Składniowy model synchronicznego opisu słowotwórstwa podstawy i zastosowanie

Transkrypt

1 Viara Maldjieva (Toruń) Składniowy model synchronicznego opisu słowotwórstwa podstawy i zastosowanie A syntactical model of synchronic word formation description basics and applied This article attempts to briefly present the basic postulatess, their implications and the resulting opportunities for an approach to word formation, which is defined here as syntactic. It has been already tested in a confrontative description of Polish and Bulgarian word formation (Cf. V. Maldjieva, Słowotwórstwo. Gramatyka konfrontatywna bułgarsko polska, t. IX, Warszawa, 2009). The basic postulate is assumed to be the presence of a structural isomorphism between the language units sentence and lexeme, i.e. the same combinatorial rules license both the combinations of lexemes within the sentence and the combinations of morphemes within the lexeme. Another postulate, that is basic for the research, is the relative autonomy of the semantic and syntactic structures of the language units. In regard to word formation it means that, in this case semantic and formal derivatives should be distinguished in analogy to the sentence syntax, that distinguishes the concept structure (sentence) and formal structure (sentential expression). Keywords: word formation, syntax, structural isomorphism, derivation. Słowa kluczowe: słowotwórstwo, składnia, izomorfizm strukturalny, derywacja.

2 Sebastian Żurowski (Toruń) W stronę słowotwórstwa operacyjnego Towards an operational word formation In this article the selected theoretical and practical problems associated with placing the word formation in the model of operational grammar (by Andrzej Bogusławski) are discussed. The aim of the paper is to prepare the ground for a possible description of morpheme units of language in this model. The proposed way to enter word formation in the model is to divide it into operational and etymological word formation. Keywords: word formation, etymology, operational grammar, morpheme, unit of language. Słowa kluczowe: słowotwórstwo, etymologia, gramatyka operacyjna, morfem, jednostka języka.

3 Marek Wiśniewski (Toruń) Podstawy strukturalnej charakterystyki współczesnych polskich formacji słowotwórczych Basics of structural characteristics of contemporary Polish word formations This article is an attempt to reconstruct the formative mechanisms of contemporary Polish. The object of observation are the Polish formatives, which are motivated from the synchronous point of view. Establishing of the inventory of formatives is a result of multistage logical division based on the following (structural) dichotomy criteria: on the first stage: quality (alternate) and quantitative (reduction) operations transform the theme of base in the theme of derivatives, on the other stages: type of segmental elements added to the theme of derivatives. Keywords: structural characteristics, derivatives, formative mechanisms, contemporary Polish. Słowa kluczowe: charakterystyka strukturalna, derywaty, mechanizmy słowotwórcze, współczesny język polski.

4 Tomasz Cychnerski (Poznań) Syntagmatyka morfotaktyczna i morfonologiczna rumuńskich rzeczowników odczasownikowych Morphotactic and morphophonological syntagmatics of the Romanian verbal nouns This paper tries to formulate a workin hypothesis concerning the general morphological structure of the Romanian verbal nouns. Its first part consists in the analysis of the verbal nouns morphophonology. Some basic types of the syntagmatic structure are presented here for each morphological part of these words (root, prefixes, suffixes, inflections, interfixes). The second part is a morphotactic analysis of the forty verbal nouns. There are the nine general types of the syntagmatic structure formulated for the whole set of these Romanian lexemes. Keywords: word formation, Romanian, morphotactics, morphophonology, noun. Słowa kluczowe: słowotwórstwo, język rumuński, morfotaktyka, morfonologia, rzeczownik.

5 Irena Stramljič Breznik (Maribor, Slovenia) Besedotvorna produktivnost posnemovalnih medmetov za zvoke naprav v slovenščini Word-formational Productivity of Onomatopoeic Interjections Imitating Machine Sounds in Slovene The article presents partial results of a wider study about the lexical potential of interjections in Slovene from the functional and lexicographical perspectives. The study focuses on interjections imitating machine sounds which are presented as entries from a to ž in the Slovenian Ortography (2001). On the basis of examples found, interjections were classified into more homogenous groups according to the type of machine. Each category was further analyzed by using corpus analysis, which was carried out on the trial version of the billionword corpus of the Slovene language called Gigafida. The analysis focused on the existence of words created from interjections whose base comes from one of the subcategories of onomatopoeic interjections presented here. The results of the analysis have confirmed that this type of interjections and words formed from them are relatively frequent in expressive discourse. The most prominent are the interjections typically used for imitating the sound of musical instruments and their parts (brenk), tools (švrk, škrt), weapons (pok, švist) and transportation devices (puh). The results also showed that the interjections which are the base for forming verbs give rise to more extensive word families. Verbs formed from interjections can also form complex words of a higher order according to established word-formational patterns. Keywords: word-formation, interjections, interjections imitating machine sounds, words formed from interjections.

6 Produktywność słowotwórcza słoweńskich wtrąceń onomatopeicznych naśladujących dźwięki maszyn Niniejszy artykuł jest częścią większego projektu, badającego potencjał leksykalny wtrąceń w języku słoweńskim z perspektywy funkcjonalnej oraz leksykograficznej w pracy przedstawione zostaną jedynie wyniki badań nad tymi wtrąceniami, które naśladują dźwięki maszyn. Materiał do badania, tj. konkretne wtrącenia, został zaczerpnięty ze słownika ortografii słoweńskiej (Slovenski pravopis, 2001). Znalezione przykłady zostały następnie pogrupowane w zależności od typu maszyn, których dźwięki naśladują. Kolejny etap to pogłębiona analiza każdej grupy za pomocą testowej wersji korpusu języka słoweńskiego Gigafida (korpus ten zawiera około miliarda słów). Analiza ta miała na celu zbadania czy istnieją słowa utworzone na bazie wtrąceń należących do jednej z omawianych tutaj grup. Badanie wykazało, iż tego typu wtrącenia oraz słowa od nich utworzone stosunkowo często występują w dyskursie o charakterze ekspresywnym. Ze wszystkich wtrąceń najczęściej występowały te, które naśladują dźwięk instrumentów muzycznych lub ich części (brenk), narzędzi (švrk, škrt), broni (pok, švist) oraz środków transportu (puh). Co więcej, wtrącenia, od których tworzone są czasowniki, dają początek bardziej rozbudowanym rodzinom wyrazowym. Takie czasowniki mogą również wchodzić w skład bardziej złożonych słów, tworzonych za pomocą typowych dla języka słoweńskiego mechanizmów słowotwórczych. Słowa kluczowe: słowotwórstwo, wykrzykniki, wykrzykniki naśladujące dźwięki maszyn, słowotwórstwo wykrzykników.

7 Цветелина Георгиева (София, България) Неологизми със суфикс [а]джиj(а) в бъл-гарския език Neologisms with suffix -[а]джий(а) in Bulgarian The article examines the Bulgarian neologisms with suffix -[а]джий(а) in the end of the 20 th century and the beginning of the 21 st century. The study is carried out on a material from two Bulgarian dictionaries of neologisms. The trend to nationalization is one of the leadings trends in Bulgarian. Keywords: neologisms, names of persons, Bulgarian language, suffix -[а]джий(а), trends. Neologizmy z przyrostkiem -[а]джий(а) w języku bułgarskim. Autorka bada bułgarskie neologizmy utworzone za pomocą przyrostka -[а] джий(а) pod koniec XX oraz na początku XXI wieku. Podstawę studium stanowi materiał z dwóch słowników neologizmów w języku bułgarskim. Tendencja do nacjonalizacji jest jedną z naczelnych tendencji w języku bułgarskim. Słowa kluczowe: neologizmy, nazwy osób, język bułgarski, sufiks -[а]джий(а), tendencje.

8 Artur Karasiński (Toruń) Formalna analiza albańskich derywatów przymiotnikowych Formal Analysis of Albanian Adjectival Derivatives The paper presents a formal analysis of Albanian adjectival derivatives, carried out in accordance with the proposal of a formal description of word formation (part of methodology presented in Bulgarian-Polish Contrastive Grammar, Volume 9). This type of description in addition to a characterization of formal, segmental exponents of derivation allows for appearing and signalizing functions of Albanian definite article in word formation process. Analyzed material comes from the Dictionary of Contemporary Albanian Language (Institute of Language and Literature of the Albanian Academy of Sciences 1984, revised edition 2002) and is nearly 62% of all lexical adjectival units (about 6100 adjectival derivatives). Keywords: Albanian, word formation, formal analysis. Słowa kluczowe: język albański, słowotwórstwo, formalna analiza.

9 Ewa Rogowska Cybulska (Gdańsk) Nazwy nosicieli cech jako przykład perswazyjnego wyzyskiwania kategorii słowotwórczych w tekstach reklam Attributive names as an example of the persuasive usage of the word formation categories in advertising texts The article contains a description based on selected examples of different ways of a persuasive use of lexemes belonging (a real one or the one created for a specific advertising text) to a word formation category of the denominative names of the feature carrier: from the text updating of a systemic categorial meaning by its text change in relation to a systemic meaning to giving such a meaning to lexemes which, when it comes to word formation, are indivisible. Keywords: nomina attributiva, attributive names, word formation in text, persuasion, advertisements. Słowa kluczowe: nomina attributiva, nazwy atrybutywne, nazwy nosicieli cech, słowotwórstwo w tekście, perswazja, reklama.

10 Alicja Pstyga (Gdańsk) Składnia derywatów w tekście: kompozycja i dekompozycja struktur złożonych oryginału w kontekście doboru odpowiedników w przekładzie (na materiale rosyjskich i polskich tekstów prasowych) The syntax of compound words in texts: Composition and decomposition of compound words in view of the selection of their equivalents in the translation of russian press articles into polish The starting point for the analysis is the broad interpretation of syntax proposed by Stanisław Karolak. We should take into consideration his findings, concerning combinatory rules and complicated relationships in compound words. The decomposition of these words even violating the rules of concept co-occurrence allows us to uncover their proper semantic interpretation. Karolak claims that in Slavic languages, the rules of word formation enable simple expressions to function in utterances which are more complicated than simple sentences. The aim of this paper is to present the functioning of compound words in Russian press articles from the translation perspective. One of the most interesting examples is the Russian compound word евронадежды (with its Polish equivalent europazerni), used in a text about problems with accommodation during the 2012 UEFA European Football Championship in Ukraine. Keywords: compound words, structure, interpretation, translation. Słowa kluczowe: derywaty słowotwórcze, struktura, interpretacja, przekład.

11 Natalia Długosz (Poznań) Kognitywna interpretacja najnowszych złożeń z powtarzalnym w serii wyrazów członem związanym (na przykładach z języka polskiego i bułgarskiego) Cognitive interpretation of newest compounds with a bound component repetitive in a series of words (on the examples from Polish and Bulgarian languages) In this article I have made an attempt to show selected cognitive aspects of newest compounds with a bound component repetitive in a series of words, on the example of nearly a dozen expressions from Polish and Bulgarian languages. I have reflected on a problem whether all compounds of such type are entitled to a status of a language unit and I have stated that only few compound structures with a high degree of establishment in the consciousness of language users have such status. I have also pointed out the usefulness of cognitive methods of interpretation of meaning of a word type under discussion. I think an approach especially worth using is encyclopedic semantics, taking into consideration all domains of knowledge and experience, as well as presentation of the conceptualizer s perspective, allowing, among others, to interpret the profiled opinion, sometimes included in the very formation of a word, or otherwise, updating itself in a specific context. Keywords: cognitive aspects, compounds, bound component, Polish and Bulgarian languages. Słowa kluczowe: aspekt kognitywny, złożenia, człon związany, język polski i bułgarski.

12 Alexandra Bagasheva, Christo Stamenov and Maria Kolarova (Sofia, Bulgaria) Semantic packaging in verb based compounds in English and Bulgarian The article contrasts the word formation types of (para)synthetic compound nouns and compound verbs in two genetically distantly related but typologically distinct languages Bulgarian and English. While the nature of synthetic compound nouns in both languages is comparable, compound verbs show greater contrasts in terms of types, restrictions and preferences for intra compound relations and semantic diversity. An explanation is sought in terms of the influence of word relevant syntactic properties on word formation phenomena in the two languages. An additional powerful factor is the ubiquity of conversion or syntactic promiscuity in English. A hypothesis is formulated that in Bulgarian the iconicity of word formation processes and products associated with the biuniqueness of the sign as understood by Natural Morphology accounts for restrictions on the absolute reign of word formation paradigms in Bulgarian, where the distinction between inflectional morphology and word formation is more sharply delineated. The typological character of the two languages is ultimately taken into account as a factor which determines the preferences for compounds in English and the prevalence of affixal derivation in Bulgarian. Keywords: semantic packaging, verb based compounds, English and Bulgarian. Kompresja semantyczna w złożeniach czasownikowych w językach bułgarskim i angielskim Autorzy artykułu dokonali porównania mechanizmów słowotwórczych wykorzystywanych przy derywacji (para)syntetycznych złożeń rzeczownikowych oraz czasownikowych w językach bułgarskim i angielskim. Badane języki wykazują dalekie pokrewieństwo genetyczne, lecz z typologicznego punktu widzenia są one od siebie różne. W odróżnieniu od mechanizmów tworzenia syntetycznych złożeń rzeczownikowych, które w obu językach są podobne, złożenia czasownikowe różnią się, jeżeli chodzi o ich typy, ograniczenia użycia oraz preferencje odnośnie relacji zawartych w określonych złożeniach, jak również różnorodność semantyczną. Omawiane zjawiska są prawdopodobnie warunkowane tym, jak cechy składniowe danego języka wpływają na jego mechanizmy słowotwórcze. Kolejnym istotnym czynnikiem, kształtującym naturę tych mechanizmów w języku angielskim, jest konwersja

13 semantyczna. W języku bułgarskim podział na morfemy słowotwórcze i fleksyjne jest dużo bardziej wyrazisty niż w języku angielskim. Autorzy stawiają hipotezę, że przyczyny tego zjawiska należy upatrywać w dwóch czynnikach: ikoniczności bułgarskich procesów słowotwórczych oraz bijekcji znaku (w rozumieniu morfologii naturalnej). W ostatecznym rozrachunku wydaje się, że to cechy typologiczne wpływają na to, że język angielski wykazuje wyraźną skłonność do tworzenia złożeń wyrazowych, zaś w języku bułgarskim dominuje zjawisko afiksacji derywacyjnej. Słowa kluczowe: kompresja semantyczna, złożenia odczasownikowe, język angielski i bułgarski.