STUDIUM P R O G N O Z A ODDZIA YWANIA NA ŒRODOWISKO GMINY GOCZA KOWICE-ZDRÓJ UWARUNKOWAÑ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Transkrypt

1 STUDIUM UWARUNKOWAÑ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GOCZA KOWICE-ZDRÓJ ( P R O J E K T ) P R O G N O Z A ODDZIA YWANIA NA ŒRODOWISKO 2013

2 Spis treści str. 1. Wprowadzenie Przedmiot i cel sporządzenia prognozy Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Zawartość i główne cele projektu studium. Powiązania z innymi dokumentami Zawartość i główne cele projektu studium Powiązania z innymi dokumentami Ocena istniejącego stanu środowiska. Problemy ochrony środowiska. Potencjalne zmiany środowiska w wyniku braku realizacji projektowanego dokumentu Budowa geologiczna i rzeźba terenu. Warunki geologiczno - inżynierskie Złoża kopalin. Koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż, obszary i tereny górnicze Wody Wody podziemne Wody powierzchniowe Ujęcie wód powierzchniowych Goczałkowice Gleby Klimat i powietrze Przyroda ożywiona Struktury przyrodnicze. Korytarze ekologiczne. Ekosystemy Ochrona przyrody Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Górnej Wisły Specjalny obszar ochrony siedlisk Zbiornik Goczałkowicki - ujście Wisły i Bajerki Krajobraz i zabytki Walory uzdrowiskowe Problemy ochrony środowiska Eksploatacja węgla kamiennego Niska jakość powietrza atmosferycznego Emisja hałasu Zagrożenie powodziowe Problem rekreacyjno - sportowego wykorzystania Zbiornika Goczałkowickiego Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu Prognozowane oddziaływania realizacji projektu studium na środowisko Ustalenia projektu studium w zakresie kierunków zmian w strukturze przestrzennej i w przeznaczeniu terenów Ocena projektu studium ze względu na sposób uwzględnienia celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym Prognozowany wpływ na walory uzdrowiskowe Prognozowany wpływ na różnorodność biologiczną, zwierzęta i rośliny oraz na ekosystemy, w szczególności na obszary i obiekty chronione na podstawie ustawy o ochronie przyrody Wpływ na obszary Natura Wpływ na korytarze ekologiczne Wpływ na obszary i obiekty proponowane do ochrony na podstawie ustawy o ochronie przyrody Prognozowany wpływ na pozostałe ekosystemy Prognozowany wpływ na wody Prognozowany wpływ na klimat i powietrze Prognozowany wpływ na powierzchnię ziemi i zasoby naturalne Prognozowany wpływ na powierzchnię ziemi Prognozowany wpływ na zasoby naturalne Prognozowany wpływ na zabytki, krajobraz i dobra materialne Prognozowany wpływ na ludzi Hałas i wibracje Emisja niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego Ryzyko narażenia ludzi na skutki poważnych awarii Warunki do rekreacji i wypoczynku. 88 i

3 4.10. Ryzyko wystąpienia oddziaływań skumulowanych. Uwagi dotyczące rozwiązań alternatywnych Uwagi dotyczące transgranicznego oddziaływania na środowisko Uwagi w zakresie rekomendowanych rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko Metody analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu Streszczenie Materiały źródłowe. Literatura 96 Załączniki graficzne: mapa 1. Mapa prognozy oddziaływania na środowisko, skala 1:5000 (wydruk w skali 1:10000, mapa obejmuje 2 arkusze) na arkuszu 1 ww. mapy zamieszczono również mapy nr 2 i 3: mapa 2. Wybrane elementy środowiska oraz istotne ustalenia projektu studium i ich wzajemne rozmieszczenie we wschodniej części gminy, skala 1:17000 mapa 3. Wymagania dotyczące sposobów zagospodarowania terenów, wynikające z ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym ( ) w zakresie terenów zieleni i biologicznie czynnych, skala 1:50000 ii

4 1. Wprowadzenie 1.1. Przedmiot i cel sporządzenia prognozy Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Goczałkowice-Zdrój, dotyczący obszaru całej gminy w jej granicach administracyjnych. Projekt studium stanowi realizację Uchwały Nr XLII/291/10 Rady Gminy Goczałkowice-Zdrój z dnia 7 września 2010 r. w sprawie oceny aktualności Studium i przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium - stwierdzającej nieaktualność studium przyjętego Uchwałą Nr XXIX/219/2001 r. z dnia 22 maja 2001 r. oraz postanawiającej przystąpić do sporządzenia zmiany studium w granicach administracyjnych Gminy. Podstawę prawną dokumentu stanowi ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz.U. z 2012 r. poz. 647, z późn. zm.) w brzmieniu obowiązującym przed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 130, poz. 871). Studium, zgodnie z art. 46 pkt 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.), należy do dokumentów wymagających przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko - postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji dokumentu. Postępowanie to obejmuje w szczególności: (1) uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie, (2) sporządzenie prognozy, (3) uzyskanie wymaganych opinii, (4) zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. Zasady i cel sporządzania prognozy oddziaływania na środowisko reguluje rozdział 2 w dziale IV ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku [ ] (Prognoza oddziaływania na środowisko). Bezpośrednią podstawę prawną sporządzenia prognozy stanowi art. 51 ust. 1 cyt. ustawy. Celem prognozy jest, zgodnie z art. 51 ust. 1 i 2 przywołanej ustawy: - ocena istniejącego stanu środowiska oraz określenie potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektu studium; - określenie problemów i celów środowiska istotnych z punktu widzenia projektu studium; - określenie przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralność tych obszarów; - określenie przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko (różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki i dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami i między oddziaływaniami na te elementy); - przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralność tych obszarów; - przedstawienie (przy wzięciu pod uwagę cele i geograficzny zasięg projektu dokumentu, a także cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralność tych obszarów) rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projekcie dokumentu (wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opisem metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru) albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych (ze wskazaniem napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy); - określenie proponowanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektu studium oraz częstotliwości jej przeprowadzania. Zgodnie z art. 53 w związku z art. 57 ust. 1 pkt 2 i art. 58 ust. 1 pkt 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku [ ], zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie został 1

5 uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Katowicach (pismo WOOŚ MG z dnia 18 maja 2012 r.) oraz z Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Tychach (pismo 17NS/ZNS /438/2012 z dnia 14 maja 2012 r.). Uzgodniony zakres i stopień szczegółowości informacji odpowiada wymaganiom art. 51 ust. 2 przywołanej ustawy. Uzgodniono, że prognoza, przy uwzględnieniu informacji zawartych w prognozach sporządzonych dla innych, przyjętych już dokumentów powiązanych z projektem studium, powinna: - obejmować wszystkie elementy określone w cyt. przepisie oraz analizować je i oceniać w stopniu i w zakresie adekwatnym do charakterystyki obszaru gminy i proponowanego sposobu zagospodarowania, w tym - w sposób na tyle szczegółowy, by możliwa była ocena oddziaływania na zdrowie ludzi; - uwzględnić wyniki analizy skumulowanych oddziaływań na środowisko, wynikających z obecnego i planowanego zagospodarowania obszaru gminy i terenów przyległych; - opisywać istniejące walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz oceniać istniejący stan środowiska przyrodniczego; - zawierać propozycje dotyczące minimalizowania i ograniczenia przewidywanych skutków realizacji ustaleń studium na wartości przyrodnicze i krajobraz; - zawierać rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony Obszarów Natura 2000 Dolina Górnej Wisły oraz Zbiornik Goczałkowicki - Ujście Wisły i Bajerki, jak również na integralność tych obszarów; - ocenić wpływ realizacji zapisów studium na możliwości migracji zwierząt i funkcjonowanie korytarzy ekologicznych, w szczególności ponadregionalnych korytarzy migracji ptaków, jak również korytarzy migracji ssaków kopytnych i drapieżnych oraz międzynarodowego korytarza spójności obszarów chronionych Wisła Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy Prognoza została dostosowana do stopnia szczegółowości projektu studium oraz do etapu jego przyjęcia w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych ze studium. Zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku [ ], prognozę oddziaływania na środowisko projektu studium sporządzono z uwzględnieniem ustaleń prognoz dotyczących dokumentów powiązanych z tym projektem. Wzięto pod uwagę w tym zakresie prognozę oddziaływania na środowisko obowiązującego planu miejscowego dla wschodniej części gminy Goczałkowice-Zdrój (dla obowiązującego dotychczas studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy prognoza nie była wymagana w okresie sporządzania tego studium), a także uwzględniono ustalenia prognoz oddziaływania na środowisko studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i planów miejscowych gmin sąsiednich oraz planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Kobiór. Prognoza obejmuje syntetyczny opis i ocenę stanu środowiska w podziale na jego podstawowe elementy. Charakterystykę głównych cech fizycznogeograficznych środowiska oraz różnorodności biologicznej przedstawiono w oparciu o dostępne materiały i opracowania, z uwzględnieniem uwarunkowań i zagrożeń istotnych z punktu widzenia projektu studium. Oceniono aktualny stan elementów środowiska oraz przedstawiono tendencje i dynamikę zachodzących w nich zmian, w tym prognozę zmian przewidywanych w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, biorąc pod uwagę skutki ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zidentyfikowano główne problemy ochrony środowiska, w tym odnoszące się do trwałości funkcji uzdrowiskowej gminy, wyodrębniając problemy istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu. W części prognostycznej opracowania zawarto wielopłaszczyznową ocenę projektowanych ustaleń polityki przestrzennej z punktu widzenia ochrony i kształtowania środowiska. Przeanalizowano i oceniono korelację rozwiązań przyjętych w projekcie studium, mogących wpływać na stan środowiska, z celami i zadaniami określonymi w wybranych dokumentach strategicznych rangi międzynarodowej i krajowej. Wyboru dokumentów dokonano na podstawie zidentyfikowanych istotnych problemów ochrony środowiska, celów ochrony środowiska określonych 2

6 w dokumentach oraz ustaleń projektu planu i ich potencjalnych skutków środowiskowych w kontekście środowiskowo - przestrzennym. Ocena skutków realizacji projektowanego dokumentu obejmuje określenie przewidywanych oddziaływań na środowisko i na jego poszczególne elementy, dokonane na podstawie analizy i oceny możliwych skutków realizacji ocenianego dokumentu, przy wzięciu pod uwagę rodzaju, skali i lokalizacji poszczególnych przedsięwzięć oraz stanu elementów środowiska, cechującego gminę i jej otoczenie - z uwzględnieniem zależności między tymi elementami i między oddziaływaniami na te elementy. Przeprowadzono analizę przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz integralność tych obszarów. Wzięto również pod uwagę oddziaływanie na inne siedliska, istotne dla gatunków chronionych. Dokonano identyfikacji i oceny znaczących oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska, w tym na warunki zdrowotne miejsc zamieszkania i pobytu ludzi. W uzasadnionych przypadkach wskazano sposoby eliminacji lub ograniczenia zidentyfikowanych negatywnych skutków realizacji projektowanego dokumentu. Istotność oddziaływań skutków realizacji projektowanego dokumentu na poszczególne elementy środowiska określono posługując się swobodną oceną z wykorzystaniem parametrów jakościowych i ilościowych, a w odniesieniu do obszarów Natura także na podstawie wskaźników dotyczących siedlisk gatunków chronionych (procentowy ubytek siedliska, fragmentacja siedliska, czas trwania i charakter zakłóceń [kryterium siedliskowe]) oraz populacji gatunków chronionych [kryterium populacji]). Zastosowano metody analizy przestrzennej wspomagane technikami GIS. Do prezentacji wyników prac posłużono się metodami opisowymi i graficznymi w postaci zestawień tabelarycznych oraz map sporządzonych w skali rysunku projektu studium 1:5000 (wydruk w skali 1:10000), przedstawiających interpretację i ocenę przestrzennych rozwiązań projektu studium. Prognoza została uzupełniona w zakresie wskazanym w pismach Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach (WOOŚ MG i WOOŚ MG.1) z dnia 25 czerwca 2013 r. (data wpływu: 28 czerwca 2013 r.), skierowanych do Wójta Gminy w związku z wystąpieniem o zaopiniowanie i uzgodnienie projektu studium na podstawie, odpowiednio, art. 11 pkt 8 lit. j ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i art. 54 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz art. 30 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody - odpowiednio do stopnia szczegółowości studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz adekwatnie do miejsca tego dokumentu w procesie podejmowania decyzji dotyczących spraw zagospodarowania przestrzennego (etapu jego przyjęcia w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych ze studium). W szczególności, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska wskazał na konieczność przeprowadzenia szczegółowej analizy i oceny potencjalnego negatywnego oddziaływania niektórych zamierzeń zawartych w projekcie studium, polegających na: (1) możliwości lokalizacji urządzeń fotowoltaicznych o mocy przekraczającej 100 kw (na "obszarach, na których będą rozmieszczone urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw" oraz na (2) możliwości zabudowy lub innego rodzaju zmiany dotychczasowego sposobu użytkowania terenów dotychczas nie przeznaczonych do zainwestowania w obowiązujących dokumentach planistycznych (m.in. obszary lecznictwa uzdrowiskowego, w tym w pasie na zachód od linii kolejowej, usług oraz składów i magazynów, obszary rolnicze, stanowiące kierunkową rezerwę terenów pod rozwój usług turystycznych). Wskazano także na konieczność oceny oddziaływania na środowisko, w szczególności na obszar Natura 2000 Dolina Górnej Wisły i na ponadregionalny korytarz ornitologiczny, funkcjonowania lądowiska oraz określenia działań minimalizujących negatywny wpływ realizacji nowej zabudowy w obrębie korytarzy ekologicznych - ornitologicznych i teriologicznych. 3

7 2. Zawartość i główne cele projektu studium. Powiązania z innymi dokumentami 2.1. Zawartość i główne cele projektu studium Cel, zasady i tryb sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz zakres dokumentu określa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz.U. Nr 118, poz. 1233), a także - w odniesieniu do problematyki studium - ustawy: z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 651, z późn. zm.), z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.), z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.), z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568, z późn. zm.), z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tj. Dz.U. z 2012 r., poz. 145) oraz z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, z późn. zm.). Celem sporządzenia studium jest określenie polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego (art. 9 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Zgodnie z art. 1 cyt. ustawy, polityka przestrzenna powinna służyć zapewnieniu zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego, uwzględniając wymagania ładu przestrzennego, walory architektoniczne i krajobrazowe, wymagania ochrony środowiska, dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, walory ekonomiczne przestrzeni, prawo własności, potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa oraz potrzeby interesu publicznego. Studium nie jest aktem prawa miejscowego (art. 9 ust. 5 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym), jednak jego ustalenia, określające kierunki zagospodarowania przestrzennego są wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych (art. 9 ust. 4 cyt. ustawy). Projekt planu miejscowego opracowuje się zgodnie z zapisami studium odnoszącymi się do obszaru objętego planem (art. 15 ust. 1), zaś uchwalenie planu wymaga stwierdzenia, że nie narusza on ustaleń studium (art. 20 ust. 1). Zgodnie z art. 9 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz z rozporządzeniem w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, projekt dokumentu obejmuje, przedstawione w formie tekstowej i graficznej: - (1) część określającą uwarunkowania, o których mowa w art. 10 ust. 1 cyt. ustawy, wpływające na ustalenia kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego; - (2) część zawierającą ustalenia określające kierunki zagospodarowania przestrzennego (wraz z rysunkiem, przedstawiającym te ustalenia w formie graficznej), a także granice obszarów, o których mowa w art. 10 ust. 2 cyt. ustawy; - a także (3) uzasadnienie zawierające objaśnienie przyjętych rozwiązań oraz (4) syntezę ustaleń projektu studium. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. Część studium określająca, w formie tekstowej i graficznej, uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego obejmuje, oprócz wprowadzenia (uwagi wstępne, cel sporządzenia studium, zasady i tryb sporządzenia studium, okoliczności wymagające zmiany studium, zakres projektu studium wynikający z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, wymagania wynikające z innych ustaw, znaczenie studium) następujące rozdziały: 1. Podstawowe dane o gminie i jej związki z otoczeniem. Uwarunkowani a wynikające z planu zagospodarowania przestrzennego województ wa śląskiego: status, położenie, granice i funkcje gminy, powiązania z otoczeniem, ludność, pozycja gminy w planie zagospodarowania przestrzennego woj. śląskiego, zadania o znaczeniu ponadlokalnym, przyjęte w tym planie, zasady określone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, polityka przestrzenna gmin sąsiednich; 2. Zagospodarowanie terenów. Ład przestrzenny: dotychczasowe zagospodarowanie i użytkowanie terenów, w tym według ewidencji gruntów, struktura funkcjonalno - przestrzenna, ośrodki usługowe, przestrzenie publiczne, funkcje, wysokość i wiek zabudowy, ład przestrzenny; 4

8 3. Przeznaczenie terenów: ustalenia dotychczasowego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, rezerwy terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową; 4. Stan środowiska, przedstawiony w siedmiu podrozdziałach: - budowa geologiczna i rzeźba terenu, warunki geologiczno - inżynierskie, - udokumentowane złoża kopalin, koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż, obszary i tereny górnicze, skutki eksploatacji złóż, filary ochronne, - zasoby wodne (wody podziemne i powierzchniowe), - klimat, jakość powietrza atmosferycznego, - rolnicza i leśna przestrzeń produkcyjna (gleby i rolnicza przestrzeń produkcyjna, lasy i leśna przestrzeń produkcyjna), - walory uzdrowiskowe, w tym uwarunkowania wynikające z przepisów ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych), - struktura przyrodnicza, różnorodność biologiczna, krajobraz, ochrona przyrody (struktura przyrodnicza i korytarze ekologiczne, różnorodność biologiczna, krajobraz, ochrona przyrody [obszary Natura 2000], obszary proponowane do objęcia ochroną prawną); 5. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków: (wartości i stan dziedzictwa kulturowego, stan ochrony zabytków [obiekty wpisane do rejestru zabytków i ujęte w gminnej ewidencji zabytków, ochrona zabytków w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, dobra kultury współczesnej); 6. W arunki i jakość życia mieszkańców: zasoby i warunki mieszkaniowe, sytuacja społeczna, bezrobocie, rynek pracy, dostępność usług publicznych; 7. Zagrożenia bezpieczeńst wa ludności i jej mienia. W arunki ekologiczne: zagrożenie powodziowe, ryzyko poważnych awarii; zagrożenie hałasem i promieniowaniem elektromagnetycznym; 8. Systemy komunikacji: sieć drogowa, parkingi, linie kolejowe, komunikacja publiczna, lądowisko; 9. Systemy inf rastruktury technicznej: system wodno - kanalizacyjny (zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków), system energetyczny, infrastruktura telekomunikacyjna, gospodarka odpadami; 10. Stan prawny gruntów, tereny zamknięte; 11. Potrzeby i możliwości rozwoju Gminy. 12. Ograniczenia w zagospodarowaniu przestrzennym i w przeznaczaniu terenów n a określone cele. Uwarunkowania przedstawiono w formie graficznej na mapie sporządzonej w skali 1: Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia projektu studium obejmują zagadnienia określone w art. 10 ust. 2 i 2a ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, przedstawione w następujących rozdziałach: 1. Kierunki zmian w strukturze przestrzennej oraz w przeznaczeniu terenów. Kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów: kierunki zmian w strukturze przestrzennej, kierunki zmian w przeznaczeniu terenów, ograniczenia w zmianach zagospodarowania i użytkowania terenów; ograniczenia w zagospodarowaniu i w przeznaczaniu terenów na określone cele wynikające z lokalizacji niektórych obiektów budowlanych; obszary wyłączone spod zabudowy; wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów. 2. Obszary oraz zasady ochrony środowi ska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego oraz uzdrowiska: - obszary występowania złóż kopalin, obecne i przyszłe potrzeby eksploatacji tych kopalin, obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny, - ochrona wód, - ochrona gleby i ziemi; kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, obszary wymagające przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, - ochrona powietrza i klimatu, - ochrona przed hałasem i innymi zagrożeniami, - obszary oraz zasady ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego; - obszary oraz zasady ochrony uzdrowiska. 5

9 3. Obszary i zasady ochrony dziedzict wa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. 4. Kierunki rozwoju systemów komunikacji i inf rastruktury technicznej; 5. Obszary, na których będą rozmieszczone inwestycje celu publicznego: o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym. 6. Obszary przestrzeni publicznej. 7. Obszary miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 8. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszary osuwania się mas ziemnych. 9. Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji. 10. Pozostałe ustalenia studium: obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, obszary problemowe, obszary, na których będą rozmieszczone urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw, tereny zamknięte i ich strefy ochronne. Uzasadnienie (objaśnienie przyjętych rozwiązań, wpływ uwarunkowań na ustalenie kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego) oraz synteza ustaleń studium. Rysunek projektu studium sporządzono w skali 1: Powiązania z innymi dokumentami Zgodnie z art. 9 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, studium sporządza się przy uwzględnieniu zasad i ustaleń określonych w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju strategii rozwoju województwa (Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020, Uchwała III/47/2010 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 17 lutego 2010 r.) i planu zagospodarowania przestrzennego województwa, a także strategii rozwoju gminy. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) 2030 [Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r., M.P. z 2012, poz. 252]), zakłada zbudowanie sprawnego i przejrzystego systemu planowania przestrzennego na każdym poziomie gospodarowania przestrzenią, mającego za podstawę zasadę współzależności celów polityki przestrzennej z celami polityki regionalnej. Przewiduje się wprowadzenie zmian w przepisach, obejmujących m.in.: ustalenie zasady pierwszeństwa wykorzystania obszarów już zagospodarowanych przed zagospodarowaniem nowych obszarów, ustanowienie zakazu rozpraszania zabudowy oraz jej rozwoju na terenach pozbawionych infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, ustalenie zasady wiążącej roli studiów również dla decyzji związanych z określaniem warunków i wydawaniem pozwoleń na zabudowę, a także określenie standardów wyposażenia i zagospodarowania przestrzennego terenów zurbanizowanych oraz dostępności do podstawowych usług społecznych. Celem strategicznym KPZK 2030 jest efektywne wykorzystanie przestrzeni i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia ogólnych celów rozwojowych: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Goczałkowice-Zdrój w KPZK 2030 nie są wymieniane jako samodzielna jednostka. Gmina, według tego dokumentu, jest położona w sąsiedztwie Bielska - Białej, stanowiącej ośrodek regionalny oraz Aglomeracji Górnośląskiej ( Katowice wraz z miastami wchodzącymi w skład Górnośląskiego Związku Metropolitalnego ). Aglomeracja tworzyć ma układ wielowierzchołkowy - wraz z Bielskiem - Białą, Rybnikiem, Częstochową, Krakowem i konurbacją Ostrawy. Układ ten charakteryzować się ma dynamiką rozwoju, ciągłością, zwartością i wysokim stopniem urbanizacji oraz ładem przestrzennym. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego (załącznik do Uchwały Nr II/21/2/2004 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 21 czerwca 2004 r., Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 68/2004, poz. 2049, z późn. zm.), w przyjętej hierarchii ośrodków, Goczałkowice-Zdrój są klasyfikowane jako lokalny ośrodek gminny. Gmina znajduje się na obszarze ochrony zasobów środowiska (wzmocnienie systemu obszarów chronionych i wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych, udokumentowane złoża kopalin wskazywane do racjonalnego gospodarowania, gleby klasy I IV klasy bonitacyjnej użytków rolnych preferowane do rolniczego wykorzystania), a także na obszarze ochrony krajobrazu kulturowego, dziedzictwa 6

10 kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Jako istotne dla polityki przestrzennej gminy należy uznać następujące zasady zawarte w planie zagospodarowania przestrzennego województwa: ochrona walorów leczniczych miejscowości uzdrowiskowych i racjonalna gospodarka ich zasobami - obejmująca między innymi zagadnienia rozwijania funkcji uzdrowiskowej i zagospodarowania terenów zielenią urządzoną, a także rozbudowy bazy turystyki zdrowotnej i rekreacyjnej przede wszystkim w strefach B i C ochrony uzdrowiskowej, ochrona zasobów środowiska i poprawa jego jakości (m.in. rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych, ochrona terenów wzdłuż cieków wodnych, zakaz zabudowy naturalnych terenów zalewowych, utrzymanie i wzmocnienie korytarzy ekologicznych) oraz wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego do celów rekreacyjnych i turystycznych (m.in. wytyczenie tras rowerowych). Do istotnych dla gminy ustaleń planu należą także: w zakresie dynamizacji i restrukturyzacji przestrzeni województwa : (1) wspieranie tworzenia warunków przestrzennych rozwoju przedsiębiorczości, innowacji gospodarczej i transferu technologii, (2) rozwój i wspieranie restrukturyzacji wybranych dziedzin usług publicznych, (3) przeciwdziałanie największym zagrożeniom i poprawa bezpieczeństwa publicznego, (4) wykreowanie zintegrowanego regionalnego produktu turystycznego oraz (5) rozwój infrastruktury technicznej i transportowej poprawiającej warunki inwestowania, zaś w zakresie wzmocnienia funkcji węzłów sieci osadniczej) - zahamowanie procesu suburbanizacji oraz promowanie zwartych struktur efektywnie wykorzystujących teren. W zakresie ochrony zasobów środowiska, wzmocnienia systemu obszarów chronionych i wielofunkcyjnego rozwoju terenów otwartych zakłada się: (1) ochronę zasobów środowiska, (2) racjonalne użytkowanie terenów o wysokich walorach środowiska i dużej atrakcyjności dla rozwoju rekreacji i turystyki, (3) przekształcenia terenów intensywnego rolnictwa, (4) wzmocnienie ekonomicznej siły i żywotności strukturalnie słabych obszarów wiejskich. Przewiduje się rozwój systemów infrastruktury (ukształtowanie funkcjonalnych systemów infrastruktury technicznej i transportowej, ograniczające zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi, zmniejszenie ryzyka zagrożenia dla środowiska, poprawę bezpieczeństwa warunków inwestowania oraz integracji województwa): (1) wspieranie rozwoju infrastruktury komunikacyjnej o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym, (2) promowanie rozwoju pasażerskiego transportu zbiorowego, (3) wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej. Zadania o znaczeniu ponadlokalnym. W planie zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego zapisano występujące na obszarze gminy zadanie o znaczeniu ponadlokalnym pn.: Modernizacja linii kolejowych, w tym Warszawa - Katowice - Wiedeń - w ramach realizacji strategicznych elementów systemu transportowego, decydujących o międzynarodowych połączeniach regionu, w tym linii kolejowych AGC i AGTC (C-E65 Tczew - Zduńska Wola - Katowice - Chybie - Zebrzydowice - granica państwa oraz C-E65/2 Chorzew Siemkowice - Częstochowa - Szczakowa - Czechowice-Dziedzice Chybie). Zadanie to znajduje się również w programach przyjętych przez Radę Ministrów (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Narodowe Ramy Odniesienia [Uchwała Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2008 r.: Priorytet VII: Transport przyjazny środowisku, działanie 7.1. Rozwój transportu kolejowego, projekt priorytetowy 23. linia kolejowa linia E65/CE65 Gdańsk Warszawa Katowice granica państwa (polepszenie parametrów technicznych linii kolejowych, w tym zwiększenie prędkości pociągów (do minimum 160 km/godz.) i zwiększenie nośności torów oraz dostosowanie linii kolejowych do wymogów interoperacyjności transeuropejskiego systemu kolejowego). Projekt modernizacji linii zawarty został również w Master Plan dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku (załącznik do Uchwały Nr 277 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2008 r.), programie budowy i uruchomienia przewozów kolejami dużych prędkości w Polsce (załącznik do Uchwały Nr 276/2008 Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 2008 r.), a także w programie działań dla rozwoju transportu kolejowego do roku 2015 (Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, 2010 r.). Strategia Rozwoju Gminy. Zgodnie ze Strategią Rozwoju Gminy Goczałkowice-Zdrój (2001 r.), misją Gminy jest zachowanie jej dotychczasowego uzdrowiskowego charakteru, jako miejsca zamieszkania oraz podniesienie poziomu życia mieszkańców do przeciętnego standardu europejskiego przez zapewnienie stałego, zrównoważonego rozwoju opartego na solidnej bazie gospodarczej, przy jednoczesnym wzmocnieniu samodzielnej pozycji gminy oraz zwiększeniu jej atrakcyjności w stosunku do otoczenia. Głównymi celami strategicznymi rozwoju Gminy są polityki: (1) gospodarcza (zapewnienie trwałego rozwoju gospodarczego w oparciu o usługi, produkcję rolną, nieuciążliwy przemysł i handel); (2) społeczna (poprawa warunków bytowych mieszkańców, wczasowiczów i kuracjuszy oraz 7

11 zwiększenie szans osobistego rozwoju mieszkańców); (3) ekologiczna (eliminacja zagrożeń środowiskowych i utrzymanie stanu środowiska właściwego dla gminy uzdrowiskowej [ochrona powietrza, przyrody, środowiska i ekosystemu oraz gleb]). Dalekosiężnym celem rozwoju gminy jest ukształtowanie ośrodka rekreacji o znaczeniu europejskim. Służyć ma temu stworzenie atrakcyjnej i spójnej oferty usługowo - rekreacyjnej, wykorzystującej naturalne walory gminy (złoża borowiny i solanek) w celu odnowy biologicznej. Przyjęto w związku z tym szereg działań, obejmujących: (1) rewitalizację Parku Zdrojowego oraz założenie nowych terenów zieleni urządzonej; (2) rewitalizację zabytków, pomników historycznych i miejsc pamięci; (3) modernizację i budowę obiektów sportowo - rekreacyjnych, tworzenie miejsc rekreacji, w tym z wykorzystaniem zbiorników wodnych (zwłaszcza stawu Maciek) i cieków (Wisła), budowę ścieżek pieszych, rowerowych i dydaktycznych, rozwój sportów wodnych z polami biwakowymi; (4) rozwój i modernizację bazy noclegowej i gastronomicznej oraz obiektów usługowo - handlowych; (5) poprawa ładu przestrzennego, w tym estetyki krajobrazu. W Strategii Rozwoju Gminy z 2001 r., a także w innych dokumentach o charakterze programów branżowych (Program Rozwoju Turystyki i Rekreacji, Program rozwoju lokalnego gminy na lata ) użyto nazwy "Maciek" dla stawu, mającego stanowić miejsce planowanej realizacji działań związanych z rozwojem bazy rekreacyjnej, jednak rzeczywiste działania Gminy, w tym ustalenia obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a także faktyczny stan zagospodarowania i użytkowania poszczególnych stawów noszących nazwę "Maciek", wskazują, że chodzi tu wyłącznie o staw "Maciek Mały". Planowany rozwój funkcji rekreacyjnej z wykorzystaniem rzeki Wisły nie był realizowany; również w projekcie ocenianego dokumentu nie przewiduje się takich działań. Obowiązujące gminne dokumenty planistyczne. Politykę przestrzenną gminy określa dotychczas studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy przyjęte Uchwałą Nr XXIX/219/2001 Rady Gminy w Goczałkowicach-Zdrój z dnia 22 maja 2001 r. Studium to zostało opracowane według nieobowiązujących już przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 89, poz. 415). W okresie sporządzania studium brak było m.in. przepisów wykonawczych określających zakres tego dokumentu. Cały obszar gminy jest objęty obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (w związku z czym nie są wydawane decyzje o warunkach zabudowy i decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego). Dla wschodniej części gminy obowiązuje zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów górniczych Czechowice II, Bestwina, Rudołtowice i Goczałkowice Zdrój znajdujących się w granicach administracyjnych Gminy Goczałkowice-Zdrój (Uchwała Nr XLII/290/10 Rady Gminy Goczałkowice-Zdrój z dnia 7 września 2010 r., publ. Dz. Urz. Woj. Śl. z 2010 r., Nr 257, poz. 4033). Zachodnia część gminy jest objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Goczałkowice - Dolina Wisły dla części obszaru gminy Goczałkowice-Zdrój obejmującej Jezioro Goczałkowickie" (Uchwała Nr XLIX/294/2006 Rady Gminy w Goczałkowicach-Zdroju z dnia 6 czerwca 2006 r., publ. Dz. Urz. Woj. Śl. Nr 97, poz. 2644). Plany miejscowe sporządzono na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. - w brzmieniu obowiązującym sprzed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Plany miejscowe w zakresie dotyczącym stref ochrony uzdrowiskowej opracowano w sytuacji prawnej obowiązującej przed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 4 marca 2011 r. o zmianie ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 73, poz. 390, z późn. zm.). Dla studium i planu miejscowego Goczałkowice - Dolina Wisły, obejmującego Zbiornik Goczałkowicki, nie przeprowadzono strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektów tych dokumentów; dla studium nie sporządzono także prognozy oddziaływania na środowisko. Ponadto, w myśl ustawy - Prawo ochrony środowiska, projekt studium powinien uwzględniać uwarunkowania wynikające z opracowania ekofizjograficznego (dla projektu studium opracowanie to zostało sporządzone w latach ), a także inne dokumenty dotyczące środowiska oraz różnego rodzaju dokumenty rangi międzynarodowej, krajowej, regionalnej i miejskiej [polityki, strategie, plany i programy], istotne dla zagospodarowania przestrzennego. 8

12 3. Ocena istniejącego stanu środowiska. Problemy ochrony środowiska. Potencjalne zmiany środowiska w wyniku braku realizacji projektowanego dokumentu 3.1. Budowa geologiczna i rzeźba terenu. Warunki geologiczno - inżynierskie Obszar Goczałkowic-Zdroju leży w dwóch jednostkach wydzielanych w podziałach geomorfologicznych i fizycznogeograficznych: północna część gminy znajduje się na Wysoczyźnie (Równinie) Pszczyńskiej, część południowa i zachodnia - w Dolinie Górnej Wisły (odcinek zachodni). W podłożu obszaru gminy zalegają utwory karbonu z pokładami węgla kamiennego, przykryte utworami miocenu (iły, mułki, iłowce, mułowce oraz piaski i żwiry). Wysoczyzna Pszczyńska tworzy w granicach gminy dwa spłaszczone (nachylenia do 3%), równoleżnikowe garby o wysokości m n.p.m., przechodzące bez wyraźnych krawędzi w zbocza dolin. Wysoczyznę pokrywają utwory wodnolodowcowe o grubości do 40 m (lessy i gliny lessopodobne z przewarstwieniami piasków o miąższości około 4-8 m, niżej zalegają utwory gruboziarniste: piaski, żwiry, pospółki i otoczaki). Dolinę Wisły tworzy system różnowiekowych teras aluwialnych, leżących na wysokości od 240 do 256 m n.p.m., o nachyleniach do 0,5%. Powierzchnię doliny budują osady rzeczne (piaski i mułki); w starorzeczach występują utwory organiczne (torfy i namuły mineralno - organiczne ze szczątkami roślin) oraz gliny pylaste i pyły z humusem o grubości do 4 m i niżej zalegającymi torfami. Poza dnami form dolinnych, morfologia terenu nie narzuca ograniczeń w użytkowaniu gruntów. Rzeźbę terenu na obszarze gminy cechują na ogół niewielkie różnice wysokości względnych oraz łagodne nachylenia. Antropogeniczne przekształcenia rzeźby, oprócz skutków eksploatacji kopalin, związane są głównie z wielowiekową gospodarką stawową oraz z budową Zbiornika Goczałkowickiego i regulacją koryta Wisły. Drugorzędne znaczenie mają wkopy i nasypy linii kolejowych i głównych dróg oraz powierzchnie zrównania pod zabudowę. Warunki geologiczno - inżynierskie w północnej części Goczałkowic-Zdroju są zmienne (zależą w istotny sposób od warunków hydrogeologicznych - silnie pogarszają się ze wzrostem zawilgocenia gruntów), zaś w południowej części gminy (w dolinie Wisły) - niekorzystne. Własności mechaniczne powierzchniowej warstwy gruntów na obszarze całej gminy wymagają szczegółowego badania przydatności podłoża do zabudowy. Nie występują ruchy masowe ziemi (powstające naturalnie lub na skutek działalności człowieka osuwanie, spełzywanie lub obrywanie powierzchniowych warstw skał, zwietrzeliny i gleby [art. 3 pkt 32a ustawy - Prawo ochrony środowiska]) - nie stwierdzono występowania obszarów osuwania się mas ziemnych i terenów narażonych na takie zjawiska (rejestr, o którym mowa w art. 110a ustawy Prawo ochrony środowiska, prowadzony przez Starostę Pszczyńskiego, nie zawiera informacji o terenach zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz o terenach, na których występują te ruchy położonych w obrębie Goczałkowic-Zdroju). Wyjątek stanowią jedynie niektóre fragmenty północnego brzegu Zbiornika Goczałkowickiego, gdzie południowy stok Wysoczyzny Pszczyńskiej rozcinają dolinki nieckowate i parowy, uchodzące bezpośrednio do doliny Wisły. Według mapy obszarów predysponowanych do wystąpienia ruchów masowych ziemi, zawartej w opracowaniu Rejestr osuwisk na obszarze Powiatu Pszczyńskiego (Oddział Górnośląski Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu, 2011 r.), w rejonie Wisły Wielkiej i Łąki (gmina Pszczyna) występuje kilka obszarów predysponowanych do wystąpienia ruchów masowych (oznaczonych jako 25Ps i 26Ps [Wisła Wielka] oraz 30Ps [Łąka]). Tereny te znajdują się częściowo w granicach administracyjnych Goczałkowic-Zdroju Złoża kopalin. Koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż, obszary i tereny górnicze Udokumentowane złoża kopalin. Pod obszarem gminy występują udokumentowane złoża kopalin - leczniczych (wody lecznicze zmineralizowane i torfy) oraz węgla kamiennego i metanu pokładów węgla. Złoża węgla kamiennego i metanu oraz wód leczniczych są objęte własnością górniczą, zaś złoże torfu - prawem własności nieruchomości gruntowej (art. 10 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze [Dz.U. Nr 163, poz. 981]). Złoża kopalin leczniczych, o potwierdzonych właściwościach leczniczych, stanowią jeden z podstawowych warunków decydujących o możliwości uznania gminy za gminę uzdrowiskową. 9

13 Goczałkowice-Zdrój, jako jedno z nielicznych uzdrowisk w kraju, posiadają zasoby dwóch różnych naturalnych kopalin (surowców) leczniczych - wód leczniczych zmineralizowanych i torfu: złoże podziemnych wód leczniczych zmineralizowanych (solanek) Goczałkowice Zdrój, o pow. około 1546 ha (wysokozmineralizowane [6,3-7,5%] wody typu Cl-Na, J, Fe [Br, HBO2]) oraz złoże torfu (borowiny) Rudołtowice (torfy typu niskiego i częściowo przejściowego (szuwarowego, turzycowiskowego i olesowego), o pow. 0,89 ha i średniej miąższości 2,8 m, udokumentowane do głębokości średnio 4,2 m. Złoża węgla kamiennego obejmują części złóż: Silesia (węgiel kamienny z metanem jako kopaliną towarzyszącą, eksploatowane, o pow. w granicach gminy około 215 ha), Pawłowice rej. (rozpoznane szczegółowo, pow. w granicach gminy - 5,7 ha) i Kobiór - Pszczyna (rozpoznane wstępnie, pow. w granicach gminy - około 1010 ha). Pod złożem węgla kamiennego Silesia występuje złoże metanu pokładów węgla Silesia Głęboka, eksploatowane okresowo. Złoża węgla kamiennego i metanu stanowią strategiczny zasób kraju (art. 1 pkt 4 i art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju [Dz.U. Nr 97, poz. 1051, z późn. zm.]). Koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż. Obszary i tereny górnicze. W granicach Goczałkowic- Zdroju znajdują się części czterech obszarów górniczych i terenów górniczych, ustanowionych koncesjami na wydobycie kopalin (tab. 1): obszar i teren górniczy (o tożsamych granicach) Goczałkowice-Zdrój dla wydobycia wód leczniczych ze złoża Goczałkowice-Zdrój, obszar i teren górniczy (o tożsamych granicach) Rudołtowice dla wydobycia torfu leczniczego (borowiny) ze złoża Rudołtowice, obszar i teren górniczy Czechowice II dla wydobycia węgla kamiennego i metanu jako kopaliny towarzyszącej (granice zachodniej części obszaru i terenu górniczego nie są identyczne, granica terenu górniczego przebiega około m na zachód od granicy obszaru górniczego [pow. terenu górniczego w granicach gminy wynosi około 337 ha]) oraz obszar i teren górniczy "Bestwina" dla wydobywania metanu ze złoża "Silesia Głęboka". Tab. 1. Obszary i tereny górnicze, koncesje na wydobywanie kopalin Obszar i teren górniczy Goczałkowice- Zdrój a) Rudołtowice b) Czechowice II c) Bestwina d) nr i data wydania koncesji, data złoże koncesja na wydobycie ważności koncesji Goczałkowice- Zdrój Rudołtowice Silesia Silesia Głęboka wód leczniczych (z przeznaczeniem do zabiegów leczniczych) d) torfu leczniczego (borowiny) z przeznaczeniem do zabiegów leczniczych d) węgla kamiennego i metanu jako kopaliny towarzyszącej e) 1082/OS/2013; g) poprzednio 89/92; , zmieniona decyzją BKk/MZ/493/97 z dnia h) 1083/OS/2013; g) 90/92; , zmieniona decyzją BKk/MZ/492/97 z dnia h) 162/94; , przeniesiona decyzją DGiKGe /59120 /10/KO z dnia data ważności: h) f) 195/93, metanu data ważności: h) a) obszar górniczy utworzony decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5 maja 1969 r. b) obszar górniczy utworzony decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 marca 1984 r. c) obszar górniczy i teren górniczy utworzony decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Dge/WL/487/3343 z dnia 23 lipca 1999 r. oraz skorygowany postanowieniem Ministra Środowiska DGe/WL/487/3248/2000 z dnia 7 czerwca 2000 r. d) właściciel koncesji - Uzdrowisko Goczałkowice-Zdrój Wojewódzki Ośrodek Reumatologiczno - Rehabilitacyjny, Goczałkowice-Zdrój e) właściciel koncesji Przedsiębiorstwo Górnicze Silesia Sp. z o.o., Czechowice - Dziedzice f) właściciel koncesji Metanel SA, Warszawa g) koncesje udzielone przez Marszałka Województwa Śląskiego h) koncesje udzielone przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Północna część gminy jest objęta koncesją na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż metanu z pokładów węgla nr 7/2006/p, udzieloną przez Ministra Środowiska (po przeniesieniu koncesji) firmie Dart Energy (Poland) Sp. z o.o., z terminem ważności do 18 października 2013 r. Zagadnienia związane z eksploatacją kopalin leczniczych przedstawiono w rozdz Dotychczasowe i prognozowane skutki eksploatacji węgla kamiennego, a także uwarunkowania prawne związane z wydobyciem węgla kamiennego i metanu na obszarze gminy uzdrowiskowej omówiono w części poświęconej problemom ochrony środowiska (rozdział 3.9). 10

14 3.3. Wody Wody podziemne Zgodnie z wykazem jednolitych części wód podziemnych (JCWPd), zawartym w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (zatwierdzonym na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 22 lutego 2011 r., Dz.U. Nr 49, poz. 549), obszar gminy znajduje się w obrębie JCWPd nr 142. Według planowanego, zweryfikowanego podziału na JCWPd, gmina znajduje się w obrębie trzech jednostek: jej przeważająca część leży w JCWPd nr 162, z wyjątkiem północnego i wschodniego fragmentu Goczałkowic-Zdroju, zaliczonego do jednostek o numerach, odpowiednio, 156 i 157. Wody podziemne występują w osadach przepuszczalnych tworzących karbońskie, neogeńskie i czwartorzędowe piętra wodonośne. Wody karbońskiego piętra wodonośnego (głównie reliktowe wody słone i solanki typu Cl-Na lub Cl- Na-Ca o mineralizacji od kilku do ponad 80 g/dm 3, zawierające również jony jodu, bromu, żelaza i boru) są wykorzystywane do zabiegów leczniczych - jako wody lecznicze, stanowiące kopalinę w rozumieniu ustawy - Prawo geologiczne i górnicze (zob. rozdz. 3.2 i 3.8). Wody piętra neogeńskiego (reliktowe wody słone i solanki typu Cl-Na o nieodnawialnych zasobach), nie nadają się do zaopatrzenia w wodę pitną z uwagi na wysoką mineralizację (od około 10 g/dm 3 do 112 g/dm 3 ). Wody piętra czwartorzędowego, tworzące 1-3 poziomy wodonośne, są zasilane bezpośrednio z powierzchni terenu. Zwierciadło pierwszego poziomu wód gruntowych najczęściej znajduje się na głębokości od 3-4 m p.p.t, z wyjątkiem den dolin, gdzie zalega bardzo płytko (0-2 m p.p.t.). Pierwszy poziom wody gruntowej podlega wahaniom zależnie od opadów atmosferycznych oraz roztopów, najczęściej w zakresie do około 1,5 m. Źródłem słodkich wód podziemnych mogących mieć znaczenie gospodarcze są plejstoceńskie piaski wodnolodowcowe. Zwiększona zasobność utworów czwartorzędowych występuje w północnym fragmencie Goczałkowic-Zdroju (gdzie warstwa wodonośna sięga 40 m p.p.t., zaś potencjalna wydajność pojedynczego otworu wynosi do m 3 /h). Wody z poziomów czwartorzędowych są czerpane w Goczałkowicach-Zdroju ujęciami wierconymi oraz kopanymi studniami gospodarskimi. Uzdrowisko Goczałkowice-Zdrój Wojewódzki Ośrodek Reumatologiczno - Rehabilitacyjny użytkuje studnię P-1, o głębokości 24 m, zlokalizowaną na terenie ośrodka. Dla ujęcia ustanowiono strefę ochrony bezpośredniej (20 x 20 m). Wodę wykorzystuje się głównie do rozcieńczania solanek do celów zabiegowych. Do celów pitnych ujmowana woda wymaga uzdatniania ze względu na ponadnormatywną zawartość żelaza, manganu oraz bakterii. Ponadto, studnie istnieją w zakładach ogrodniczych (ul. Źródlana 4, Bór I 21), zaś w rejonie zapory czołowej Zbiornika Goczałkowickiego - studnia odciążająca o głębokości 22,0-24,0 m, stale eksploatowana ze względu na możliwość przebicia hydraulicznego z drugiego poziomu wodonośnego w okolicach spustu dennego zbiornika. Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 346 (QDP) Pszczyna - Żory. Północny fragment gminy znajduje się w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 346 Pszczyna Żory (wymieniony w Wykazie zbiorników wód podziemnych w Załączniku nr 1 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych [Dz.U. Nr 126, poz. 878]). Zbiornik został wydzielony w 1990 r. według kryteriów ilościowych i jakościowych wód podziemnych. W 2011 r. sporządzono Dodatek do dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia obszaru ochronnego GZWP nr 346 Pszczyna. Stwierdzono w nim, że zbiornik nie spełnia kryteriów ilościowych i jakościowych oraz sformułowano wniosek o przekwalifikowanie zbiornika na użytkowy poziom wód podziemnych. Zmieniono również zasadniczo ocenę stopnia zagrożenia zbiornika i potrzeby jego ochrony. Stopień zagrożenia części zbiornika położonej pod obszarem gminy jest niski (czas pionowej migracji zanieczyszczeń wynosi od 25 lat do 100 lat). Wyznaczone tereny rekomendowane do obszaru ochronnego (ograniczone do miejsc, gdzie czas pionowego przesączania wyniósł od 5 do 25 lat) leżą poza granicami Goczałkowic-Zdroju (pierwotnie przyjmowano, że potrzeby ochrony GZWP nr 346 wymagają wyznaczenia obszaru najwyższej ochrony w granicach zbiornika oraz obszaru wysokiej ochrony na sąsiadującym obszarze objętym izochroną 25. letniego dopływu wód), zaś potencjalne zagrożenie zanieczyszczeniem poziomów użytkowych wód zbiornika na terenie gminy określano jako średnie). Użytkowy Poziom Wód Podziemnych Rejonu Małej Wisły. Pozostałą część gminy (z wyjątkiem rejonu północnego brzegu Zbiornika Goczałkowickiego, gdzie nie występują zasoby wód podziemnych 11

15 piętra czwartorzędowego) zaliczono do Użytkowego Poziomu Wód Podziemnych (UPWP) Rejonu Małej Wisły (Q-II). Ocenia się, że wody użytkowego poziomu są w średnim stopniu zagrożone zanieczyszczeniem na obszarach, gdzie zwierciadło wody zalega na głębokości 5-10 m, a w stopniu niskim na głębokości m. Stan czystości wód podziemnych. Na obszarze Goczałkowic-Zdroju nie są prowadzone badania jakości wód podziemnych w ramach monitoringu państwowego. Według Dodatku do dokumentacji określającej warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika GZWP nr 346 Pszczyna, wody zbiornika w części położonej pod obszarem gminy charakteryzował w 2010 r. zły stan chemiczny (ze względu na stężenia jonów NH 4+, Fe 2+ oraz Ni 2+, mieszczących się w IV klasie jakości wód podziemnych w ujęciu wód podziemnych w środkowej części Pszczyny). W zestawieniu obiektów potencjalnie uciążliwych i mogących stanowić zagrożenie dla wód podziemnych zbiornika GZWP 346 Pszczyna nie ma żadnego położonego w granicach Goczałkowic- Zdroju. Prowadzony jest monitoring wód podziemnych w otoczeniu Zbiornika Goczałkowickiego (w ramach projektu badawczego Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego ), m.in. w studniach leżących na terenie gminy. Wyniki za 2010 r. wskazują na znaczne zróżnicowanie jakości wód podziemnych w zakresie stężeń związków biogennych, głównie azotanów (od I do IV klasy jakości wód). Do obszarów o zanieczyszczonych wodach podziemnych należy zabudowana dolina Potoku Goczałkowickiego. Punktowe i obszarowe zanieczyszczenia wód podziemnych powodowane są głównie zanieczyszczeniami spływającymi z pól, brakiem podczyszczania wód deszczowych i roztopowych z drogi krajowej nr 1 i terenów przemysłowych oraz nieszczelnościami urządzeń kanalizacyjnych, a miejscami także na skutek porzucania odpadów Wody powierzchniowe Goczałkowice-Zdrój leżą na obszarze dorzecza Wisły w regionie wodnym Małej Wisły (górny odcinek Wisły od źródeł do ujścia Przemszy) - w bezpośredniej zlewni Wisły (środkowa część miejscowości [o pow. 445 ha] jest położona w zlewni Potoku Goczałkowickiego lewego dopływu Wisły). Wyjątek stanowi północny fragment gminy (o pow. 240 ha), znajdujący się w zlewni Pszczynki (lewostronny dopływ Wisły). Sieć wodna jest dobrze rozwinięta. Według podziału wód na jednolite części wód powierzchniowych (JCWP), określonego w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły, w granicach gminy wydzielono: Wisłę na odcinkach powyżej i poniżej Zbiornika Goczałkowickiego (wraz z Potokiem Goczałkowickim [Dopływem z Goczałkowic]), Zbiornik Goczałkowice oraz Bajerkę i (potok) Strumień (Zbytkowski). W południowej części gminy istnieje ponadto szereg innych cieków o charakterze kanałów lub rowów melioracyjnych (m.in. Kanał Rybacki, uchodzący do Wisły i rów Kanar, stanowiący dopływ Potoku Goczałkowickiego). Licznie występują sztuczne zbiorniki wodne. Podstawowe znaczenie wśród nich ma wielofunkcyjny Zbiornik Goczałkowicki o pow ha i pojemności 168 mln m 3 (przy maksymalnym poziomie piętrzenia), stanowiący największy zbiornik zaporowy w południowej części kraju. Zbiornik powstał w latach z przegrodzenia Wisły zaporą ziemną (długość zapory czołowej wynosi 2980 m z koroną zapory na wysokości 259 m n.p.m., długość zapory bocznej - 10,8 km z koroną zapory na wysokości 258,2 m n.p.m.). Maksymalna długość zbiornika wynosi 12 km, szerokość - 5 km, zaś średnia głębokość - 5,30 m. Poziom wody w zbiorniku jest zmienny; normalny poziom piętrzenia wody wynosi od 255,5 do 255,75 m n.p.m. Głównym źródłem zasilającym Zbiornik Goczałkowicki jest Wisła, mająca około 82% udział w ilości wód wpływających do zbiornika. Pozostała ilość wody pochodzi z innych cieków (Bajerka, Potok Zbytkowski) i opadów atmosferycznych oraz jest pompowana z rowów odwadniających tereny depresyjne na południowym brzegu zbiornika. Podstawową funkcją zbiornika jest zaopatrzenie w wodę pitną (ujęcie wody brzegowej), a także ochrona przeciwpowodziowa - zbiornik w znacznym stopniu obniża przepływy kulminacyjne Małej Wisły i przesuwa w czasie moment przejścia kulminacji fali powodziowej poniżej zbiornika (w stosunku do kulminacji Iłownicy o około 3 godz.), zatem wpływ redukcji w przekrojach niżej położonych jest większy niż bezpośrednio poniżej zapory (pomiary prowadzone przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej na wodowskazie usytuowanym poniżej zapory czołowej zbiornika, nie rejestrują wielkości wezbrań powodziowych przechwytywanych przez Zbiornik Goczałkowicki). Zbiornik pozwala także na wyrównanie odpływów niżówkowych w okresie suszy (w okresie suszy koryto Małej Wisły jest zasilane stałym odpływem ze zbiornika pozwalającym na utrzymanie życia biologicznego w rzece). 12

16 Ponadto, w zbiorniku prowadzi się gospodarkę rybacką, a w ograniczonym zakresie pełni on również funkcje rekreacyjne. Zbiornik cechuje się ponadto znaczącą różnorodnością biologiczną i stanowi istotny element służący ochronie przyrody. Zagadnienia dotyczące rekreacyjnego wykorzystania zbiornika przedstawiono w rozdz , zaś jego rolę w ochronie przyrody w rozdz Do pozostałych zbiorników należy kompleks stawów hodowlanych (typu karpiowego) w dolinie Wisły o łącznej pow. około 200 ha (stawy Zabrzeszczok I III [w tym największy na obszarze Natura 2000 Dolina Górnej Wisły staw Zabrzeszczok III o pow. 65,2 ha], Maciek, Maciek Borowy, Maciek Kanałowy). Staw Maciek Mały pełni funkcje rekreacyjne. W południowo - wschodniej części gminy istotne znaczenie ma zbiornik (staw Rontok) (pow. 26,5 ha), pełniący obecnie, obok funkcji hodowlanej i amatorskiego wędkarstwa, głównie rolę zbiornika retencyjnego, przyjmującego wody opadowe oraz wody Potoku Goczałkowickiego. Ponadto, w południowej części gminy istnieje szereg innych, mniejszych zbiorników (m.in. kształtujące się zbiorniki na terenie eksploatacji torfu oraz zbiornik Wydymacz). Potencjał ekologiczny wód. Jakość wód. Wody powierzchniowe w rejonie Goczałkowic-Zdroju są badane w punkcie monitoringu Mała Wisła poniżej ujścia Iłownicy. Według Oceny stanu wód powierzchniowych i podziemnych na podstawie badań prowadzonych na obszarze działania Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach w latach województwo śląskie (WIOŚ w Katowicach, 2012 r.) stan i potencjał ekologiczny wód Wisły poniżej Zbiornika Goczałkowickiego i Bajerki uznano za umiarkowany i niezagrożony eutrofizacją. Potencjał ekologiczny i jakość wód Zbiornika Goczałkowickiego pogarsza się. W 2010 r. potencjał ekologiczny wód zbiornika oceniono jako słaby (wpływ wskaźników biologicznych [zagrożenie eutrofizacją] i fizykochemicznych), zaś wody we wschodniej części zbiornika zaliczono do III kategorii jakości ze względu na zanieczyszczenia bakteriologiczne (woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego). W 2009 r. wody w zbiorniku zostały określone jako nieodpowiadające warunkom do bytowania ryb Ujęcie wód powierzchniowych Goczałkowice Na Zbiorniku Goczałkowickim (w Łące, już poza granicą administracyjną gminy), istnieje ujęcie brzegowe wód powierzchniowych pobieranych w ramach systemu wodociągowego Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów SA w Katowicach. Dla ujęcia wód powierzchniowych Goczałkowice Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach ustanowił strefę ochronną (Rozporządzenie Nr 2/2010 z dnia 17 czerwca 2010 r., Dz. Urz. Woj. Śl. Nr 112, poz. 1811). Strefę ochronną ujęcia wody stanowią: teren ochrony bezpośredniej o pow. 6,2 ha (poza granicą gminy Goczałkowice-Zdrój) oraz teren ochrony pośredniej, obejmujący Zbiornik Goczałkowicki i tereny do niego przyległe o łącznej pow. 52,63 km 2. W granicach Goczałkowic-Zdroju występuje teren ochrony pośredniej, obejmujący zachodnią część gminy o pow. 31,17 km 2, leżącą generalnie na zachód od zapory czołowej zbiornika. Na terenie ochrony pośredniej obowiązuje szereg zakazów i ograniczeń, w tym związanych z zagospodarowaniem przestrzennym i użytkowaniem terenów. Ograniczenia nie dotyczą obiektów związanych z ujęciami wody i stacjami uzdatniania wody. Zakazuje się lokalizowania zabudowy mieszkaniowej i turystycznej nie podłączonej do kanalizacji sanitarnej oraz parkingów - w odległości do 50 m od linii brzegowej na terenach, które w planie miejscowym były przeznaczone pod zabudowę lub do 100 m od linii brzegowej na terenach, które do czasu wejścia w życie rozporządzenia nie były w planie miejscowym przeznaczone pod zabudowę (przy czym wymóg podłączenia zabudowy do kanalizacji sanitarnej nie oznacza konieczności wyposażenia zabudowy w zbiorowy system odprowadzania ścieków). Zakazy dotyczą również funkcji rekreacyjnej zabronione jest urządzanie obozowisk oraz uprawianie sportów wodnych, w tym kąpieli (z wyjątkiem wędkarstwa [na zasadach wynikających z przepisów o rybactwie śródlądowym] oraz w ograniczonym zakresie - żeglarstwa [na zasadach określonych w rozporządzeniu]), a także użytkowania statków o napędzie spalinowym (z wyjątkami określonymi w rozporządzeniu, w tym dotyczącymi jednostek żaglowych). Zasady i warunki uprawiania żeglarstwa na Zbiorniku Goczałkowickim omówiono w części poświęconej problemom ochrony środowiska. Na terenie ochrony pośredniej nie można lokalizować także innych obiektów budowlanych (składowisk odpadów, dróg klasy zbiorczej i wyższej, linii kolejowych, zakładów przemysłowych mogących znacząco oddziaływać na środowisko, magazynów produktów ropopochodnych i rurociągów do ich transportu, cmentarzy, grzebowisk zwłok zwierzęcych, ujęć wód powierzchniowych i podziemnych [z wyjątkiem studni wykorzystywanych do zwykłego korzystania z wód]). 13

17 Niedopuszczalne jest również, m.in., wykonywanie dołów chłonnych oraz wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (z wyjątkiem oczyszczonych wód opadowych i roztopowych, ścieków z urządzeń do uzdatniania wody oraz ścieków o zawartości fosforu ogólnego nie przekraczającego 2 mgp/dm 3 wprowadzanych do wód z istniejących oczyszczalni ścieków) oraz wydobywania kamienia, żwiru lub piasku z wyjątkiem prac związanych z konserwacją Zbiornika Goczałkowickiego. Ograniczenia dotyczą również produkcji rolniczej (zakaz lokalizacji ferm chowu lub hodowli zwierząt opartych o bezściółkowy system chowu oraz w zakresie rolniczego wykorzystania ścieków, nawożenia użytków rolnych, stosowania środków ochrony roślin, używania sprzętu agrolotniczego do przeprowadzania zabiegów rolniczych). Zakazano także przewozu towarów niebezpiecznych drogą wojewódzką nr 939 (na odcinku Pszczyna Strumień) Gleby Gleby na obszarze Goczałkowic-Zdroju wytworzyły się na zróżnicowanym podłożu skalnym. W części gminy leżącej na Wysoczyźnie Pszczyńskiej dominuje podłoże pyłów ilastych i pyłów zwykłych (lessów) o miąższości ponad 1,5 m, podściełanych w rejonie uzdrowiska i Borków Pierwszych piaskami gliniastymi. Podobne podłoże - glina lekka pylasta - występuje miejscami na południe od zabudowy Goczałkowic Górnych. W dolinie Wisły podłoże jest bardziej różnorodne i tworzą je mady średnie lub ciężkie, pył ilasty, piasek średni, a miejscami także napłynięty less. Na Wysoczyźnie Pszczyńskiej wytworzyły się głównie gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz gleby brunatne wyługowane, zaś na gruntach bardziej wilgotnych miejscami powstały czarne ziemie. W dolinach rzecznych zalegają głównie gleby genetycznie związane z gruntami zawodnionymi lub okresowo zalewanymi: mady, czarne ziemie, gleby torfowe, torfowo - mułowe lub mułowo - torfowe. Przeważają gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz brunatne wyługowane, miejscami, na gruntach bardziej wilgotnych, występują czarne ziemie. W dolinie Wisły dominują gleby genetycznie związane z gruntami zawodnionymi lub okresowo zalewanymi: brunatne mady pyłowe i gliniaste, czarne ziemie, gleby torfowe, torfowo - mułowe lub mułowo - torfowe. Większość gleb cechuje się dobrą i dość dobrą przydatnością rolniczą (kompleksy pszenny dobry i zbożowo pastewny mocny), z wyjątkiem gleb w dolinie Wisły, gdzie przeważają użytki zielone średnie oraz gleby kompleksów zbożowo pastewnego mocnego i żytniego słabego. Wśród użytków rolnych (liczących około 860 ha) dominują grunty orne (80% pow. użytków rolnych). Niespełna połowę ich powierzchni stanowią grunty III klasy, podlegające ochronie na mocy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (znaczna część tych gruntów posiada jednak zgodę na przeznaczenie na cele nierolnicze, uzyskaną w trakcie sporządzania planu miejscowego). Grunty rolne najsłabszych klas V i VI, przydatnych m.in. do zalesienia, są nieliczne (zajmują niespełna 37 ha). Poziom zanieczyszczenia gleb jest niski. Wskaźniki jakości gleb w punkcie monitoringu krajowego jakości gleb ornych przy ul. Stawowej (gleba płowa klasy bonitacyjnej IIIb, kompleks przydatności rolniczej zbożowo - pastewny mocny) odpowiadały standardom określonym dla grupy A (według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi [Dz.U. Nr 165, poz. 1359], z wyjątkiem cynku [w 2010 r.]). Według ramowych wytycznych dla rolnictwa, dotyczących oceny zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi gleb, opracowanych w Instytucie Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, gleby na terenie gminy cechują się podwyższoną zawartością metali. Na glebach tych można uprawiać wszystkie rośliny upraw polowych z ograniczeniem warzyw przeznaczonych na przetwory oraz do bezpośredniej konsumpcji dla dzieci Klimat i powietrze Goczałkowice-Zdrój są położone w strefie klimatu przejściowego, cechującego się dużą zmiennością i aktywnością atmosferyczną z przewagą oddziaływań polarno - morskich, ciepłych mas powietrza. Obszar gminy cechują sprzyjające warunki klimatyczne - panuje łagodny klimat umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego, o korzystnych warunkach termicznych i długim okresie wegetacji roślin. Występują dobre warunki do klimatoterapii i rekreacji. Klimat Goczałkowic-Zdroju ma właściwości lecznicze (potwierdzone świadectwem wydanym przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie) - w odniesieniu 14

18 do chorób reumatologicznych i ortopedycznych (przeciwwskazania dotyczą pacjentów z przewlekłymi schorzeniami dróg oddechowych (w tym astmą), problemami kardiologicznymi i neurologicznymi). Średnia temperatura roczna wynosi od 7,5ºC do 8,5º. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (15 C), najzimniejszym - styczeń (- 1ºC). Średnio w roku jest około 40 dni gorących (z temperaturą powyżej 25ºC). Roczne nasłonecznienie na terenie gminy wynosi około 1200 godzin, przy przeciętnej w skali kraju rocznej gęstości promieniowania słonecznego. Stosunkowo krótki jest okres grzewczy (222 dni) i zalegania pokrywy śnieżnej (50-90 dni). Dominują wiatry z sektora zachodniego (48% dni w roku), głównie z kierunku południowo zachodniego. Wiatry są głównie bardzo słabe i słabe (o prędkościach 2-3 m/s) ze znacznym udziałem ciszy (19% czasu rocznego). Powoduje to niekorzystne warunki do budowy siłowni wiatrowych oraz ograniczoną możliwość wymiany mas powietrza. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów dla Goczałkowic-Zdroju (z wielolecia ) i dla Pszczyny (z wielolecia ) wynoszą od 776 mm w Pszczynie do 802 mm w Goczałkowicach- Zdroju. Maksimum opadów przypada na czerwiec i lipiec ( mm), a minimum na styczeń i luty (40 mm). Liczba dni z opadem w ciągu roku wynosi Możliwe jest występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych (burze, także z gradem oraz dłuższe opady o dużym natężeniu). Topoklimat jest istotnie modyfikowane przez ocieplający wpływ Zbiornika Goczałkowickiego (ze średnią roczną temperaturą wody około 10,2 C). Duża powierzchnia wody powoduje wzrost średniej temperatury minimalnej w otoczeniu zbiornika oraz znacznie mniejsze niż na terenach sąsiednich dobowe amplitudy powietrza. Częstsze są inwersje temperatury powietrza oraz występowanie przymrozków i mgieł radiacyjnych (80 dni średnio w roku), a także zwiększone zachmurzenie. W sąsiedztwie zbiornika zauważa się także niewielkie zwiększenie prędkości wiatru w skali rocznej. Niekorzystną cechą topoklimatu, głównie w dolinie Wisły w otoczeniu zbiorników wodnych - jest podwyższona wilgotność względna powietrza i odczucie parności w czasie cisz pojawiających się latem (liczba dni parnych wynosi 32 średnio w roku), a także często pojawiające się mgły, przymrozki i zastoiska zimnego powietrza w czasie pogodnych nocy. Istotnym problemem jest niska jakość powietrza atmosferycznego, w tym nieodpowiadająca standardom właściwym dla gminy uzdrowiskowej. Kwestie te omówiono szerzej w rozdz , poświęconym problemom ochrony środowiska Przyroda ożywiona Struktury przyrodnicze. Korytarze ekologiczne. Ekosystemy Zachodnia i południowa część obszaru gminy, leżąca w dolinie Wisły, stanowi element struktur przyrodniczych o znaczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym, w tym zapewniających spójność sieci Natura 2000 (zachowanie powiązań [spójności] pomiędzy obszarami tworzącymi sieć tych obszarów oznacza zapewnienie ciągłości przestrzennej pomiędzy tymi obszarami, w tym poprzez korytarze ekologiczne). Zbiornik Goczałkowicki w strukturze przyrodniczej województwa śląskiego, określonej w planie zagospodarowania przestrzennego województwa z 2004 r., ma rangę biocentrum. Południowa i zachodnia część gminy jest położona w wyznaczonym w Koncepcji kształtowania korytarzy ekologicznych w województwie śląskim (2007) ponadregionalnym korytarzu ornitologicznym, w jego części stanowiącej miejsce przystankowe, związanym z migracjami ptaków wykorzystującymi dolinę Wisły oraz z migracjami ptaków pomiędzy Zbiornikiem Goczałkowickim a Zbiornikiem Łąka i dalej - ze Zbiornikiem Rybnickim. Dolina Wisły w obrębie gminy - powyżej i poniżej Zbiornika Goczałkowickiego - stanowi fragmenty korytarzy ekologicznych o znaczeniu co najmniej regionalnym - migracyjnych teriologicznych: - w południowo - zachodniej części gminy wyznaczono główny korytarz południowy (KPd), służący migracjom dużych ssaków drapieżnych i kopytnych, łączący obszary węzłowe Beskidu Śląskiego (PLH240005) i Lasów Pszczyńsko - Kobiórskich (K/BŚ-LPK); tereny rolne wzdłuż południowo - zachodniego i zachodniego brzegu Zbiornika Goczałkowickiego stanowią rejony newralgiczne dla zachowania ciągłości głównego korytarza południowego; - w części południowo - wschodniej (poniżej Zbiornika Goczałkowickiego) - korytarz służący migracjom dużych ssaków kopytnych (K/WISŁA-LPK), łączący dolinę Wisły z Lasami Pszczyńsko - Kobiórskimi. 15

19 Według innych koncepcji kształtowania sieci korytarzy ekologicznych, zachodnia i południowa część gminy, w tym stanowiąca obszar Natura 2000 Dolina Górnej Wisły, znajduje się w obrębie korytarza ekologicznego rangi międzynarodowej Górna Wisła (26m) sieci Econet i ostoi Dolina Górnej Wisły (nr 582) systemu Corine biotopes. Położenie gminy w stosunku do obszarów Natura Południowa i zachodnia część gminy, leżąca w dolinie Wisły, stanowi fragment obszarów Natura 2000, chronionych na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków "Dolina Górnej Wisły" oraz Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Zbiornik Goczałkowicki - Ujście Wisły i Bajerki ). Istotne z punktu widzenia celów ochrony obszaru Dolina Górnej Wisły są jej powiązania i wzajemne oddziaływania z innymi obszarami specjalnej ochrony ptaków w rejonie doliny Wisły (jednym z elementów integralności obszaru Natura 2000 jest jego przestrzenna ciągłość oraz istnienie powiązań z innymi obszarami tej sieci) - Stawy w Brzeszczach (PLB120009) [najmniejsza odległość pomiędzy obszarami - około 9 km], Dolina Dolnej Soły (PLB120004) [najmniejsza odległość - około 14 km] oraz Dolina Dolnej Skawy (PLB120005). Różnorodność biologiczna. Zachodnią i południową część obszaru Goczałkowic-Zdroju (dolina Wisły ze Zbiornikiem Goczałkowickim) cechuje wysoki stopień różnorodności biologicznej. Największa liczba zbiorowisk roślinnych i gatunków zwierząt jest związana ze zbiornikami wodnymi i terenami podmokłymi, a w szczególności ze Zbiornikiem Goczałkowickim. W obrębie zbiornika stwierdzono występowanie kilkuset gatunków roślin i zwierząt (ponad 560 gatunków roślin [głównie planktonowych i peryfitowych oraz roślin zanurzonych, wynurzonych lub swobodnie pływających] oraz ponad 600 gatunków zwierząt [350 gatunków bezkręgowców i 250 gatunków kręgowców, w tym ponad 200 gatunków ptaków]). Szczególnie bogatą różnorodnością biologiczną odznacza się zwłaszcza zachodnia i południowa część Zbiornika Goczałkowickiego ze zróżnicowanymi ekosystemami (zbiorowiska szuwarowe [w tym zwłaszcza manny mielec], podmokłe i wilgotne łąki i pola uprawne, zadrzewienia i zakrzaczenia, wyspy, kanały wodne). Do cennych siedlisk należą także: starorzecza Wisły wzdłuż granicy z Czechowicami - Dziedzicami (koryto samej rzeki poniżej Zbiornika Goczałkowickiego jest uregulowane, z umocnionymi brzegami, o niewielkim znaczeniu przyrodniczym; następują w nim niekorzystne zmiany poziomu wody, od niskich w okresach suszy po bardzo wysokie w sytuacji, gdy nadmiar wody jest gwałtownie spuszczany ze zbiornika), meandry Bajerki (ciek o naturalnym charakterze na pograniczu z gminą Chybie) oraz stawy hodowlane i zbiornik Rontok (z zaroślami wierzbowo - olszowymi oraz szuwarami turzycowymi (z pałką wąskolistną, kosaćcem żółtym, siedmiopalecznikiem błotnym). Dynamika siedlisk na stawach hodowlanych jest związana z cyklem produkcji karpi. W zależności od sposobu prowadzenia gospodarki rybackiej, na stawach wykształcają się trwałe bądź nietrwałe zbiorowiska roślinne - szuwary trzcinowe i pałkowe przy brzegach. Jedynie miejscami na stawach wykształca się szuwar pływający kotewki, grążela żółtego, czy zespołu rdestnic. Na stawach, które nie zostały napełnione wiosną, rozwijają się nietrwałe zbiorowiska rdestów (które po zalaniu stawu latem są miejscami gniazdowania rybitwy białowąsej - w niektórych latach na stawie Maciek Borowy). Siedliska przyrodnicze (obszary lądowe lub morskie o określonych cechach przyrodniczych, na których występują cenne dla Wspólnoty gatunki zwierząt i roślin). Fragmenty Zbiornika Goczałkowickiego i stawów hodowlanych oraz dolin Wisły i Bajerki stanowią siedliska przyrodnicze należące do typów siedlisk wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (wymienionych Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 ([Dz.U. Nr 77, poz. 510, z późn. zm.]). Tab. 2. Siedliska przyrodnicze należące do typów siedlisk przyrodniczych wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty), stwierdzone na obszarze Goczałkowic-Zdroju lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie Kod siedlisko przyrodnicze występowanie brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion okresowo odsłonięte dno Zbiornika Goczałkowickiego, ujście Bajerki zachodnia część Zbiornika Goczałkowickiego, stawy hodowlane, starorzecza Wisły 16

20 Kod siedlisko przyrodnicze występowanie 3270 zalewane muliste brzegi rzek z roślinnością Chenopodion rubri i Bidetion brzeg i okresowo odsłonięte dno Zbiornika Goczałkowickiego, ujście Bajerki 91E0 łęgi jesionowo-olszowe rejon ujścia Bajerki źródło: Waloryzacja przyrodnicza obszaru Natura 2000 Dolina Górnej Wisły, Katowice - Bytom, 2006 Ekosystemy. Na obszarze Goczałkowic-Zdroju występują zróżnicowane ekosystemy (wodne, wodno - lądowe, leśne i nieleśne), z reguły w różnym stopniu przekształcone i zubożałe. Do najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia należą ekosystemy wodne i wodno - lądowe, z silnie zróżnicowaną roślinnością - reprezentowaną przez zbiorowiska wodne i przybrzeżne zbiorników wodnych oraz terenów okresowo zalewanych i podmokłych. Zbiorowiska wodne i wodno - lądowe. Roślinność rozwijająca się na siedliskach wodnych i przywodnych jest silnie zróżnicowana i reprezentuje kilka klas: zbiorowiska roślin pleustonowych (Lemnetea) - rośliny zanurzone oraz pływające po powierzchni wody [rzęsa drobna, żabiściek pływający, spirodela wielokorzeniowa]), szuwary (Phragmitetea) - występujące w strefie lądowacenia zbiorników wodnych oraz krótkotrwałe zbiorowiska terofitów letnich (Bidentetea tripartiti) - na dnach wysychających stawów. Do istotnych zbiorowisk wodnych należą zbiorowiska o znaczeniu europejskim (kod 3130, 3150, 3270): - zespół rzęsy drobnej i salwinii pływającej Lemno minoris-salvinietum natantis (kod 3150) - w zachodniej części Zbiornika Goczałkowickiego, a także na niektórych stawach hodowlanych (stwierdzono występowanie tych zbiorowisk na stawach poza gminą - w Landeku i Międzyrzeczu) - w miejscach silnie nasłonecznionych, zacisznych i osłoniętych od wiatru przez zbiorowiska szuwarowe lub zarośla; reprezentowany przez fitocenozy roślin pleustonowych, w których dominuje gatunek charakterystyczny zespołu - salwinia pływająca Salvinia natans, obok którego występują rzęsa drobna Lemna minor i spirodela wielokorzeniowa Spirodela polyrrhiza; - zespół spirodeli wielokorzeniowej Spirodeletum polyrrhizae (kod 3150) - należący do najczęściej spotykanych zbiorowisk pleustonowych na stawach hodowlanych - w miejscach o różnym stopniu nasłonecznienia, osłoniętych od wiatru i falowania; głównymi komponentami zespołu są rzęsa drobna Lemna minor i spirodela wielokorzeniowa Spirodela polyrrhiza; bardzo często zbiorowiska te tworzą kompleksy z fitocenozami roślin o liściach pływających i ze zbiorowiskami szuwarowymi; - zbiorowisko grążela żółtego Nuphar luteum (kod 3150) - występujące w starorzeczach Wisły i na stawach hodowlanych - tworzy jednogatunkowe agregacje o dużych walorach dekoracyjnych; - zespół rdestu ostrogorzkiego i uczepu trójlistkowego Polygono-Bidentetum (kod 3270) - dość powszechnie są spotykane niewielkie płaty zespołu, stanowiącego pierwsze stadium sukcesji na dnie wyschniętych zbiorników wodnych, występuje również na podmokłych, grząskich i gliniastych drogach leśnych, na których często stagnuje woda; - zbiorowisko rdestu szczawiolistnego typowego Polygonum lapathifolium ssp. lapathifolium (kod 3270) - duże płaty zbiorowiska z wyraźną dominacją rdestu szczawiolistnego spotyka się na obrzeżach Zbiornika Goczałkowickiego; - zespół ponikła jajowatego i turzycy ciborowatej Eleocharito-Caricetum bohemicae (kod 3270) - niewielkie płaty zespołu występują jedynie efemerycznie na brzegu i okresowo odsłoniętym dnie Zbiornika Goczałkowickiego (przy spadku poziomu wody w zbiorniku); - zespół ponikła igłowatego i namulnika brzegowego Eleochari acicularis-limoselletum aquatiace (kod 3130 i 3270) - fitocenozy tego zespołu spotykane są na okresowo odsłaniającym się dnie Zbiornika Goczałkowickiego, na mokrym mulistym podłożu w rejonie ujścia Bajerki. Najliczniej występują zbiorowiska szuwarowe i turzycowe: szuwar mannowy Glycerietum maximae (tworzący rozległe płaty głównie na okresowo wysychających płyciznach Zbiornika Goczałkowickiego oraz przy ujściu Bajerki do zbiornika), szuwar mozgowy Phalaridetum arundinaceae (wilgotne siedliska w pobliżu cieków wodnych, zwłaszcza przy ujściu Bajerki), szuwar trzcinowy Phragmitetum australis (na brzegach zbiorników wodnych i wzdłuż rowów), szuwar wąskopałkowy Typhetum angustifoliae i szuwar kosaćcowy Iridetum pseudoacori oraz zespół turzycy pęcherzykowatej Caricetum vesicariae (występujący wzdłuż południowego brzegu Zbiornika Goczałkowickiego). 17