Rak szlachetny Astacus astacus (1091)

Transkrypt

1 Rak szlachetny Astacus astacus (1091) Występowanie gatunku: region kontynentalny i alpejski Koordynator: Witold Strużyński (poprzednio: nie prowadzono monitoringu) Eksperci lokalni: Karolina Śliwińska i Witold Strużyński ( poprzednio: nie prowadzono monitoringu) Liczba stanowisk monitoringowych oraz ich lokalizacja na tle obszarów Reprezentatywność wyników pod względem lokalizacji W roku 2013 zakończono badania na przewidzianych do monitoringu stanowiskach. Strona 1 z 24

2 Monitoring gatunku prowadzony był po raz pierwszy. Stanowiska wybrane do monitoringu w regionie kontynentalnym (25) stanowią już niezłą reprezentację występowania gatunku dla regionu kontynentalnego. Sieć stanowisk należałoby jeszcze uzupełnić o izolowane stanowisko w wielkopolskim i przynajmniej dwa stanowiska w podkarpackim. W regionie alpejskim monitoring wykonano na 5 stanowiskach. W przyszłości należy rozszerzyć monitoring w regionie alpejskim o Beskid Niski, Beskid Sądecki i Beskid Żywiecki włączając dodatkowo do monitoringu łącznie do 5 stanowisk. Tab. 1a. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym alpejskim (wg obszarów N2000) Lokalizacja stanowiska (obszar Natura 2000 ( znak - jeżeli nie leży w obszarze) PLC Bieszczady PLC Bieszczady PLC Bieszczady podkarpackie podkarpackie Nazwa stanowiska Potok Mikowy Smolniczek potok Strumień Łupkowski Potok Smolniczek -odcinek końcowy Strumyk Nazaretanek w Komańczy Nazwisko eksperta lokalnego (wykonawcy monitoringu) Tab. 1b. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym kontynentalnym (wg obszarów N2000) Lokalizacja stanowiska (obszar Natura 2000 ( znak - jeżeli nie leży w obszarze) PLH Ostoja Barcza PLH Uroczyska Lasów Janowskich PLH Uroczyska Lasów Janowskich PLH Puszcza Kozienicka PLH Puszcza Kozienicka PLH Puszcza Kozienicka Nazwa stanowiska Barcza wyrobisko (kamieniołom) Rzeka Dębowiec Rzeka Łukawica Krępiec Krypianka (strumień-górny bieg) Krypianka -strumień w pobliżu leśniczówki Nazwisko eksperta lokalnego (wykonawcy monitoringu) PLH Dolina Wieprzy Jezioro Kwisno Duże i Studnicy lubelskie Rzeka Chodelka1 Strona 2 z 24

3 lubelskie Rzeka Chodelka2 (młyn borów-kolonia) lubelskie Czyżówka (środkowy bieg) lubelskie Czyżówka (dolny bieg) łódzkie rzeka Gać mazowieckie Mogielanka (cmentarz) mazowieckie Rzeka Mogielanka (Miechowiec młyn) mazowieckie Strumień Małyszyniec mazowieckie Rzeka Naruszewka mazowieckie Rzeka Osownica mazowieckie Rzeka Sycynka lubelskie Rzeka Uherka lubelskie Rzeka Zalesianka (odpływ Chodelki) lubelskie Strumień Żółtańce dopływ Uherki mazowieckie Strumień Ślepota świętokrzyskie Zbiornik Powyrobiskowy Piachy Starachowice świętokrzyskie Zbiornik Zagnańsk mazowieckie Zbiornik Zębiec nadleśnictwo Marcule Metodyka badań Wskaźniki i ocena stanu ochrony gatunku Wskaźniki stanu populacji Ustalono następujące wskaźniki dla parametrów: populacji i siedliska. Populacja: Liczebność w obrębie stanowiska Struktura wiekowa (długość ciała) udział dorosłych samic w populacji : Zasiedlenie odcinka cieku (linii brzegowej rzeki, jeziora, innego typu zbiornika) Typ podłoża (umożliwiający kopanie nor) /dostępność schronień Stopień przekształcenia siedliska Odczyn ph/ zawartość jonów wapniowych (optymalne najistotniejsze parametry fizyko-chemiczne wody) Strona 3 z 24

4 Gatunki inwazyjne Wskaźniki i parametry stanu ochrony oraz sposób ich określania Tab. 2 Waloryzacja wskaźników dla parametrów: populacja i siedlisko raka szlachetnego Parametr Populacja Populacja Populacja Wskaźnik Liczebność (wyrażona jako średnia n osobników odłowionych na jedną pułapkę w ciągu 2 godzin) Struktura wiekowa (wyrażona jako procentowy udział osobników młodocianych o długości ciała do 75 mm) udział samic w populacji ( % w stosunku do wszystkich osobników dorosłych) Zasiedlenie odcinka cieku (linii brzegowej rzeki, jeziora lub innego typu zbiornika) Typ podłoża/ dostępność schronień ( możliwość tworzenia kryjówek w podłożu gliny, iły, torf) Ocena FV U1 U2 n>10 10< n > 5 n <5 n >30% 30% < n > 10% n < 10% n >40% 40% > n > 20% n < 20% 100% > n > 50% 50% >n > 10% n > 10% W obrębie całego badanego siedliska przeważają obszary: umożliwiające kopanie nor, brzegi na całym ciągu poprzerastane korzeniami drzew lub bardzo duża ilość rumowiska kamiennego tworzącego dogodne kryjówki W obrębie połowy badanego siedliska występują obszary: umożliwiające kopanie nor, brzegi w połowie ciągu poprzerastany korzeniami drzew lub połowie badanego siedliska występuje rumowisko kamienne tworzącego dogodne kryjówki W obrębie poniżej połowy badanego siedliska występują obszary: umożliwiające kopanie nor, brzegi w ciągu poprzerastany korzeniami drzew lub występuje rumowisko kamienne tworzącego dogodne kryjówki Stopień przekształcenia siedliska Odczyn ph/ zawartość jonów wapniowych Naturalny układ siedliska ph < 7,0 Ca2+ > 45 mg/l Przekształcenia siedliska nie przekraczają 50% badanego siedliska 7,0 >ph> 6,5 45mg/l <Ca2+>30mg/l Przekształcenia siedliska przekraczają 50% badanego siedliska ph < 6,5 Ca2+ < 30mg/l Strona 4 z 24

5 (Podstawowe parametry wody optymalne dla występowania raka szlachetnego) Gatunki inwazyjne brak Ryzyko ekspansji gatunku (inne pobliskie cieki lub zbiorniki wodne zasiedlone są jednym z gatunków obcych ( rak pręgowaty, rak sygnałowy sumik karłowaty, trawianka) Małe liczebności obcych gatunków ryb, brak obcych gatunków raków Opis wskaźników Populacja Liczebność - wyrażona jako średnia liczba (n) osobników odłowionych na jedną pułapkę w ciągu co najmniej 2 godzin. Odłowy przeprowadza się przy wykorzystaniu 20 sztuk narzędzi pułapkowych typu: raczniki (na stanowiskach, gdzie głębokość wody przekracza 0,5 metra) krążki zwane kancarkami (na stanowiskach płytszych o poziomie wody poniżej 0,5m) odłowy uzupełniające (chwytanie rękoma lub przy użyciu kasarka (siatka na długim stylisku) Pułapki umieszczano w wodzie po uprzednim sprawdzeniu w ciągu dnia miejsc preferowanych przez raki np. odstępność kryjówek (brzeg lub dno gliniaste, ilaste lub kamieniste). W przypadku jeśli w ciągu pierwszej nocy odłowy charakteryzowały się niskim pozyskiwaniem raków, wyniki odnotowywano ale w ciągu kolejnej nocy wybierano inne miejsca ekspozycji pułapek. W ostateczności do wyniku monitoringu wybierano wyniki pochodzące w najlepiej łownego miejsca. Te same miejsca były potem oceniane w ramach parametru siedlisko. W przypadku obserwowania raków żerujących nocą a nie wchodzących do pułapek były one również odławiane (chwytane rękoma lub kasarkiem) i uwzględniane w ocenie wskaźników dla parametru populacja. Działania takie są w pełni uzasadnione, gdyż często dorosłe, duże osobniki wchodzące do pułapki typu krążek, odpędzają inne osobniki podążające do przynęty umieszczonej w pułapce. Podobna sytuacja dotyczyła raczników, w których kilka dużych raków mogło blokując otwór wejścia do pułapkami odstraszać inne osobniki zwabione przynętą i grupujące się wokół raczników. Struktura wiekowa obliczana jest na podstawie odłowu raków i ustalenia procentowego udział osobników młodocianych o długości całkowitej do 75 mm. Poszczególne przedziały procentowe (podane w tabeli 2), podlegają ocenom od FV do U2. Udział samic w populacji obliczony na podstawie odłowu raków, ich selekcji na osobniki powyżej 75 mm (dojrzałe płciowo) a następnie ich selekcji pod kątem płci. Grupa ta traktowana jest jako 100%, a samice stanowiły podstawę do wyliczenia ich procentowego udziału w tej grupie. Określonym przedziałom procentowym samic (podane w tabeli 2), przyporządkowano oceny od FV,U1 do U2. Najważniejszą różnicą zastosowanej metodyki względne metodyki zaproponowanej jest umieszczanie pułapek nie równomiernie, ale skupienie ich przede wszystkim w miejscach gdzie można się spodziewać raków. Ponadto, zastosowano również chwytanie wypatrzonych raków ręką. Takie zmiany w metodyce okazały się niezbędne, ponieważ, zabronowana metodyka robocza nie sprawdza się przy stanowiskach gdzie są bardzo małe liczebności raków. Może też być zawodna jeżeli nie trafia się na szczyt aktywności Strona 5 z 24

6 zwierząt. Czego nie można przewidzieć, a szczegółowe badania polegające na wyznaczeniu najwyższej aktywności raków na każdym stanowisku znacznie wykraczają poza założenia monitoringu, który ma być stosunkowo tani i możliwie wygodny do zastosowania w terenie. Ocena parametru jest wynikową najniższej oceny dla jednego z trzech wskaźników. : Zasiedlony odcinek cieku - linii brzegowej rzeki, jeziora lub innego typu zbiornika wyrażane jest w wartościach procentowych określających długość linii brzegowej (rzeki lub wody stojącej) gdzie na wyznaczonym odcinku 1000m stwierdzono ślady bytowania raków (nory, kryjówki w korzeniach drzew, pod kamieniami, zatopionymi pniami lub inne ślady bytowania raków np. wylinki). Każdemu z przedziałów wartości przypisana jest ocena od FV do U2. Typ podłoża możliwość tworzenia kryjówek (gliny, iły, torf), wskaźnik bardzo istotny dla wybierania przez raki miejsc przydatnych jako kryjówki, schronienie. Wskaźnik ten jest powiązany ze wskaźnikiem dostępność schronień. Dostępność schronień w czasie prowadzonych badań wykazano, że wskaźnik ten miał charakter uzupełniający i stosowany był obok typu podłoża, który okazał się istotniejszym i praktyczniejszym w ocenie siedliska. Stwierdzono również, że w badaniach terenowych typ podłoża ma znaczenie decydujące w wyborze przez raki miejsc dogodnych jako kryjówki (możliwość kopania nor) lub znajdowanie schronień wśród kamieni zalegających na dnie lub będących elementami brzegu (w przyszłości sugeruje się usunięcie tego wskaźnika z metodyki, gdyż działania terenowe wykazały większą przydatność do oceny siedliska wskaźnika Stopień przekształcenia siedliska wyrażane w wartościach procentowych określających odsetek zmian w układzie linii brzegowej na skutek np. zabiegów melioracyjnych (prostowanie koryt), wycinki i karczowania drzew wraz z usunięciem brył korzeniowych, gabionowanie lub umacnianie brzegów płytami betonowymi. Wielkość procentowa opisuje jedynie tą linię brzegową gdzie wyznaczono odcinek kontrolny do monitoringu 1000m z miejscami przebywania raków. Wśród kolejnych wskaźników siedliska opisanych w metodyce jako podstawowe parametry wody optymalne dla występowania gatunku, wyodrębniono odczyn ph i zawartości jonów wapniowych (Ca+2). Wartości o charakterze zakresowym. Zawartość jonów wapniowych potraktowano w tych badaniach jednak wyłącznie jako informacje uzupełniającą i zrezygnowano z uwzględniania go w ocenie stanu siedliska. To podejście wynika z faktu, że stężenie wapnia w szczególności w wodach płynących charakteryzuje się dużymi wachaniami nawet w ciągu doby. Badania prowadzono przenośną (polową) aparaturą typu ph metr polowy lub inna metodą kolorymetryczną. Ocena parametru siedlisko jest wynikową najniższej oceny jednego ze wskaźników. Prace monitoringowe wykonano w okresie od ostatniej dekady kwietnia do pierwszej dekady października 2013 r. Wskaźniki kardynalne Nie wybrano wskaźników kardynalnych. Strona 6 z 24

7 Wyniki badań Podsumowanie wyników badań wskaźników na stanowiskach Tab. 3. Wskaźniki na stanowiskach (liczba st.) Zestawienie ocen wskaźników stanu ochrony gatunku na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym.(a alpejskim, b- kontynentalnym) (wartości w tabeli oznaczają liczbę stanowisk) a) region alpejski Parametr Populacja liczebność Struktura wiekowa udział samic w populacji Zasiedlony odcinek Typ podłoża/ Dostępność schronień Wskaźnik Stopień przekształcenia siedliska Ocena (liczba stanowisk) FV właściwa U1 niezadowalająca U2 Zła XX nieznane Odczyn ph Zawartość jonów wapniowych Gatunki inwazyjne POPULACJA Liczebność. Nie stwierdzono stanowisk z oceną właściwą (FV) oraz oceną niezadowalającą (U1), 60 % stanowisk oceniono jako złe (U2), a stan dwóch oceniono jako nieznany (XX co stanowiło 40% wszystkich stanowisk z tego regionu). Najgorsza sytuacja jeśli chodzi o liczebność wystąpiła na stanowiskach Potok Mikowy, Potok Smolniczek odcinek końcowy i Strumień Łupkowski dopływ Smolniczka. Tam stwierdzono liczebności mniejsze niż 5 osobników (U2). Na pozostałych dwóch stanowiskach w regionie alpejskm nie podjęto się próby oceny liczebności. Na stanowisku Smolniczek Potok odłowiono łącznie 6 osobników. Ponieważ jednak raki nie łowiły się w pułapki nie wiadomo, czy liczebność ta nie jest większa. Na stanowisku Strumień Nazaretanek w Komańczy znaleziono jedynie fragmenty szczypiec i niezasiedlone nory co sprawia, że ocena nie jest możliwa. Struktura wiekowa. Strona 7 z 24

8 Nie wykazano ani jednego stanowiska z oceną właściwą (FV). Dwa stanowiska (40%) uzyskały ocenę niezadowalającą (U1), jedno ocenę U2 złą co stanowi 20% wszystkich z tego regionu. Ocenę nieznaną (XX) wskazano na dwóch stanowiskach (40%). W większości przypadków Została oceniona na U1 co oznacza, że liczba osobników mniejszych niż 75mm (osobniki młode) wynosiła pomiędzy 10-30%. Taką sytuację zaobserwowano na stanowiskach Strumień Łupkowski, Smolniczek Potok odcinek końcowy i Potok Smolniczek. Ocenę U2 stwierdzono na stanowksu Potok Mikowy i Potok Smolniczek gdzie udział młodych osobników wynosił mniej niż 10%. Na stanowisku Strumień Nazaretanek w Komańczy nie oceniono tego parametru ze względu na wykrycie tylko szczątków raka oraz niezasiedlonych nor. Udział samic w populacji. Dwa stanowiska (40%) oceniono jako właściwe (FV), 1 stanowisko (20%) uzyskało ocenę niezadowalającą (U1). Na pozostałych oceny dla dwóch stanowisk (40%) określono jako nieznane (XX). Najniższą wartość (20-40%) i ocenę (U1) tego wskaźnika odnotowano na stanowisku Potok Mikowy natomiast nie oceniono tego wskaźnika na stanowisku Strumień Nazaretanek w Komańczy z tych samych przyczyn, dla których nie oceniono pozostałych wskaźników odnoszących się do populacji. Na wszystkich pozostałych stanowiskach odnotowano odsetek samic większy niż 40% i oceniono jako FV. SIEDLISKO Zasiedlony odcinek. Nie przyznano oceny właściwej, 2 stanowiska (40%) otrzymało ocenę niezadowalającą (U1), podobnie w przypadku oceny złej (U2). Jedno stanowisko (10%) otrzymało ocenę nieznaną (XX). Wskaźnik ten został oceniony jako niezadowalający (10-50%) na dwóch stanowiskach: Smolniczek Potok, Strumień Łupkowy. Przy zasiedleniu mniejszym niż 10% oceniono stan tego wskaźnika jako zły na stanowiskach Potok Mikowy i Smolniczek Potok odcinek końcowy. Wskaźnika nie oceniono na stanowisku Strumień Nazaretanek w Komańczy. Stwierdzono tam racze nory, ale ponieważ, żadna nie była zasiedlona nie podjęto się oceny wskaźnika. Typ podłoża. Na wszystkich stanowiskach stwierdzono dogodne typy podłoża dla raka tzn. kamieniste z z warstwami gliny. Takie podłoże gwarantuje istnienie kryjówek i możliwość kopania nor. Na czterech stanowiskach wskaźnik ten oceniono jako FV, jedynie na stanowisku Strumień Nazaretanek w Komańczy stan tego wskaźnika oceniono niżej (U1) ze względu na nieznaczny udział warstw gliny w podłożu. Dostępność schronień. Na wszystkich stanowiskach stwierdzono bardzo dużą ilość dostępnych schronień co związane jest głównie z charakterem dna, na którym wszędzie wsytępowały kamieniska oraz na ogół duży udział gliny. Stopień przekształcenia siedliska. Na większości stanowisk stwierdzono naturalny układ siedliska (brak regulacji, mostów czy innych urządzeń wodnych) i stan wskaźnika oceniono jako FV. Jedynie fragment Potoku Mikowy został na niewielkim fragmencie przekształcony poprzez zastosowanie gabionów co jednak nie wpłynęło na ewentualne zniażenie oceny. Odczyn ph. Na wszystkich stanowiskach stwierdzono ph wyższe niż 7,0 co należy uznać za stan właściwy (FV). Strona 8 z 24

9 Gatunki inwazyjne. Na żadnym ze stanowisk nie stwierdzono występowania gatunków obcych mogących w znacznym stopniu zagrażać rakom szlachetnym. b) region kontynentalny Parametr Populacja Ocena (liczba stanowisk) Wskaźnik FV właściwa U1 niezadowalająca U2 Zła XX nieznane liczebność Struktura wiekowa udział samic w populacji 5 Zasiedlenie odcinka cieku Typ podłoża Dostępność schronień Stopień przekształceń siedliska Odczyn ph Zawartość jonów wapniowych Gatunki inwazyjne POPULACJA Liczebność: Stanowiska w regionie kontynentalnym: 4 stanowiska uzyskały ocenę właściwą (FV) co stanowiło 12% stanowisk z tego regionu, 28 stanowisk oceniono na U1 niezadowalające co stanowiło 28%. Ocenę złą (U2) otrzymało 9 stanowisk (36%) a ocenę nieznaną (XX)- 5 stanowisk (20%). Liczebność na ogół była stosunkowo niska. W większości przypadków nie przekraczała 10 osobników (Jezioro Kwisno Duże, Strumień Małaszyniec czy rzeka Mogilanka). W tych sytuacja oceniano stan populacji jako FV. W pozostałych przypadkach liczebność mieściła się w zakresie 5-10 osobników (ocena U1; np. rzeka Scynka i Uherka, Zbiornik Zagnańsk) lub była niższa niż pięć osobników (U2; np. rzeka Zalesianka, rzeka Czyżówka, Zbiornik powyrobiskowy Piachy Starachowce). Na pięciu stanowiskach ocena liczebności nie była możliwa przy czym na trzech z nich w ogóle nie stwierdzono obecności raków (rzeka Dębowiec, rzeka Łukawica, zbiornik Zębiec). Na pozostałych ocena była utrudniona w związku z ograniczoną możliwością penetracji terenu (Krępiec, Strumiń Żółtańce).Nie ma wyraźnych różnic między regionami geograficznymi gdzie prowadzono badania. Wartości wskaźnika zmieniają się w zależności od lokalnych (w skali stanowiska) uwarunkowań. Struktura wiekowa: Stanowiska w regionie kontynentalnym: w przypadku 10 stanowisk (40%) przyznano ocenę właściwą (FV). Podobnie w przypadku oceny niezadowalającej (U1), którą przyznano dla 10 stanowisk (40%). Oceny U2 złej, nie wskazano dla żadnego ze stanowisk. Natomiast dla 5 stanowisk (20%) ocena pozostała nieznana (XX). Strona 9 z 24

10 Liczba młodocianych osobników na stanowisku w miejscach gdzie gatunek wykryto wynosiła zawsze powyżej 10% (np. rzeka Osownica, rzeka Naruszewka, Zbiornik Zagnańsk). W najlepszych sytuacjach liczba osobników młodocianych wynosiła ponad 30% (np. Barcza, Jezioro Kwisno Duże, rzeka Mogielanka). Nie oceniono tego wskaźnika na stanowiskach, dla których nie była możliwa ocena liczebności populacji. Udział samic w populacji: Stanowiska w regionie kontynentalnym: dla 12 stanowisk (48%) przyznano ocenę właściwą (FV), 7 stanowisk (28%) uzyskało ocenę niezadowalającą (U1), jedno (4%) otrzymało ocenę złą (U2) a 5 stanowisk (20%) ocenę nieznaną (XX). W większości przypadków liczba samic wynosiła ponad 40% w stosunku do pozostałych odłowionych osobników (np. Barcza, Krypianka strumień w pobliżu leśniczówki). Na siedmiu stanowiskach procent samic mieścił się w przedziale 20-40% (np. Barcza, dwa stanowiska na rzece Chodelce, rzeka Osownica). Tylko w jednej sytuacji stwierdzono mniejszy odsetek niż 20% (Czyżówka). Nie oceniono tego wskaźnika w tych samych miejscach gdzie nie była możliwa oceny pozostałych wskaźników) odnoszących się do stanu populacji. Wartość tego wskaźnika nie jest związana z regionem geograficznym a z lokalnymi uwarunkowaniami o czym mogą świadczyć różne wyniki z dwóch różnych stanowiska na strumieniu Krypianka). SIEDLISKO: Zasiedlenie odcinka cieku: Stanowiska w regionie kontynentalnym: 7 stanowisk (28%) uzyskało ocenę właściwą (FV), 11 stanowisk (44%) ocenę niezadowalającą (U1), 3 stanowiska (12%) oceniono jako złe (U2) a 4 stanowiska (16%) oceniono jako nieznane (XX). Zasiedlenie cieku wachało się od ok. 10% (Czyżówka) do ponad 50% (Barcza, Chodelka 1). Nie było możliwości określenia tego wskaźnika dla stanowisk Krępiec, rzeka Dębiec, rzeka Łukawica i zbiornik Zębiec. Nie wykazano zmienności pod względem tego wskaźnika między regionami geograficznymi gdzie prowadzono monitoring. Wartość wskaźnika zalezy zapewne od warunków w małej skali przestrzennej o cyzm świadczą różne wartości i oceny wskaźnika na dwóch stanowiskach na rzece Chodelka (Chodelka 1 powyżej 50%, Chodelka 2 między 10-50%). Typ podłoża Na przeważające właściwe oceny stanu tego wskaźnika wpłynęły przede wszystkim występowanie odpowiedniej powierzchni dna gliniastego umożliwiającego kopanie nor (np. Rzeka Mogielanka). W mniejszym stopniu pojawiały się inne typy podłoża umożliwiającego kopanie nor jak torf (stanowiska na rzece Chodelce), gliniasto-kredowe (rzeka Uherka). Niekiedy o dobrej ocenie tego wskaźnika decydowało podłoże kamieniste, które zapewnia liczne kryjówki (rzeka Zalesianka). Nie wykazano zmienności w tym wskaźniku w skali regionów geograficznych. Niekiedy różne typy podłoża występują w tej samej rzece na różnych monitorowanych odcinkach (stanowiska na Krypiance). Strona 10 z 24

11 Dostępność schronień: Na większości stanowisk występowała duża ilość różnego rodzaju kryjówek zapewniających schronienie rakom. Stwierdzono dostateczną ilość poprzerastanych korzeniami skarp zbiorników i cieków, leżących na dnie gałęzi, a niekiedy kamienisk. W jednym przypadku za optymalne jako kryjówki uznano również perforowane płyty betonowe umacniające brzeg (Strumień Małaszyniec). Gorsze warunki wynikały głównie z braku takich elementów (Czyżówka środkowy bieg) lub z dużych wachań poziomu wody sprawiających, że znaczna część schronień przez dłuższy czas pozostaje ponad poziomem wody (Krypianka). Najgorsza sytuacja występuje w strumieniu Krępiec, który z powodu prac melioracyjnych został pozbawiony niemal doszczętnie wszelkich kryjówek. Stopień przekształcenia siedliska: Stanowiska w regionie kontynentalnym: 18 stanowisk (80%) oceniono jako właściwe (FV), zaś 7 stanowisk (20%) uzyskało ocenę złą (U2). Na ogół nie odnotowano przekształceń środowiska, które mogły by zaniżać ocenę tego wskaźnika. Raki występowały głównie w ciekach o charakterze naturalnym. Przy czym za stan naturlany siedlisk antropogenicznych (wyrobisk) uznawano brak ingerencji w pierwotny charakter wyrobiska (np. Barcza). Na siedmiu stanowiskach odnotowano przekształcenia antropogeniczne, które w większości wypadków mogą mieć negatywny wpływ na raki. Na rzece Uherce stwierdzono przekształcenia na ok. 50% odcinka, podobna sytuacja wystąpiła na rzece Czyżówce, gdzie większość badanych fragmentu cieku jest zmeliorowana. Odczyn ph Odczyn ph osiągał wartości mniejsze niż 6,5 do przekraczających 7,0. Na większości stanowisk odnotowano wartości ph powyżej 7,0 (np. Barcza, Jezioro Kwisno Duże, rzeka Scynka). Wartości między 6,5-7,0 odnotowano m.in. na stanowiskach rzeka Dębowiec, rzeka Naruszewka, rzeka Osownica. Tylko na jednym stanowisku stwierdzono ph niższe niż 6,5 (rzeka Gać). Zawartość jonów wapniowych Ogólnie była ona dość mocno związana z ph, w większości przypadków wyższe ph wiązało się z wyższą zawartością jonów wapniowych. Brak związku ocen zawartości wapnia i odczynu ph stwierdzono między innymi na rzece Dębowiec, rzece Gać, rzece Osownicy i Scynce. W części z tych przypadków sprzeczność ocen wynika głównie z węższego zakresu ph, którzy jest bardziej restrykcyjnie oceniany. Mniejsza różnica ph może więc pociągać za sobą zmiany ocen, natomiast w przypadku jonów wapnia zakres przypadający na jedną ocenę jest duży (rzeka Dębowiec). Gatunki inwazyjne: Stanowiska w regionie alpejskim: wszystkie stanowiska oceniono jako właściwe (FV). Stanowiska w regionie kontynentalnym: 23 stanowiska (92%) uzyskały ocenę właściwą (FV) a po jednym stanowisku (2 x 4%) ocenę niezadowalającą (U1) oraz zła (U2). Na większości stanowisk nie odnotowano obcych gatunków mogących mieć znaczny negatywny wpływ na raka szlachetnego. Jedynie na stanowisku Zbiornik powyrobiskowy Piachy Starachowice odnotowano Strona 11 z 24

12 obecność sumik karłowatego Ictalurus nebulosus, a na stanowisku strumień ślepota odnotowano wysokie prawdopodobieństwo pojawienia się tego gatunku oraz raka amerykańskiego Orconectes limosus, które występują w pobliskich zbiornikach. Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach Tab. 4a. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach Zestawienie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym alpejskim w roku 2013 Obszar N2000 ( znak X jeżeli nie leży w obszarze) PLC Bieszczady PLC Bieszczady PLC Bieszczady podkarpacki e Stanowisko Potok Mikowy Smolniczek potok Strumień Łupkowski Potok Smolniczek - odcinek końcowy Populacja Oceny na stanowiskach Perspektywy ochrony U2 U2 U1 U2 XX U1 U1 U1 U2 U1 U1 U2 U2 U2 U1 U2 Ocena ogólna Woj. podkarpacki e Strumyk Nazaretane k w Komańczy XX XX U1 U1 Suma ocen 3 U2 2 XX 2 U1 2 U2 1 XX 5 U1 2 U1 3 U2 Populacja Wśród 5 stanowisk z regionu alpejskiego żadne ze stanowisk nie uzyskało oceny właściwej (FV). W dużej mierze zadecydowały o tym niskie oceny liczebności oraz struktury wiekowej. Niskie oceny dotyczyły przede wszystkim liczebności dla której 36% stanowisk uzyskało ocenę złą (U2). Natomiast 3 stanowiska w ocenie wskaźnika udziału samic w populacji otrzymały ocenę właściwą (FV). Na dwie oceny XX wpłynął brak możliwości oceny wskaźników odnoszących się do populacji. Strona 12 z 24

13 Wśród 5 stanowisk regionu alpejskiego oceny właściwej (FV) nie przyznano żadnemu stanowisku, głównie z uwagi na niewłaściwe oceny wskaźnika dotyczącego zasiedlenia odcinka. Natomiast w przypadku pozostałych wskaźników ocena właściwa została odnotowana dla zdecydowanej większości stanowisk (od 80 do 100%). Wskaźniki, takie jak: stopnień przekształceń siedliska, odczyn ph oraz występowanie gatunków inwazyjnych uzyskały dla wszystkich stanowisk ocenę właściwą a wskaźnik typ podłoża/dostępność schronień uzyskał ocenę właściwą dla 4 z 5 stanowisk. Fakt, że najniżej ocenianym wskaźnikiem stanu populacji była liczebność, a stanu siedliska - zasiedlenie odcinka cieku może sugerować, że wraz ze spadkiem liczebności zmniejsza się długość zasiedlonych odcinków cieku. Perspektywy ochrony Wszędzie zostały ocenione jako niezadowalające. Główny wpływ miały niskie liczebności populacji oraz brak ocen FV jeśli chodzi o stan siedliska. Na stanowisku Strumyk Nazaretanek w Komańczy oceniono perspektywy pomimo braku precyzyjnych informacji odnośnie siedliska i populacji. Wysoki stopień naturalności cieku daje szanse utrzymania się populacji, jednak jeśli jest ona niewielka może zmniejszać szansę przetrwania. Niemniej jednak jednoznaczne uznanie że perspektywy są złe jest nieuprawnione. Ocena ogólna Najniższe (U2) oceny na stanowiskach Potok Mikowy i Potok Smolniczek odcinek końcowy wynikają z ocen stanu populacji siedlisk, które w tych przypadkach oceniono najniżej. Na stanowisku Strumień Łupkowski o ocenie ogólnej zadecydowała ocena stanu populacji. Dwie oceny ogólne U1 przyznano stanowiskom gdzie nie oceniono parametrów populacja i populacja i siedlisko. Pomimo tych braków w wiedzy można się pokusić o oceny na podstawie wiedzy eksperckiej. Ponadto, nawet jeśli populacje tam są nieliczne to warunki siedliskowe powinny zapewnić utrzymanie ich w kilkunastoletnim przedziale czasowym. Tab. 4b. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach Zestawienie ocen stanu ochrony gatunku, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym kontynentalnym w roku 2013 Obszar N2000 ( znak X jeżeli nie leży w obszarze) PLH Ostoja Barcza Stanowisko Barcza wyrobisko (kamienioło m Populacja Oceny na stanowiskach Perspektywy ochrony Ocena ogólna U1 FV FV U1 PLH Uroczyska Lasów Janowskich PLH Uroczyska Rzeka Dębo XX U1 U1 U1 Rzeka Łukawica XX U1 U1 U1 Strona 13 z 24

14 Lasów Janowskich PLH Puszcza Kozienicka PLH Puszcza Kozienicka PLH Puszcza Kozienicka PLH Dolina *Wieprzy i Studnicy lubelskie lubelskie lubelskie Krępiec XX U2 U1 U2 Krypianka (strumieńgórny bieg) U1 U1 U1 U1 Krypianka -strumień w poblizu leśniczówki FV U1 FV U1 Jezioro Kwisno Duże FV FV U1 U1 Rzeka Chodelka1 Rzeka Chodelka2 (młyn borów- Kolonia) U1 FV U1 U1 U2 U1 U1 U2 Czyżówka (środkowy bieg) U2 U2 U1 U2 lubelskie łódzkie mazowiecki e mazowiecki e mazowiecki e mazowiecki e mazowiecki e mazowiecki e Czyżówka (dolny bieg) rzeka Gać Mogielanka (cmentarz) Rzeka Mogielanka (Miechowiec młyn) Strumień Małyszyniec Rzeka Naruszewka Rzeka Osownica Rzeka Sycynka U2 U2 U1 U2 U2 U2 U1 U2 U1 U1 U1 U1 U1 U1 U1 U1 FV U2 U1 U2 U2 U1 U1 U2 U2 U2 U1 U2 U1 U1 U1 U1 Strona 14 z 24

15 lubelskie lubelskie lubelskie mazowiecki e świętokrzys kie świętokrzys kie mazowiecki e Rzeka Uherka Rzeka Zalesianka (odpływ Chodelki) Strumień Żółtańce dopływ Uherki Strumień Ślepota Zbiornik Powyrobisko wy Piachy Starachowice Zbiornik Zagnańsk Zbiornik Zębiec nadleśnictwo Marcule U1 U2 U2 U2 U2 U1 U1 U1 XX U2 U1 U2 U1 U1 U1 U1 U2 U2 U2 U2 U2 U2 U1 U2 XX FV U1 U1 3 FV 8 U1 9 U2 5 XX 4 FV 11 U1 10 U2 2 FV 21 U1 2 U2 13 U1 12 U2 Populacja Wśród 25 stanowisk z regionu kontynentalnego właściwy stan populacji stwierdzono jedynie na trzech stanowiskach (jezioro Kwisno, strumień Małyszyniec oraz Krypianka-strumień przy leśniczówce) a zły na 9 (rzeka Chodelka2-młyn, Czyżówka-środkowy bieg, Czyżówka-dolny bieg, rzeka Gać, rzeka Naruszewka, rzeka Osownica, rzeka Zalesianka, zbiornik powyrobiskowy Piachy, zbiornik Zagnańsk). Najwięcej ocen właściwych (FV) przyznano we wskaźniku udziału samic w populacji oraz w strukturze wiekowej. Oceny złe (U2) w obrębie tego wskaźnika dotyczyły nielicznej liczby stanowisk (4%) i wynikały z małej liczebności raków na stanowisku Generalnie, najniżej ocenianym wskaźnikiem populacji była liczebność. Odmiennie przedstawiała się ocena procentowego udziału dorosłych samic w populacji dorosłych osobników, gdzie uzyskano stosunkowo zadowalający odsetek oceny właściwej (przekraczający 50% stanowisk). Wśród 25 stanowisk regionu kontynentalnego właściwy stan siedlisk określono na 4 stanowiskach (Barcza wyrobisko, jezioro Kwisno, rzeka Chodelka, zbiornik Zębiec) a ocenę złą uzyskało 11 stanowisk (Krępiec,potok Mikowy, Czyżówka środkowy bieg, Czyżówka dolny bieg, rzeka Gać, potok Smolniczek odcinek końcowy, strumień Małyszyniec, rzeka Osownica, rzeka Uherka, strumień Żółtańce, zbiornik powyrobiskowy Piachy, zbiornik Zagnańsk). Najniższe oceny dotyczył wskaźnika zasiedlenia odcinka. Wskaźniki takie jak: typ podłoża, stopień przekształcenia siedliska, gatunki inwazyjne - otrzymały ocenę właściwą w zakresie od 80 do 100% ocenianych stanowisk z tego regionu. Jedynie dla wskaźnika odczyn ph ocenę właściwą (FV) otrzymało tylko 56% stanowisk. Strona 15 z 24

16 Fakt, że najniżej ocenianym wskaźnikiem stanu populacji była liczebność, a stanu siedliska - zasiedlenie odcinka cieku może sugerować, że wraz ze spadkiem liczebności zmniejsza się długość zasiedlonych odcinków cieku. Perspektywy ochrony Uznano za właściwe w obrębiedwóch stanowisk (Barcza wyrobisko, Krypianka strumień przy leśniczówcea ocenę złą uzyskały tylko dwa stanowiska (rzeka Uherka, zbiornik powyrobiskowy Piachy). Na ocenę perspektyw ochrony miały wpływ przede wszystkim niskie oceny stanu siedliska i populacji, a także stwierdzone oddziaływania i przewidywane zagrożenia do których należały głównie zanieczyszczenie i wędkarstwo. W sytuacjach gdzie perspektywy oceniono jako FV stan przynajmniej jednego z parametrów : siedlisko i populacja, był oceniany jako FV. Ocena ogólna Jako właściwa nie została przypisana do żadnego z badanych stanowisk. Natomiast ogólną ocenę złą uzyskało aż 12 stanowisk (Krępiec,,rzeka Chodelka2 młyn, Czyżówka środkowy bieg, Czyżówkadolny bieg, rzeka Gać,, strumień Małyszyniec, rzeka Naruszewka, rzeka Osownica, rzeka Uherka, strumień Żółtańce, zbiornik powyrobiskowy Piachy, zbiornik Zagnańsk). Ogólna ocena zła wynikała najcześciej ze złej oceny przynajmniej jednego z parametrów: siedlisko lub populacja. Informacja o gatunkach obcych Tab. 5. Gatunki obce Zestawienie informacji o gatunkach obcych, stwierdzonych w trakcie monitoringu gatunku: Obszar N2000 mazowieckie świętokrzyskie Stanowisko Strumień Ślepota Zbiornik Powyrobiskowy Piachy Starachowice Obserwowane gatunki obce (lista gatunków) Wyniki obecnych badań Rak pręgowaty (Orconectes limosus) Sumik karłowaty (Ictalurus nebulosus) Sumik karłowaty (Ictalurus nebulosus) Podczas badań monitoringowych w 2013 wykryto dwa gatunki obce. Rak pręgowany Orconectes limosus jest gatunkiem wyjątkowo niebezpiecznym ponieważ poza konkurencją przenosi on chorobę raczą dżumę Aphanomyces astaci, która dziesiątkuje populacje raków szlachetnych Astacus astacus. Gatunkiem, którego szkodliwa oddziaływanie polega głównie na drapieżnictwie jest Sumik karłowaty Ictalurus nebulosus. Pomimo, że obydwa gatunki wykryto jedynie na dwóch stanowiskach, ich potencjalne pojawienie się jest przewidywane dla większej liczby stanowisk (patrz zagrożenia). Strona 16 z 24

17 Ocena zastosowanej metodyki monitoringu i ewentualne propozycje zmian wraz z uzasadnieniem na podstawie badań prowadzonych w danym etapie. Monitoring prowadzony w regionie kontynentalnym dla 25 stanowisk wydaje się w pełni reprezentatywny. W przeciwieństwie do regionu alpejskiego, gdzie wykazano i poddano monitoringowi 5 stanowisk. W przyszłości dla tego regionu należałoby zwiększyć liczbę stanowisk np. weryfikując potencjalne stanowiska z podkarpackiego i małopolskiego. Wydaje się, że wytypowanie łącznie 10 stanowisk z regionu alpejskiego zwiększyłoby reprezentatywność wyników i wiedzy dotyczącej stanu gatunku w tym regionie. Zastosowana metodyka monitoringu w trakcie jego realizacji wykazała, że zmiany w obrębie stosowania kilku wskaźników są nieodzowne dla przejrzystego prowadzenia badań w terenie i oceny jej efektów. W przypadku parametru populacji istotnym jest dokonanie zmian we wskaźniku liczebności. Dotychczasowy system, bazujący na efektywności odłowu jako średniej liczby osobników odłowionych na jedną pułapkę w przeciągu 2 godzin należy zrezygnować dokonując następującej modyfikacji. Efektywność połowu wyrażana jako wskaźnik liczebność dotyczyłaby również średniej przy wykorzystaniu 20 narzędzi pułapkowych ale czas ekspozycji pułapek powinien być wydłużony do 8 godzin w warunkach nocnych, kiedy to aktywność raków jest największa. Elementem wspomagającym pułapkowy odłów może być aktywne chwytanie raków rękoma (brodząc po płyciznach) lub za pomocą kasarka. W ten sposób istnieje szansa schwytania mniejszych osobników, które mogą być odstraszane przez dorosłe raki żerujące na przynętach umieszczonych w pułapkach. W czasie badań wykazano, że pułapki typu krążek są wydajniejsze połowowo od raczników ale wymagają dużo częstszych kontroli (w racznikach raki po zjedzeniu przynęty nie mają możliwości ucieczki-pułapka typu matnia). Raki chwytane w krążki musza być przetrzymywane aż do momentu zakończenia całego cyklu odłowu raków. Alternatywnym rozwiązaniem może być znakowanie osobników raz odłowionych. W ten sposób uniknie się wielokrotnego odłowu lub policzenia tych samych osobników. W przypadku raczników schwytane w nie raki nie maja szansy ucieczki ale co pewien czas wymagają one kontroli stanu przynęt i ewentualnego ich uzupełniania Pozostałe wskaźniki w obrębie parametru populacji nie wymagają modyfikacji i po tegorocznym monitoringu należy potraktować je jako optymalne w zakresie ocen i zasadności stosowania. W przypadku parametru siedlisko niezbędne są korekty dotyczące zastosowanych wskaźników lub ich zakresów w ramach stosowanych kryteriów ocen. Wydaje się uzasadnione usunięcie wskaźnika zasiedlenie odcinka linii brzegowej. Wskaźnik ten jest dyskusyjny zarówno pod względem przejrzystości jego precyzyjnego stosowania (procentowe wyliczanie fragmentu brzegu w stosunku do wyznaczonego odcinka badawczego o długości 1 km), w działaniach terenowych wykazano, znaczne trudności w określaniu tego wskaźnika. Tym bardziej, że zasiedlone odcinki czyli miejsca preferowane przez raki, w dużym zakresie pokrywają się i zależą od innego wskaźnika typ podłoża, w kórym należałoby uwzględnić również obecność innych elementów stanowiących potencjalne kryjówki dla raków. Taki. Taki wskaźnik w pełni oddaje wartość siedliska jako miejsca optymalnego do znajdowania schronień a tym samym zasiedlenia. W przypadku wskaźnika stopień przekształcenia siedliska pozostaje on bez zmian. Kolejny wskaźnikiem wymagającym pewnych korekt są odczyn ph i zawartość jonów wapniowych jako podstawowe parametry wody optymalne dla występowania gatunku. Wydaje się, że w przypadku wód zasiedlanych przez raki zawartość jonów Ca+2 jest na stosunkowo stabilnym poziomie zakresowości i nie jest aż tak istotna jak odczyn ph, szczególnie ważny dla prawidłowej embrionogenezy raków. Tym samym ocena wskaźnika zyskałaby na przejrzystości. W związku z tym sugeruje się pozostawienie jedynie odczynu ph w Strona 17 z 24

18 nieco zmodyfikowanej zakresowości gdzie ocena właściwa (FV) dotyczyłaby ph >7.0, ocena niezadowalająca (U1) dla ph 7.0 > ph > 6.0 i ocena zła (U2) dla ph < 6.0. Propozycje działań ochronnych oraz wnioski dotyczące skuteczności dotychczas wykonywanych zabiegów W roku 2013 po raz pierwszy przeprowadzono monitoring raka szlachetnego. W związku z tym uważa się, że podstawowymi działaniami ochronnymi powinny być prace monitoringowe, które dotychczas nie były stosowane w ramach przedstawionych i ocenionych stanowisk. Objęcie tych stanowisk monitoringiem, jest podstawową formą działań ochronnych, które w konsekwencji będą skutkować precyzyjniejszymi działaniami, adekwatnymi do skali oddziaływania i zagrożeń charakterystycznych dla danego stanowiska. W obrębie kilku stanowisk (Ślepota, Krępiec i Krypianka-strumień leśniczówka) prowadzona jest od kilku lat czynna ochrona raka szlachetnego. Działania te, wpłynęły znacząco na zwiększenie liczebności raków i poprawiły ich strukturę wiekową oba wskaźniki osiągnęły ocenę właściwą (FV). Nie wykluczone, że po wprowadzeniu monitoringu, metodą poprawiającą funkcjonowanie poszczególnych stanowisk będzie również ich czynna ochrona. Ponadto, podstawą działań zmierzających do poprawy sytuacji raka szlachetnego w Polsce jest przeciwdziałanie stwierdzonym oddziaływaniom i zagrożeniom. W szczególności zapobieganiu ewentualnemu zrzutowi ścieków z gospodarstw położonych pobliżu stanowisk raka, zapobieganiu rozprzestrzeniania się wodnych gatunków inwazyjnych, w szczególności raka pręgowanego, ale także ograniczenie działalności wędkarskiej polegającej na wprowadzaniu ryb drapieżnych (w tym nierodzimych) do większych zbiorników gdzie występuje rak szlachetny. Trudno obecnie zaproponować konkretne rozwiązania dla stanowisk, jednak powyższe działania powinny być uwzględniane w przyszłości. Syntetyczne podsumowanie wyników dla gatunku Region alpejski Stan populacji: Strona 18 z 24

19 Stan siedliska: Perspektywy ochrony: Strona 19 z 24

20 Stan ochrony (Ocena ogólna) Region kontynentalny Stan populacji: Strona 20 z 24

21 Stan siedliska: Perspektywy ochrony: Strona 21 z 24

22 Stan ochrony (Ocena ogólna) Region alpejski Populacja W regionie alpejskim przeważały oceny U2. Na tak niskie oceny złożyły się przede wszystkim niskie wartości wskaźnika liczebność i struktura wiekowa. Jedynym wskaźnikiem odnoszącym się do populacji, który w większości przypadków otrzymał ocenę FV był udział samic. Brak możliwości oceny stanu populacji na dwóch stanowiskach spowodował, że nie można było ocenić tam stanu parametru populacja. W regionie alpejskim nie udało się ocenić stanu siedliska dla jednego stanowiska. Dwa stanowiska zostały ocenione jako U1 i dwa jako U2. Pomimo wysokich ocen większości wskaźników siedliska na niskie oceny parametru siedlisko miał wpływ głównie parametr zasiedlenie odcinka. W przypadku regionu alpejskiego wskaźnik ten otrzymał takie same oceny jak liczebność co sugeruje, że są one ze sobą związane. Możliwe są jednak inne układy np. wysoka liczebność i miał zasiedlenie. Prawdopodobnie więcej o relacji między tymi dwoam wskaźnikami w regionie alpejskim będzie się można dowiedzieć jeśli zostanie zwiększona liczba stanowisk monitoringowych. Stan pozostałych wskaźników był na ogół oceniany jako właściwy. Perspektywy ochrony Wszędzie zostały ocenione jako niezadowalające. Główny wpływ na przewidywania miały niskie liczebności populacji oraz brak ocen FV jeśli chodzi o stan siedliska. Na stanowisku Strumyk Nazaretanek w Komańczy oceniono perspektywy pomimo braku precyzyjnych informacji odnośnie siedliska i populacji. Wysoki stopień naturalności cieku daje szanse utrzymania się populacji, jednak jeśli jest ona niewielka może zmniejszać szansę przetrwania. Niemniej jednak jednoznaczne uznanie że perspektywy są złe jest nieuprawnione. Na prognozę perspektyw w mniejszym stopniu wpłynęły stwierdzone obecnie oddziaływania i przewidywane. Oddziaływania dotyczyły głównie gospodarki leśnej i występowały na ogół ze średnią intensywnością (B). Do zagrożeń mających większe znaczenie i ograniczających dobre perspektywy zaliczono możliwość wprowadzania do wód zanieczyszczeń a także zagrożenia związane z ewentualnymi pracami melioracyjnymi i modyfikacją wód i intensyfikacją rolnictwa.ponadto, siedliskiem Strona 22 z 24

23 raka w regionie alpejskim są bardzo małe cieki bardzo podatne na wszelkie ingerencje.. Głównym działaniem sprzyjającym ochronie raka jest objęcie go monitoringiem. Monitoring pozwoli na identyfikację zagrożeń również w przyszłości. Jednym z najważniejszych zadań poza monitoringiem powinno być zapobieganie zagrożeniom i oddziaływaniom polegającym na zaburzaniu naturalnego charakteru cieków, w szczególności małych strumieni, a także możliwości zanieczyszczania ich ściekami komunalnymi bądź pochodzących z gospodarstw rolnych. Ocena ogólna Najniższe (U2) oceny na stanowiskach Potok Mikowy i Potok Smolniczek odcinek końcowy wynikają z ocen stanu populacji i siedlisk, które w tych przypadkach oceniono najniżej. Na stanowisku Strumień Łupkowski o ocenie ogólnej zadecydowała ocena stanu populacji. Ocena ogólna została oceniona na podstawie najniższych wartości parametrów. Przy czym największy wpływ miały wskaźniki liczebność i zasiedlenie odcinka. Należy dażyć do zwiększenia liczby stanowisk monitoringowych w regionie alpejskim przynajmniej dwukrotnie. Liczba skontrolowanych w roku 2013 jest zbyt mała do wyciągania mocnych wniosków o stanie gatunku w górach. Region kontynentalny Populacja Większość stanowisk w regionie kontynentalnym wykazywała zły stan populacji ze względu na małą liczebność populacji. Niemal tyle samo wykazywało stan niezadowalający. Najlepiej przedstawiała się liczebność samic i struktura wiekowa. Mimo, że wiek i proporcja płci bywają korzystne, mogą mieć niewielkie znaczenie przy bardzo małych liczebnościach populacji. Ponieważ jednak zastosowana metodyka okazała się nie w pełni dostosowana do oceny wskaźników populacyjnych i zasugerowano jej zmianę, nie jest wykluczone, że w przyszłości (następny cykl monitoringu) wskaźniki te zostaną ocenione lepiej. W regionie alpejskim nie udało się ocenić stanu siedliska dla jednego stanowiska. Dwa stanowiska zostały ocenione jako U1 i dwa jako U2. Pomimo wysokich ocen większości wskaźników siedliska na niskie oceny parametru siedlisko miał wpływ głównie parametr zasiedlenie odcinka. W przypadku regionu alpejskiego wskaźnik ten otrzymał takie same oceny jak liczebność co sugeruje, że są one ze sobą związane. Możliwe są jednak inne układy np. wysoka liczebność i miał zasiedlenie. Prawdopodobnie więcej o relacji między tymi dwoam wskaźnikami w regionie alpejskim będzie się można dowiedzieć jeśli zostanie zwiększona liczba stanowisk monitoringowych. Stan pozostałych wskaźników był na ogół oceniany jako właściwy. W regionie kontynentalnym podobnie jak w regionie alpejskim najniżej ocenianym wskaźnikiem było zasiedlenie odcinka. Natomiast pozostałe wskaźniki uzyskiwały na ogół oceny właściwe. Przy czym odczyn ph ocenę właściwą otrzymał w niewiele ponad połowię przypadków. Duża zbieżność pomiedzy ocenami wskaźnika zasiedlony odcinek cieku i liczebność populacji sugeruje, że to właśnie liczba osobników wpływała na interpretację tego wskaźnika. Nie zaleca się jednak rezygnacji z badania zasiedlenia, gdyż przy wysokich liczbnościach i małym zasiedleniu mamy dodatkową informację o percepcji przez raki dogodnego siedliska. Ponadto, relacje tych dwóch wskaźników mogą się zmienić jeśli w przyszłości zostaną zastosowane dłuższe odłowy. Strona 23 z 24

24 Perspektywy ochrony W regionie kontynentalnym uznano za właściwe na dwóch stanowiskach. Ocenę złą uzyskały tylko trzy. Na ocenę perspektyw ochrony miały wpływ przede wszystkim niskie oceny stanu siedliska i populacji, a także stwierdzone oddziaływania i przewidywane zagrożenia do których należały głównie zanieczyszczenie i wędkarstwo. Głównym działaniem sprzyjającym ochronie raka jest objęcie go monitoringiem. Monitoring pozwoli na identyfikację zagrożeń również w przyszłości. Jednym z najważniejszych zadań poza monitoringiem powinno być zapobieganie zagrożeniom i oddziaływaniom polegającym na zaburzaniu naturalnego charakteru cieków, w szczególności małych strumieni, a także możliwości zanieczyszczania ich ściekami komunalnymi bądź pochodzących z gospodarstw rolnych. Należy rozważyć ograniczenie presji wędkarzy na większych zbiornikach gdzie występuje rak szlachetny, w szczególności jeśli chodzi o zarybienia gatunkami obcymi i rodzimymi drapieżnikami. Ocena ogólna Jako właściwa nie została przypisana do żadnego z badanych stanowisk. Natomiast ogólną ocenę złą uzyskało aż 12 stanowisk. Ogólna ocena zła wynikałą najcześciej ze złej oceny przynajmniej jednego z parametrów: siedlisko lub populacja. Warto jednak zaznaczyć, że możliwe jest że ocena ogólna będzie wyższa jeżeli zastosuje się bardziej wydajną metodykę polegającą na wydłużeniu czasu ekspozycji pułapek. W przypadku regionu kontynentalnego liczba skontrolowanych stanowisk uznana została za reprezentatywną. Śledzenie zmian na tych stanowiskach powinno zatem dawać dobry obraz sytuacji raka szlachetnego w Polsce. Strona 24 z 24