Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 714[03].L1.01

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Jan Goworko Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska 714[03].L1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

2 Recenzenci: mgr inż. Krzysztof Lenkiewicz mgr Romuald Mazur Opracowanie redakcyjne: Jan Goworko Konsultacja: mgr. Zenon W. Pietkiwicz Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].L1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania higieniczno sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego w lakiernictwie. Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pod ciśnieniem Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenie Sprawdzian postępów Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Zabezpieczenie miejsca wypadku Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura 66 2

4 1. WPROWADZENIE Poradnik, który otrzymujesz do rąk, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz przepisach ochrony środowiska, a także ułatwi Ci praktyczne wykonywanie czynności z uwzględnieniem przedmiotowej tematyki. Poradnik ten zawiera: - wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, - cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, - materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, - zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki modułowej, - ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, - sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, - literaturę. Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowej, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki. 3

5 714 [03].L1 Fizykochemicze podstawy lakiernictwa 714 [03].L1.01 Przestrzeganie przepisów bhp ochrony ppoż. i ochrony środowiska 714 [03].L1.02 Posługiwanie się podstawowymi pojęciami fizykochemicznymi 714 [03].L1.03 Wykonywanie pomiarów laboratoryjnych 714 [03].L1.04 Rozróżnianie metali i stopów 714 [03].L1.05 Zapobieganie korozji metali 714 [03].L1.06 Rozpoznawanie materiałów lakierniczych i pomocniczych Schemat układu jednostek modułowych 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś: umieć korzystać z różnych źródeł informacji, znać obowiązujące w miejscu nauki przepisami bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, posiadać zaświadczenie o braku przeciwwskazań do nauki zawodu. 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć: zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy związane z bezpieczeństwem i higiena pracy, dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą, wyjaśnić na wybranych przykładach działalności zawodowej zasady bezpiecznej pracy, zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, zastosować odpowiednie zabezpieczenia miejsca wypadku, zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową, zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej, zastosować zasady ochrony środowiska naturalnego, dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej we zależności od prowadzonych prac lakierniczych, przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników, zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi i mechanicznymi. 6

8 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy. Przepisy bezpieczeństwa. Wymagania higieniczno sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego w lakiernictwie. Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice Materiał nauczania Wykaz podstawowych przepisów dotyczących bhp. Przepisy kodeksu pracy. Celem rozdziału Prawna ochrona pracy jest zaprezentowanie podstawowych informacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących norm prawnych i zawartych w nich uregulowań szczegółowych obejmujących: prawa i obowiązki stron stosunku pracy (pracodawcy i pracownika), odpowiedzialność za naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, nadzór nad warunkami pracy, postępowanie w sprawach wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń z tym związanych itp. W rozdziale tym w skróconej formie przedstawiono także źródła polskiego prawodawstwa. Podstawy prawne ochrony pracy stanowią przede wszystkim: kodeks pracy i akty wykonawcze do tej ustawy. Ustanowione prawo nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Nieprzestrzeganie tego prawa skutkuje sankcjami w postaci kar, określonymi w art. 283 kodeksu pracy i kodeksie karnym. Kodeks pracy nakłada także obowiązki na pracownika, a ich nieprzestrzeganie zagrożone jest karami porządkowymi, określonymi w kodeksie. Większość obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy została określona w dziale dziesiątym kodeksu pracy zatytułowanym Bezpieczeństwo i higiena pracy, a także w dziale ósmym Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem i w dziale dziewiątym Zatrudnianie młodocianych. Podmioty obowiązków w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy W polskim prawie pracy podmiotami obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy są strony stosunku pracy, tj. pracodawca i pracownik. W dziale dziesiątym kodeksu pracy przewidziane są też obowiązki w zakresie bhp dla szczególnej grupy pracowników, jakimi są osoby kierujące pracownikami. W rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone obowiązki i uprawnienia służby bhp w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawa i obowiązki pracodawcy określone zostały w dziale dziesiątym kodeksu pracy, które podaję za ustawą: Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy Art Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: 1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, 7

9 2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, 3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, 4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek (Art. 208): 1) współpracować ze sobą, 2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, 3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom. Obowiązek ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników. Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji. Szczególną kategorię pracowników stanowią osoby kierujące pracownikami i są one, zgodnie z art. 212 kodeksu pracy, obowiązane: organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Ponadto, zgodnie z art kodeksu pracy taka osoba jest obowiązana znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na niej obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym także przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy Przepisy art. 211 określają, że przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, 8

10 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim, a także stosować się do wskazań lekarskich, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, współdziałać z pracodawcą oraz przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (jest to nowy obowiązek w polskim prawie pracy). Podstawowe wymagania jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich wyposażenie w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe wymagania określa w szczególności: rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690) stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15 grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia). Rodzaje urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu określone są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 120, poz. 1021). Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa między innymi ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy, w szczególności dotyczące: 1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy, 2) procesów pracy, 3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. (Dz. U. z dnia 10 kwietnia 2000 r.) Rozporządzenie określa: 1) obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych, 2) wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych, z uwzględnieniem wymagań ergonomii, 3) dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów, 4) dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 14 grudnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. z 2005 r. Nr 2, poz. 8): 9

11 Tabela 1 Wzór karty charakterystyki 1. Identyfikacja substancji/preparatu* Identyfikacja producenta, importera lub dystrybutora* 2. Skład i informacja o składnikach 3. Identyfikacja zagrożeń 4. Pierwsza pomoc 5. Postępowanie w przypadku pożaru 6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska 7. Postępowanie z substancją/preparatem* i jej/jego* magazynowanie 8. Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej 9. Właściwości fizykochemiczne 10. Stabilność i reaktywność 11. Informacje toksykologiczne 12. Informacje ekologiczne 13. Postępowanie z odpadami 14. Informacje o transporcie 15. Informacje dotyczące przepisów prawnych 16. Inne informacje * Niepotrzebne skreślić. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy ustala wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wartości określone są w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów. (Dz. U. z dnia 8 października 2001 r.) określa: 1) katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych, 2) sposób klasyfikowania odpadów. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem. (Dz. U. z dnia 14 sierpnia 2002 r.) ustala się wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem, stanowiący załącznik do rozporządzenia. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. z dnia 6 października 2003 r.) reguluje: 1) sposób oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych; 2) informacje, które powinien zawierać wniosek do Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, zwanego dalej "Inspektorem", o uzyskanie zgody na zastosowanie alternatywnej nazwy rodzajowej. Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego. Brzmienie zwrotów określających warunki bezpiecznego stosowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego, jest zwane dalej "zwrotami S. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dotyczących bezpieczeństwa 10

12 i higieny pracy. (Dz. U. z dnia 10 grudnia 1998 r.) wprowadza obowiązek stosowania Polskich Norm wymienionych w załączniku do rozporządzenia. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2005 r.) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz. U. z dnia 15 czerwca 2002 r.) USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r.) Wymagania higieniczno sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego w lakiernictwie Kodeks Pracy dla obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy stawia następujące wymagania: Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami (Art. 213). Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepisy stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebudowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy. Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (Art. 214). Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wobec budynków, znajdujących się w nich pomieszczeń pracy i ich wyposażenia określone są w wielu aktach prawnych oraz normach. Podstawowe wymagania w tym zakresie określone są w ustawie - kodeks pracy. Szczegółowe wymagania określają w szczególności: rozporządzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 stosuje się przy budowie, odbudowie, rozbudowie i nadbudowie budynków po 15 grudnia 2002 r. (po wejściu w życie rozporządzenia). Wymagania dotyczące budynków i ich usytuowania oraz terenu zakładu pracy Wymagania ogólne Pomieszczeniami pracy, są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników, w których wykonywana jest praca. Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których: łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń albo utrzymaniem czystości i porządku, 11

13 mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi - bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy, jest prowadzona hodowla zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się ich obsługą. Pomieszczenia pracy dzielą się na: pomieszczenia stałej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa dłużej niż 4 godziny, pomieszczenia czasowej pracy, jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika w pomieszczeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pomieszczenia te i ich wyposażenie powinny zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W pomieszczeniach pracy (przeznaczonych na pobyt pracowników) należy zapewnić: odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne, urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną w okresie ogrzewczym, odpowiednią, do rodzaju prowadzonych prac, wymianę powietrza, zabezpieczenie przed wilgocią, zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem, zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami, zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami itp., właściwą odporność ogniową, warunki do prawidłowej (sprawnej) ewakuacji. Pomieszczenia pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (np. wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły) powinny być szczelnie oddzielone od innych pomieszczeń higienicznosanitarnych albo powinny być zastosowane inne rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się tych czynników do innych pomieszczeń. Pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować się poniżej poziomu otaczającego terenu chyba, że rodzaj produkcji tego wymaga, np. w rozlewniach win, w chłodniach itp. Na każdego spośród pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m 3 wolnej objętości pomieszczenia oraz 2 m 2 wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp. Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia nie powinna być mniejsza niż: 3,0 m, jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby, 2,5 m: jeżeli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowników i na każdego z nich przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia, w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych (określonych w Polskiej Normie), a na każdego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia, 2,2 m - w dyżurkach, portierniach, kantorach, kioskach ulicznych oraz kioskach usytuowanych w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych i handlowych, a także w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego pomieszczenia. Pomieszczenia stałej pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia powinny mieć wysokość nie mniejszą niż 3,3 m. 12

14 Wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia (3,3 m) oraz pomieszczeń, w których nie występują takie czynniki (3,0 m) może być obniżona w stosunku do wymaganej w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz po uzyskaniu zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż: 2,2 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, 2,5 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Przewidywanie zagrożeń. Skaleczenia, oparzenia termiczne. Oparzenia chemiczne. Zatrucia. Alergie. Uszkodzenia oka i ucha. Choroby psychosomatyczne i nerwice Zagrożenia są wynikiem szeroko rozumianej działalności człowieka i mają odzwierciedlenie w przepisach prawnych. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określa: Prace szczególnie niebezpieczne Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne ( 80). Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy. Prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są w szczególności substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia ( 91). Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników związanym z ich stosowaniem, a także o sposobach bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych. Prace na wysokości Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi. Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta: 1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi; 2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości. Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie 13

15 wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób. Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny. Pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego. W tych przypadkach, gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy ocenić ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie. Tabela 2 Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole Znak ostrzegawczy Symbol ostrzegawczy T+ T Xn C Xi N E O Napisy określające znaczenie znaku ostrzegawczego Substancja/preparat/ produkt bardzo toksyczna/y Substancja/preparat/ produkt toksyczna/y Substancja/preparat/ produkt szkodliwa/y Substancja/preparat/ produkt żrąca/y Substancja/preparat/ produkt drażniąca/y Substancja/preparat/ produkt niebezpieczna/y dla środowiska Substancja/preparat/ produkt wybuchowa/y Substancja/preparat/ produkt utleniająca/y F + Substancja/preparat/ produkt skrajnie łatwo palna/y F Substancja/preparat/ produkt wysoce łatwopalna/y 14

16 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Wymień podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy. 2. Wymień podmioty stosunków pracy w polskim prawie pracy. 3. Jaki dział Kodeksu Pracy w całości dotyczy spraw bhp? 4. Wymień trzy podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp. 5. Wymień pięć podstawowych obowiązków pracownika w dziedzinie bhp. 6. Do jakiego wieku pracownika uważa się za młodocianego? 7. Jakie są negatywne oddziaływania hałasu na organizm ludzki? 8. Wymień źródło wymagań prawnych bezpieczeństwa i higieny pracy jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia pracy oraz ich wyposażenie. 9. Wymień trzy urządzenia podlegające Dozorowi Technicznymi. 10. Wymień trzy dziedziny, w których obowiązują szczegółowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. 11. Jakiego rodzaju instrukcje powinien pracodawca udostępnić pracownikom, wymień dwie? 12. W jakim dokumencie są opisane najważniejsze właściwości substancji i preparatów niebezpiecznych? 13. Na podstawie jakiego przepisu są wprowadzone do obowiązkowego stosowania Polskie Normy dotyczące BHP? 14. Czy istnieje obowiązek prawny udzielenia pierwszej pomocy medycznej? 15. Wymień przepis prawny z którego wynikają podstawowe wymagania przeciwpożarowe dla obiektów budowlanych. 16. Wymień podstawowy przepis dotyczący ochrony środowiska. 17. Kto powinien zapewnić i utrzymywać odpowiednie warunki bhp w obiektach i pomieszczeniach pracy. 18. Gdzie znajdziesz wymagania dotyczące bhp w pomieszczeniach i obiektach pracy? 19. Jakie pomieszczenia uznajemy za pomieszczenia stałej pracy? 20. Jakie podstawowe wymagania powinny być zapewnione w pomieszczeniach stałej pracy, wymień trzy? 21. Jaka wielkość kubatury i powierzchni pomieszczenia powinna być zapewniona na jednego pracownika? 22. Jaka powinna być wysokość pomieszczeń, w których występują czynniki szkodliwe? 23. Podaj swoimi słowami pojęcie prac szczególnie niebezpiecznych. 24. Jakie wymagania powinien określić pracodawca przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych? 25. Kto powinien informować pracowników o właściwościach materiałów niebezpiecznych stosowanych w zakładzie pracy? 26. Jakie wymagania powinny spełniać opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych? 27. W jakich przypadkach pracodawca powinien podjąć przedsięwzięcia w kierunku zastąpienia tych procesów innymi? 28. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć, jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie procesów z substancjami niebezpiecznymi? 29. Jakie przedsięwzięcia należy podjąć w przypadku zagrożenia oblania substancjami żrącymi? 30. Jakie kryterium decyduje o uznaniu pracy za pracę na wysokości? 31. Jakie czynności musi podjąć pracodawca w przypadku występowania w środowisku pracy czynnika niebezpiecznego? 32. Co to jest czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie? 33. Jakie może być oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka? 15

17 Ćwiczenie Ćwiczenie 1 Przewidywanie zagrożeń bezpieczeństwa zdrowia człowieka na podstawie zidentyfikowanych nieprawidłowości w zakresie bhp i ochrony przeciwpożarowej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) Zapoznać się z jedną z niżej wymienionych instrukcji: instrukcja bezpieczeństwa pożarowego, instrukcja technologiczno- ruchowa, instrukcja bhp obowiązująca w lakierni, 2) Przeanalizować istniejące warunki w przedmiotowym zakresie 3) Dokonać porównania stanu faktycznego z wymogami 4) Wskazać zagrożenia wynikające z niespełnienia wymagań Wyposażenie stanowiska pracy: instrukcje bezpieczeństwa pożarowego, technologiczno- ruchowa, bhp, materiały piśmienne Sprawdzian postępów Czy potrafisz: TAK NIE 1) podać kilka przepisów prawnych dotyczących zagrożeń w środowisku pracy? 2) odczytać znaki ostrzegawcze znajdujące się na opakowaniach? 3) wymienić podstawowe rodzaje zagrożeń? 4) podać oddziaływanie środków chemicznych na organizm ludzki? 5) rozróżnić prace wykonywane na wysokości? 6) wymienić zadania pracodawcy w przypadku występowania czynników niebezpiecznych? 7) wymienić podstawowe przepisy, w których są zawarta wymagania bhp dla pomieszczeń? 8) wymienić podstawowe wymagania dla pomieszczeń stałej pracy? 9) wymienić podstawowe -minimalne wymiary pomieszczeń? 10) odszukać szczegółowe wymagania bhp stawiane pomieszczeniom pracy? 11) ocenić godność pomieszczeń z podstawowymi wymaganiami bhp? 12) wymienić podstawowe przepisy dotyczące spraw bhp? 13) określić obowiązki pracownika w dziedzinie bhp? 14) wymienić rodzaje instrukcji obowiązujących w lakierni? 15) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp? 16) wymienić podstawowy przepis w dziedzinie ochrony środowiska? 16

18 4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zabezpieczenie urządzeń napędowych. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych Materiał nauczania Określenia podstawowe Obudowa wentylacyjna obudowa źródła zanieczyszczeń połączona z przewodem odciągu miejscowego. Odciąg miejscowy urządzenie wentylacji miejscowej, powodujące odciąganie powietrza z miejsca wydzielania się zanieczyszczeń. Wentylacja wymiana powietrza w całym pomieszczeniu lub w jego części, mająca na celu usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego i wprowadzenie powietrza zewnętrznego. Wentylacja naturalna wymiana powietrza spowodowana działaniem sił natury, np. konwekcją lub działaniem wiatru. Wentylacja grawitacyjna wentylacja naturalna, spowodowana różnicą temperatury powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia. Wentylacja mechaniczna wymiana powietrza przeprowadzona w sposób z organizowany za pomocą urządzeń mechanicznych wprawiających powietrze w ruch. Wentylacja ogólna - wymiana powietrza w całej kubaturze pomieszczenia. Wentylacja nawiewna wentylacja polegająca na doprowadzaniu powietrza do pomieszczenia. Wentylacja wywiewna wentylacja polegająca na odprowadzaniu powietrza z pomieszczenia. Wentylacja nawiewno-wywiewna wentylacja wywołana jednoczesnym doprowadzaniem powietrza do pomieszczenia i odprowadzaniem go na zewnątrz. Wentylacja miejscowa wymiana powietrza obejmująca określoną przestrzeń w pomieszczeniu, stanowisko pracy lub urządzenie produkcyjne. Wentylacja awaryjna wentylacja wywiewna mechaniczna stosowana w pomieszczeniach, gdzie możliwe jest nagłe, niespodziewane wydzielenie się dużych ilości substancji szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych pod względem zagrożenia wybuchowego. Zasady działania systemów wentylacyjnych Wentylacja jest zorganizowaną wymianą powietrza w pomieszczeniach, a ponieważ skutki jej oddziaływania obejmują wszystkich przebywających tam pracowników, jest uznawana za jeden z najważniejszych środków ochrony zbiorowej. W zależności od mechanizmów powodujących ruch powietrza wentylację dzieli się na dwie podstawowe grupy: wentylację naturalną wentylację mechaniczną. Wentylacja naturalna Wentylacja naturalna powoduje wymianę powietrza w wyniku działania wiatru na obiekt budowlany i wskutek ciśnienia grawitacyjnego, wywołanego różnicą temperatury powietrza na zewnątrz i wewnątrz budynku. Funkcjonowanie wentylacji naturalnej jest uzależnione od czynników środowiskowych, w dużym stopniu niezależnych od człowieka i mających charakter przypadkowy. 17

19 Wentylacja mechaniczna Funkcjonowanie wentylacji mechanicznej jest spowodowane ruchem powietrza wymuszonym pracą urządzeń mechanicznych, takich jak wentylatory czy strumienice. Rozróżnia się dwa rodzaje wentylacji mechanicznej: wentylację ogólną wentylacją miejscową. Wentylacja ogólna Zadaniem wentylacji ogólnej jest wymiana powietrza w całej objętości wentylowanej przestrzeni. Rozróżnia się następujące systemy wentylacji mechanicznej ogólnej: wentylację nawiewną wentylację wywiewną wentylację nawiewno-wywiewną. Wentylacja miejscowa Wentylacja miejscowa ma za zadanie spowodowanie wymiany powietrza w sposób zorganizowany w obrębie części kubatury pomieszczenia, stanowiska roboczego lub urządzenia. Dlatego niezależnie od wentylacji miejscowej wewnątrz pomieszczeń, w których wydzielają się zanieczyszczenia chemiczne, należy przewidzieć niezależnie działającą wentylację ogólną. W zależności od sposobu funkcjonowania wentylację miejscową dzielimy na: nawiewy miejscowe, odciągi miejscowe. Odciągi miejscowe mają za zadanie uchwycenie zanieczyszczeń powietrza w miejscu ich emisji i następnie odprowadzenie na zewnątrz pomieszczenia. W zależności od rozwiązania elementów pochłaniających zanieczyszczone powietrze odciągi miejscowe dzielimy na: obudowy całkowite, obudowy częściowe, ssawki o różnym kształcie wlotu, z osłonami lub bez, okapy. Przykład takiego rozwiązania przedstawiono na rys.2 Rys. 2 Ssawka oparta na przegubowym wysięgniku na stanowisku spawania Urządzenia wentylacyjne muszą one spełniać następujące wymagania ochrony przeciwwybuchowej i przeciwpożarowej: przewody wentylacyjne wywiewne należy instalować oddzielnie dla każdego pomieszczenia, 18

20 przewody wentylacyjne powinny być obudowane lub wyposażone w klapy odcinające, w sposób zapobiegający rozprzestrzenianiu się pożaru, wentylatory wywiewne nie mogą być źródłem iskrzenia, które mogłoby spowodować zapalenie lub eksplozję substancji palnych i wybuchowych (muszą być w wykonaniu przeciwwybuchowym). Wentylacja awaryjna W pomieszczeniach, w których może nastąpić nagłe wydzielanie się do powietrza dużej ilości zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia lub mogących stworzyć zagrożenie wybuchem lub pożarem, należy zainstalować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną. Uruchomienie tej wentylacji powinno być możliwe zarówno od wewnątrz jak i z zewnątrz pomieszczenia. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach pracy Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia znalazły odzwierciedlenie w przepisach kodeksu pracy. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w 3, a także prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych przy takich pracach. Tabela 3 Klasyfikacja zagrożeń zawodowych(według Europejskiego Technicznego Biura Związków Zawodowych ds. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa) Nazwa czynnika Wyszczególnienie zagrożeń zagrożenia zawodowego 1. Czynniki fizyczne 1.1 Przedmioty wprowadzone w ruch części wirujące, obiegające, przemieszczające się, wykonujące ruchy złożone 1.2 Przedmioty poruszające się swobodnie przedmioty upadające, toczące się, wywracające się, będące w poślizgu 1.3 Części oddzielające się wióry, iskry, odpryski, odłamki, pyły 1.4 Materiały wypływające (ciekłe) płyny, gazy, pary, dymy, mgły 1.5 Zdarzenia uwarunkowane geomechanicznie zawalenia, zapadnięcia, osunięcia gruntu, upadki kamieni 1.6 Niedogodne przestrzenie ruchu ciasnota, nieergonomiczne wymiary pomieszczeń, (komunikacyjne) kolizje 1.7 Niebezpieczne nawierzchnie krawędzie, naroża, ostre, spiczaste występy, przedmioty (posadzki) wystające z posadzek, nawierzchnie śliskie, nawierzchnie narażone na oblodzenie i wysoką 1.8 Niebezpieczna nawierzchnia stawiania stóp temperaturę miejsca śliskie, mokre, oblodzone, zatłuszczone, zaoliwione, miejsca wzniesień, zagłębienia, nieporządek, pochyłości 1.9 Warunki utrudnione miejsca sklejania się, ruchome płaszczyzny, miejsca w których mogą tworzyć się pętle, zagrożenia odrzutem, praca pod ziemią, pod wodą, stan nieważkości 1.10 Zagrożenia związane z energią elektryczną napięcie dotyku, pole elektryczne, pole magnetyczne, łuk elektryczny, ładunki elektrostatyczne 19

21 1.11 Zagrożenie pożarowe i wybuchowe układy palne, źródła zapalenia, żar, otwarty płomień, iskry, rozgrzane powierzchnie, mieszaniny wybuchowe, materiały zapalne, nagromadzenie tlenu 1.12 Nadciśnienie, podciśnienie, zmiany ciśnienia sprężone powietrze i gazy techniczne, pary i ciecze pod ciśnieniem 1.13 Klimat temperatura, wilgotność i ruch powietrza, promieniowanie cieplne, zanieczyszczenia powietrza, opady atmosferyczne, mgła, oblodzenie, burze 1.14 Oświetlenie natężenie oświetlenia, równomierność oświetleniamiejscowego i ogólnego, kontrast, pole widzenia, oślepianie, barwy świetlne, efekt stroboskopowy 1.15 Hałas hałas stały, okresowy, pulsujący 1.16 Wibracja miejscowa, ogólna 1.17 Niedostateczna sygnalizacja sygnały słabe, zakłócenia, sygnały nierozpoznawalne 1.18 Promieniowanie jonizujące (alfa, beta, gamma), elektromagnetyczne, podczerwone, ultrafioletowe, Promieniowanie X, mikrofale, promieniowanie laserowe 2. Zagrożenia chemiczne 2.1 Substancje chemiczne substancje toksyczne, drażniące, żrące, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne, powodujące alergie 2.2 Reakcje chemiczne wyzwalające (uwalniające ) substancje, wyzwalające (uwalniające) energię (reakcje egzotermiczne) 3. Zagrożenia biologiczne 3.1 Żywe komórki mikroorganizmy, bakterie, wirusy, pleśnie, grzyby, glony jednokomórkowe, komórki zwierzęce i ludzkie, kultury tkanek 3.2 Części składowe komórek komponenty biologiczne, aktywne enzymy, biomasa 3.3 Makroorganizmy rośliny, zwierzęta 4. Fizyczne i psychiczne czynniki zagrożenia 4.1 Niewłaściwe obciążenia fizyczne 4.2 Nadmierne obciążenie psychiczne brak ruchu, jednostronne obciążenie ciała, nadmierne obciążenie statyczne i dynamiczne Zmęczenie psychiczne, monotonia, stres, psychiczne przeciążenie 5. Czynniki zagrożenia związane z organizacją pracy, łącznie z uwarunkowaniami socjologicznymi 5.1 System organizacji regulacja obowiązków, zadania, kompetencje, organizacja zakładu pracy, organizacja bezpieczeństwa 5.2 Przebieg pracy Regulacja zadań cząstkowych, przebieg pracy, podział i przydział robót, struktura pracy, zarządzania zakładu pracy, instrukcje 5.3 Aspekty socjologiczne treść pracy, zadania, relacje osobowe, komunikowanie się, partycypacja, zgodność, współdecydowanie 20

22 6. Względy osobowe jako czynnik zagrożenia brak kwalifikacji, umiejętności, doświadczenia, biegłość, nastawienie, motywacja, brak predyspozycji (przydatności) pod względem fizycznym, zdrowotnym, ograniczenia i przeciwwskazania do wykonywania określonej pracy, niewystarczające predyspozycje intelektualne i psychiczne Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy W zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracodawca: 1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, 2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (Art. 226 KP), 3) utrzymuje w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, 4) przeprowadza, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom, 5) wykonuje wstępne badania lekarskie (Art. 229). Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Szkolenie Minister Edukacji Narodowej zapewnił uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej (Art. 237). Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli: 1) zatrudnia do 10 pracowników albo, 2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "komisją bhp", jako swój organ doradczy i opiniodawczy. Metody eliminacji źródeł zagrożeń spowodowanych obecnością substancji chemicznych w środowisku pracy. Usuwanie odpadów Jednym ze źródeł zagrożenia zdrowia pracowników i środowiska jest niewłaściwe likwidowanie odpadów chemicznych, powstających w toku procesów technologicznych. 21

23 Wszystkie odpady chemiczne oraz opakowania po substancjach szkodliwych powinny być przechowywane w specjalnych, właściwie oznakowanych pojemnikach. Usuwanie odpadów toksycznych powinno się odbywać zgodnie z odpowiednimi procedurami opracowanymi na przykład na podstawie informacji podanych w Kartach Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych. W razie braku możliwości prawidłowego niszczenia odpadów należy je przekazać do jednostek wyspecjalizowanych w tym zakresie. Pośrednie metody eliminacji zagrożeń chemicznych Izolacja stanowisk pracy Jednym z rozwiązań technicznych eliminujących zagrożenia chemiczne jest izolacja stanowisk pracy, polegająca na umieszczaniu stanowisk, na których pracownik jest narażony na działanie substancji niebezpiecznych, w osobnych, specjalnie zabezpieczonych pomieszczeniach. Automatyzacja i robotyzacja procesów technologicznych Przetwórstwo tworzyw sztucznych, nakładanie powłok ochronnych oraz odlewnictwo to najważniejsze procesy technologiczne, w których są stosowane roboty przemysłowe. Najbardziej zaawansowana jest obecnie robotyzacja obsługi wtryskarek do tworzyw sztucznych. Zastosowane roboty w procesie produkcji detali z tworzyw sztucznych metodą wtrysku wykonują, zamiast człowieka, czynności załadowczo-wyładowcze, czyszczenie i smarowanie form oraz wyjmowanie gotowych elementów z formy. Ergonomia jako dziedzina kształtowania bezpiecznych warunków pracy Jedna ze współczesnych definicji szeroko pojętej ergonomii i zawierająca cel jej działania brzmi: ergonomia jest dziedziną nauki i praktyki, której celem jest kształtowanie działalności człowieka - w tym przede wszystkim pracy - odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych właściwości. Zadania ergonomii Zadaniem ergonomii w praktyce jest optymalne projektowanie wszystkich elementów pracy w oparciu o tę wiedzę oraz analiza i ocena istniejących warunków pracy w celu jej optymalizacji. Kultura bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwie Kulturę bezpieczeństwa można kształtować m.in. przez: postawę kierownictwa (promowanie bezpieczeństwa jako wartości w firmie zapewnianie odpowiednich środków na bezpieczeństwo), informowanie o ryzyku zawodowym (utrzymywanie świadomości pracowników co do występujących w pracy zagrożeń oraz sposobów ochrony przed nimi), szkolenia (które polegają na edukacji oraz trenowaniu właściwych zachowań), motywowanie do bezpiecznego zachowania (np. programy modyfikacji zachowań), monitorowanie klimatu bezpieczeństwa, monitorowanie warunków pracy. Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez niezawodność wyposażenia Zwiększona niezawodność elementów maszyny ogranicza ekspozycję na zagrożenia, albowiem zmniejsza częstotliwość zakłóceń, które należy usuwać. Dotyczy to zarówno systemów przenoszenia mocy (część robocza) jak i systemów sterowania, funkcji bezpieczeństwa i innych funkcji maszyny. Należy przy tym stosować środki i elementy związane z bezpieczeństwem (np. czujniki) o znanych parametrach niezawodności. Ograniczenie ekspozycji na zagrożenia poprzez mechanizację lub automatyzację ładowania (podawania) lub rozładowywania (usuwania). Faza podawania lub usuwania materiałów, narzędzi, oprzyrządowania lub innych elementów jest fazą newralgiczną dla zachowania bezpieczeństwa w procesie obsługi maszyn. Ocenia się, że ok. 80% wypadków przy pracy ma miejsce w jakiejś fazie transportu. 22

24 Ograniczanie ryzyka przez zastosowanie środków bezpieczeństwa Zagrożenia, których nie można wyeliminować przez rozwiązania konstrukcyjne, należy nadzorować przez zastosowanie środków bezpieczeństwa. Środki bezpieczeństwa to ogół przedsięwzięć mających na celu zminimalizowanie ryzyka do poziomu tolerowalnego. Techniczne środki bezpieczeństwa Do technicznych środków bezpieczeństwa zalicza się urządzenia ochronne i uzupełniające. Ich dobór i stosowanie musi być poprzedzone dogłębną oceną ryzyka. Zabezpieczenie urządzeń napędowych Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby (Art. 215 KP): 1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy, 2) uwzględniały zasady ergonomii. Ogólne przepisy dotyczące obsługi i stosowania maszyn oraz innych urządzeń technicznych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 129, poz. 844 ze zm.). Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego. W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia, należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą ( 54). Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami. Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecznych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów. Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy. Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa, zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz w Polskich Normach. Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji technicznoruchowej. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu. 23