indywidualnego i środowiskowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej (w tym np. środowiskowej pracy socjalnej, centrów aktywizacji lokalnej, animacji lokalnej, streetworkingu, couchingu, treningu pracy); - rozwój usług społecznych przezwycięŝających indywidualne bariery w integracji społecznej w tym w powrocie na rynek pracy; - rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych, niezbędnych na rynku pracy; - wsparcie tworzenia i działalności środowiskowych instytucji aktywizujących osoby niepełnosprawne w tym zaburzone psychicznie; - promocja i wsparcie wolontariatu, w zakresie integracji osób wykluczonych i zagroŝonych wykluczeniem społecznym; - wsparcie dla tworzenia i funkcjonowania pozaszkolnych form integracji społecznej młodzieŝy (świetlice środowiskowe w tym z programem socjoterapeutycznym, kluby środowiskowe) połączonych z realizacją działań w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej; - organizowanie akcji i kampanii promocyjno informacyjnych m.in. z zakresu równości szans, mobilności i elastyczności zawodowej, promowania postaw aktywnych oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu; - rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie regionalnym i lokalnym; - prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu integracji i polityki społecznej w regionie (w tym działań mających na celu przygotowanie i wdraŝanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych). 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej: Wsparcie finansowe dla funkcjonowania instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej świadczących następujące usługi: - usługi prawne, finansowe, marketingowe - doradztwo (indywidualne i grupowe) oraz szkolenia umoŝliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do załoŝenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej; - rozwój partnerstwa lokalnego na rzecz rozwoju ekonomii społecznej; - promocję ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej. Działanie 7.3. INICJATYWY LOKALNE NA RZECZ AKTYWNEJ INTEGRACJI: - projekty przyczyniające się do integracji społecznej mieszkańców obszarów wiejskich oraz rozwoju usług społecznych na tych obszarach (z wyłączeniem instrumentów objętych zasadami pomocy publicznej) - wsparcie inicjatyw lokalnych o charakterze informacyjnym, szkoleniowym i promocyjnym (np. w formie szkoleń, spotkań, seminariów) mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszarów wiejskich - rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym. 2
I.2 Diagnoza sytuacji oraz identyfikacja potrzeb uzasadnienie preferowanych form wsparcia Niski poziom Ŝycia i zagroŝenie wykluczeniem społecznym. W skład województwa śląskiego wchodzi 167 gmin: 96 (57,5%) wiejskich, 22 (13,2%) miejsko-wiejskich oraz 49 (29,3%) miejskich. Spośród tych ostatnich 19 (11,4% ogółu gmin) posiada status miasta na prawach powiatu. Na koniec 2006 roku w gminach wiejskich mieszkało 17,8% ludności województwa śląskiego, w miejsko-wiejskich 7,8%, w miejskich 74,4%. 1 W 2006 r. z pomocy społecznej skorzystało ogółem 176,8 tys. rodzin, a w nich 500,8 tys. osób stanowiących 10,7% ogółu ludności województwa śląskiego 2. W analizowanym okresie najczęstszą przyczyną korzystania z pomocy społecznej było bezrobocie. Z jego powodu pomoc uzyskało 84,1 tys. rodzin, a w nich 252,3 tys. osób, które stanowiły 5,4% ogółu ludności i 50,4% ogółu osób w rodzinach objętych pomocą społeczną (dana rodzina mogła być objęta pomocą z powodu więcej niŝ jednej przyczyny). Na kolejnych miejscach pod względem częstości udzielania pomocy znalazły się: ubóstwo - 213,8 tys. osób, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego - 122,3 tys. osób oraz niepełnosprawność - 97,6 tys. osób. 3 Istotnym elementem działań podejmowanych wobec klientów pomocy społecznej jest odpowiednie dostosowanie rodzaju wsparcia do specyfiki regionu. Dlatego teŝ waŝne będą projekty zakładające prowadzenie, publikowanie, upowszechnianie badań i analiz dotyczących integracji społecznej. Niewystarczająca liczba miejsc wsparcia, którą dysponują instytucje z obszaru ekonomii społecznej dla osób chcących uzyskać zatrudnienie. W Strategii Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020 zapisano priorytetowe obszary polityki społecznej Województwa Śląskiego w perspektywie rozwoju samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. Za główne uznano m.in. rozwój ekonomii społecznej jako instrumentu aktywnej polityki społecznej. Według danych ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie w województwie śląskim na koniec 2006 roku działało 108 instytucji zajmujących się aktywizacją i integracją osób wykluczonych społecznie, z usług, których korzystało 5.908 osób. Do grupy tej naleŝały: 2 centra integracji społecznej (30 korzystających), 12 klubów integracji społecznej (732 korzystających), 13 zakładów aktywności zawodowej (371 korzystających), 47 warsztatów terapii zajęciowej (1.697 korzystających) oraz 34 inne podmioty (3.078 korzystających). 4 Niski poziom zasobów kadrowych Ośrodków Pomocy Społecznej i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie tj. pracowników socjalnych w stosunku do liczby ludności Na koniec 2006 roku w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej zatrudnionych było 13.581 5 osób, z czego 5.183 w ośrodkach pomocy społecznej, a 210 w powiatowych centrach pomocy rodzinie. W obu typach instytucji najliczniejszą grupę zawodową stanowili pracownicy socjalni - w OPS pracowało ich 2.042, natomiast w PCPR - 56. 6 Przeciętna ocena sytuacji w zakresie poziomu zasobów kadrowych dokonana w ramach badania Bilans potrzeb w skali 1-5 (1 - zasoby niewystarczające, 5 - zasoby wystarczające) wyniosła w województwie śląskim 3,35, przy czym w gminach wiejskich 3,18, w miejsko-wiejskich 3,53, natomiast miejskich 3,38. Ogółem w województwie śląskim 133 gminy (79,6%) nie spełniały wymogu liczby ludności przypadającej na 1 pracownika socjalnego, a 40 gmin (24,0%) kryterium minimalnej liczby pracowników socjalnych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, Ŝe obydwu wymogów nie spełniało 36 gmin (21,6%), natomiast co najmniej jednego z nich aŝ 137 (82,0%). Dane te znajdują potwierdzenie w Bilansie potrzeb. Badane jednostki wskazały pracowników socjalnych jako grupę zawodową, w której występuje najmniej korzystny stosunek zasobów do potrzeb przeciętnie na 100 moŝliwych do przyznania punktów na pracowników socjalnych przypadało 22. Na drugim miejscu znaleźli się pozostali pracownicy (10,1 pkt), na trzecim specjaliści pracy z rodziną (9,6 pkt.). 7 1 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl 2 Źródła: 1) Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2006; 2) Główny Urząd Statystyczny - www.stat.gov.pl 3 Źródło: Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2006 r. 4 Źródło: Ibidem. 5 Bez SłuŜb Wojewody i ROPS. 6 Źródło: Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, Sprawozdanie MPiPS-03 za okres I-XII 2006 r. 7 Skalę niezaspokojonych potrzeb wyraŝano przypisując danej pozycji odpowiednią liczbę punktów. Większa liczba punktów oznaczała trudniejszą sytuację. Jednostki miały do dyspozycji 100 punktów, które mogły rozdzielić pomiędzy poszczególne 3
Niewystarczające środki finansowe na podnoszenie kwalifikacji pracowników OPS i PCPR. W ramach wyŝej wymienionego badania jednostki organizacyjne pomocy społecznej pytano takŝe o ocenę sytuacji w zakresie moŝliwości podnoszenia kwalifikacji. Przeciętna ocena sytuacji wyraŝona na skali 1-5 (1 - małe moŝliwości, 5 - duŝe moŝliwości) wyniosła w województwie śląskim 3,15; przy czym w gminach wiejskich 3,21; w miejsko-wiejskich 3,47; natomiast w miejskich 3,17. - Niewystarczające wsparcie podmiotów ekonomii społecznej w regionie. W Strategii Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020 zapisano priorytetowe obszary polityki społecznej Województwa Śląskiego w perspektywie rozwoju samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. Za główne uznano m.in. rozwój ekonomii społecznej jako instrumentu aktywnej polityki społecznej Instytucje integracji osób wykluczonych społecznie wg stanu na dzień 31.12.2006 r. Wyszczególnienie Liczba instytucji Liczba korzystających Centra integracji społecznej 2 30 Kluby integracji społecznej 12 732 Zakłady aktywności zawodowej 13 371 Warsztaty terapii zajęciowej 47 1697 Inne 34 3078 RAZEM 108 5908 Źródło: ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie - badanie Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej w województwie śląskim w latach 2006-2007. - Niski poziom integracji społecznej mieszkańców obszarów wiejskich oraz rozwoju usług społecznych na tych obszarach. Obszary wiejskie województwa śląskiego to 96 gmin wiejskich, 22 gmin miejsko-wiejskich oraz 38 miast poniŝej 25 tysięcy mieszkańców. śyje na nich ok.995 tyś mieszkańców, co stanowi 21,1% ogółu mieszkańców regionu. Bezrobocie na tych terenach występuje na poziomie 17,4% ogólnej liczby w województwie, z czego 51,2 %bezrobotnych to bezrobotni długotrwali. Biorąc pod uwagę, iŝ długotrwałe bezrobocie niesie za sobą często problem wykluczenia społecznego niezwykle istotne jest zapobieganie marginalizacji społecznej poprzez rozwijanie na tych obszarach usług społecznych, promocja integracji społecznej z naciskiem na uświadamianie wagi rozwoju kapitału ludzkiego mieszkańcom obszarów wiejskich. Biorąc pod uwagę powyŝsze, na terenach wiejskich istotną rolę wiodą ośrodki pomocy społecznej, których zadaniem jako element zabezpieczenia społecznego jest doprowadzania do Ŝyciowego usamodzielniania osób i rodzin oraz ich integracji ze społeczeństwem, w którym Ŝyją, a z którego zostali lub istnieje ryzyko, Ŝe zostaną wykluczeni. WaŜnym i potrzebnym krokiem jest równieŝ tworzenie lub wspieranie kapitału społecznego na tych terenach poprzez inicjatywy oddolne w tym szczególnie działania na rzecz poprawy świadomości społecznej w obszarze integracji społecznej i równych szans. Organizacje pozarządowe w województwie śląskim są zorientowane bardziej lokalnie niŝ w innych regionach Polski. AŜ 60% organizacji pozarządowych nie wychodzi w ramach swojej działalności poza powiat. Na obszarach wiejskich działa ok. 30 organizacji, które w swych celach statutowych mają słuŝyć rozwojowi terenów wiejskich i rolnictwa, w tym takŝe rozwojowi kapitału ludzkiego. Organizacje takie chętnie współpracują z samorządem lokalnym. Tradycyjnymi, najpręŝniej działającymi organizacjami są Ochotnicze StraŜe PoŜarne i Koła Gospodyń Wiejskich, które mają duŝy wpływ na aktywizowanie i integrowanie społeczności lokalnych. Organizacje pozarządowe mają zdolność do dostosowywania się do zmieniających się potrzeb społecznych i tym samym stają się waŝnym partnerem dla organów administracji w sferze realizacji zadań z obszaru polityki społecznej. Obszary wiejskie to takŝe dobry grunt dla rozwoju formacji lokalnych/społecznych, w której animatorami rozwoju kapitału będą równieŝ społeczności lokalne, które są silnie nastawione na problemy środowiskowe i lokalne, w tym związane z działaniami na rzecz aktywnej integracji społecznej. Administracja publiczna głównie skupiona jest na swoich ustawowych zadaniach, nie ma tak wyostrzonego wyczucia potrzeb, problemów, moŝliwości szybkiej interwencji. Istotne jest zatem wspieranie idei partnerstwa wspomnianych wyŝej podmiotów oraz dialogu publiczno-społecznego. Podsumowując, waŝne jest zatem zarówno realizowanie inicjatyw nakierowanych pozycje. KaŜda z nich mogła otrzymać od 0 do 100 punktów. Otrzymane dane posłuŝyły do obliczenia średnich waŝonych, w których jako wagę wykorzystano liczbę pracowników zatrudnionych w danej jednostce. 4
na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszarów wiejskich, jak równieŝ rozwój współpracy podmiotów działających na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym. I.3 Cele przewidziane do osiągnięcia w wyniku realizacji wybranych form wsparcia w kontekście celów szczegółowych przyjętych dla danego Priorytetu PO KL W wyniku realizacji preferowanych form wsparcia wskazanych w punkcie I.1. celem głównym, który zamierza się osiągnąć jest ułatwienie dostępu do rynku pracy osobom zagroŝonym wykluczeniem społecznym oraz rozwój sektora ekonomii społecznej. Dla osiągnięcia celu głównego zakłada się następujące cele szczegółowe: Objęcie 2 800 klientów instytucji pomocy społecznej kontraktami socjalnymi w ramach programów aktywnej integracji (10% wartości docelowej). Ukończenie programów aktywnej integracji przez 727 klientów instytucji pomocy społecznej pochodzących z terenów wiejskich województwa Śląskiego (6% wartości docelowej). Objęcie 166 pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej szkoleniami i innymi formami podnoszenia kwalifikacji w systemie pozaszkolnym (10% wartości docelowej). Wsparcie 3 inicjatyw z zakresu ekonomii społecznej (11,5% wartości docelowej). Objęcie 220 osób wsparciem w ramach instytucji ekonomii społecznej (10% wartości docelowej). PoniewaŜ wybrano do realizacji wszystkie formy wsparcia zawarte w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL, będą one całościowo przyczyniać się do realizacji powyŝszych celów a to z kolei bezpośrednio wpłynie na osiągnięcie oczekiwanych efektów realizacji Priorytetu VII, przede wszystkim zaś objęcia odpowiedniego odsetka klientów instytucji pomocy społecznej działaniami aktywnej integracji, kontraktami socjalnymi a pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej szkoleniami i innymi formami podnoszenia kwalifikacji. Ponadto wzrost liczby podmiotów ekonomii społecznej funkcjonujących na terenie regionu będzie towarzyszył zapewnieniu trwałości i efektywności funkcjonowania jednostek ekonomii społecznej. Plan finansowy na rok 2007 II. Plan finansowy BudŜet Priorytetu w podziale na Działania oraz Poddziałania (PLN) Ogółem BudŜet państwa BudŜet JST szczebla regionalne go BudŜet JST szczebla lokalnego Fundusz Pracy PFRON Działanie 7.1 426 576 426 576 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.1.1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.1.2 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 426 576 426 576 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.1.3 Działanie 7.2 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.2.1 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.2.2 Działanie 7.3 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Projekty współpracy ponadnarodowej 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Inne 5
w tym: komponent ponadnarodowy 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Priorytet ogółem 426 576 426 576 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 II. Plan finansowy Plan finansowy na rok 2008 BudŜet Priorytetu w podziale na Działania oraz Poddziałania (PLN) Ogółem BudŜet państwa BudŜet JST szczebla regionalne go BudŜet JST szczebla lokalnego Fundusz Pracy PFRON Inne Działanie 7.1 58 573 139 52 853 473 0,00 4 388 592 254 793 1 076 281 0,00 7.1.1 7.1.2 7.1.3 33 972 421 30 405 317 0,00 3 312 311 254 793 0,00 0,00 20 500 598 18 348 036 0,00 1 076 281 0,00 1 076 281 0,00 4 100 120 4 100 120 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Działanie 7.2 25 231 507 25 231 507 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 7.2.1 7.2.2 15 769 692 15 769 692 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 9 461 815 9 461 815 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Działanie 7.3 5 000 000 5 000 000 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Projekty współpracy ponadnarodowej 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 w tym: komponent ponadnarodowy 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Priorytet ogółem 88 804 646 83 084 980 0,00 4 388 592 254 793 1 076 281 0,00 6
III. Wskaźniki Nazwa wskaźnika produktu Priorytet VII Promocja Integracji Społecznej Działanie 7.1. Wartość wskaźnika do osiągnięcia w roku 2008 Docelowa wartość wskaźnika (2013) Liczba klientów instytucji pomocy społecznej, którzy zakończyli udział w projektach dotyczących aktywnej integracji (ogółem/kobiet/męŝczyzn) w tym: 2 520 42 001 osoby z terenów wiejskich 727 12 129 Liczba klientów instytucji pomocy społecznej objętych kontraktami socjalnymi w ramach realizowanych projektów (ogółem/k/m) Liczba pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej bezpośrednio zajmujących się aktywną integracją, którzy w wyniku wsparcia z EFS podnieśli swoje kwalifikacje w systemie w systemie pozaszkolnym (ogółem/k/m). 2 800 28 001 166 1 657 Działanie 7.2. Liczba osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym, które zakończyły udział w projekcie Liczba inicjatyw z zakresu ekonomii społecznej wspartych z EFS Liczba instytucji wspierających ekonomię społeczną, które otrzymały wsparcie w ramach Działania Liczba osób, które otrzymały wsparcie w ramach instytucji ekonomii społecznej (ogółem/k/m) 940 9 467 3 26 1 3 220 2 191 Działanie 7.3 Liczba projektów wspierających rozwój inicjatyw na rzecz aktywizacji i integracji społeczności lokalnych 46 229 IV.1 Projekty systemowe 8 IV.1.1 Tytuł projektu/ Numer i nazwa Działania: IV. Opis systemu wyboru projektów Działanie 7.1.1. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej 8 W przypadku projektów systemowych realizowanych w ramach Działań 6.1 oraz 7.1 w polu tytuł projektu naleŝy podać typ projektów systemowych, w kolejnych pozycjach punktu IV.1.1 naleŝy wymienić projektodawców realizujących dany typ projektów systemowych, podać krótki opis planowanych działań z uzasadnieniem, wymienić grupy docelowe oraz określić szacowany budŝet planowany na realizację wybranego typu projektów systemowych wraz z planowanym % udziałem wkładu własnego. Pozycje IV.1.1 i IV 1.2 nie dotyczą projektów innowacyjnych w latach 2007 i 2008. 7
Beneficjent/ Projektodawca: Ośrodki pomocy społecznej Krótki opis działań planowanych w ramach projektu, w tym projektu współpracy ponadnarodowej i projektu innowacyjnego wraz z uzasadnieniem wyboru: W ramach projektu zakłada się : 1. Podejmowanie działań o charakterze aktywizacyjnym mających na celu zmianę statusu społecznego osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym. Kluczowym w podejmowaniu działań na rzecz tych osób jest budowanie, zgodnie z zasadą subsydiarności, kapitału społecznego. WiąŜe się to z promowaniem i wspieraniem rozwoju form aktywnej integracji obejmującej: wspieranie zdolności do podjęcia zatrudnienia poprzez zatrudnienie socjalne, szkolenia, oraz zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, usługi powyŝej charakterze edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym, których celem jest wsparcie mobilności na rynku pracy pozwalające na przezwycięŝanie indywidualnych barier w powrocie na rynek pracy, rozwój nowych form wsparcia indywidualnego i środowiskowego umoŝliwiających integrację zawodową i społeczną osobom ze specyficznymi trudnościami na rynku pracy. Opisane powyŝej działania realizowane będą poprzez kontrakty socjalne (w tym: indywidualne programy wychodzenia z bezdomności) oraz programy aktywności lokalnej. 2. Podejmowanie działań mających na celu wzmocnienie kadrowe instytucji pomocy społecznej poprzez sfinansowanie wynagrodzenia oraz kosztów wyposaŝenia stanowiska pracy pracowników socjalnych. Skuteczna i efektywna pomoc klientom pomocy społecznej wymaga wsparcia funkcjonowania instytucji zaangaŝowanych w integrację społeczną pod względem kadrowym i merytorycznym. Grupy docelowe: osoby korzystające z pomocy społecznej, które nie pracują i są w wieku aktywności zawodowej, w szczególności naleŝące do jednej (lub kilku) z poniŝszych grup: osoby po zwolnieniu z zakładu karnego lub innej placówki penitencjarnej (do 12 miesięcy od jej opuszczenia); osoby bezdomne; osoby niepełnosprawne w tym z zaburzeniami psychicznymi; osoby uzaleŝnione od alkoholu lub innych środków odurzających- poddające się procesowi leczenia lub w okresie do 1 roku od jego zakończenia; młodzieŝ w wieku 15-25 lat zagroŝona wykluczeniem społecznym (z wyjątkiem osób objętych wsparciem na szczeblu ogólnopolskim w ramach projektów systemowych realizowanych przez OHP), ośrodki pomocy społecznej i ich pracownicy, inne jednostki pomocy społecznej i ich pracownicy realizujący działania w zakresie integracji i pomocy społecznej w regionie. otoczenie osób wykluczonych społecznie (w zakresie programów aktywności lokalnej i nowych form wsparcia środowiskowego). Oczekiwane rezultaty twarde: liczba stworzonych etatów w ośrodkach pomocy społecznej, liczba stworzonych i wyposaŝonych stanowisk pracy, liczba zawartych kontraktów socjalnych, liczba realizowanych programów aktywności lokalnej, Oczekiwany rezultat miękkie: wzrost jakości świadczonych usług. Sposób i zakres w jakim realizacja projektu przyczyni się do osiągnięcia celu/celów szczegółowych i oczekiwanych efektów realizacji (targetów) ustanowionych dla danego Priorytetu PO KL: Poprzez preferowane typy wsparcia w szerokim zakresie zostaną rozwinięte aktywne formy integracji społecznej w regionie oraz zostanie ułatwiony dostęp mieszkańców województwa zagroŝonych wykluczeniem społecznym do powyŝszych form wsparcia. Ponadto zwiększy się jakość usług świadczonych przez jednostki pomocy społecznej. 8
Szacowany budŝet projektów (PLN): na rok 2008 wynosi 33 972 421 PLN Wkład własny Beneficjenta/Projektodawcy wynosi 10,5 % w następującym podziale: - budŝet szczebla lokalnego 9,75% - fundusz pracy 0,75% Wartość realizowanego projektu moŝe wynosić poniŝej 50 tys. zł. IV.1.2 Tytuł projektu/ Numer i nazwa Działania: Działanie 7.1.2. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie Beneficjent/ Projektodawca: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej, Miejskie Ośrodki Pomocy Rodzinie Krótki opis działań planowanych w ramach projektu, w tym projektu współpracy ponadnarodowej i projektu innowacyjnego wraz z uzasadnieniem wyboru: Projekt zakłada: 1. Podejmowanie działań aktywizacyjnych mających na celu zmianę statusu społecznego osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym. Kluczowym w podejmowaniu działań na rzecz tych osób jest budowanie, zgodnie z zasadą subsydiarności, kapitału społecznego. WiąŜe się to z promowaniem i wspieraniem rozwoju form aktywnej integracji obejmującej: wspieranie zdolności do podjęcia zatrudnienia poprzez zatrudnienie socjalne, szkolenia, oraz zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, usługi o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym i społecznym, których celem jest wsparcie mobilności na rynku pracy pozwalające na przezwycięŝanie indywidualnych barier w powrocie na rynek pracy, rozwój nowych form wsparcia indywidualnego i środowiskowego umoŝliwiających integrację zawodową i społeczną osobom ze specyficznymi trudnościami na rynku pracy. Opisane powyŝej działania realizowane będą poprzez kontrakty socjalne (w tym: indywidualne programy integracji uchodźców, osób ubiegających się o status uchodźcy, osób z pobytem tolerowanym, posiadających zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, oraz indywidualne programy usamodzielniania osób opuszczających rodziny zastępcze czy placówki opiekuńczo-wychowawcze) oraz programy aktywności lokalnej. 2. W ramach projektu przewiduje się wsparcie działań na rzecz integracji społecznej i zawodowej osób, mające na celu pobudzanie aktywności zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych (w tym rozwój komponentów aktywizacyjnych w ramach warsztatów terapii zajęciowej). 3. Podejmowanie działań mających na celu wsparcie organizacyjne instytucji pomocy społecznej poprzez sfinansowanie wynagrodzenia oraz kosztów wyposaŝenia stanowiska pracy pracowników socjalnych i doradców ds. osób niepełnosprawnych. Skuteczna i efektywna pomoc klientom pomocy społecznej wymaga wsparcia funkcjonowania instytucji zaangaŝowanych w integrację społeczną pod względem kadrowym i merytorycznym. Grupy docelowe osoby korzystające z pomocy społecznej, które nie pracują i są w wieku aktywności zawodowej, w szczególności naleŝące do jednej (lub kilku) poniŝszych grup: osoby niepełnosprawne, w tym z zaburzeniami psychicznymi, uchodźcy, cudzoziemcy posiadający zgodę na pobyt tolerowany, oraz cudzoziemcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się, zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE mający trudności z integracją zawodową i społeczną, osoby opuszczające rodziny zastępcze oraz placówki opiekuńczowychowawcze oraz placówki, o których mowa w art.88 ustawy o pomocy społecznej mające trudności z integracją zawodową lub społeczną, powiatowe centra pomocy rodzinie i ich pracownicy, inne jednostki organizacyjne pomocy społecznej i integracji społecznej i ich pracownicy realizujący działania w zakresie integracji i pomocy społecznej w regionie, otoczenie osób wykluczonych społecznie (w zakresie programów aktywności lokalnej i nowych form 9
wsparcia środowiskowego) Oczekiwane rezultaty twarde: liczba stworzonych etatów w jednostkach pomocy społecznej, liczba stworzonych i wyposaŝonych stanowisk pracy, liczba indywidualnych programów aktywnej integracji, ilość osób niepełnosprawnych objętych działaniami aktywizującymi. Oczekiwany rezultat miękki: wzrost jakości świadczonych usług. Sposób i zakres w jakim realizacja projektu przyczyni się do osiągnięcia celu/celów szczegółowych i oczekiwanych efektów realizacji (targetów) ustanowionych dla danego Priorytetu PO KL: Poprzez preferowane typy wsparcia w szerokim zakresie zostaną rozwinięte aktywne formy integracji społecznej w regionie oraz zostanie ułatwiony dostęp mieszkańców Śląska zagroŝonych wykluczeniem społecznym, w tym takŝe osobom niepełnosprawnych do powyŝszych form wsparcia. Ponadto zwiększy się jakość usług świadczonych przez jednostki pomocy społecznej. Szacowany budŝet projektów (PLN): na rok 2008 wynosi 20 500 598 PLN Wkład własny Beneficjenta/Projektodawcy wynosi 10,5% w następującym podziale: - budŝet szczebla lokalnego 5,25% - PFRON 5,25% Wartość realizowanego projektu moŝe wynosić poniŝej 50 tys. zł. IV.1.3 Tytuł projektu/ Numer i nazwa Działania: Działanie 7.1.3. Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej Beneficjent/ Projektodawca: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Katowicach Krótki opis działań planowanych w ramach projektu, w tym projektu współpracy ponadnarodowej i projektu innowacyjnego wraz z uzasadnieniem wyboru: Projekt skierowany jest do pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej województwa śląskiego. W województwie śląskim system pomocy społecznej składa się z wielu rodzajów jednostek organizacyjnych świadczących szeroki zakres usług osobom, rodzinom i grupom wymagającym wsparcia. Ogółem w tych jednostkach zatrudnionych jest 13 581 osób. Największą grupę wśród nich stanowią pracownicy ośrodków pomocy społecznej, tj. 5 183 osoby. Szczególną kategorią pracowników kadr słuŝ pomocy społecznej są pracownicy socjalni. W 2006 roku w ośrodkach pomocy społecznej zatrudnionych było 2 042, a w powiatowych centrach pomocy rodzinie 56 pracowników socjalnych. Stanowili oni odpowiednio 39,4% ogółu pracowników OPS i 26,5% ogółu pracowników PCPR. Działania planowane do realizacji w 2007 roku 1. Utworzenie w strukturze ROPS zespołu zajmującego się wdraŝaniem projektu systemowego. 2. Prowadzenie rozmów i konsultacji z partnerami w regionie. 3. Przygotowanie i przeszkolenie pracowników do realizacji projektu systemowego. 4. Rozpoczęcie budowania sieci systemu wparcia rozwoju zawodowego kadr jednostek organizacyjnych pomocy społecznej: Realizacja wstępnych spotkań informacyjno-promocyjnych dla kadry kierowniczej OPS i PCPR kierującą realizacją projektów systemowych dla tych jednostek. Realizacja szkolenia dla słuŝb finansowo księgowych OPS i PCPR rozliczających projekty systemowe. 5. Przygotowanie koncepcji merytorycznej oraz infrastruktury do realizacji projektu systemowego ROPS w latach 2008-2013. 6. Prowadzenie monitoringu i ewaluacji działań projektu. Działania planowane do realizacji od 2008 roku 1. Zarządzenie projektem (dostosowanie struktury i infrastruktury niezbędnej do właściwego 10
wdraŝania projektu, szkolenia pracowników w zakresie wdraŝania projektu, prowadzenie monitoringu i ewaluacji projektu, promocja projektu, bieŝąca współpraca z IP w zakresie wdraŝania Priorytetu VII PO KL). Projekt będzie zarządzany i nadzorowany merytorycznie przez ROPS. Jego realizacja będzie następowała przy współpracy z partnerami regionalnymi. 2. Utworzenie sieci systemu wparcia rozwoju zawodowego kadr jednostek pomocy społecznej. Planuje się utworzenie ok. pięciu punktów kształcenia w regionie, z których kaŝdy będzie działał na rzecz pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z ok. sześciu najbliŝej połoŝonych powiatów. W ten sposób zostanie utworzony system regionalny realizujący na szeroką skalę i duŝym zasięgiem doradztwo specjalistyczne i kształcenie ustawiczne kadr instytucji pomocy społecznej. Punkty będą się zajmowały kształceniem w róŝnych formach i systemach szkoleniowych. Planuje się głównie realizację kursów, szkoleń i warsztatów, których ukończenie potwierdzane będzie certyfikatami w danych specjalnościach. Szkolenie zróŝnicowane będą pod względem formy oraz czasu trwania ich trwania (szkolenia i kursy jednodniowe, kilkudniowe, semestralne lub kilkuletnie). Przewiduje się wykorzystanie róŝnych metod pracy z uczestnikami zajęcia w małych grupach, seminaria i konferencje dla większych grup odbiorców, tworzenie grup mających na celu wymianę doświadczeń lub tworzenie własnych projektów pracy z podopiecznymi, superwizja, dyskusje panelowe, szkolenia doskonalące, specjalistyczne i instruktaŝowe. Zastosowane zostaną nowoczesne techniki audiowizualne. Ponadto przy ośrodkach działali będą specjaliści-doradcy z poszczególnych obszarów polityki społecznej. Dobór tematów realizowanego wsparcia uzaleŝniony będzie od potrzeb zgłaszanych przez jednostki pomocy społecznej. Planuje się realizację zadania w m.in. w następujących obszarach: rozwój aktywnych form integracji społecznej i zawodowej, rozwój metod i technik pracy; doskonalenie osób pracujących na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych; zarządzenie jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej (w tym: zarządzenie zasobami ludzkimi); rozwój osobisty i trening interpersonalny; terapia skoncentrowana na rozwiązywaniu problemów; budowanie partnerstw lokalnych; finanse, księgowość, zamówienia publiczne w realizacji zadań pomocy społecznej (w tym: planowanie i rozliczanie budŝetu projektu systemowego); nowelizacje przepisów prawnych; praktyczne umiejętności z dziedziny komputeryzacji i informatyzacji. Grupy docelowe: pracownicy regionalnych ośrodków polityki społecznej, pracownicy i wolontariusze ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie, pracownicy i wolontariusze innych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz instytucji pomocy i integracji społecznej realizujący działania w zakresie integracji. Oczekiwane rezultaty i twarde: liczba przeszkolonych pracowników jednostek pomocy społecznej, liczba przeszkolonych pracowników i wolontariuszy innych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz instytucji pomocy i integracji społecznej realizujących działania w zakresie integracji, ilość utworzonych partnerstw lokalnych. Oczekiwane rezultaty miękkie: wykreowanie właściwego wizerunku pracowników pomocy społecznej, rozwój systemów zarządzania jednostkami pomocy społecznej. Sposób i zakres w jakim realizacja projektu przyczyni się do osiągnięcia celu/celów szczegółowych i oczekiwanych efektów realizacji (targetów) ustanowionych dla danego Priorytetu PO KL: Poprzez preferowane typy wsparcia nastąpi profesjonalizacja usług pomocy społecznej poprzez nabycie przez osoby pracujące z klientami pomocy społecznej nowych i udoskonalanie dotychczasowych 11
umiejętności zawodowych, a takŝe wpłynie na rozwój systemów zarządzania jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej. Projekt pomoŝe w budowaniu właściwego wizerunku pracowników i wolontariuszy instytucji pomocy i integracji społecznej, jako aktywnego inicjatora programów społecznych, animatora Ŝycia społecznego i kreatywnego partnera w aktywizacji zawodowej osób wykluczonych z rynku pracy. Szacowany budŝet projektu: na rok 2007 wynosi 426 576 PLN Szacowany budŝet projektu: na rok 2008 wynosi 4 100 120 PLN Wkład własny Beneficjenta/Projektodawcy wynosi 0% IV.2 Projekty konkursowe IV.2.1 Opis szczegółowych kryteriów wyboru projektów konkursowych wraz z uzasadnieniem, w tym wyboru projektów współpracy ponadnarodowej i projektów innowacyjnych 9 Działanie 7.2. A. Kryteria dostępu 10 1. Maksymalny okres realizacji projektu to dwa lata. UZASADNIENIE: 1. Ograniczony do 2 lat czas realizacji projektu pozwoli beneficjentom precyzyjnie zaplanować zadania w ramach projektu, a co za tym idzie równieŝ planowane wydatki co wpłynie pozytywnie na sposób jego realizacji i rozliczania. Wskazany okres pozwoli równieŝ na podjęcie odpowiednich działań zaradczych w przypadku trudności w realizacji projektu. B. Kryteria strategiczne Instytucja Pośrednicząca nie dostrzega potrzeby wprowadzania kryteriów strategicznych na początkowym etapie wdraŝania PO KL. Działanie 7.3: A. Kryteria dostępu 11 1. Maksymalny okres realizacji projektu to dwa lata. UZASADNIENIE: 1. Ograniczony do 2 lat czas realizacji projektu pozwoli beneficjentom precyzyjnie zaplanować zadania w ramach projektu, a co za tym idzie równieŝ planowane wydatki co wpłynie pozytywnie na sposób jego realizacji i rozliczania. Wskazany okres pozwoli równieŝ na podjęcie odpowiednich działań zaradczych w przypadku trudności w realizacji projektu. B. Kryteria strategiczne Instytucja Pośrednicząca nie dostrzega potrzeby wprowadzania kryteriów strategicznych na początkowym etapie wdraŝania PO KL. IV.2.2 Tryb procedury konkursowej (otwarta/zamknięta)wraz z uzasadnieniem wyboru Działanie 7.2 oraz 7.3: Tryb procedury konkursowej: ZAMKNIĘTY. UZASADNIENIE: Instytucja Pośrednicząca będzie realizowała konkurs zamknięty. Zamknięta forma naboru pozwoli na dokładniejsze oszacowanie planowanego poziomu kontraktacji jak równieŝ na zmotywowanie potencjalnych projektodawców do składania wniosków w określonym terminie, w początkowym okresie wdraŝania. 9 Nie dotyczy lat 2007 i 2008 10 W przypadku wyodrębnienia przez Instytucję Pośredniczącą kryteriów o szczególnym znaczeniu dla osiągnięcia celów programowych, obok nazwy kryterium naleŝy podać kwotę środków finansowych, jaka będzie zarezerwowana na realizację projektów, które spełniają te kryteria 11 W przypadku wyodrębnienia przez Instytucję Pośredniczącą kryteriów o szczególnym znaczeniu dla osiągnięcia celów programowych, obok nazwy kryterium naleŝy podać kwotę środków finansowych, jaka będzie zarezerwowana na realizację projektów, które spełniają te kryteria 12
IV.2.3 Kwartalny harmonogram ogłaszanych konkursów, alokacja finansowa na poszczególne konkursy Działanie 7.2: Zostaną ogłoszone dwa konkursy zamknięte: - 7.2.1 - I kwartał 2008 1 konkurs - 7.2.2 - I kwartał 2008 1 konkurs Alokacja na 2008 r.: 50 463 014 PLN - 2 konkurs IV kwartał 2008 alokacja roku 2009 (kontraktacja w I kwartale 2009 wraz z niewykorzystaną alokacją z konkursów nr 1) Działanie 7.3: Zostaną ogłoszone dwa konkursy zamknięte: - 1 konkurs I kwartał 2008 5 000 000 PLN - 2 konkurs III kwartał 2008 5 000 000 PLN (wraz z niewykorzystaną alokacją z konkursu nr 1) Okres kwalifikowalności wydatków: Działanie 7.2 oraz Działanie 7.3: Za kwalifikowane wydatki w ramach projektu Instytucja Pośrednicząca uzna wydatki poniesione w okresie realizacji projektu, nie wcześniej niŝ od dnia złoŝenia wniosku aplikacyjnego w odpowiedzi na konkurs. IV.2.4 Opis procedury wyboru projektów konkursowych wraz z listą wymaganych załączników do umowy o dofinansowanie projektu Działanie 7.2. oraz 7.3: 1. Ogłoszenie konkursu. 2. ZłoŜenie wniosku. 3. Wybór projektów: ocena formalna ocena merytoryczna negocjacje. 4. Ogłoszenie listy projektów zaakceptowanych do dofinansowania/ Rozpatrywanie protestów 5. Podpisanie umowy o dofinansowanie projektu. Wymagane załączniki do wniosku o dofinansowanie projektu: 1. Dokument umoŝliwiający ocenę sytuacji finansowej projektodawcy (oraz partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie). 2. List intencyjny (przy projektach realizowanych w partnerstwie). Wymagane załączniki do umowy o dofinansowanie projektu: 1. Kopia statutu poświadczona przez osoby do tego uprawnione oraz opatrzona dodatkowo aktualną datą i pieczęcią Projektodawcy. ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 2. Aktualny wyciąg z Krajowego Rejestru Sądowego, innego właściwego rejestru lub inny dokument potwierdzający osobowość prawną z okresu nie dłuŝszego niŝ 3 miesiące przez dniem złoŝenia wniosku załącznik nie jest wymagany w przypadku, gdy podmiotem ubiegającym się o dofinansowanie jest jednostka samorządu terytorialnego lub jej jednostki organizacyjne. ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 3. Dokumenty poświadczające o nie zaleganiu z opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne lub innych opłat. ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 4. Dokumenty o nie zaleganiu z uiszczaniem podatków. ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 5. Oświadczenie Wnioskodawcy o kwalifikacji VAT. ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 6. Umowa/ porozumienie między partnerami (przy projektach realizowanych w partnerstwie). 13
7. Pełnomocnictwo do reprezentowania Wnioskodawcy (gdy wniosek jest podpisywany przez osobę/y nie posiadające statutowych uprawnień do reprezentowania wnioskodawcy lub gdy z innych dokumentów wynika, Ŝe uprawnionymi do podpisania wniosku są co najmniej dwie osoby). ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 8. Odpowiednia uchwała jednostki samorządu terytorialnego bądź odpowiedni dokument organu dysponującego budŝetem w trybie przepisów o finansach publicznych zatwierdzający projekt lub udzielający pełnomocnictwa do zatwierdzania projektów współfinansowanych z EFS. ToŜsamy wymóg dotyczy partnerów przy projektach realizowanych w partnerstwie. 9. Program bloku szkoleniowo-doradczego (dotyczy projektów, w ramach których przewidziano wsparcie szkoleniowo-doradcze). 10. Diagnoza potrzeb szkoleniowo-doradczych Beneficjentów Ostatecznych (dotyczy projektów, w ramach których przewidziano wsparcie szkoleniowo-doradcze). 11. Przebieg pracy zawodowej osób odpowiedzialnych za zarządzanie projektem nie więcej niŝ trzech osób wraz z ich pisemną deklaracją uczestnictwa w projekcie. 12. Harmonogram płatności. V. Projekty innowacyjne i ponadnarodowe V.1 Projekty innowacyjne 12 V.1.1 Tematy dla projektów innowacyjnych Nie dotyczy V.1.2 Oczekiwane efekty realizacji projektów innowacyjnych Nie dotyczy V.1.3 Typy beneficjentów/projektodawców Nie dotyczy V.2 Projekty ponadnarodowe V.2.1 Typy projektów ponadnarodowych lub projektów z komponentem ponadnarodowym Realizacja projektów konkursowych z komponentem ponadnarodowym zgłaszanym jako zmiana do projektu moŝliwa będzie pod warunkiem dostępności środków finansowych. V.2.2 Obszary, w ramach których realizowane będą projekty ponadnarodowe Nie dotyczy V.2.3 Oczekiwane efekty realizacji projektów ponadnarodowych Nie dotyczy V.2.4 Typy beneficjentów/projektodawców Nie dotyczy Katowice, listopada 2007r. Pieczęć i podpis osoby upowaŝnionej 12 Nie dotyczy lat 2007 i 2008 14