Rozwój sektora prywatnego w systemie opieki zdrowotnej

Transkrypt

1 dr Jolanta Świderska Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Denticus Rozwój sektora prywatnego w systemie opieki zdrowotnej Streszczenie Sektor prywatny w systemie opieki zdrowotnej rozwijał się w ostatnim dziesięcioleciu bardzo dynamiczne. Liczebność placówek prywatnych sukcesywnie wzrastała. Odnosi się to zarówno do gabinetów lekarskich, przychodni i szpitali. Rozwój niepublicznego sektora ochrony zdrowia zauwaŝalny jest nie tylko we wzroście liczby prywatnych placówek, lecz równieŝ w wyposaŝeniu medycznym gabinetów. Placówki medyczne konkurując ze sobą, starają się w jak największym stopniu sprostać oczekiwaniom pacjentów. Indywidualne podejście do pacjenta sprawia, Ŝe jakość usług świadczonych przez placówki prywatne oceniana jest wyŝej, niŝ jakość usług świadczonych w placówkach publicznych. 1. Wprowadzenie Na rynku usług medycznych istnieją dwa sektory działalności: sektor publiczny oraz sektor niepubliczny, czyli prywatny. Właścicielami placówek publicznych są organy administracji centralnej lub samorządy terytorialne, z kolei właścicielami niepublicznych zakładów są osoby fizyczne lub prawne 1. Zarówno zakłady opieki zdrowotnej z sektora publicznego, jak i niepublicznego, mogą oferować świadczenia pacjentom 1 M. Dziubińska Michalewicz, Sektor prywatny w systemie ochrony zdrowia w Polsce. Warszawa 2004, s. 4.

2 ubezpieczonym w Narodowym Funduszu Zdrowia. Odbywa się to na podstawie umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia lub na podstawie umowy z placówką medyczną, która ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Sektor publiczny i prywatny róŝnią się od siebie pod wieloma względami. Przede wszystkim zauwaŝalne są róŝnice związane z wyposa- Ŝeniem gabinetów, jakością świadczonych usług, dostosowaniem strategii placówek do warunków rynkowych, czy moŝliwością kontraktowania usług w Narodowym Funduszu Zdrowia Świadczeniodawcy w systemie opieki zdrowotnej Na mocy ustawy ze stycznia 1999 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym powstało 17 Kas Chorych, które przejęły finansowanie świadczeń medycznych, dotychczas finansowanych bezpośrednio z budŝetu państwa 3. Skutkiem reformy było rozdzielenie funkcji płatnika i organizatora świadczeń zdrowotnych. Funkcje płatników przejęły Kasy Chorych, a obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia. Władze wojewódzkie, powiatowe i gminne stały się organizatorami świadczeń w sektorze publicznym, zaś osoby fizyczne lub prawne, w sektorze prywatnym 4. Dostawcy świadczeń: -niepubliczne ZOZ -spółdzielnie zdrowia -samodzielne publiczne ZOZ -gabinety prywatne -fundacje PACJENCI Nabywcy świadczeń: - NFZ -zakłady pracy -ubezpieczyciele -rząd/samorząd -gospodarstwa domowe Źródło: opracowanie własne. Rysunek 1. Dostawcy i nabywcy świadczeń zdrowotnych 2 Projekt reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce- Raport Case. część II, Warszawa 2005, s C. Włodarczyk, Reformy zdrowotne. Uniwersalny kłopot. Kraków Finansowanie ochrony zdrowia - Zielona Księga. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004, s. 14.

3 Prywatne placówki medyczne mogą być finansowane zarówno z dochodów indywidualnych ludności lub firm, jak równieŝ ze środków publicznych zgromadzonych w budŝecie państwa, Narodowym Funduszu Zdrowia i jednostkach samorządu terytorialnego. Świadczeniodawcy publiczni ŚRODKI PUBLICZNE: NFZ BudŜet państwa BudŜety JST Świadczeniodawcy prywatni nonprofit ŚRODKI PRYWATNE: Gospodarstwa domowe Firmy Świadczeniodawcy prywatni komercyjni Rysunek 2. Źródła finansowania i świadczeniodawcy w systemie opieki zdrowotnej Źródło: opracowanie własne na podstawie: Projekt reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce- Raport Case, część II, Warszawa 2005, s Sektor prywatny ochrony zdrowia w okresie transformacji systemu Przemiany polityczno ekonomiczne, które zaszły w roku 1989 wywarły duŝy wpływ na zmiany organizacyjne w polskim systemie opieki zdrowotnej. Niezadowolenie pracowników słuŝby zdrowia, jak równieŝ niezadowolenie pacjentów i rosnące koszty systemu przyczyniły się do wprowadzenia głębokich transformacji systemowych. Lata to okres, w którym pojawiły się liczne ustawy dotyczące funkcjonowania ochrony zdrowia, pozwalające na rozwój sektora prywatnego. Na tempo rozwoju sektora prywatnego opieki zdrowotnej miała wpływ przede wszystkim ustawa o działalności gospodarczej z 1988 roku. Dawała ona moŝliwość tworzenia prywatnych instytucji w formie spółek cywilnych i

4 akcyjnych świadczących usługi zdrowotne 5. Ustawa dopuszczała tworzenie prywatnych gabinetów lekarskich. Gabinety te świadczyły usługi na zasadzie pełnej odpłatności ze strony pacjenta. Niektóre zakłady opieki zdrowotnej zostały stworzone w wyniku prywatyzacji placówek państwowych. Istotne znaczenie dla rozwoju prywatnego sektora opieki zdrowotnej, jak równieŝ sektora publicznego, miała takŝe ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej. Ustawa ta zezwalała na tworzenie i prowadzenie zakładów opieki zdrowotnej przez osoby fizyczne i prawne (krajowe i zagraniczne), a takŝe przez zakłady pracy, fundacje, związki zawodowe, kościoły, stowarzyszenia, samorządy zawodowe. Uchwalenie w dniu 1 stycznia 1999 roku ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym było istotnym krokiem w usprawnianiu funkcjonowania sektora ochrony zdrowia. Nowe regulacje prawne dotyczyły realizacji świadczeń zdrowotnych, opartej na umowach zawartych przez płatnika poprzednio Kasy Chorych, a obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia z publicznymi i prywatnymi świadczeniodawcami usług zdrowotnych. 4. Rozwój sektora prywatnego w systemie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej Okres transformacji zdecydowanie zmienił miejsce sektora prywatnego w ochronie zdrowia, a takŝe poszerzył zakres zadań realizowanych przez placówki niepubliczne. Dzięki licznym reformom systemowym prywatna opieka medyczna zaczęła się rozwijać. Szczególnie istotne zmiany zauwaŝa się w prywatnym lecznictwie ambulatoryjnym. Dotyczą 5 S. Golinowska, PoŜądane kierunki zmiany systemu ochrony zdrowia w Polsce. Między racjonowaniem i racjonalizacją. Warszawa 2004, s. 25.

5 one zakresu działalności, liczebności oraz rozmieszczania zakładów opieki zdrowotnej. Pogłębiające się przez lata trudności finansowe placówek publicznych oraz restrukturyzacja spowodowała zmniejszenie się liczby publicznych placówek ambulatoryjnych, ośrodków zdrowia, a takŝe zakładów świadczących usługi z zakresu medycyny pracy. Zmiany te przedstawia tabela 1. Wyszczególnienie Dynamika 2002/1991 (w %) Przychodnie ,7 Przychodnie medycyny pracy Ośrodki zdrowia Prywatne zakłady opieki ambulatoryjnej , ,5 299* ,6 *1994 r. Tabela 1. Zmiany liczebności niektórych zakładów opieki ambulatoryjnej w okresie transformacji w latach 1991, 1995, 1996, Źródło: Roczniki Statystyczne za lata W latach liczba publicznych przychodni zmalała o ponad 10%. W tym samym okresie liczba przychodni medycyny pracy spadła aŝ o 73%. Zmniejszenie bazy lecznictwa ambulatoryjnego w sektorze publicznym spowodowało zmniejszenie liczby porad udzielanych na 1 mieszkańca (z 7,0 w 1991 r., do 6,4 w latach i 6,2 w roku 2002 r. dane GUS z 2003r.). Mniejsza ilość przychodni oznaczała większe trudności w dostępie do lekarza. Ta sytuacja była bodźcem pobudzającym do rozwoju prywatnego sektora ambulatoryjnej opieki medycznej. Zaraz po wprowadzeniu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (1999r.) odnotowano dynamiczny wzrost liczby prywatnych placówek ambulatoryjnych. W latach ich liczba wzrosła ponad trzyna-

6 stokrotnie. Podobne zmiany dotyczyły takŝe prywatnych gabinetów lekarskich i dentystycznych. Lata Porady lekarskie Porady stomat * 13800* 12100* 13000* 70001** ** ** * 5400* 7800* 5700* * podmioty udzielające świadczenia wyłącznie w oparciu o środki niepubliczne ** usługi finansowane ze środków publicznych Tabela 2. Porady udzielone w prywatnych gabinetach lekarskich i stomatologicznych (w tys.)w latach Źródło: Rocznik Statystyczny 2003, GUS, Warszawa 2003 r. Stale rosnąca liczba porad udzielanych przez prywatne gabinety lekarskie i dentystyczne świadczy o duŝym popycie na prywatne usługi medyczne. W roku 1998 udzielono ponad dwa razy więcej porad lekarskich niŝ w roku W tym samym przedziale czasowym liczba udzielonych porad stomatologicznych wzrosła o prawie 78%. Jednym z powodów takiego zainteresowania prywatnymi gabinetami jest większa niŝ w zakładach publicznych dostępność do świadczeń zdrowotnych. Szybki rozwój prywatnego sektora opieki medycznej wpływa na zawieranie przez świadczeniodawców prywatnych większych kontraktów z dysponentami środków finansowych na świadczenia zdrowotne. 5. Rozwój sektora prywatnego w systemie opieki stacjonarnej Liczba prywatnych szpitali na początku transformacji systemu ochrony zdrowia była niewielka, gdyŝ otwarcie prywatnego szpitala wiązało się z ogromnymi kosztami. Wprowadzenie w 1999 r. powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego jedynie w niewielkim stopniu przyczyniło się do wzrostu liczby prywatnych szpitali. Dopiero ustawa o prywatyzacji jednostek państwowych dała szanse na rozwój prywatnego sektora w

7 opiece stacjonarnej. Dzięki niej moŝliwe było uruchomienie placówek prywatnych, które korzystały z zasobów dawnych placówek publicznych. Wyszczególnienie Liczba szpitali Liczba oddziałów Liczba łóŝek Liczba leczonych w tys. - 6,8 5,3-12,6 16,5 23,0 69,7 102,9 167,3 Średni pobyt w dniach ,7 5,6 3,2 5,5 5,6 5,6 Liczba szpitali prywatnych w stosunku do szpitali ogółem - 0,99% 1,0% 1,2% 1,9% 1,8% 2,2% 4,1% 6,1% 8,2% Tabela 3. Podstawowe dane dotyczące prywatnych szpitali w latach Źródło: Roczniki Statystyczne za lata Analizując dane z tabeli 3. zauwaŝa się wzrost liczby szpitali prywatnych. W roku 1997 szpitale prywatne dysponowały 346 łóŝkami, zaś po 5 latach ich liczba wzrosła do Wzrost liczby prywatnych placówek opieki stacjonarnej umoŝliwił opiekę nad większą ilością pacjentów. W roku 1997 leczono w nich 12,6 tys. osób, a w roku 2002 ponad 13 razy więcej- 167,3 tysięcy. Warto zauwaŝyć, Ŝe w roku 1995 szpitale prywatne stanowiły jedynie 1% ogółu szpitali, zaś w roku 2002 juŝ 8,2%. Największy wzrost liczby szpitali prywatnych przypada na okres po roku Taka tendencja utrzymuje się, dlatego moŝna prognozować, Ŝe równieŝ w kolejnych latach liczba szpitali prywatnych będzie stale rosła. Prywatne placówki zapewniają pacjentom komfort, większą intymność, anonimowość leczenia, lepszą relację lekarz pacjent. Swobodny wybór lekarza w prywatnym sektorze, moŝliwość konsultacji ze specjalistą bez skierowania powodują, Ŝe pacjenci coraz chętniej korzystają z leczenia odpłatnego. Jednak mimo tak dynamicznego rozwoju sektora

8 prywatnego, sektor publiczny nadal dominuje w polskiej słuŝbie zdrowia, szczególnie w opiece stacjonarnej Podsumowanie Transformacja po 1989 roku i zwiększające się róŝnice pomiędzy potrzebami pacjentów i pracowników słuŝby zdrowia, a moŝliwościami ich zaspokojenia, przyczyniły się do zmian regulacji prawnych. To z kolei wpłynęło w istotny sposób na rozwój prywatnego sektora ochrony zdrowia, który stał się konkurencyjny dla sektora publicznego. Prywatne placówki opieki zdrowotnej powstawały na dwa sposoby jako nowo utworzone oraz w wyniku przekształceń instytucji państwowych. Sektor prywatny zaczął pozyskiwać środki na świadczenia zdrowotne równieŝ z funduszy publicznych. MoŜliwość zawierania umów pomiędzy placówkami prywatnymi, a dysponentami środków publicznych stanowiła dla lekarzy oraz pielęgniarek atrakcyjną ofertę pracy, co powodowało ich rezygnację z pracy w sektorze publicznym. Z powodu stale rosnącej liczby podmiotów świadczących usługi medyczne w sektorze prywatnym opieki zdrowotnej, coraz waŝniejszą rolę zaczęły odgrywać elementy konkurencji rynkowej. Konkurencja między jednostkami dotyczy przede wszystkim starań o pozyskanie pacjenta i sprostanie jego oczekiwaniom, a takŝe o kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia 7. Prywatna opieka zdrowotna funkcjonuje lepiej od państwowej w takich aspektach jak: sprawność działania, stosowanie nowoczesnych metod leczenia, dostępność do świadczeń, zatrudnianie fachowego persone- 6 E. Aksman, Przekształcenia sektora publicznego i prywatnego w brytyjskiej i w polskiej opiece zdrowotnej, Uniwersytet Warszawski. Warszawa 2000, s J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne. Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej. CeDeWu, Warszawa 2004, s. 22.

9 lu, gwarantowanie szybkiej pomocy, poczucie bezpieczeństwa, sposób traktowania pacjenta. Sektor prywatny oprócz większej dostępności do świadczeń zaspokaja teŝ inne potrzeby pacjentów: poczucie zrozumienia, intymność w kontaktach z personelem medycznym, przyjazny stosunek lekarza do pacjenta, ciągłość leczenia oraz opieki. Sektor niepubliczny w opiece zdrowotnej rozwija się bardzo dynamicznie. Placówki niepubliczne są lepiej wyposaŝone i oferują wyŝszą jakość usług aniŝeli placówki publiczne. Bibliografia Aksman E., Przekształcenia sektora publicznego i prywatnego w brytyjskiej i w polskiej opiece zdrowotne., Uniwersytet Warszawski, Warszawa Dziubińska-.Michalewicz M., Sektor prywatny w systemie ochrony zdrowia w Polsce. Warszawa Finansowanie ochrony zdrowia - Zielona Księga. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa Golinowska S., PoŜądane kierunki zmiany systemu ochrony zdrowia w Polsce. Między racjonowaniem i racjonalizacją. Warszawa Leowski J., Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne. Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej, CeDeWu. Warszawa Projekt reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce- Raport Case, część II. Warszawa Włodarczyk C., Reformy zdrowotne. Uniwersalny kłopot. Kraków Summary In the last decade private sector of health care was developing rapidly. The number of private medical institutions increased every year. This growing tendency refers to clinics, medical institutions and hospitals. The development of medical private sector is noticeable also in using the latest medical devices. Moreover, medical institutions compete with each

10 other and as a result of this they offer their patients better quality of all providing services. The individual attitude towards each patient gives the private medical institutions chance to fulfil people s expectations.