Specjalny Eurobarometr. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

Transkrypt

1 Specjalny Eurobarometr Przeprowadzony przez TNS Opinion & Social na zlecenie Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich TNS Opinion & Social Avenue Hermann Debroux, Bruksela Belgia

2 Spis treści WSTĘP...3 STRESZCZENIE RZECZNIK I PRAWA OBYWATELSKIE W OCZACH RESPONDENTÓW Jak dobrze poinformowani czują się obywatele o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej Zainteresowanie obywateli zdobyciem wiedzy o roli Rzecznika ROLA I OCENA DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI UE PRIORYTETY Obowiązki Rzecznika Prawa obywateli UE...24 PODSUMOWANIE...28 ZAŁĄCZNIKI SPECYFIKACJA TECHNICZNA KWESTIONARIUSZ TABELE

3 WSTĘP Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich 1 bada skargi dotyczące niewłaściwego administrowania w instytucjach i organach Unii Europejskiej (UE). Instytucje te to m.in. Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski. Organy Unii, wobec których Rzecznik może prowadzić dochodzenia, to np. Europejska Agencja Leków i Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy. Do kompetencji Rzecznika nie należy jedynie prowadzenie dochodzeń wobec Trybunału Sprawiedliwości, Sądu i Sądu do spraw Służby Publicznej wykonujących swoje funkcje sądowe. Skargi wnoszone do Rzecznika dotyczą przypadków braku przejrzystości, nieprawidłowości administracyjnych, niesprawiedliwości, dyskryminacji i nadużycia władzy; często wiążą się z domniemanym naruszeniem praw obywatelskich zapisanych w prawie UE w postaci karty praw podstawowych 2. Główny cel karty i Traktatu z Lizbony, na mocy którego karta stała się prawnie wiążąca wobec instytucji UE i państw członkowskich stosujących prawo UE, to zacieśnienie więzi pomiędzy obywatelami a UE. Niniejsze badanie ma więc głównie na celu ocenę tego, jak bardzo zwykli obywatele czują się związani z UE i jak dobrze znają swoje prawa wynikające z karty UE. Informacje te są istotne dla Rzecznika nie tylko dlatego, że obywatele muszą oczywiście znać swoje prawa, jeżeli mają wiedzieć, kiedy dochodzi do ich naruszenia, lecz również dlatego, że tego rodzaju informacje pozwalają Rzecznikowi działać aktywniej w kontaktach z innymi instytucjami UE, gdy celem jest ukierunkowanie ich działalności na dobro europejskich obywateli. Ponadto informacja o tym, jak Europejczycy oceniają działalność administracji UE, powinna pomóc w rozpoznaniu dziedzin wymagających poprawy, a co za tym idzie w uniknięciu skarg od europejskich obywateli w przyszłości. Rzecznik dąży nie tylko do tego, aby obywatele byli bardziej świadomi swoich praw, lecz także do tego, aby obywatele mieli większą świadomość istnienia instytucji Rzecznika, do którego mogą wnosić skargi, na wzór krajowych lub regionalnych rzeczników istniejących w poszczególnych państwach członkowskich. Niniejsze badanie będzie miało zatem także na celu ocenę tego, jak dobrze obywatele rozumieją rolę Rzecznika, i poznanie ich opinii na temat dziedzin, które Rzecznik powinien uczynić swoimi priorytetami, gdy w grę wchodzi ochrona praw obywatelskich. 1 Szczegółowe informacje na temat Rzecznika dostępne są pod adresem: 2 Szczegółowe informacje na temat karty praw podstawowych dostępne są pod adresem: 3

4 Niniejsze badanie Eurobarometru przeprowadziła sieć ośrodków TNS Opinion & Social na próbie europejskich obywateli, których zapytano o opinię na temat instytucji Rzecznika UE i problematyki praw obywatelskich, pomiędzy 9 lutego a 8 marca 2011 r. we wszystkich 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej 3. Zastosowano metodologię badań przeprowadzanych dla Dyrekcji Generalnej ds. Komunikacji Parlamentu Europejskiego (Działu Badań i Analiz Politycznych) 4. Specyfikacja techniczna dotycząca metodologii badania przeprowadzonego przez ośrodki wchodzące w skład sieci TNS Opinion & Social stanowi załącznik do niniejszego sprawozdania. W specyfikacji wyszczególniono metody badawcze i przedziały ufności 5. Badanie dostarczy szczegółowej informacji o tym, jak dobrze obywatele rozumieją instytucję Rzecznika i problematykę praw obywatelskich w skali zarówno UE, jak i poszczególnych państw członkowskich. Celem badania będzie również zebranie informacji o tym, jak respondenci oceniają działalność UE według kilku najważniejszych kryteriów i na czym zdaniem respondentów powinna skupić się działalność Rzecznika w przyszłości. Badanie obejmuje ponadto analizę demograficzną, która pomaga zrozumieć różnice w postrzeganiu problematyki praw obywatelskich przez poszczególne części europejskiego społeczeństwa. Analiza danych statystycznych przebiega według płci, wieku, wykształcenia i dochodu oraz kilku innych czynników socjoekonomicznych. ********** Strona internetowa badań Eurobarometru znajduje się pod następującym adresem: Korzystając z okazji, pragniemy podziękować wszystkim respondentom z całej Unii Europejskiej, którzy poświęcili swój czas na uczestnictwo w niniejszym badaniu. Bez ich udziału niniejsze badanie nie doszłoby do skutku. 3 Szczegółowe informacje na temat metodologii badania dostępne są w specyfikacji technicznej, w której wyszczególniono metody badawcze i przedziały ufności Tabele wyników znajdują się w załączniku. Należy pamiętać, że suma danych procentowych w tabelach zawartych w niniejszym sprawozdaniu może przekraczać 100% w przypadku, gdy respondent miał możliwość wyboru więcej niż jednej odpowiedzi na dane pytanie. 4

5 W niniejszym sprawozdaniu kraje oznaczono oficjalnymi skrótami: SKRÓTY EU27 Unia Europejska 27 państw członkowskich NW Nie wiem BE BG CZ DK DE EE EL ES FR IE IT CY LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Republika Cypryjska Litwa Łotwa Luksemburg Węgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania 5

6 STRESZCZENIE Jedynie 14% obywateli UE uważa się za dobrze lub dość dobrze poinformowanych o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. 72% osób deklaruje brak poczucia poinformowania o karcie. Około połowa respondentów z UE chciałaby wiedzieć więcej o tym, czym zajmuje się Rzecznik, podczas gdy druga połowa wyraża niewielkie zainteresowanie lepszym poznaniem roli Rzecznika. W przybliżeniu co czwarty badany twierdzi, że wie zbyt niewiele o UE, aby ocenić jej działalność pod względem skuteczności, ukierunkowania na dobro obywateli czy przejrzystości. Stopień zainteresowania instytucją Rzecznika znacznie różni się w zależności od państwa członkowskiego: zainteresowanie wyraża z jednej strony 74% osób na Cyprze i z drugiej strony 21% osób na Słowacji. O ile zadowolenie pod względem wszystkich trzech kryteriów jest ogólnie dość niewielkie, o tyle według respondentów UE radzi sobie gorzej pod względem przejrzystości niż skuteczności czy ukierunkowania na dobro obywateli. Większość respondentów (52%) uważa, że najważniejszą funkcją Rzecznika jest czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać. Za najważniejsze prawo obywatelskie uważa się prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE, przy czym 48% badanych uznaje je za ważne. W przybliżeniu co trzeci respondent za jedno ze swoich najważniejszych praw uważa prawo do dobrej administracji. Osoby poinformowane o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej wydają się lepiej oceniać działalność UE niż ci, którzy przyznają, że o karcie wiedzą niewiele. Młodzi respondenci częściej niż starsi uważają, że UE radzi sobie dobrze pod względem skuteczności, ukierunkowania na dobro obywateli i przejrzystości. 6

7 1. RZECZNIK I PRAWA OBYWATELSKIE W OCZACH RESPONDENTÓW 1.1 Jak dobrze poinformowani czują się obywatele o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej - Większość obywateli UE czuje się słabo poinformowana o karcie UE, niewielka część badanych nigdy wręcz o niej nie słyszała - Znaczna większość obywateli UE (72%) nie czuje się poinformowana o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. 36% badanych deklaruje poczucie bycia niezbyt dobrze poinformowanym, a identyczny odsetek osób w ogóle niepoinformowanym 6. Kolejne 13% osób spontanicznie przyznaje, że nigdy o karcie nie słyszało. Dla porównania jedynie 14% respondentów z UE twierdzi, że jest dobrze poinformowanych w tym zakresie, 12% osób dość dobrze, a zaledwie 2% badanych uważa się za bardzo dobrze poinformowanych. Wyniki z poszczególnych państw członkowskich wskazują, że tylko w trzech krajach w Luksemburgu (25%), w Czechach (22%) i we Włoszech (21%) ponad 20% respondentów ma poczucie poinformowania 7. Zaledwie 6% osób na Łotwie i 8% osób we Francji, na Litwie i w Rumunii deklaruje poczucie poinformowania. W 18 państwach członkowskich co najmniej 70% respondentów deklaruje brak poczucia poinformowania 8, przy czym szczególnie wysoki odsetek dotyczy Hiszpanii (88%) i Finlandii (85%). W Portugalii jedynie 49% respondentów nie uważa się za poinformowanych, ale bardzo 6 PB1: Jak dobrze czuje się Pan(-i) poinformowany(-a) o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej? Możliwe odpowiedzi: bardzo dobrze, dość dobrze, niezbyt dobrze, w ogóle nie, nigdy o niej nie słyszałem(-am) (ODPOWIEDŹ SPONTANICZNA). 7 Poinformowany oznacza bardzo dobrze poinformowany lub dość dobrze poinformowany. 8 Niepoinformowany oznacza niezbyt dobrze poinformowany lub w ogóle niepoinformowany. 7

8 duża liczba osób (39%) twierdzi, że nigdy nie słyszała o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, co deklaruje również 28% osób w Irlandii i 27% osób w Grecji. Niezbyt dobrze poinformowany to najczęściej podawana odpowiedź w 15 państwach członkowskich, a nigdy o niej nie słyszałem(-am) w Portugalii 9. Analiza danych socjodemograficznych wskazuje na pewne różnice w zależności od kategorii respondentów. Zauważa się niewielkie rozbieżności pod względem płci, a mianowicie mężczyźni nieco częściej uważają się za poinformowanych (15% wobec 11% w przypadku kobiet). Nieco więcej kobiet twierdzi, że nigdy nie słyszało o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (15% wobec 12% w przypadku mężczyzn). Niemniej w odniesieniu do obu płci poczucie poinformowania jest dość rzadkie: 72% mężczyzn i 73% kobiet deklaruje brak poczucia poinformowania. 9 Jednakowa liczba osób we Francji (36%) twierdzi, że jest niezbyt dobrze poinformowana lub w ogóle niepoinformowana. 8

9 Wiek respondentów również nie ma prawie żadnego wpływu na znajomość karty UE. Jedynie 12% respondentów w wieku co najmniej 55 lat deklaruje poczucie poinformowania, podobnie jak 13% osób w wieku lat i lat oraz 14% osób w wieku lat. 75% osób w wieku lat deklaruje brak poczucia poinformowania, podobnie jak 74% w wieku lat. Odsetek ten spada jednak do 72% osób w wieku co najmniej 55 lat i 69% osób w wieku lat. Wykształcenie badanych wydaje się nieco wpływać na ich wiedzę o karcie UE. 18% osób, które zakończyły naukę w wieku co najmniej 20 lat, deklaruje poczucie poinformowania, który to odsetek spada już jednak do 11% w grupie lat i dalej do 8% wśród osób, które zakończyły naukę w wieku 15 lat lub wcześniej. 76% osób, które zakończyły naukę w wieku lat, deklaruje brak poczucia poinformowania, w porównaniu z 73% osób, które zakończyły naukę w wieku co najmniej 20 lat, i 66% osób, które wciąż się uczą. O ile jedynie 70% osób, które zakończyły naukę w wieku 15 lat lub wcześniej, deklaruje brak poczucia poinformowania, o tyle stosunkowo duża liczba osób z tej kategorii (20%) twierdzi, że nigdy nie słyszała o karcie UE. Pod względem wykonywanego zawodu osoby na stanowiskach kierowniczych najczęściej deklarują poczucie poinformowania (19%). 18% osób samozatrudnionych również deklaruje poczucie poinformowania, ale już zaledwie 6% osób zajmujących się domem i 9% bezrobotnych. 18% osób zajmujących się domem twierdzi, że nigdy nie słyszało o karcie UE, podobnie jak 16% emerytów, ale już jedynie 5% osób na stanowiskach kierowniczych. Mniej zamożni respondenci częściej twierdzą, że nigdy nie słyszeli o karcie UE. Jedynie 11% respondentów, którzy niemal nigdy nie mają trudności z płaceniem rachunków, nigdy o niej nie słyszało, ale odsetek ten rośnie już do 15% wśród osób, które od czasu do czasu mają trudności z płaceniem rachunków, i dalej do 19% wśród tych, którym jest trudno przez większość czasu. 14% osób, które niemal nigdy nie mają trudności z płaceniem rachunków, deklaruje poczucie poinformowania, ale już zaledwie 9% osób, którym jest trudno przez większość czasu. Osoby, które nisko umiejscawiają siebie na drabinie społecznej 10, częściej deklarują spontanicznie, że nigdy nie słyszały o karcie. Twierdzi tak 18% z nich, w porównaniu z 13% osób, które umiejscawiają siebie na środku drabiny społecznej, i 9% osób, które umiejscawiają siebie wysoko na drabinie społecznej. 10 Zmienna ta powstaje poprzez pokazanie respondentom 10-stopniowej drabiny i poproszenie ich o umiejscowienie siebie na jednym ze stopni (stopień 1 odpowiada najniższemu stopniowi w społeczeństwie, zaś stopień 10 najwyższemu stopniowi w społeczeństwie ). 9

10 QB1 How informed do you feel you are about the Charter of Fundamental Rights of the EU? Total 'Informed' Total 'Not informed' Have never heard of it (SP.) EU27 14% 72% 13% 1% Sex Male 15% 72% 12% 1% Female 11% 73% 15% 1% Age % 69% 16% 1% % 74% 12% 1% % 75% 11% 1% % 72% 15% 1% Education (End of) 15-8% 70% 20% 2% % 76% 12% 1% % 73% 8% 1% Still studying 17% 66% 15% 2% Respondent occupation scale Self-employed 18% 69% 12% 1% Managers 19% 75% 5% 1% Other white collars 16% 74% 9% 1% Manual workers 11% 75% 13% 1% House persons 6% 74% 18% 2% Unemployed 9% 75% 14% 2% Retired 11% 72% 16% 1% Students 17% 66% 15% 2% Difficulties paying bills Most of the time 9% 70% 19% 2% From time to time 13% 71% 15% 1% Almost never 14% 74% 11% 1% Self-positioning on the social staircase Low (1-4) 8% 73% 18% 1% Medium (5-6) 12% 74% 13% 1% High (7-10) 19% 71% 9% 1% DK 10

11 1.2 Zainteresowanie obywateli zdobyciem wiedzy o roli Rzecznika - Połowa obywateli UE wyraża zainteresowanie lepszym poznaniem obowiązków Rzecznika, podczas gdy druga połowa wykazuje niewielkie zainteresowanie w tym zakresie - Kwestia zainteresowania lepszym poznaniem obowiązków Rzecznika dzieli obywateli UE 11, z których w przybliżeniu jedna połowa deklaruje zainteresowanie (49%), a druga połowa brak zainteresowania (48%) 12. Zaledwie 10% osób jest bardzo zainteresowanych, zaś 39% osób raczej zainteresowanych. Z kolei 29% osób uważa się za raczej niezainteresowanych, a 19% osób za w ogóle niezainteresowanych. W skali poszczególnych krajów jedynie w 11 państwach członkowskich co najmniej połowa respondentów deklaruje zainteresowanie lepszym poznaniem roli Rzecznika. Stopień zainteresowania jest największy na Cyprze, gdzie zainteresowanie deklaruje 74% osób, w Luksemburgu (64%) i na Malcie (62%). Natomiast zaledwie 21% osób na Słowacji, 30% na Łotwie i 32% w Danii deklaruje jakiekolwiek zainteresowanie w tym zakresie. Liczba respondentów deklarujących brak zainteresowania działalnością Rzecznika jest największa na Słowacji (78%), na Łotwie (68%) i w Danii (67%). Bardzo zainteresowany to najczęstsza odpowiedź tylko w jednym państwie członkowskim na Cyprze (40%), podczas gdy raczej niezainteresowany to odpowiedź najczęściej podawana w ośmiu krajach: w Danii (49%), na Łotwie (47%), w Finlandii (45%), w Czechach (43%), na Słowacji (40%), na Węgrzech (36%), w Polsce (36%) i w Bułgarii (32%). 11 PB4: Jak bardzo jest Pan(-i) osobiście zainteresowany(-a) zdobyciem wiedzy o obowiązkach Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich? Swój stopień zainteresowania określiłby (określiłaby) Pan(-i) jako Możliwe odpowiedzi: bardzo zainteresowany, raczej zainteresowany, raczej niezainteresowany, w ogóle niezainteresowany. 12 Zainteresowany oznacza bardzo zainteresowany lub raczej zainteresowany. Niezainteresowany oznacza raczej niezainteresowany lub w ogóle niezainteresowany. 11

12 Różnice socjodemograficzne zauważyć można w każdej z kategorii respondentów: dane wskazują, że różnice pod względem płci są nieznaczne, podobnie jak brak wyraźnych rozbieżności pomiędzy respondentami z różnych grup wiekowych. Niemniej, o ile 53% osób w wieku lat i 51% osób w wieku lat wyraża zainteresowanie lepszym poznaniem roli Rzecznika, o tyle deklaruje tak zaledwie 46% osób w wieku lat i co najmniej 55 lat. Lepiej wykształceni respondenci również częściej wykazują zainteresowanie pracą Rzecznika. 59% osób, które zakończyły naukę w wieku co najmniej 20 lat, wyraża zainteresowanie, ale odsetek ten spada już do 48% wśród tych, którzy zakończyli naukę w wieku lat, i dalej do 40% wśród tych, którzy zakończyli naukę w wieku 15 lat lub wcześniej. Osoby, które umiejscawiają siebie wysoko na drabinie społecznej, częściej wyrażają zainteresowanie otrzymaniem większej ilości informacji na temat Rzecznika. 56% osób z góry drabiny społecznej wyraża zainteresowanie, w porównaniu z 49% osób ze środka i 42% osób z dołu drabiny społecznej. 12

13 Respondenci, którzy uważają się za poinformowanych o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, wykazują o wiele większe zainteresowanie lepszym poznaniem instytucji Rzecznika niż osoby, które twierdzą, że nie są poinformowane o karcie. 69% osób poinformowanych o karcie jest zainteresowanych poznaniem instytucji Rzecznika, w porównaniu z 49% tych, którzy o karcie są słabo poinformowani. Ponadto zaledwie 31% tych, którzy spontanicznie odpowiedzieli, że nigdy nie słyszeli o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, jest zainteresowanych otrzymaniem informacji o obowiązkach Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. QB4 How interested are you personally to get informed about the responsibilities of the European Ombudsman? Would you say you are? Total 'Interested' Total 'Not interested' DK EU27 49% 48% 3% Sex Male 51% 47% 2% Female 48% 49% 3% Age % 51% 3% % 47% 2% % 45% 2% % 51% 3% Education (End of) 15-40% 56% 4% % 49% 3% % 39% 2% Still studying 49% 48% 3% Self-positioning on the social staircase Low (1-4) 42% 54% 4% Medium (5-6) 49% 48% 3% High (7-10) 56% 43% 1% Informed about the Charter of Fundamental Rights Informed 69% 30% 1% Not informed 49% 49% 2% 13

14 2. ROLA I OCENA DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI UE - Jedynie niewielka część obywateli UE uważa, że działalność UE jest zadowalająca pod względem skuteczności, przy czym co czwarty badany twierdzi, że nie ma wiedzy w tym zakresie - Respondenci nisko oceniają działalność administracji UE pod względem wszystkich trzech badanych kryteriów skuteczności, ukierunkowania na dobro obywateli i przejrzystości 13. W odniesieniu do wszystkich trzech kryteriów więcej osób ocenia działalność jako niezadowalającą niż umiarkowanie zadowalającą lub zadowalającą 14. Odnośnie do pytania o skuteczność administracji więcej respondentów (35%) uważa, że administracja UE nie wykazuje się skutecznością w sposób zadowalający, w stosunku do tych, którzy wyrażają umiarkowane lub duże zadowolenie. Co trzeci respondent ocenia działalność UE jako umiarkowanie zadowalającą (31%), podczas gdy zaledwie 10% uznaje ją za zadowalającą. Jedna czwarta osób twierdzi, że nie ma wiedzy na temat skuteczności administracji UE (24%). Średnia odpowiedzi w skali od 1 do 10 wynosi 4,4. 13 PB2: Na podstawie swojej wiedzy, przy użyciu skali od 1 do 10, jak oceniłby (oceniłaby) Pan(-i) działalność administracji UE według każdego z następujących kryteriów? 1 oznacza, że działalność administracji UE w odniesieniu do danego kryterium jest w ogóle niezadowalająca, a 10 oznacza, że działalność ta jest bardzo zadowalająca. PB2_1: skuteczność administracji UE, PB2_2: ukierunkowanie administracji UE na dobro obywateli, PB2_3: przejrzystość administracji UE. 14 Niezadowalający dotyczy osób wybierających na skali odpowiedzi od 1 do 4, średnio zadowalający dotyczy tych wybierających odpowiedzi 5 lub 6 (w sprawozdaniu posługiwać się będziemy wyrażeniem umiarkowanie zadowalający ), zadowalający dotyczy odpowiedzi od 7 do

15 Jeśli chodzi o podejście administracji UE do pełnionej przez siebie służby, respondenci z UE wydają się częściej oceniać działalność UE jako niezadowalającą (33%) niż jako umiarkowanie zadowalającą (30%) lub zadowalającą (10%). Kolejne 27% osób twierdzi, że nie wie, jak bardzo administracja UE ukierunkowana jest na dobro obywateli. Średni wynik z całej UE to 4,4. Działalność UE jest ogólnie gorzej oceniana pod względem przejrzystości niż skuteczności i ukierunkowania na dobro obywateli. 42% osób wyraża niezadowolenie z podejścia UE do kwestii przejrzystości, 25% badanych uważa się za umiarkowanie zadowolonych, a zaledwie 9% osób wyraża zadowolenie. 24% osób nie ma wiedzy na temat przejrzystości UE. Średni wynik z całej UE to 4,0 najniższy z wszystkich trzech badanych kryteriów. Analiza danych z poszczególnych krajów wyraźnie wskazuje, które z nich najlepiej oceniają działalność administracji UE. Najlepszą ocenę pod względem wszystkich trzech kryteriów wystawiają UE respondenci na Malcie i Słowacji, przy czym duże zadowolenie konsekwentnie wyrażają również osoby w Bułgarii i Rumunii. Na drugim końcu skali znajdują się respondenci w Niemczech i Wielkiej Brytanii, którzy konsekwentnie wystawiają niską ocenę administracji UE. Co do skuteczności administracji UE, w 12 krajach względna większość respondentów odpowiada, że nie wie, jak skuteczna jest UE. Najwyższa średnia jest na Malcie (5,6), w Bułgarii (5,4) i na Słowacji (5,4), a najniższa w Wielkiej Brytanii (3,7), Niemczech (3,9) i Szwecji (3,9). Oto szczegółowe wyniki: stosunkowo duża liczba osób na Malcie (26%), na Słowacji (26%) i w Rumunii (22%) ocenia działalność administracji UE jako zadowalającą pod względem skuteczności, co deklaruje już jednak zaledwie 4% respondentów w Wielkiej Brytanii oraz 6% osób we Francji i w Szwecji. 48% respondentów w Belgii ocenia działalność UE jako umiarkowanie zadowalającą, podobnie jak 45% osób w Holandii i 43% osób w Luksemburgu. Niemniej działalność UE oceniana jest jako umiarkowanie zadowalająca przez 20% respondentów w Rumunii, 21% osób w Bułgarii i 22% osób w Wielkiej Brytanii. Wysoki odsetek respondentów w Szwecji (55%), Danii (49%) i Austrii (48%) ocenia skuteczność UE jako niezadowalającą, przy czym zdanie to podziela już jedynie 17% osób w Bułgarii i na Malcie. Duży odsetek osób w Bułgarii (47%) i Irlandii (42%) twierdzi, że nie ma wiedzy na temat skuteczności UE. 15

16 Z analizy oceny UE pod względem ukierunkowania na dobro obywateli w skali poszczególnych krajów wynika, że nie wiem to najczęstsza odpowiedź w 17 państwach członkowskich. Najwyższa średnia jest na Malcie (5,5) i Słowacji (5,5), a najniższa w Wielkiej Brytanii (3,7) i Niemczech (3,9). Stosunkowo wysoki odsetek respondentów na Słowacji (26%), w Rumunii (22%) i na Malcie (20%) ocenia działalność administracji UE jako zadowalającą pod względem dbałości o dobro obywateli, przy czym uważa tak już jedynie 5% osób w Wielkiej Brytanii oraz 6% osób we Francji i w Niemczech. 43% respondentów w Belgii ocenia działalność UE jako umiarkowanie zadowalającą, podobnie jak 40% osób w Finlandii i 39% osób w Holandii; zaledwie 20% osób w Bułgarii i Wielkiej Brytanii uważa działalność UE za umiarkowanie zadowalającą. W Austrii (47%), Niemczech (44%) i Danii (43%) spory odsetek respondentów uznaje skuteczność UE za niezadowalającą, z czym zgadza się jednak już tylko 16% osób w Bułgarii i 17% osób na Malcie. Wysoki odsetek osób w Bułgarii (48%) i Irlandii (45%) twierdzi, że nie wie, jak bardzo UE ukierunkowana jest na dobro obywateli. Pod względem przejrzystości nie wiem to po raz kolejny najczęstsza odpowiedź w 17 państwach członkowskich. Najwyższa średnia jest na Słowacji (5,4) i w Rumunii (5,3), a najniższa w Danii (3,1), Niemczech (3,2) i Wielkiej Brytanii (3,2). Stosunkowo duża liczba respondentów na Słowacji (24%) i w Rumunii (21%) ocenia działalność UE pod względem przejrzystości jako zadowalającą, przy czym uważa tak już zaledwie 3% osób w Danii i 4% osób w Wielkiej Brytanii. 40% respondentów w Finlandii i 36% osób we Włoszech postrzega działalność UE jako umiarkowanie zadowalającą, z czym zgadza się jednak już tylko 14% osób w Wielkiej Brytanii oraz 18% osób w Danii i Niemczech. 64% osób w Danii i 62% osób w Austrii twierdzi, że działalność UE jest niezadowalająca, choć tak krytyczne zdanie wyraża już jedynie 20% osób w Bułgarii i 23% osób w Rumunii. Podobnie jak wcześniej, wysoki odsetek osób w Bułgarii (46%) i Irlandii (44%) twierdzi, że nie ma wiedzy na temat przejrzystości UE. 16

17 Dane socjodemograficzne wskazują, że mężczyźni wydają się częściej wyrażać niezadowolenie z działalności UE; przykładowo w kwestii skuteczności 39% mężczyzn ocenia działalność jako niezadowalającą, w porównaniu z 31% kobiet. Kobiety ogólnie częściej twierdzą, że nie wiedzą, jak radzi sobie administracja UE: twierdzi tak 28% kobiet w odniesieniu do skuteczności, w porównaniu z 20% mężczyzn, oraz 31% kobiet w odniesieniu do ukierunkowania na dobro obywateli, w porównaniu z 22% mężczyzn. 17

18 Młodsi respondenci częściej niż starsi wydają się uważać działalność administracji UE za zadowalającą. Przykładowo odnośnie do skuteczności 15% osób w wieku lat ocenia działalność UE jako zadowalającą, który to odsetek spada już jednak do zaledwie 8% respondentów w wieku co najmniej 55 lat. Z kolei 39% osób w wieku lat uważa działalność UE za niezadowalającą, co deklaruje jednak już tylko 25% osób w wieku lat. Jeśli chodzi o ukierunkowanie na dobro obywateli i przejrzystość, wyniki są podobne. Kolejną tendencję zauważa się pod względem miejsc, jakie respondenci przyznają sobie na drabinie społecznej, a mianowicie osoby z góry drabiny społecznej częściej oceniają działalność UE jako zadowalającą w stosunku do osób z dołu lub ze środka drabiny społecznej. Przykładowo w kwestii skuteczności UE 16% osób z góry drabiny społecznej ocenia działalność administracji jako zadowalającą, w porównaniu z 9% osób ze środka i 7% osób z dołu drabiny społecznej. Respondenci, którzy uważają się za poinformowanych o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, wydają się o wiele lepiej oceniać działalność UE w stosunku do osób, które twierdzą, że nie mają wiedzy na temat karty. Przykładowo 24% osób poinformowanych ocenia działalność UE jako zadowalającą pod względem skuteczności, co twierdzi jednak już zaledwie 8% osób mających poczucie bycia słabo poinformowanym; w odniesieniu do pozostałych dwóch kryteriów wyniki są mniej więcej jednakowe. Ogólnie rzecz biorąc, analiza danych socjodemograficznych potwierdza wcześniejsze ustalenia, a mianowicie że działalność UE oceniana jest ogólnie nisko i że zdaniem respondentów UE radzi sobie nieco gorzej pod względem przejrzystości niż skuteczności i ukierunkowania na dobro obywateli. Niemniej nie ulega wątpliwości, że osoby mające dostęp do większej ilości informacji o UE wydają się nieco lepiej oceniać jej działalność. 18

19 19

20 3. PRIORYTETY 3.1 Obowiązki Rzecznika - Większość respondentów uważa, że najważniejszą funkcją Rzecznika jest właściwe informowanie obywateli UE o przysługujących im prawach - Za najważniejszy obowiązek Rzecznika powszechnie uważa się czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać 15, który to obowiązek 52% respondentów uznaje za jedną z zasadniczych funkcji Rzecznika. 34% respondentów uważa, że Rzecznik UE powinien współpracować z rzecznikami z poszczególnych państw członkowskich UE w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane, podczas gdy 30% za zadanie Rzecznika uważa szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE. Dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania za ważne uznaje 27% respondentów, zaś 22% uważa, że priorytetem Rzecznika powinno być szerzenie prawa obywateli UE do dostępu do dokumentów UE. 19% osób chce, aby Rzecznik skupił się na dążeniu do większego ukierunkowania UE na dobro obywateli, a 11% osób twierdzi, że nie wie, jakie powinny być najważniejsze aspekty roli Rzecznika. 15 PB3: Które z następujących obowiązków Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich uważa Pan(-i) za najważniejsze? Szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE; szerzenie prawa obywateli UE do dostępu do dokumentów instytucji UE; dążenie do większego ukierunkowania administracji UE na dobro obywateli; czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać; dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania; współpracowanie z rzecznikami z państw członkowskich w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane; inne (ODPOWIEDŹ SPONTANICZNA). MAKSYMALNIE TRZY ODPOWIEDZI. 20

21 Czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać to pierwsza odpowiedź podawana we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Holandii, gdzie najczęstszą odpowiedzią jest współpracowanie z rzecznikami z państw członkowskich w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane, i Irlandii, gdzie za równie ważne uznaje się szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE i czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa. Czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać uważane jest za szczególnie ważny obowiązek w Danii i Szwecji, gdzie odpowiedź tę wybiera 69% osób, ale już mniej w Rumunii (38%), Irlandii (43%) i Portugalii (43%). Współpracowanie z rzecznikami z państw członkowskich w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane po raz kolejny uważane jest za główną funkcję Rzecznika w Danii (61%), Szwecji (59%) i Holandii (53%, 1. miejsce), do czego jednak wagę przywiązuje już stosunkowo niewielu respondentów w Rumunii (16%) i na Litwie (22%). Respondenci na Cyprze (49%), w Szwecji (43%) i w Irlandii (43%, 1. odpowiedź na równi z czuwaniem nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać ) uznają szerzenie prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE za jeden z najważniejszych obowiązków Rzecznika, z czym zgadza się jednak już tylko 18% osób w Polsce i 20% osób na Litwie. Dążenie do zadośćuczynienia skarżącym w przypadkach niewłaściwego administrowania postrzegane jest jako bardzo ważne przez 52% osób w Finlandii i 48% osób na Cyprze; dla porównania zadanie to za priorytet uznaje jedynie 12% osób w Estonii i 16% osób w Szwecji. Respondenci w Szwecji (38%) i Danii (36%) za główny obowiązek uznają szerzenie prawa obywateli UE do dostępu do dokumentów UE, co uważa jednak już zaledwie 13% osób na Litwie oraz 14% osób w Czechach, na Łotwie i w Polsce. Dążenie do większego ukierunkowania UE na dobro obywateli to priorytet zdaniem 36% osób w Austrii i 31% osób w Grecji, ale już mniej ważne zadanie według respondentów na Łotwie (11%), w Luksemburgu (13%) czy w Wielkiej Brytanii (13%). Stosunkowo duża liczba osób w Rumunii (26%), w Estonii (22%) i na Litwie (22%) twierdzi, że nie wie, co powinno należeć do najważniejszych obowiązków Rzecznika. 21

22

23 Dane socjodemograficzne wskazują na jedynie niewielkie różnice pod względem płci, przy czym najbardziej wyraźna różnica 32% mężczyzn wobec 28% kobiet dotyczy szerzenia prawa obywateli UE do dobrej administracji w instytucjach UE jako jednego z najważniejszych zadań Rzecznika. Różnice pod względem wieku również są dość nieznaczne. Osoby w wieku lat i lat nieco częściej niż najmłodsi i najstarsi respondenci uważają wszystkich sześć badanych obowiązków za istotne części roli Rzecznika. Wykształcenie respondentów ma nieco większy wpływ na ich poglądy dotyczące priorytetów Rzecznika. 42% osób, które zakończyły naukę w wieku co najmniej 20 lat, twierdzi, że Rzecznik powinien współpracować z rzecznikami z państw członkowskich w celu dopilnowania, aby skargi obywateli dotyczące UE były skutecznie rozpatrywane, który to odsetek spada już jednak do 34% wśród tych, którzy zakończyli naukę w wieku lat, i dalej do 28% wśród tych, którzy zakończyli naukę w wieku 15 lat lub wcześniej. Tendencja ta ogólnie zauważana jest również w odniesieniu do pozostałych badanych funkcji Rzecznika. Wszystkie badane obowiązki Rzecznika częściej wymieniane są jako priorytety przez osoby zainteresowane lepszym poznaniem instytucji Rzecznika w stosunku do osób wyrażających brak zainteresowania. Przykładowo 59% osób zainteresowanych zdobyciem większej wiedzy twierdzi, że do zasadniczych funkcji Rzecznika powinno należeć czuwanie nad tym, aby obywatele UE znali swoje prawa i potrafili z nich korzystać, w porównaniu z 47% osób wyrażających brak zainteresowania zdobyciem większej wiedzy. Respondenci wyrażający brak zainteresowania (16%) o wiele częściej twierdzą, że nie wiedzą, co powinno należeć do priorytetów Rzecznika, niż osoby wyrażające zainteresowanie (4%).

24 3.2 Prawa obywateli UE - Zdaniem badanych prawo do dobrej administracji w instytucjach UE to drugie w kolejności najważniejsze prawo europejskich obywateli - Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE uważane jest za ważne przez największą liczbę respondentów (48%), podczas gdy drugie miejsce zajmuje prawo do dobrej administracji w instytucjach UE (33%), a za trzecie w kolejności najważniejsze prawo obywatelskie respondenci z UE uznają prawo do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (32%) % osób uważa prawo do dostępu do dokumentów instytucji UE za jedno ze swoich najważniejszych praw, podobnie jak prawo do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w razie pobytu w innym państwie członkowskim. 20% osób uznaje prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego za jedno ze swoich najbardziej znaczących praw, podczas gdy prawo do występowania z inicjatywą ustawodawczą w ramach inicjatywy obywatelskiej oceniane jest jako istotne przez 19% respondentów. 9% osób twierdzi, że nie wie, które z praw przysługujących im jako europejskim obywatelom są najważniejsze. Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE uważane jest za najważniejsze w 21 państwach członkowskich. Prawo do dobrej administracji w instytucjach UE uznawane jest za najważniejsze w trzech krajach (w Grecji, w Hiszpanii i we Włoszech), podczas gdy w pozostałych trzech krajach (w Czechach, na Malcie i w Portugalii) za najważniejsze uważa się prawo do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. 16 PB5: Które z następujących praw europejskich obywateli są dla Pana(-i) osobiście najważniejsze? MAKS. TRZY ODPOWIEDZI spośród: prawa do dobrej administracji w instytucjach UE; prawa do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich; prawa do dostępu do dokumentów instytucji UE; prawa do składania petycji do Parlamentu Europejskiego; prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE; prawa do występowania z inicjatywą ustawodawczą w ramach inicjatywy obywatelskiej; prawa do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w razie pobytu w innym państwie członkowskim; inne (ODPOWIEDŹ SPONTANICZNA). 24

25 Prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE uznawane jest za szczególnie ważne w Finlandii (74%) i Szwecji (73%), ale już za mniej istotne przez respondentów we Włoszech (28%) i w Hiszpanii (31%). Prawo do wnoszenia skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich najbardziej cenione jest w Grecji (46%) i Słowenii (44%), ale jako istotne prawo postrzegane jest już jedynie przez 16% osób na Litwie i 21% osób na Łotwie. 32% osób w Danii i Szwecji za istotne uważa prawo do dostępu do dokumentów instytucji UE, co deklaruje jednak już tylko 13% osób w Hiszpanii i na Litwie. Niespotykanie wysoki odsetek osób na Cyprze (53%), a następnie w Grecji (36%), uważa za jedno ze swoich najważniejszych praw prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego, z czym jednak nie zgadzają się już respondenci w Bułgarii (6%) i Danii (8%). 31% osób w Austrii i 30% osób na Cyprze postrzega jako ważne prawo do występowania z inicjatywą ustawodawczą w ramach inicjatywy obywatelskiej, co jednak nie ma już miejsca w Polsce i Bułgarii, gdzie zaledwie 7% i 11% osób uważa, że prawo to jest szczególnie ważne. Stosunkowo duża liczba osób w Irlandii (17%), Portugalii (16%), Bułgarii (15%) i Wielkiej Brytanii (15%) twierdzi, że nie wie, które z praw przysługujących im jako europejskim obywatelom są najważniejsze. 25

26 Dane socjodemograficzne po raz kolejny wskazują na dość niewielkie różnice pod względem płci, a najważniejsza różnica 50% mężczyzn wobec 46% kobiet dotyczy uznania za istotne prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE. Różnice pod względem wieku również są dość niewielkie, choć występują pewne ciekawe rozbieżności pomiędzy młodszymi a starszymi respondentami. Młode osoby częściej uważają za ważne prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE: 55% osób w wieku lat twierdzi, że prawo to jest istotne, który to odsetek spada już jednak do 52% osób w wieku lat, 49% osób w wieku lat i dalej do 42% osób w wieku co najmniej 55 lat. Młode osoby częściej wydają się także postrzegać jako ważne prawo do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w razie pobytu w innym państwie członkowskim: 26% osób w wieku lat twierdzi, że prawo to jest istotne, ale odsetek ten obniża się już do 21% osób w wieku lat i lat, dalej zaś do 20% osób w wieku co najmniej 55 lat. Niemniej 26

27 starsi respondenci częściej niż młodsi uznają za ważne niektóre z pozostałych praw obywatelskich. Przykładowo 35% osób w wieku co najmniej 55 lat postrzega jako ważne prawo do dobrej administracji w instytucjach UE, który to odsetek spada już jednak do 34% osób w wieku lat, 32% osób w wieku lat i 28% osób w wieku lat. Wykształcenie respondentów ma znaczny wpływ na wagę, jaką przywiązują oni do niektórych z badanych praw obywateli UE. Najbardziej wyraźna różnica dotyczy prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania w UE: 57% osób, które zakończyły naukę w wieku co najmniej 20 lat, uważa, że prawo to jest istotne, ale odsetek ten spada już do 48% wśród tych, którzy zakończyli naukę w wieku lat, a następnie do 34% wśród tych, którzy zakończyli naukę w wieku 15 lat lub wcześniej. Podobnie 26% osób, które zakończyły naukę w wieku co najmniej 20 lat, uważa za ważne prawo do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w razie pobytu w innym państwie członkowskim, z czym zgadza się jednak już tylko 20% osób z grupy lat i 17% osób, które zakończyły naukę w wieku 15 lat lub wcześniej. QB5 From the following European citizens' rights, which are the most important to you personally? (MAX. 3 ANSWERS) The right to move and reside freely in the EU The right to good administration by EU institutions The right to submit complaints to the European Ombudsman The right to have access to documents of the EU institutions The right to vote in European elections if you move to another Member State The right to petition the European Parliament The right to propose legislation through a citizens' initiative EU27 48% 33% 32% 21% 21% 20% 19% 9% Sex Male 50% 34% 32% 22% 21% 21% 20% 7% Female 46% 32% 32% 21% 22% 19% 18% 10% Age % 28% 29% 19% 26% 18% 18% 10% % 32% 31% 22% 21% 21% 20% 6% % 34% 33% 24% 21% 21% 20% 7% % 35% 33% 20% 20% 19% 16% 11% Education (End of) 15-34% 32% 32% 19% 17% 18% 17% 15% % 33% 33% 22% 20% 21% 18% 8% % 36% 32% 23% 26% 22% 21% 4% Still studying 58% 26% 28% 18% 28% 19% 20% 9% DK 27

28 PODSUMOWANIE Niniejsze badanie Eurobarometru wskazuje, że przedsięwzięcie, jakim jest zacieśnienie więzi pomiędzy zwykłymi obywatelami a UE, o czym mowa w Traktacie z Lizbony, pozostaje w fazie realizacji. Biorąc pod uwagę, że zaledwie 14% osób deklaruje poczucie bycia dobrze lub dość dobrze poinformowanym o Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, a podobna liczba osób przyznaje, że nigdy o karcie nie słyszała, nie ulega wątpliwości, że głównym wyzwaniem jest informowanie europejskich obywateli o przysługujących im prawach. Równocześnie należy sprawić, aby większa liczba obywateli była świadoma istnienia instytucji Rzecznika, którego celem jest właśnie obrona przysługujących im praw. Choć zwykli obywatele gotowi są wystawić UE zasadniczo niską ocenę, optymistycznym sygnałem jest to, że osoby dobrze poinformowane o karcie, a co za tym idzie o samej UE, oceniają działalność UE lepiej niż ci, którzy wiedzą o niej niewiele lub nic. Wskazane jest zatem informowanie obywateli nie tylko po to, aby byli oni bardziej świadomi swoich praw, ale również po to, aby lepiej postrzegali instytucje UE. Niewiedza wśród obywateli stanowi równie poważny problem dla wizerunku UE co wszelkie wady w funkcjonowaniu instytucji UE. Badanie dość wyraźnie wskazuje również, że niski stopień zadowolenia i ogólny brak zainteresowania UE dotyczą zwłaszcza niektórych państw członkowskich. W krajach tych należy podjąć szczególny wysiłek, aby zaradzić negatywnym odczuciom, które wiele osób wydaje się mieć wobec UE, oraz pokazać poprzez informowanie o karcie praw podstawowych i Rzeczniku odpowiedzialnym za obronę prawa do dobrej administracji że UE pozytywnie wpływa na życie Europejczyków. Błędem byłoby oczywiście zakładać, że wszystkie negatywne odczucia wobec działalności UE nie mają uzasadnienia. Zasadniczo niska ocena wystawiona UE pod względem skuteczności, ukierunkowania na dobro obywateli i zwłaszcza przejrzystości pokazuje, że UE wciąż może wprowadzić ulepszenia w tym zakresie. Rzecznik może odgrywać istotną rolę w śledzeniu wysiłków podejmowanych w tym celu i czuwaniu nad tym, aby instytucje UE sprawnie i właściwie rozpatrywały np. wnioski o udzielenie informacji. Niemniej, co najważniejsze, Rzecznik może odgrywać aktywną rolę w kontaktach z instytucjami UE, aby działały one lepiej, nie zaś tylko reagować po wniesieniu skargi przez obywatela. Jeżeli problemy systemowe zostaną skutecznie rozwiązane, znacząco poprawi się także ogólna ocena działalności UE. Większość obywateli UE (52%) uważa jednak, że najważniejszym zadaniem Rzecznika powinno być informowanie obywateli o ich prawach, podczas gdy faktycznie główną funkcją Rzecznika jest badanie skarg. Kryje się za tym pewna oczywistość, a mianowicie że obywatele chcą znać swoje prawa, zanim zaczną myśleć o ich obronie. W tej chwili za mało obywateli UE zna swoje prawa. Zmiana tej tendencji powinna być priorytetem dla całej UE, nie tylko dla Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. 28