Energy and Economic Effectiveness of Electricity Generation Technologies of the Future

Transkrypt

1 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) 56 6 Energy and Economic Effeciveness of Elecriciy Generaion Technologies of he Fuure Auhor Bolesław Zaporowski Keywords power plan, combined hea and power plan, energy effeciveness, economic effeciveness Absrac The paper presens he analysis of energy and economic effeciveness of elecriciy generaion echnologies of he fuure in: sysem power plans, large and medium scale combined hea and power (CHP) plans, and small scale power plans and CHP plans (disribued sources). For paricular generaion echnologies were deermined he quaniies characerizing heir energy effeciveness, uniary emission of CO (kg CO /kwh) and uniary discouned elecriciy generaion coss of 03. DOI: 0.736/issn Inroducion One of he prerequisies for mainaining securiy of elecriciy supplies o he consumers is mainaining balance beween he demand for elecriciy and peak load on one side, and availabiliy of generaing capaciy in he Naional Power Sysem (NPS) on he oher []. Comparison beween he curren condiion and srucure of generaing sources in he NPS, demand for elecriciy and peak power load, and finally demand and load increases forecased for he upcoming years, indicae ha he Polish elecric power indusry urgenly needs invesmen in new generaing capaciies. According o he European Union s energy policy [, 3, 4] and more general global endencies [5], hose new generaing sources should be characerised by high energy effeciveness, low emissions and high economic effeciveness. Developmen of generaing sources in he Polish elecric power indusry should ake ino accoun securiy of supplies of primary energy o he generaion secor, primarily by aiming o reach appropriae level of fuel diversificaion and relaed modern echnology srucure of generaing unis. Energy policy of he sae should also provide suppor o he elecriciy generaed a plans based on renewable energy sources and a combined hea and power plans, especially disribued ones, alhough his suppor should be implemened only for a limied period. Insrumens for supporing elecriciy generaed a renewable sources should vary according o he oupu of a source in quesion and ype of renewable energy source used. Generally hose insrumens should be based on horough analysis of heir energy and economic effeciveness. Ye selecion of echnologies for new generaing sources in a longer ime perspecive mus be solely based on economic crierion aking ino accoun oal power generaion coss, including environmenal coss. This paper focuses on comparaive analysis of energy and economic effeciveness of echnologies which migh be implemened in he Polish elecric power indusry in he fuure.. Elecriciy generaion in Poland On 3 December 0 oal insalled capaciy of generaing sources wihin he NPS was 38,9 MW, while maximum possible oupu was 38,7 MW [6]. Ye a considerable share of generaing capaciy, insalled a power plans and CHP plans wih a oal oupu exceeding 9000 MW, had been in operaion for more han 30 years, and heir oal operaing ime had exceeded 00 housand hours. For ha reason i may be expeced ha many of such sources will be phased ou or shu down for upgrades during upcoming years. In 0 elecriciy generaion in Poland amouned o 6.9 TWh, including 87.47% a power plans and CHP plans fired wih hard coal and lignie, 3.48% a sources using naural gas, 4.89% a biogas- and biomass-fired sources (including 4.55% as co-firing wih coal),.6% a run-of-he-river hydroelecric plans and.90% a wind power plans [6]. Volumes of elecriciy generaed in Poland in are presened in Fig. ; elecriciy generaion and gross consumpion, as well as gross consumpion growh figures in 00 0 are shown in Tab. [7]. 56

2 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) 56 6 [T Wh] Elecriciy generaion in Poland during ha period was grealy influenced by excess of expor over impor, especially in 0 and 0. Average annual growh of elecriciy consumpion in Poland in 00-0 was.37%. Furher analyses were based on he assumpion ha annual average growh of gross elecriciy consumpion unil 030 would be.35%. Gross elecriciy consumpion in Poland esimaed for 05, 00, 05 and 030, ogeher wih required new generaion capaciies in he power sysem are presened in Tab.. Capaciy of new required invesmen projecs (newly commissioned generaion sources), aking ino accoun he expeced phase ou of some unis operaing in 0, depends on he ype of new plans being buil (expeced uilisaion ime of nominal capaciy a a specific plan ype). Parameer Y ear Forecased gross elecriciy consumpion [TWh] Required maximum oupu (insalled capaciy) [MW] Forecased available capaciy of sources operaing in 0 [MW] Fig.. Elecriciy generaion in Poland ,000 39,500 4,700 44,700 35,500 9,700 5,700 5,900 Required new invesmens [MW],500 9,800 6,000 5,900 Tab.. New capaciy required by he naional power sysem in 05, 00, 05 and Small power plans and CHP plans 3.. Sysem power plans Four echnologies were seleced for he analysis of energy and economic effeciveness of fuure generaion echnologies a sysem (baseload) power plans: supercriical (ulra-supercriical) seam uni fired wih lignie, supercriical (ulra-supercriical) seam uni fired wih hard coal, high-oupu gas-seam uni (combined cycle gas urbine uni, CCGT) wih a riple-pressure hea recovery seam generaor (HRSG) fired wih naural gas and a generaion III nuclear power uni wih a pressurised waer reacor (PWR). I was assumed ha he echnology uilised in supercriical (ulra-supercriical) seam power unis is he only one available for elecriciy generaion from coal, which is boh fully maure in commercial scale, and characerised by high energy effeciveness. Gas-seam unis inegraed wih coal gasificaion (Inegraed Coal Gasificaion Combined Cycle, IGCC) have no reached commercial mauriy ye. Consrucion of new demonsraion IGCC plans sill involves a search for opimum process soluions. The parameer which characerises energy performance of a power plan is is efficiency. An imporan parameer which describes is environmenal fooprin is specific CO emission (kg CO /kwh). Values of hose parameers for seleced generaion echnologies in sysem power plans are presened in Tab. 3. No. Technology Supercriical seam uni fired wih lignie Supercriical seam uni fired wih hard coal Efficiency (gross) Specific CO emission [kg CO /kwh] CCGT fired wih naural gas Nuclear power uni of generaion III (PWR) 36 Tab. 3. Energy performance indicaors for sysem power plans 3.. Large and medium CHP plans Five echnologies were seleced for he analysis of energy and economic effeciveness of fuure echnologies for large and medium (high- and medium-oupu) CHP plans: supercriical (ulra-supercriical) seam CHP uni fired wih hard coal, large gas-seam CHP uni wih a riple-pressure HRSG fired wih naural gas, medium CHP uni wih a dual-pressure HRSG fired wih Year Elecriciy generaion [ TWh] Gross elecriciy consumpion [TWh] Gross consumpion growh Tab.. Elecriciy generaion and gross consumpion in Poland

3 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) 56 6 naural gas, medium- seam CHP uni fired wih biomass and an IGCC CHP uni fired wih biomass. Values of he following parameers were calculaed for large and medium CHP unis echnologies, o characerise heir energy performance: efficiency of elecriciy generaion in cogeneraion mode, efficiency of hea generaion in cogeneraion mode, primary energy savings and specific CO emission (kg CO /kwh). Calculaion resuls are presened in Tab. 4. No. Technology CHP OCGT plan fired wih naural gas Gas engine CHP plan fired wih naural gas Efficiency of elecriciy generaion in cogeneraion mode Efficiency of hea generaion in cogeneraion mode Primary energy savings Small CHP plans and power plans Nine echnologies were seleced for he analysis of energy and economic effeciveness of fuure disribued power generaion sources (low-oupu plans): wind power plan, small hydroelecric plan, phoovolaic (PV) power plan, open cycle gas urbine (OCGT) CHP plan fired wih naural gas, gas engine CHP plan fired wih naural gas, Organic Rankine Cycle (ORC) CHP plan fired wih biomass, CHP plan wih inegraed biological biomass conversion and a CHP uni wih inegraed biomass gasificaion. Values of he following parameers were calculaed for lowoupu CHP echnologies o characerise heir energy performance: efficiency of elecriciy generaion in cogeneraion mode, efficiency of hea generaion in cogeneraion mode and primary energy savings. Calculaion resuls are presened in Tab Economic effeciveness analysis I was assumed ha economic effeciveness of analysed power generaion echnologies for sysem power plans, large and medium CHP plans, and small power and CHP plans (disribued sources) is characerised by elecriciy generaion uni cos discouned for 03. Elecriciy generaion discouned uni coss a power plans were calculaed wih he following formula [8]: No Efficiency of elecriciy generaion in Technology cogeneraion mode Supercriical seam CHP uni fired wih hard coal Gas-seam CHP uni wih riple-pressure HRSG fired wih naural gas Gas-seam CHP uni wih dual-pressure HRSG fired wih naural gas Seam CHP uni fired wih biomass Gas-seam CHP uni inegraed wih biomass gasificaion Efficiency of hea generaion in cogeneraion mode Primary energy savings Specific CO emission [kg CO/ kwh] Tab. 4. Energy performance indicaors of CHP plans 3 Biomass ORC CHP plan Biomass seam CHP plan Biomass CHP plan wih inegraed biological conversion Biomass CHP plan wih inegraed biomass gasificaion Tab. 5. Energy performance indicaors of small CHP plans k e = C E ( + ( + Uni discouned coss of elecriciy generaion a CHP plans were calculaed wih a following formula [8]: k ( C H )( + e = E ( + where: C annual cos of a power or CHP plan H annual hea sales revenues E annual elecriciy producion m plan consrucion ime in years n operaion ime in years s = m + n oal economic cycle in years, p discoun rae. Calculaion of uni discouned coss of elecriciy generaiona power plans and CHP plans was based on inpu values of energy performance indicaors of individual echnologies (Tab. 3 5) and: consrucion ime of sysem power plans: nuclear 6 years, coal fired 4 years, CCGT fired wih naural gas years consrucion ime of a large and medium CHP plan fired wih coal: 4 years, CHP CCGT fired wih naural gas: years consrucion ime of a biomass-fired small CHP plan: years uilisaion ime of nominal capaciy for nuclear power plans 7000 h/yr, for coal-fired seam power plans 6400 h/yr, wind power plans 550 h/yr, hydroelecric plans 770 h/yr and phoovolaic plans 900 h/yr uilisaion ime of nominal elecrical capaciy for large and medium CHP plans: 6400 h/yr, uilisaion ime of nominal hea capaciy in cogeneraion: 4400 h/yr uilisaion ime of nominal elecrical and hea capaciy for small CHP plans: 6400 h/yr hea sales price: 3.56 PLN/GJ () ()

4 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) 56 6 rae of discoun: for nuclear power plans 8.5%, for coal-fired power and CHP plans 8%, for CCGT power and CHP plans fired wih naural gas 7.5%, for disribued sources 7% equiy share in invesmen cos: 0%. Annual coss for power and CHP plans included: capial cos, fuel cos, mainenance cos, operaion cos and environmenal coss (CO emissions). Calculaion of uni elecriciy generaion cos discouned for 03 was performed in wo varians: excluding and including cos of CO emission allowances. I was assumed ha he average purchase cos of CO emission allowances hroughou he nex 8 years, i.e. unil 040, would be 60 PLN/Mg CO (ca. 40 EUR/Mg CO ). Calculaion resuls are shown in Fig. and Conclusions. Throughou he nex 0 years hard coal and lignie mus remain he sraegic fuel for sysem power plans in Poland. The only commercially maure soluion for coal-based elecriciy generaion, which is characerised by high energy efficiency and he lowes generaion cos is he echnology of supercriical (ulra-supercriical) seam unis. During he nex 0 years i will be necessary o build around eigh power unis fired wih hard coal or lignie in Poland; heir oal capaciy will be ca MW.. Uni cos of elecriciy generaion a sysem CCGT plans fired wih naural gas, discouned for 03 a curren naural gas prices for large consumers, which is around 36.3 PLN/GJ would be around 308 PLN/MWh, and afer adding he fee for CO emission allowances ca. 363 PLN/MWh. For ha reason invesmen decisions concerning consrucion of such sysem power plans in Poland should be posponed unil he issues of poenial deposis of shale gas in Poland and possibiliies of exploiing hem are fully clarified. 3. Afer 03, when he obligaion of purchasing CO emission allowances will be fully implemened in Poland, i will be necessary for environmenal reasons, and jusified by economic reasons and diversificaion consideraions o inroduce nuclear power for sysem elecriciy generaion. Elecriciy sales price on he compeiive marke around 05 will probably approach he value of 350 PLN/MWh, hus ensuring feasibiliy and echnical compeiiveness o nuclear power plan projecs. 4. Combined hea and power echnologies should be widely developed in Poland, as hey provide an effecive mehod for saving primary energy, lowering CO emissions and reducing Capial coss Mainenance coss Fuel coss Operaion coss Average elecriciy sales price on he compeiive marke in 0 Fig.. Elecriciy generaion discouned uni coss a sysem power plans, large and medium CHP plans, and small power and CHP plans [PLN/MWh] for: ) lignie-fired supercriical seam power plan, ) hard coal-fired supercriical seam power plan, 3) naural gas-fired CCGT power plan, 4) PWR nuclear power plan, 5) hard coal-fired supercriical seam CHP plan, 6) naural gas-fired CCGT CHP plan wih a riple-pressure HRSG, 7) naural gas-fired CCGT CHP plan wih a dual-pressure HRSG, 8) biomass-fired medium seam CHP plan, 9) biomass-fired IGCC CHP plan, 0) wind power plan, ) small hydroelecric plan, ) PV power plan, 3) naural gas-fired OCGT CHP plan, 4) naural gas-fired gas engine CHP plan, 5) biomass-fired ORC CHP plan, 6) small biomass-fired seam CHP plan, 7) CHP plan wih inegraed biological biomass conversion, and 8) CHP uni wih inegraed biomass gasificaion, excluding CO emission cos 59

5 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) 56 6 elecriciy generaion coss. For very large CHP plans (wih a hermal oupu in cogeneraion of MW) a echnology characerised by he lowes elecriciy generaion cos discouned for 03 is a supercriical seam uni fired wih hard coal (ca. 06 PLN/MWh). The cos for his ype of plan will also remain he lowes afer he inroducion of CO emission charges (ca. 309 PLN/MWh). For large and medium CHP plans (wih hermal oupu in cogeneraion of MW) he cogeneraion unis characerised by he lowes elecriciy generaion cos discouned for 03 are large and medium gas-seam CHP plans fired wih naural gas [9]. However, hroughou he nex 5 0 years elecriciy generaed a naural gas-fired CHP plans mus be suppored by yellow cerificaes. If he green cerificaes are mainained, a compeiive echnology for medium CHP plans is also biomass-fired seam unis. Approximaely 0 years from now, CHP IGCC unis fired wih biomass could reach commercial mauriy. This echnology is characerised by considerably higher energy efficiency (Tab. 4), bu only slighly higher elecriciy generaion coss han a seam uni fired wih biomass. 5. Among echnologies for small (disribued) sources, elecriciy generaion coss are lowes for small gas-fired CHP unis, especially open cycle gas urbine unis (ca. 3 PLN/MWh). 6. A very imporan ask for he sae s energy policy during he upcoming years will be simulaing developmen of elecriciy sources based on renewable energy sources, especially wind power, biomass and solar power generaion. Specific elecriciy generaion cos discouned for 03 for wind power plans is high, exceeding 400 PLN/MWh. Ye green cerificaes ensure profiabiliy of his echnically maure echnology. As for he biomass uilisaion a disribued plans, he siuaion is complex. Firs of all, here are no prospecive generaion echnologies available ye. Commercial mauriy has only been reached by echnologies uilising biomass combusion in small CHP plans and Organic Rankine Cycle (ORC), which are boh characerised by poor energy efficiency (Tab. 5) and resuling high elecriciy generaion coss ( PLN/MWh). Economic effeciveness of CHP plans wih inegraed biological conversion of chemical energy of biomass is similar. Technology uilised a low-oupu CHP plans inegraed wih biomass gasificaion however, has only reached he sage of Capial coss Mainenance coss Fuel coss Environmenal coss Mainenance coss Average elecriciy sales price on he compeiive marke in 0 Fig. 3. Specific, discouned elecriciy generaion coss a sysem power plans, large and medium CHP plans, and small power and CHP plans [PLN/MWh] for: ) lignie-fired supercriical seam power plan, ) hard coal-fired supercriical seam power plan, 3) naural gas-fired CCGT power plan, 4) PWR nuclear power plan, 5) hard coal-fired supercriical seam CHP plan, 6) naural gas-fired CCGT CHP plan wih a riple-pressure HRSG, 7) naural gas-fired CCGT CHP plan wih a dual-pressure HRSG, 8) biomass-fired medium-oupu seam CHP plan, 9) biomass-fired IGCC CHP plan, 0) wind power plan, ) small hydroelecric plan, ) PV power plan, 3) naural gas-fired OCGT CHP plan, 4) naural gas-fired gas engine CHP plan, 5) biomass-fired ORC CHP plan, 6) small biomass-fired seam CHP plan, 7) CHP plan wih inegraed biological biomass conversion, and 8) CHP uni wih inegraed biomass gasificaion, including CO of 60 PLN/Mg 60

6 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) 56 6 pilo plans and has highes elecriciy generaion coss (exceeding 500 PLN/MWh). Boh small CHP plans inegraed wih biological conversion, and hose wih biomass gasificaion could reach much higher economic effeciveness (reduced elecriciy generaion coss) in he case of being fuelled wih wase biomass from agriculural producion or wase waer reamen. Their share in naional power generaion however is limied. REFERENCES. Direcive 005/89/EC of he European Parliamen and of he Council of 8 January 006 concerning measures o safeguard securiy of elecriciy supply and infrasrucure invesmen OJ L 33, 006, pp. 7.. Direcive 0/7/EU of he European Parliamen and of he Council of 5 Ocober 0 on energy efficiency, OJ L 35, 0, pp Direcive 009/8/EC of he European Parliamen and of he Council of 3 April 009 on he promoion of he use of energy from renewable sources and amending and subsequenly repealing Direcives 00/77/EC and 003/30/EC, OJ L 40, , pp Direcive 004/8/EC of he European Parliamen and of he Council of February 004 on he promoion of cogeneraion based on a useful hea demand in he inernal energy marke and amending Direcive 9/4/EEC, OJ L 5, 004, pp Chmielniak T., Szanse i bariery w rozwoju echnologii energeycznych paliw kopalnych [Opporuniies and Barriers of Fossil-fired Power Plans], Poliyka Energeyczna 0, Vol. 4, No., pp Informacja saysyczna o energii elekrycznej [Saisical informaion abou elecriciy], Agencja Rynku Energii SA [The Energy Marke Agency], 0, No.. 7. Saysyka Elekroenergeyki Polskiej 0 [Polish Elecric Power Saisics], Agencja Rynku Energii SA [The Energy Marke Agency], Warsaw Zaporowski B., Analiza koszów wywarzania energii elekrycznej [Analysis of he cos of elecriciy generaion], Poliyka Energeyczna 008, Vol., No., pp Zaporowski B., Energy and economic effeciveness of gas-seam combined hea and power plans fired wih naural gas, Archiwum Energeyki 0, Vol. XLII, No., pp Bolesław Zaporowski Poznan Universiy of Technology boleslaw.zaporowski@pu.poznan.pl Graduae of Poznan Universiy of Technology. Compleed posgraduae course in nuclear power engineering a Warsaw Universiy of Technology. Paricipan of scienific inernship programmes a: Krzhizhanovsky Power Engineering Insiue in Moscow, Brno Universiy of Technology, Universiy of Bologna, Eindhoven Universiy of Technology and Sapienza Universiy of Rome. Former head of he Division of Power Plans and Energy Managemen a he Insiue of Elecrical Power Engineering, Poznan Universiy of Technology ( ) and former dean of he Faculy of Elecrical Engineering of he same universiy (wice: and ). His scienific aciviy is primarily focused on elecriciy generaion echnologies in power and CHP plans. He is an auhor and co-auhor of almos 00 published scienific sudies in his field, of hose more han 70 abroad. 6

7 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) ranslaion 56 6 This is a supporing ranslaion of he original ex published in his issue of Aca Energeica on pages When referring o he aricle please refer o he original ex. PL Efekywność energeyczna i ekonomiczna perspekywicznych echnologii wywarzania energii elekrycznej Auor Bolesław Zaporowski Słowa kluczowe elekrownia, elekrociepłownia, efekywność energeyczna, efekywność ekonomiczna Sreszczenie W arykule przedsawiono analizę efekywności energeycznej i ekonomicznej perspekywicznych echnologii wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach sysemowych, elekrociepłowniach dużej i średniej mocy oraz w elekrowniach i elekrociepłowniach małej mocy (źródłach rozproszonych). Do analizy wybrano czery echnologie dla elekrowni sysemowych, pięć echnologii dla elekrociepłowni dużej i średniej mocy oraz dziewięć echnologii dla elekrowni i elekrociepłowni małej mocy. Dla poszczególnych echnologii wyznaczono wielkości charakeryzujące ich efekywność energeyczną, jednoskową emisję CO (kgco /kwh) oraz jednoskowe koszy wywarzania energii elekrycznej, z uwzględnieniem koszów uprawnień do emisji CO.. Wprowadzenie Jednym z warunków zapewnienia bezpieczeńswa dosawy energii elekrycznej do odbiorców jes urzymywanie równowagi między zaporzebowaniem na energię elekryczną i moc szczyową a dosępnością mocy wywórczych w Krajowym Sysemie Energeycznym (KSE) []. Porównanie obecnego sanu i srukury mocy źródeł wywórczych w KSE oraz zaporzebowania na energię elekryczną i moc szczyową, a akże przewidywanego w najbliższych laach jego wzrosu, wskazuje, że w polskiej elekroenergeyce pilnie są porzebne nowe inwesycje źródeł wywórczych. Zgodnie z poliyką energeyczną Unii Europejskiej [, 3, 4] oraz endencjami ogólnoświaowymi [5] powinny o być źródła charakeryzujące się wysoką efekywnością energeyczną i niską emisyjnością oraz wysoką efekywnością ekonomiczną. Rozwój źródeł wywórczych w polskiej elekroenergeyce powinien brać pod uwagę bezpieczeńswo dosaw energii pierwonej do sekora wywarzania, przede wszyskim przez dążenie do uzyskania odpowiedniego sopnia dywersyfikacji paliw i związanej z nią nowoczesnej srukury echnologicznej źródeł wywórczych. Poliyka energeyczna pańswa powinna przy ym wspierać na rynku, ale ylko przez okres przejściowy, energię elekryczną wywarzaną w źródłach wykorzysujących odnawialne źródła energii oraz kogeneracyjnych, w ym szczególnie rozproszonych. Insrumeny wspierania na rynku energii elekrycznej, wywarzanej w źródłach wykorzysujących odnawialne źródła energii, powinny być zróżnicowane w zależności od mocy źródła i rodzaju wykorzysywanego odnawialnego źródła energii i opare na pogłębionej analizie ich efekywności energeycznej i ekonomicznej. Wybór echnologii dla nowych źródeł wywórczych w długiej perspekywie czasowej musi być jednak opary ylko na kryerium ekonomicznym, kórego podsawą jes znajomość przewidywanych, całkowiych koszów wywarzania energii elekrycznej, łącznie z koszami środowiskowymi. Niniejszy arykuł jes poświęcony analizie porównawczej efekywności energeycznej oraz ekonomicznej perspekywicznych echnologii dla polskiej elekroenergeyki.. Produkcja energii elekrycznej w Polsce Moc zainsalowana źródeł wywórczych w KSE 3 grudnia 0 roku wynosiła 38 9 MW, a moc osiągalna 38 7 MW [6]. Jednak znaczna liczba jednosek wywórczych, zarówno w elekrowniach, jak i elekrociepłowniach, o łącznej mocy powyżej 9 ys. MW, pracuje w KSE już od ponad 40 la, a czas ich pracy przekroczył 00 ys. godzin. Dlaego w najbliższych laach należy spodziewać się wycofywania znacznej ich liczby z ruchu lub odsawiania do modernizacji. W 0 roku produkcja energii elekrycznej w Polsce wyniosła 6,9 TWh, w ym w elekrowniach i elekrociepłowniach opalanych: węglem kamiennym i brunanym 87,47%, gazem ziemnym 3,48%, biomasą i biogazem 4,89% (w ym we współspalaniu z węglem 4,55%), w elekrowniach wodnych przepływowych,6% i w elekrowniach wiarowych,90% [6]. Warości produkcji energii elekrycznej w Polsce [T Wh] , , , , , 5, , , 4,8 4,8 4, Rys.. Produkcja energii elekrycznej w Polsce w laach w laach przedsawiono na rys., a warości produkcji energii elekrycznej oraz jej zużycia bruo i przyrosu zużycia bruo w laach 00 0 w ab. [7]. Na wielkość produkcji energii elekrycznej w ym okresie w Polsce znaczny wpływ miała nadwyżka jej eksporu nad imporem, szczególnie w roku 0 i 0. Średnioroczny przyros zużycia energii elekrycznej bruo w Polsce w laach 00 0 wynosił,37%. Do dalszych analiz przyjęo założenie, że średnioroczny przyros zużycia energii elekrycznej bruo do 030 roku wyniesie,35%. Przewidywane w związku z ym zużycie energii elekrycznej bruo w Polsce w laach 05, 00, 05 i 030 oraz wymagane nowe moce wywórcze w sysemie elekroenergeycznym przedsawiono w ab.. Wielkość wymaganych nowych inwesycji (oddanych do eksploaacji nowych mocy wywórczych), po uwzględnieniu przewidywanego wycofywania z eksploaacji części pracujących w 0 roku jednosek wywórczych, jes 45, , , 00 5, , , ,7 59, ,3 5, ,4 63, ,9 0 6

8 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) ranslaion 56 6 Rok Produkcja energii elekrycznej [ TWh] Zużycie energii elekrycznej bruo [TWh] Przyros zużycia bruo [ %] 45,6 44, 5,6 54, 56,9 6,7 59,5 55,3 5,7 57,4 63,5 6,9 38,9 37, 4,5 44,9 45,7 50,7 54, 54,6 49,5 56, 58,3 59,,3 3,,40 0,6 3,40,6 0,35 3,30 4,38,38 0,5 Tab.. Produkcja i zużycie energii elekrycznej bruo w Polsce w laach 00 0 Wielkość Laa Przewidywane zużycie energii elekrycznej bruo [TWh] zależna od rodzaju nowo budowanych jednosek wywórczych (przewidywanego czasu wykorzysania mocy zainsalowanej poszczególnych rodzajów jednosek wywórczych) ,4 77,9 90,3 03,5 Wymagana moc osiągalna (zainsalowana) [MW] Przewidywana moc osiągalna w isniejących w 0 roku jednoskach wywórczych [MW] Wymagane nowe inwesycje [MW] Tab.. Wymagane nowe moce wywórcze w sysemie elekroenergeycznym w laach 05, 00, 05 i 030 Lp. Technologia Blok parowy na paramery nadkryyczne opalany węglem brunanym Blok parowy na paramery nadkryyczne opalany węglem kamiennym Sprawność bruo Jednoskowa emisja CO [kg CO /kwh] 47 0, ,685 3 Blok gazowo-parowy opalany gazem ziemnym 58 0,34 4 Blok jądrowy z reakorem PWR III generacji 36 Tab. 3. Wielkości charakeryzujące efekywność energeyczną elekrowni sysemowych Lp. Technologia Ciepłowniczy blok parowy na paramery nadkryyczne opalany węglem kamiennym Ciepłowniczy blok gazowo- -parowy z 3-ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalany gazem ziemnym Ciepłowniczy blok gazowo- -parowy z -ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalany gazem ziemnym Ciepłowniczy blok parowy opalany biomasą Ciepłowniczy blok gazowo- -parowy zinegrowany ze zgazowaniem biomasy Sprawność wywarzania energii elekrycznej w skojarzeniu Sprawność wywarzania ciepła w skojarzeniu Oszczędność energii pierwonej Jednoskowa emisja CO [kg CO / kwh] 39, 40,8 5, 0,66 53,0 6,99 4,54 0,87 48,64 3,36,44 0,30 8,50 3,50 9,45 4,78 38, 4,54 Tab. 4. Wielkości charakeryzujące efekywność energeyczną elekrociepłowni dużej i średniej mocy 3. Analiza efekywności energeycznej 3.. Elekrownie sysemowe Do analizy efekywności energeycznej i ekonomicznej perspekywicznych echnologii wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach sysemowych wybrano czery echnologie: blok parowy na paramery nadkryyczne (ulranadkryyczne) opalany węglem brunanym, blok parowy na paramery nadkryyczne (ulranadkryyczne) opalany węglem kamiennym, blok gazowo-parowy dużej mocy z 3-ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalany gazem ziemnym oraz blok jądrowy z reakorem PWR III generacji. Przyjęo założenie, że echnologia sosowana w parowych blokach na paramery nadkryyczne (ulranadkryyczne) jes obecnie jedyną w pełni dojrzałą w skali komercyjnej echnologią wywarzania energii elekrycznej z węgla, charakeryzującą się wysoką efekywnością energeyczną. Bloki gazowo-parowe zinegrowane ze zgazowaniem węgla (ang. Inegraed Coal Gasificaion Combined Cycle, IGCC) nie uzyskały jeszcze pełnej dojrzałości komercyjnej. Budowie kolejnych demonsracyjnych bloków IGCC nadal owarzyszy poszukiwanie opymalnych rozwiązań procesowych. Wielkością charakeryzującą efekywność energeyczną elekrowni jes ich sprawność. Naomias ważnym paramerem określającym ich wpływ na środowisko jes jednoskowa emisja CO (kg CO /kwh). Wielkości e dla wybranych do analizy echnologii wywórczych dla elekrowni sysemowych przedsawiono w ab Elekrociepłownie dużej i średniej mocy Do analizy echnologii sosowanych w elekrociepłowniach dużej i średniej mocy wybrano pięć echnologii: ciepłowniczy blok parowy na paramery nadkryyczne (ulranadkryyczne) opalany węglem kamiennym, ciepłowniczy blok gazowo-parowy dużej mocy z 3-ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok gazowo-parowy średniej mocy z -ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok parowy średniej mocy opalany biomasą oraz ciepłowniczy blok gazowo-parowy zinegrowany ze zgazowaniem biomasy. Dla wybranych do analizy echnologii wywórczych w elekrociepłowni dużej i średniej mocy jako wielkości charakeryzujące ich efekywność energeyczną wyznaczono: sprawność wywarzania energii elekrycznej w skojarzeniu, sprawność wywarzania ciepła w skojarzeniu, oszczędność energii pierwonej oraz jednoskową emisję CO (kg CO /kwh). Wyniki obliczeń ych wielkości przedsawiono w ab Elekrownie i elekrociepłownie małej mocy Jako perspekywiczne echnologie dla rozproszonych źródeł energii elekrycznej do analizy wybrano dziewięć echnologii: elekrownię wiarową, elekrownię wodną małej mocy, elekrownię foowolaiczną, ciepłowniczy blok gazowy z urbiną gazową, 63

9 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) ranslaion 56 6 Lp. Technologia Ciepłowniczy blok gazowy z urbiną gazową, pracującą w obiegu prosym, opalany gazem ziemnym Ciepłowniczy blok gazowy z silnikiem gazowym opalany gazem ziemnym pracującą w obiegu prosym, opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok gazowy z silnikiem gazowym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok ORC (ang. Organic Rankine Cycle) opalany biomasą, ciepłowniczy blok parowy małej mocy opalany biomasą, ciepłowniczy blok gazowy zinegrowany z biologiczną konwersją energii biomasy i ciepłowniczy blok gazowy zinegrowany ze zgazowaniem biomasy. Dla wybranych do analizy echnologii wywórczych sosowanych w elekrociepłowniach małej mocy jako wielkości charakeryzujące ich efekywność energeyczną wyznaczono: sprawność wywarzania energii elekrycznej w skojarzeniu, sprawność wywarzania ciepła w skojarzeniu oraz oszczędność energii pierwonej. Wyniki obliczeń ych wielkości przedsawiono w ab. 5. Sprawność wywarzania energii elekrycznej w skojarzeniu Tab. 5. Wielkości charakeryzujące efekywność energeyczną elekrociepłowni małej mocy Sprawność wywarzania ciepła w skojarzeniu Oszczędność energii pierwonej 3,0 53,49 6,7 36,00 48,50 8,78 3 Ciepłowniczy blok ORC opalany biomasą 4,4 68,36 8,5 4 Ciepłowniczy blok parowy opalany biomasą 8,45 64,00 3,7 5 6 Ciepłowniczy blok gazowy zinegrowany z biologiczną konwersją energii biomasy Ciepłowniczy blok gazowy zinegrowany ze zgazowaniem biomasy 6,00 3,00,9 7,45 54,00 3,49 elekrociepłowni ze sprzedaży ciepła, E roczna produkcja energii elekrycznej elekrowni lub elekrociepłowni, m liczba la budowy elekrowni lub elekrociepłowni, n liczba la eksploaacji elekrowni lub elekrociepłowni, s = m + n liczba la cyklu ekonomicznego elekrowni lub elekrociepłowni, p sopa dyskonowa. Obliczenia jednoskowych, zdyskonowanych koszów wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach i elekrociepłowniach wykonano, przyjmując jako dane wejściowe wielkości charakeryzujące efekywność energeyczną poszczególnych echnologii (ab. 3 5) oraz: czas budowy elekrowni sysemowych: jądrowych 6 la, parowych opalanych węglem 4 laa, a gazowo-parowych opalanych gazem ziemnym laa czas budowy elekrociepłowni dużej i średniej mocy opalanych węglem: 4 laa, a gazowo-parowych opalanych gazem ziemnym: laa czas budowy elekrociepłowni małej mocy opalanych biomasą: laa czas wykorzysania mocy zainsalowanej dla elekrowni: jądrowych 7000 godz./rok, parowych opalanych węglem 6400 godz./rok, wiarowych 550 godz./rok, wodnych 770 godz./rok i foowolaicznych 900 godz./rok czas wykorzysania elekrycznej mocy zainsalowanej dla elekrociepłowni dużej i średniej mocy: 6400 godz./rok, a mocy cieplnej w skojarzeniu: 4400 godz./rok czas wykorzysania elekrycznej mocy zainsalowanej i cieplnej w skojarzeniu dla elekrociepłowni małej mocy: 6400 godz./rok cenę sprzedaży ciepła: 3,56 zł/gj sopę dyskonową: dla elekrowni jądrowych 8,5%, elekrowni i elekrociepłowni parowych opalanych węglem 8%, elekrowni i elekrociepłowni gazowo-parowych opalanych gazem ziemnym 7,5%, a źródeł rozproszonych 7% udział kapiału własnego w nakładach inwesycyjnych: 0%. 4. Analiza efekywności ekonomicznej Jako wielkość charakeryzującą efekywność ekonomiczną analizowanych echnologii wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach sysemowych, elekrociepłowniach dużej i średniej mocy oraz elekrowniach i elekrociepłowniach małej mocy (źródłach rozproszonych) przyjęo jednoskowe, zdyskonowane na 03 rok koszy wywarzania energii elekrycznej. Jednoskowe, zdyskonowane koszy wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach były wyznaczane za pomocą zależności [8]: k e = C E ( + ( + () Naomias jednoskowe, zdyskonowane koszy wywarzania energii elekrycznej w elekrociepłowniach były wyznaczane za pomocą nasępującej zależności [8]: k ( C H )( + e = E ( + () gdzie: C roczne koszy elekrowni lub elekrociepłowni, H roczne przychody Rys.. Jednoskowe, zdyskonowane koszy wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach sysemowych, elekrociepłowniach dużej i średniej mocy oraz elekrowniach i elekrociepłowniach małej mocy [zł/mwh] dla: ) bloku parowego na paramery nadkryyczne opalanego węglem brunanym, ) bloku parowego na paramery nadkryyczne opalanego węglem kamiennym, 3) bloku gazowo-parowego opalanego gazem ziemnym 4) bloku jądrowego z reakorem PWR, 5) ciepłowniczego bloku parowego na paramery nadkryyczne opalanego węglem kamiennym, 6) ciepłowniczego bloku gazowo-parowego z 3-ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalanego gazem ziemnym, 7) ciepłowniczego bloku gazowo-parowego z -ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalanego gazem ziemnym, 8) ciepłowniczego bloku parowego średniej mocy opalanego biomasą, 9) ciepłowniczego bloku gazowo-parowego zinegrowanego ze zgazowaniem biomasy, 0) elekrowni wiarowej, ) elekrowni wodnej małej mocy, ) elekrowni foowolaicznej, 3) ciepłowniczego bloku z urbiną gazową opalanego gazem ziemnym, 4) ciepłowniczego bloku z silnikiem gazowym opalanego gazem ziemnym, 5) ciepłowniczego bloku ORC opalanego biomasą, 6) ciepłowniczego bloku parowego małej mocy opalanego biomasą, 7) ciepłowniczego bloku zinegrowanego z biologiczną konwersją biomasy i 8) ciepłowniczego bloku zinegrowanego ze zgazowaniem biomasy, bez uwzględnienia opłay za emisję CO 64

10 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) ranslaion 56 6 W rocznych koszach elekrowni i elekrociepłowni uwzględniano: koszy kapiałowe, koszy paliwa, koszy remonów, koszy obsługi oraz koszy środowiska (emisji CO ). Obliczenia jednoskowych koszów wywarzania energii elekrycznej, zdyskonowanych na 03 rok, wykonano w dwóch warianach: bez uwzględnienia koszów uprawnień do emisji CO i z uwzględnieniem ych koszów. Przyjęo założenie, że średni kosz zakupu uprawnień do emisji CO na przesrzeni najbliższych 8 la, o jes do 040 roku, wyniesie 60 zł/co (ok. 40 euro/co ). Wyniki obliczeń przedsawiono na rys. i Wnioski. Przez najbliższe 0 la sraegicznym paliwem dla elekrowni sysemowych w Polsce musi być przede wszyskim węgiel kamienny i brunany. W pełni komercyjnie dojrzałą echnologią wywarzania energii elekrycznej z węgla, charakeryzującą się wysoką efekywnością energeyczną i najniższymi koszami wywarzania energii elekrycznej, jes obecnie jedynie echnologia sosowana w elekrowniach parowych na paramery nadkryyczne (ulranadkryyczne). W najbliższych 0 laach będzie porzeba wybudować w Polsce ok. ośmiu bloków opalanych węglem kamiennym i brunanym, o łącznej mocy ok. 7 ys. MW.. Jednoskowe koszy wywarzania energii elekrycznej w sysemowych elekrowniach gazowo-parowych opalanych gazem ziemnym, zdyskonowane na 03 rok przy obecnej cenie gazu ziemnego dla wielkich odbiorców kszałującej się na poziomie ok. 36,3 zł/gj wyniosłyby ok. 308 zł/mwh, a po wprowadzeniu opłay za uprawnienia do emisji CO ok. 363 zł/mwh. Dlaego decyzje o przedsięwzięciach inwesycyjnych związanych z budową ego ypu elekrowni sysemowych w Polsce powinny być przesunięe w czasie do chwili osaecznego wyjaśnienia zasobów gazu łupkowego w Polsce i możliwości jego wydobywania. 3. Po 03 roku, gdy będzie już w pełni wprowadzony obowiązek zakupu uprawnień do emisji CO, w Polsce będzie konieczny ze względów ekologicznych oraz uzasadniony ekonomicznie i porzebą dywersyfikacji paliwowej w grupie elekrowni sysemowych udział energeyki jądrowej w produkcji energii elekrycznej. Cena sprzedaży energii elekrycznej na rynku konkurencyjnym ok. 05 roku prawdopodobnie zbliży się do warości 350 zł/mwh, co zapewni inwesycjom związanym z elekrowniami jądrowymi w Polsce opłacalność i konkurencyjność echnologiczną. 4. W Polsce w szerokim zakresie powinny być rozwijane echnologie skojarzonego wywarzania energii elekrycznej i ciepła, gdyż jes o skueczny sposób na uzyskanie oszczędności energii pierwonej i obniżenie emisji CO oraz obniżenie koszów wywarzania energii elekrycznej. Dla elekrociepłowni bardzo dużej mocy (o mocy cieplnej w skojarzeniu MW) jednoską kogeneracyjną, charakeryzującą się najniższymi jednoskowymi, zdyskonowanymi na 03 rok koszami wywarzania energii elekrycznej, jes ciepłowniczy blok parowy na paramery Rys. 3. Jednoskowe, zdyskonowane koszy wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach sysemowych, elekrociepłowniach dużej i średniej mocy oraz elekrowniach i elekrociepłowniach małej mocy [zł/mwh] dla: ) bloku parowego na paramery nadkryyczne opalanego węglem brunanym, ) bloku parowego na paramery nadkryyczne opalanego węglem kamiennym, 3) bloku gazowo-parowego opalanego gazem ziemnym, 4) bloku jądrowego z reakorem PWR, 5) ciepłowniczego bloku parowego na paramery nadkryyczne opalanego węglem kamiennym, 6) ciepłowniczego bloku gazowo-parowego z 3-ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalanego gazem ziemnym, 7) ciepłowniczego bloku gazowo-parowego z -ciśnieniowym kołem odzysknicowym opalanego gazem ziemnym, 8) ciepłowniczego bloku parowego średniej mocy opalanego biomasą, 9) ciepłowniczego bloku gazowo-parowego zinegrowanego ze zgazowaniem biomasy, 0) elekrowni wiarowej, ) elekrowni wodnej małej mocy, ) elekrowni foowolaicznej, 3) ciepłowniczego bloku z urbiną gazową opalanego gazem ziemnym, 4) ciepłowniczego bloku z silnikiem gazowym opalanego gazem ziemnym, 5) ciepłowniczego bloku ORC opalanego biomasą, 6) ciepłowniczego bloku parowego małej mocy opalanego biomasą, 7) ciepłowniczego bloku zinegrowanego z biologiczną konwersją biomasy, 8) ciepłowniczego bloku zinegrowanego ze zgazowaniem biomasy, z uwzględnieniem opłay za emisję CO wysokości 60 zł/co nadkryyczne opalany węglem kamiennym (ok. 06 zł/mwh). Koszy dla ego ypu bloku pozosaną również najniższe po wprowadzeniu opłay za pozwolenia na emisję CO (ok. 309 zł/mwh). Dla elekrociepłowni dużej i średniej mocy (o mocy cieplnej w skojarzeniu MW) jednoskami kogeneracyjnymi, charakeryzującymi się najniższymi, zdyskonowanymi na 03 rok, koszami wywarzania energii elekrycznej są ciepłownicze bloki gazowo-parowe dużej i średniej mocy opalane gazem ziemnym [9]. Przez najbliższe 5 0 la energia elekryczna wywarzana w elekrociepłowniach gazowo-parowych opalanych gazem ziemnym musi być jednak wspierana na rynku żółymi ceryfikaami. Przy isnieniu zielonych ceryfikaów konkurencyjną jednoską kogeneracyjną średniej mocy jes również ciepłowniczy blok parowy opalany biomasą. Za ok. 0 la dojrzałość komercyjną może osiągnąć ciepłowniczy blok gazowo-parowy, zinegrowany ze zgazowaniem biomasy, charakeryzujący się znacznie wyższą efekywnością energeyczną (ab. 4), a ylko nieznacznie wyższymi koszami wywarzania energii elekrycznej od koszów ciepłowniczego bloku parowego średniej mocy opalanego biomasą. 5. Wśród echnologii możliwych do zasosowania w źródłach małej mocy (rozproszonych) najniższymi koszami wywarzania energii elekrycznej charakeryzują się kogeneracyjne źródła małej mocy opalane gazem ziemnym, w ym szczególnie blok ciepłowniczy z urbiną gazową pracującą w obiegu prosym (ok. 3 zł/ MWh). 6. W najbliższych laach bardzo ważnym zadaniem dla poliyki energeycznej pańswa będzie symulowanie rozwoju źródeł energii elekrycznej wykorzysujących odnawialne źródła energii, a szczególnie energię wiaru, biomasy i promieniowana słonecznego. Jednoskowe, zdyskonowane na 03 rok, koszy wywarzania energii elekrycznej w elekrowniach wiarowych są wysokie i wynoszą powyżej 400 zł/mwh. Zielone ceryfikay zapewniają jednak opłacalność ej echnicznie dojrzałej echnologii. W dziedzinie wykorzysania biomasy w źródłach rozproszonych syuacja jes złożona. Przede wszyskim brak jes jeszcze dojrzałych echnicznie perspekywicznych echnologii wywórczych. Dojrzałość komercyjną uzyskały wyłącznie echnologie wykorzysujące spalanie biomasy w elekrociepłowniach parowych małej mocy i ORC (ang. Organic Rankine Cycle), charakeryzujące się jednak niską efekywnością energeyczną (ab. 5) i w związku z ym wysokimi koszami wywarzania energii elekrycznej ( zł/mwh). Podobną efekywnością ekonomiczną charakeryzują 65

11 B. Zaporowski Aca Energeica /9 (04) ranslaion 56 6 się elekrociepłownie zinegrowane z biologiczną konwersją energii chemicznej biomasy. Naomias echnologia sosowana w elekrociepłowniach małej mocy, zinegrowanych ze zgazowaniem biomasy, jes dopiero na eapie badań piloowych i charakeryzuje się najwyższymi koszami wywarzania energii elekrycznej (powyżej 500 zł/mwh). Zarówno elekrociepłownie małej mocy zinegrowane z biologiczną konwersją, jak i ze zgazowaniem biomasy mogą uzyskiwać znacznie wyższą efekywność ekonomiczną (niższe jednoskowe koszy wywarzania energii elekrycznej), jeżeli będą zasilane biomasą odpadową, z produkcji rolniczej lub oczyszczalni ścieków. Ich udział w krajowej produkcji energii elekrycznej jes jednak ograniczony. Bibliografia. Dyrekywa 005/89/WE Parlamenu Europejskiego i Rady z 8 sycznia 006 roku doycząca działań na rzecz zagwaranowania bezpieczeńswa dosaw energii elekrycznej i inwesycji infrasrukuralnych, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 006, L 33, -7.. Dyrekywa Parlamenu Europejskiego i Rady 0/7/UE z 5 października 0 roku w sprawie efekywności energeycznej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 0, L 35, Dyrekywa 009/8/WE Parlamenu Europejskiego i Rady z 3 kwienia 009 roku w sprawie promowania sosowania energii ze źródeł odnawialnych, zmieniająca i w nasępswie uchylająca dyrekywy 00/77/WE oraz 003/30/ WE, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 009, L 40, Dyrekywa 004/8/WE Parlamenu Europejskiego i Rady z luego 004 roku w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zaporzebowanie na ciepło użykowe na rynku wewnęrznym energii, zmieniająca dyrekywę 9/4/EWG, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, 004, L 5, Chmielniak T., Szanse i bariery w rozwoju echnologii energeycznych paliw kopalnych, Poliyka Energeyczna 0,. 4, z., s Informacja saysyczna o energii elekrycznej, Agencja Rynku Energii SA, 0, nr. 7. Saysyka Elekroenergeyki Polskiej 0, Agencja Rynku Energii SA, Warszawa Zaporowski B., Analiza koszów wywarzania energii elekrycznej, Poliyka Energeyczna 008,., z., s Zaporowski B., Energy and economic effeciveness of gas-seam combined hea and power plans fired wih naural gas, Archiwum Energeyki 0, om XLII, nr, s Bolesław Zaporowski dr hab. inż. Poliechnika Poznańska boleslaw.zaporowski@pu.poznan.pl Absolwen Poliechniki Poznańskiej. Na Poliechnice Warszawskiej ukończył sudia podyplomowe w zakresie energeyki jądrowej. Saże naukowe odbył m.in. w: Moskiewskim Insyucie Energeycznym, Insyucie Energeycznym im. G.M. Krzyżanowskiego w Moskwie, Wyższej Szkole Technicznej w Brnie, Uniwersyecie w Bolonii, Uniwersyecie Technicznym w Eindhoven oraz Uniwersyecie La Sapienza w Rzymie. Był kierownikiem Zakładu Elekrowni i Gospodarki Elekroenergeycznej w Insyucie Elekroenergeyki Poliechniki Poznańskiej ( ) oraz dwukronie dziekanem Wydziału Elekrycznego ej uczelni ( i ). Jego działalność naukowa jes związana przede wszyskim z echnologiami wywarzania energii elekrycznej oraz skojarzonego wywarzania energii elekrycznej i ciepła. W ej dziedzinie opublikował, jako auor lub współauor, blisko 00 prac naukowych, w ym ponad 70 za granicą. 66