Temperament u osób otyłych doniesienie wstępne Temperament in obese individuals preliminary report

Transkrypt

1 Jaracz Marcin, Pulkowska-Ulfig Joanna, Tomaszewska Marta, Bieliński Maciej, Junik Roman, Szczęsny Wojciech, Borkowska Alina. Temperament in obese individuals preliminary report = Temperament u osób otyłych doniesienie wstępne. Journal of Health Sciences. 2014;13(4): ISSN / X DOI: /zenodo The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Revised Accepted: Temperament u osób otyłych doniesienie wstępne Temperament in obese individuals preliminary report Marcin Jaracz 1, Joanna Pulkowska-Ulfig 1, Marta Tomaszewska 1, Maciej Bieliński 1, Roman Junik 2, Wojciech Szczęsny 3, Alina Borkowska 1 1 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Katedra Neuropsychologii Klinicznej 2 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii 3 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantologii Badanie zostało sfinansowane ze środków grantu MNiSW nr NN : Dysfunkcje neuropsychologiczne, cechy temperamentu i dwubiegunowości u chorych z patologiczną otyłością w kontekście badań genetyczno-molekularnych. Słowa kluczowe: otyłość, temperament, temperament afektywny Keywords: obesity, temperament, TEMPS-A marcinjaracz@gmail.com Streszczenie Cel badań: Celem badania byłą wieloaspektowa ocena temperamentu w grupie pacjentów z otyłością. Metoda: W badaniu wzięło udział 114 osób, w wieku lat (średnia wieku: 46,56 ± 15,08), z rozpoznaniem otyłości. Kryterium diagnostyczne otyłości stanowiło występowanie wskaźnika BMI powyżej 30 punktów. Oceny temperamentu dokonano za pomocą kwestionariuszy TEMPS-A oraz TCI R. Cloningera. Wyniki: W porównaniu do grup z badań normalizacyjnych, osoby otyłe uzyskały wyższe wyniki w zakresie temperamentu cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego w TEMPS-A, oraz cech temperamentu unikanie szkody i zależność od nagrody w TCI. Mężczyźni z grupy badanej uzyskali istotnie niższe wyniki na skali temperamentu drażliwego w TEMPS-A, a także wyższe wyniki w zakresie cechy temperamentu unikanie szkody w TCI, w porównaniu 163

2 do kobiet. Wyższy wiek osób badanych związany był z niższym nasileniem cyklotymii w TEMPS-A oraz cech zależność od nagrody i autotranscendencja w TCI. Wyższe nasilenie cechy autotranscendencja w TCI związane było z wyższym nasileniem hipertymii i niższym nasileniem drażliwości w TEMPS-A. Wnioski: Wyniki, uzyskane w niniejszym badaniu wskazują na możliwość występowania u pacjentów z otyłością wyższego nasilenia cech temperamentu, cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego, a także unikanie szkody i zależność od nagrody. Analiza piśmiennictwa wskazuje na występowanie wyższego nasilenia tych cech także u pacjentów z zaburzeniami afektywnymi, co wskazuje na zasadność prowadzenia dalszych badań, dotyczących związków pomiędzy tymi zaburzeniami. Abstract Aim: The aim of the current study was to carry out the multidimensional assessment of temperament in obese individuals. Method: 114 subjects, aged (mean age 46.56±15.08), with the diagnosis of obesity were enrolled in the study. The diagnostic criterion was the BMI score over 30 points. Temperament was assessed by means of TEMPS-A and Cloninger s TCI questionnaires. Results: Compared to the results of normalization studies, obese subjects from our study displayed higher intensity of depressive, cyclothymic and anxious temperaments in TEMPS- A, as well as of harm avoidance and reward dependence in TCI. Male obese subjects showed significantly lower rates of irritable temperament in TEMPS-A, as well as higher rates of harm avoidance in TCI. Higher age was related to lower intensity of cyclothymia im TEMPS- A as well as lower reward dependence and self-transcendence in TCI. Higher selftranscendence was related to higher intensity of hyperthymic and lower intensity of irritbale temperament. Conclusions: Results obtained in the present study indicate a possibility of higher intensity of cyclothymic, depressive, anxious as well as harm avoidance and reward dependence temperament traits in obese individuals. According to up to date studies, high intensity of above traits is also present in patients with affective disorders, which indicates the validity of further studies on relationships between these disorders. Wstęp Otyłość to uwarunkowane wieloczynnikowo nagromadzenie tkanki tłuszczowej w stopniu, który zagraża zdrowiu. Za otyłe uważa się osoby, których indeks masy ciała (BMI body mass index) wynosi 30 jednostek, lub więcej. Statystyki WHO sugerują, że odsetek osób otyłych na świecie rośnie i jest to tendencja, która będzie się utrzymywała w najbliższych latach [1]. W związku z tym, wzrasta liczba badań mających na celu identyfikację czynników, wpływających na rozwój i utrzymywanie się tego schorzenia. Zauważalne jest przy tym odejście od traktowania otyłości jako choroby czysto somatycznej i wzrost zainteresowania rolą czynników psychologicznych w etiologii tego schorzenia. Rosnąca liczba badań wskazuje na związki pomiędzy otyłością, a zaburzeniami afektywnymi i uzależnieniami, co kolei powoduje wzbogacanie programów leczenia otyłości o oddziaływania psychoterapeutyczne oraz farmakoterapeutyczne, z użyciem np. stabilizatorów nastroju [2-6]. W powyższym kontekście, ważną rolę odgrywają badania temperamentu osób otyłych. Cechy temperamentu mają charakter wrodzony i względnie stały w czasie, dlatego ich ocena umożliwia wykrycie predyspozycji do rozwinięcia zaburzeń psychicznych, lub psychosomatycznych jeszcze przed ich wystąpieniem. Podczas, gdy dobrze poznane zostały temperament i osobowość pacjentów z bulimią i anoreksją, otyłości poświęcono w tym kontekście mniejszą liczbę badań. Amann i wsp. [7], w badaniu temperamentu afektywnego u 164

3 osób otyłych, leczonych w Niemczech wykazali, że przejawiają one wyższe nasilenie cyklotymii, drażliwości i lękliwości cech, stanowiących subkliniczną manifestację zaburzeń nastroju, zgodnie z teorią tzw. spektrum zaburzeń afektywnych. Według autorów, wyniki te wskazują, że pozycja otyłości w klasyfikacjach nozologicznych powinna być bliższa zaburzeniom psychicznym, co ma istotne implikacje dla terapii tego schorzenia. Istotne jest zatem wykonanie kolejnych tego typu badań wśród osób otyłych w innych populacjach. Liczba badań z użyciem narzędzi oceniających inne aspekty temperamentu i osobowości, niż temperament afektywny jest także niewielka. W badaniach z użyciem inwentarza NEO-FFI (NEO-Five Factor Inventory) osoby otyłe wykazywały mniejszą otwartość na doświadczenia, niż osoby zdrowe [8]. Wyniki badań z użyciem Inwentarza Temperamentu i Charakteru (ang. Temperament and Character Inventory - TCI) R. Cloningera wskazują, że występowanie otyłości związane jest z wyższym poszukiwaniem nowości przy jednoczesnym słabszym samokierowaniu i perseweratywności oraz tendencją do polegania na innych przy rozwiązywaniu własnych problemów. Dowiedziono ponadto, że czynniki temperamentalne mogą znacznie modyfikować motywację osób otyłych do podjęcia leczenia oraz ich szanse na powrót do normalnej wagi [8, 9]. W związku z niewielką liczbą doniesień naukowych dotyczących temperamentu i osobowości osób otyłych, celem niniejszego badania była wieloaspektowa ocena temperamentu w tej grupie pacjentów. Ze względu na konieczność dalszej ewaluacji związków pomiędzy otyłością, a zaburzeniami afektywnymi, pierwszym za narzędzi użytych w niniejszym badaniu jest kwestionariusz TEMPS-A (ang. Temperament Evaluation of Memphis, Pisa and San Diego Autoquestionnaire) do oceny temperamentu afektywnego [10, 11]. Drugim z wykorzystanych narzędzi psychometrycznych jest Inwentarz Temperamentu i Charakteru R. Cloningera, TCI [12, 13]. Materiał i metody Do grupy badanej włączono 114 osób, 82 kobiety i 32 mężczyzn w wieku lat (średnia wieku: 46,56 ± 15,08), z rozpoznaniem otyłości. Kryterium diagnostyczne otyłości stanowiło występowanie wskaźnika BMI powyżej 30 punktów. Osoby badane były leczone w Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy oraz w Poradni Leczenia Otyłości przy Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy. Kryterium wykluczenia stanowiły wtórne przyczyny otyłości (zaburzenia czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego, farmakoterapia), a także poważne schorzenia psychiatryczne, neurologiczne, somatyczne oraz uzależnienia. Wszystkie osoby wyraziły pisemną zgodę na udział w badaniu po uzyskaniu informacji na temat jego celu, przebiegu, sposobie przetwarzania danych oraz możliwości rezygnacji z udziału w dowolnym jego momencie, bez podania przyczyny. Ocena psychometryczna 1. Inwentarz Temperamentu i Charakteru R. Cloningera (Temperament and Character Inventory - TCI) Kwestionariusz Temperamentu i Charakteru R. Cloningera jest kwestionariuszem samoopisu, zawierającym 240 stwierdzeń [12]. W modelu Cloningera wyróżnia się cechy temperamentu: poszukiwanie nowości (NS - Novelty Seeking), unikanie szkody (HA - Harm Avoidance), uzależnienie od nagrody (RD - Reward Dependence) i wytrwałość (P - Persistence); oraz cechy charakteru: samokierowanie (SD - Self -Directedness), zdolność do współpracy (C - Cooperativeness) oraz autotranscendencję (ST - Self-Transcendence). W niniejszym badaniu użyto polskiej wersji kwestionariusza, autorstwa Hornowskiej i wsp. [13]. 2. Kwestionariusz temperamentu afektywnego TEMPS-A (Temperament Assessment of Pisa, Paris and San Diego Autoquestionnaire). 165

4 TEMPS-A jest kwestionariuszem samoopisu, składającym się z 110 stwierdzeń, na które można udzielać odpowiedzi prawda, lub fałsz, przeznaczonym do oceny temperamentu afektywnego. W jego skład wchodzą podskale, oceniające pięć wymiarów temperamentu: depresyjny, cyklotymiczny, drażliwy, hipertymiczny i lękowy [10]. W niniejszym badaniu wykorzystano polską wersję kwestionariusza, której walidację wykonano na grupie 521 polskich studentów [11]. Analiza statystyczna Do oceny rozkładu zmiennych, włączonych do analizy użyto testu Shapiro-Wilka. Jako, że rozkład zmiennych odbiegał istotnie od rozkładu normalnego, analizę statystyczną wykonano przy użyciu testów nieparametrycznych. Do oceny różnic międzygrupowych użyto testu U Manna-Whitneya. Analizę korelacji przeprowadzono za pomocą testu kolejności rang Spearmana. Wyniki Wyniki, uzyskane przez osoby otyłe w kwestionariuszach TEMPS-A oraz TCI zaprezentowano kolejno w tabelach 1 oraz 2. Analiza różnic pomiędzy wynikami, uzyskanymi przez mężczyzn i kobiety wykazała, że mężczyźni przejawiają istotnie wyższe nasilenie drażliwości w kwestionariuszu TEMPS-A (p<0,05) oraz cechy temperamentu unikanie szkody (p<0,05) w kwestionariuszu TCI. Analizy korelacji pomiędzy wynikami, uzyskanymi przez osoby otyłe w obu kwestionariuszach wykazały występowanie związku pomiędzy nasileniem cechy charakteru Autotranscendencja z TCI, a nasileniem hipertymii (rho=0,24; p<0,05) oraz drażliwości (rho=-0,19; p<0,05) w TEMPS-A. Zaobserwowano także korelacje pomiędzy wiekiem, a nasileniem cech Zależność od nagrody (rho=-0,2; p<0,05) i Autotranscendencja (rho=- 0,2; p<0,05) z TCI oraz pomiędzy wiekiem i nasileniem cyklotymii (rho=-0,24; p<0,05) w TEMPS-A. Tab. 1. Wyniki kwestionariusza TEMPS-A w grupie badanej (średnie±sd). Cała grupa Mężczyźni Kobiety Depresyjny 0,45±0,18 0,40±0,18 0,47±0,18 Cyklotymiczny 0,42±0,22 0,48±0,27 0,40±0,20 Hipertymiczny 0,48±0,21 0,46±0,19 0,48±0,22 Drażliwy 0,23±0,18 0,27±0,19* 0,21±0,18* Lękowy 0,43±0,23 0,43±0,24 0,43±0,23 *- różnica istotna statystycznie (mężczyźni vs. kobiety), test U Manna Whitneya, p<0.05 Tab. 2. Wyniki kwestionariusza TCI w grupie badanej (średnie±sd). Cała grupa Mężczyźni Kobiety Wytrwałość 3,95 ± 1,99 3,59±1,88 4,09±2,03 Poszukiwanie Nowości Unikanie Szkody Zależność od Nagrody Skłonność do Współpracy 20,20 ± 5,04 21,16±4,76 19,80±5,13 17,50 ± 7,38 19,38±6,93* 16,75±7,46* 16,25 ± 2,90 15,75±2,82 16,45±2,91 33,29 ± 4,46 33,37±4,16 33,25±4,60 Samokierowanie 27,51 ± 7,82 26,19±7,93 28,02±7,76 Auto-transcendencja 15,11 ± 6,39 13,94±5,66 15,57±6,62 *- różnica istotna statystycznie (mężczyźni vs. kobiety), test U Manna Whitneya, p<0.05 Omówienie wyników 166

5 Celem niniejszego badania była ocena temperamentu afektywnego oraz temperamentu i charakteru w kontekście psychobiologicznej koncepcji R. Cloningera, u osób otyłych. Zgodnie z wiedzą Autorów, jest to pierwsze badanie, oceniające te zmienne w jednej grupie pacjentów z otyłością. Wyniki, uzyskane przez osoby otyłe w kwestionariuszu TEMPS-A wskazują na specyficzny dla tej grupy osób profil cech temperamentu afektywnego, odbiegający od prezentowanego przez walidacyjną grupę osób zdrowych [11]. Wyniki niniejszego badania wskazują, że pacjenci z otyłością przejawiają wyższe nasilenie cech temperamentu cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego oraz niższe nasilenie drażliwości. Wyższe nasilenie cyklotymii oznacza, że w porównaniu do osób zdrowych są bardziej podatni na nagłe zmiany nastroju, co znajduje odzwierciedlenie również w wahaniach samooceny oraz intensywności kontaktów społecznych od bycia towarzyskim do wycofywania się. Osoby z temperamentem depresyjnym są opisywane jako bardziej ponure, zaabsorbowane własną nieadekwatnością, oraz porażkami i skłonne do przeżywania poczucia winy. Temperament lękowy wiąże się głównie ze skłonnością do zamartwiania się, przesadną troską o bezpieczeństwo własne i innych oraz trudnością ze zrelaksowaniem się. Chroniczne napięcie, odczuwane przez osoby z tym typem temperamentu obecne jest także w sferze somatycznej, m.in. pod postacią zaburzeń żołądkowo-jelitowych [14, 15]. Konstelacja cech temperamentu cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego została określona przez autorów kwestionariusza TEMPS-A jako temperament cyklotymiczno-lękowo-wrażliwy (ang. cyclothymic-anxioussensitive), związany m.in. z predyspozycją do wystąpienia zaburzeń odżywiania, kontroli impulsów i uzależnień. Wyższe nasilenie cech temperamentu cyklotymicznego i depresyjnego jest charakterystyczne dla osób, przejawiających zaburzenia ze spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) typu II, w przebiegu której się występują epizody depresji i hipomanii. W tej grupie pacjentów objawy depresji mają często postać atypową, czego przejawem jest astenia, hipersomnia, zwiększenie wrażliwości na krytykę i odrzucenie oraz, co istotne, wzrost łaknienia [16]. Alciati i wsp. [17] zdiagnozowali objawy CHAD typu II u 42% badanych przez siebie osób otyłych. U 30% pacjentów z zaburzeniami ze spektrum CHAD stwierdzili także występowanie lęku panicznego, co może mieć związek z większym nasileniem temperamentu lękowego u osób otyłych. Zaobserwowane w niniejszym badaniu różnice międzypłciowe w zakresie temperamentu afektywnego dotyczą jedynie drażliwości, podczas gdy w badaniu Borkowskiej i wsp. [11], przeprowadzonym na grupie walidacyjnej osób zdrowych dotyczyły one czterech wymiarów cyklotymicznego, hipertymicznego, drażliwego i lękowego. Rozbieżności te mogą wynikać z większej homogeniczności populacji osób otyłych pod względem cech temperamentu afektywnego. Analizy korelacyjne wykazały negatywny związek pomiędzy wiekiem i nasileniem temperamentu cyklotymicznego, co może wynikać z osłabienia ekspresji cech, związanych z tym temperamentem wraz z wiekiem. Odzwierciedleniem tego zjawiska jest stosunkowo wczesny przeciętny wiek wystąpienia zaburzeń ze spektrum CHAD, CHAD typu II po raz pierwszy wstępuje zwykle przed 30. rokiem życia [18]. Niestety, w literaturze naukowej brakuje tego typu statystyk dla otyłości. Analiza wykonania kwestionariusza TCI przez osoby otyłe wykazała, że w porównaniu do polskiej grupy normalizacyjnej przejawiają one wyższe nasilenie cech unikanie szkody i zależność od nagrody [19]. W kontekście psychobiologicznej koncepcji temperamentu, unikanie szkody jest opisywane jako miara zdolności radzenia sobie z sytuacjami stresującymi. Osoby z wysokim nasileniem tej cechy są pesymistyczne, skłonne do zamartwiania się, lękliwe oraz mało aktywne [13]. Cechy te mogą powodować stan chronicznego napięcia i związaną z nim hiperkortyzolemię, 167

6 prowadzącą do zaburzeń gospodarki lipidowej, insulinoodporności i wzrostu masy ciała. Unikanie szkody jest charakterystyczne także dla pacjentów z bulimią i anoreksją, może stanowić temperamentalną predyspozycję do rozwinięcia zaburzeń odżywiania w odpowiedzi na stres [21]. Wyższe nasilenie tej cechy w porównaniu do osób z normalnym BMI, zaobserwowali u osób otyłych także Sansoy i wsp. [22], wykazali ponadto, że jest ona związana z obniżeniem poziomu satysfakcji z własnego wyglądu oraz niższą samooceną. Nasilenie unikania szkody związane jest z czynnością układu serotoninergicznego regulującego zarówno nastrój, jak i odżywianie. Wyższe, niż w populacji osób zdrowych, nasilenie tej cechy zaobserwowano także u pacjentów z depresją nawracającą oraz chorobą afektywną dwubiegunową [24, 25]. Mężczyźni z badanej grupy wykazywali wyższe nasilenie unikania szkody, w porównaniu do kobiet. Jest to wynik przeciwny do oczekiwanego, ponieważ dotychczasowe badania, prowadzone na osobach zdrowych oraz uzależnionych od alkoholu wykazują, że cecha ta jest bardziej nasilona u kobiet [19, 26]. W opublikowanych dotychczas badaniach z użyciem TCI w grupach osób otyłych nie prowadzono porównań międzypłciowych, zatem powyższe wyniki te wymagają replikacji, jednak na ich podstawie można przypuszczać, że otyli mężczyźni stanowią specyficzną grupę pod względem cech temperamentu. Drugą z cech, która w badanej grupie byłą bardziej nasilona, niż w polskiej grupie normalizacyjnej była zależność od nagrody. Jest to cecha, której nasilenie modyfikuje tendencję do reagowania na bodźce nagradzające, szczególnie o charakterze społecznym, a także do podtrzymywania zachowań zorientowanych na ich zdobycie. Osoby uzyskujące wysokie wyniki na tej skali temperamentu są ciepłe, towarzyskie i wrażliwe na sygnały związane z krytyką oraz odrzuceniem [13]. Wyższe nasilenie cechy Zależność od nagrody u osób otyłych wykazali we wcześniejszym doniesieniu Ammann i wsp. [7], wyniki niniejszego badania znajdują także potwierdzenie w badaniach z użyciem kwestionariuszy, oceniających konstrukty osobowościowe podobne do wymiaru Zależność od nagrody. Davis i wsp. [27], w badaniu z użyciem Skali Anhedonii Fizycznej ( ang. Physical Anhedonia Scale) wykazali, że skłonność do emocjonalnego objadania się jest dodatnio skorelowana z nasileniem cechy Wrażliwość na nagrodę, rozumianej jako tendencja do podtrzymywania nagradzających aktywności i zdolność do czerpania z nich przyjemności. Siła tego związku była większa w przypadku występowania objawów depresyjnych, co może oznaczać, że osoby wrażliwe na bodźce nagradzające są skłonne objadać się w reakcji na obniżenie nastroju [27, 28]. Zgodnie z pierwotnym założeniem twórcy psychobiologicznej teorii temperamentu, stopień zależności od nagrody regulowany jest przez aktywność układu noradrenergicznego. Osoby o wysokim nasileniu tej cechy przejawiają niską aktywność noradrenaliny, przy czym aktywność neuroprzekaźnika znacznie wzrasta w sytuacji braku odpowiedniej ilości bodźców nagradzających [23]. Późniejsze badania neuroobrazowe wskazują również na związek tego wymiaru temperamentu z gęstością receptorów opioidowych oraz dopaminergicznych w kluczowych strukturach mózgowego układu nagrody [29]. Wykazano, że farmakologiczna aktywacja receptorów opioidowych zwiększa ilość tłuszczów konsumowanych przez zwierzęta, natomiast ich blokada ma odwrotny skutek [30]. Badania genetyczne wykazały natomiast, że polimorfizm genu, kodującego receptory µ-opioidowe modyfikuje także ilość tłuszczów, spożywanych przez ludzi, masę ciała oraz stopnień euforyzującego działania amfetaminy [31]. Przeprowadzone w niniejszym badaniu analizy korelacyjne wykazały, że ekspresja cechy Zależność od nagrody spada wraz z wiekiem. Wyniki te nie znajdują potwierdzenia w dotychczasowych badaniach, przeprowadzanych w populacji osób zdrowych, które wskazują, że nasilenie tej cechy jest niezależne od upływu czasu. Zaobserwowany związek może być zatem specyficzny dla populacji osób z otyłością i uzależnieniami. Davis i wsp. [27] 168

7 przypuszczają, że chroniczne objadanie się może z czasem, podobnie, jak zażywanie narkotyków, powodować osłabienie reaktywności mózgowego układu nagrody, z którego aktywnością związana jest Zależność od nagrody. W efekcie, atrakcyjność bodźców nagradzających spada, co jednak powoduje kompensacyjny wzrost intensywności zachowań konsumpcyjnych. Wyniki te wskazują na znaczenie wczesnych interwencji profilaktycznych i terapeutycznych w zapobieganiu i leczeniu otyłości. Analizy, dotyczące związków pomiędzy wynikami, uzyskanymi przez osoby otyłe w obu zastosowanych kwestionariuszach wykazały występowanie związku pomiędzy nasileniem hipertymii w TEMPS-A i autotranscendencji w TCI. Osoby hipertymiczne charakteryzuje wysoki poziom aktywności oraz przywódczość, natomiast autotranscendencja związana jest z uduchowieniem, pokorą, bezpretensjonalnością i poczuciem spełnienia. Pacjenci ze schorzeniami somatycznymi, uzyskujący wysokie wyniki na skali autotranscendencja wyżej oceniają własną jakość życia. Hipertymia związana jest natomiast z wysoką odpornością na stres, także w sytuacjach ekstremalnych [32, 33]. Możliwe zatem, że związek pomiędzy tymi dwiema cechami w grupie osób otyłych wynika z roli, jaką odgrywają w radzeniu sobie ze stresem, wynikającym z otyłości. Podsumowanie Wyniki, uzyskane w niniejszym badaniu wskazują na możliwość występowania u pacjentów z otyłością wyższego nasilenia cech temperamentu, cyklotymicznego, depresyjnego i lękowego, a także unikanie szkody i zależność od nagrody. Analiza piśmiennictwa wskazuje na występowanie wyższego nasilenia tych cech także u pacjentów z zaburzeniami afektywnymi, co wskazuje na zasadność prowadzenia dalszych badań, dotyczących związków pomiędzy tymi zaburzeniami. References 1. Obesity: preventing and managing the global epidemic. WHO Volkow ND, Wang GJ, Tomasi D, Baler RD. The addictive dimensionality of obesity. Biol Psychiatry. 2013; 73(9): McElroy SL, Keck PE. Metabolic syndrome in bipolar disorder: a review with a focus on bipolar depression. J Clin Psychiatry. 2014; 75(1): Luppino FS, de Wit LM, Bouvy PF, Stijnen T, Cuijpers P, Penninx BW, Zitman FG. Overweight, obesity, and depression: a systematic review and meta-analysis of longitudinal studies. Arch Gen Psychiatry. 2010; 67(3): Fiedorowicz JG, Miller DD, Bishop JR, Calarge CA, Ellingrod VL, Haynes WG Systematic Review and Meta-analysis of Pharmacological Interventions for Weight Gain from Antipsychotics and Mood Stabilizers. Curr Psychiatry Rev. 2012; 8(1): Garaulet M, Pérez de Heredia F. Behavioural therapy in the treatment of obesity (I): new directions for clinical practice. Nutr Hosp. 2009; 24(6): Amann B, Mergl R, Torrent C, Perugi G, Padberg F, El-Gjamal N, Laakmann G. Abnormal temperament in patients with morbid obesity seeking surgical treatment. J Affect Disord. 2009; 118(1-3): Pavan C, Azzi M, Lancerotto L, Marini M, Busetto L, Bassetto F, Vindigni V. Overweight/obese patients referring to plastic surgery: temperament and personality traits. Obes Surg. 2013; 23(4): Sullivan S, Cloninger CR, Przybeck TR, Klein S. Personality characteristics in obesity and relationship with successful weight loss. Int J Obes (Lond). 2007; 31(4): ; 169

8 10. Akiskal HS, Akiskal KK, Haykal RF, Manning JS, Connor PD. TEMPS-A: progress towards validation of a self-rated clinical version of the Temperament Evaluation of the Memphis, Pisa, Paris, and San Diego Autoquestionnaire. J Affect Disord Mar; 85: Borkowska A i wsp. Polish validation of the TEMPS-A: the profile of affective temperaments in a college student population. J Affect Disord. 2010; 123(1-3): Cloninger CR. The temperament and character inventory (TCI): A guide to its development and use. St. Louis, MO: Center for Psychobiology of Personality, Washington University; Hornowska E. Temperamentalne uwarunkowania zachowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Bogucki; Akiskal KK, Akiskal HS. The theoretical underpinnings of affective temperaments: implications for evolutionary foundations of bipolar disorder and human nature. J Affect Disord. 2005; 85: Akiskal HS. Toward a definition of generalized anxiety disorder as an anxious temperament type. Acta Psychiatr Scand Suppl. 1998; 393: Perugi G, Akiskal HS. The soft bipolar spectrum redefined: focus on the cyclothymic, anxious-sensitive, impulse-dyscontrol, and binge-eating connection in bipolar II and related conditions. Psychiatr Clin North Am. 2002; 25(4): Alciati A, D'Ambrosio A, Foschi D, Corsi F, Mellado C, Angst J. Bipolar spectrum disorders in severely obese patients seeking surgical treatment. J Affect Disord. 2007; 101(1-3): Benazzi F. Prevalence of bipolar II disorder in outpatient depression: a 203-case study in private practice. J Affect Disord Apr;43(2): Zakrzewska M, Samochowiec J, Rybakowski F, Hauser J, Pełka-Wysiecka J. Polska wersja Inwentarza Temperamentu i Charakteru (TCI): analiza rzetelności; 20. Bornstein SR, Schuppenies A, Wong ML, Licinio J. Approaching the shared biology of obesity and depression: the stress axis as the locus of gene environment interactions. Mol Psychiatry. 2006; 11(10): Fassino S, Abbate-Daga G, Amianto F, Leombruni P, Boggio S, Rovera GG. Temperament and character profile of eating disorders: a controlled study with the Temperament and Character Inventory. Int J Eat Disord Dec;32(4): Sarısoy G, Atmaca A, Ecemiş G, Gümüş K, Pazvantoğlu O. Personality characteristics and body image in obese individuals. Asia Pac Psychiatry. 2012; Cloninger CR. A unified biosocial theory of personality and its role in the development of anxiety states. Psychiatr Dev. 1988; 6(2): Osher Y, Cloninger CR, Belmaker RH. TPQ in euthymic manic-depressive patients. J Psychiatr Res. 1996; 30(5): Young LT, Bagby RM, Cooke RG, Parker JD, Levitt AJ, Joffe RT. A comparison of Tridimensional Personality Questionnaire dimensions in bipolar disorder and unipolar depression. Psychiatry Res. 1995; 58(2): Weijers HG, Wiesbeck GA, Wodarz N, Keller H, Michel T, Böning J. Gender and personality in alcoholism. Arch Womens Ment Health Nov;6(4): Davis C, Strachan S, Berkson M. Sensitivity to reward: implications for overeating and overweight. Appetite. 2004; 42(2): Davis C, Patte K, Levitan R, Reid C, Tweed S, Curtis C. From motivation to behaviour: a model of reward sensitivity, overeating, and food preferences in the risk profile for obesity. Appetite. 2007; 48(1): 12-9;. 170

9 29. Schreckenberger M i wsp. Opioid receptor PET reveals the psychobiologic correlates of reward processing. J Nucl Med. 2008; 49(8): Statnick MA, Tinsley FC, Eastwood BJ, Suter TM, Mitch CH, Heiman ML. Peptides that regulate food intake: antagonism of opioid receptors reduces body fat in obese rats by decreasing food intake and stimulating lipid utilization. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2003; 284(6): R Haghighi A i wsp. Opioid receptor mu 1 gene, fat intake and obesity in adolescence. Mol Psychiatry. 2014; 19(1): Tei-Tominaga M, Akiyama T, Sakai Y. Effect of Affective Temperaments Assessed by the TEMPS-A on the Relationship between Work-Related Stressors and Depressive Symptoms among Workers in Their Twenties to Forties in Japan. Depress Res Treat. 2012; Maremmani I i wsp. Discriminant and convergent validity of TEMPS-A[P] correlation with MMPI and the emotional-affective state following a stressful situation. J Affect Disord. 2011; 129(1-3):