A-1, A-2, A-8 RAPORT tom 1

Transkrypt

1 R APORT t tom 1

2 A-1, A-2, A-8 RAPORT tom 1 Warszawa

3 RAPORT ( 1 ) RAPORT tom 1 Warszawa 2012 Redaktor prof. dr hab. Sławomir Kadrow slawekkadrow@gmail.com Komitet Redakcyjny prof. dr hab. Zbigniew Bukowski prof. dr hab. Bogusław Gediga prof. dr hab. Aleksander Kośko prof. dr hab. Janusz Kruk Redakcja Narodowy Instytut Dziedzictwa ul. Szeroki Dunaj 5, Warszawa raport@nid.pl Tom recenzowali prof. dr hab. Jerzy Libera prof. dr hab. Andrzej Rozwałka Sekretarze redakcji Michał Bugaj, Zbigniew Misiuk, Jakub Wrzosek Redakcja językowa Laura Bakalarska, Tadeusz Sadowski, Michał Bugaj, Zbigniew Misiuk, Jakub Wrzosek Projekt graficzny i redakcja techniczna Piotr Berezowski Opracowanie graficzno-techniczne Indingo S.C. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2012 Zdjęcia na okładce przód fot. I. Dolata-Daszkiewicz (Domasław, stan , gm. Kobierzyce, woj. dolnośląskie, fot. z Archiwum IAiE PAN, Wrocław) tył fot. S. Gronek (Bodzia, stan. 1, gm. Lubanie, woj. kujawsko-pomorskie, fot. z Archiwum IAiE PAN, Poznań) ISBN Druk ProPrint Nakład 500 egz. 4

4 A-1, A-2, A-8 Spis treści 8 Od redakcji 9 From the Editors A-1, A-2, A-8 Iwona Sobkowiak-Tabaka, Jacek Kabaciński 11 Ratownicze badania wykopaliskowe Zespołu Archeologicznych Badań Ratowniczych przy Ośrodku Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w latach na trasach budowy autostrad 40 Rescue excavation research conducted by the Team for Rescue Archaeological Research of the Centre for Prehistoric and Medieval Research of the Institute for Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences (PAN) in motorway construction routes in years A-1 Błażej Muzolf, Piotr Kittel, Przemysław Muzolf 43 Sprawozdanie z prac badawczych na wielokulturowym kompleksie osadniczym w miejscowości Smólsk, stanowisko 2/10, gm. Włocławek, woj. kujawsko pomorskie 64 Report on research work in a multicultural settlement complex in Smólsk, site 2/10, Włocławek commune, kujawsko-pomorskie voivodeship Wojciech Siciński, Dominik Płaza, Piotr Papiernik 65 Sprawozdanie z badań archeologicznych w miejscowości Kruszyn, stanowisko 10, gm. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie, w 2008 roku 84 Report on archaeological research in Kruszyn, site 10, Włocławek commune, kujawsko-pomorskie voivodeship, carried out in 2008 Ireneusz Marchelak, Anna Nierychlewska, Iwona Nowak 85 Badania ratownicze na stanowisku 3 w Ludwinowie, gm. Włocławek, woj. kujawsko- -pomorskie, w latach Rescue research at the site 3 in Ludwinowo, Włocławek commune, kujawsko-pomorskie voivodeship, carried out in Rafał Brzejszczak, Anna Wybrzak 109 Sprawozdanie z badań ratowniczych na stanowisku 2 i 2A w Łękach Majątku, gm. Krzyżanów, woj. łódzkie, przeprowadzonych w 2008 roku 121 Report on rescue research at the site 2 and 2A in Łęki Majątek, Krzyżanów commune, łódzkie voivodeship, carried out in Raport Marcin Bohr, Teresa Dobrakowska, Mariusz Dobrakowski 123 Osada kultury łużyckiej na stanowisku Wyrazów 1, gm. Blachownia, woj. śląskie 137 The settlement of the Lusatian culture at the Wyrazów site 1, Blachownia commune, śląskie voivodeship Marcin Bohr, Teresa Dobrakowska, Mariusz Dobrakowski 139 Osady kultur łużyckiej i przeworskiej na stanowisku Ligota Woźnicka 1, gm. Woźniki, woj. śląskie 162 Settlements of the Lusatian culture and the Przeworsk culture at the Ligota Woźnicka site 1, Woźniki commune, śląskie voivodeship 5

5 RAPORT ( 1 ) Marcin Bohr, Teresa Dobrakowska, Mariusz Dobrakowski 163 Badania na osadzie kultury łużyckiej w Wieszowie, stanowisko 8, gm. Zbrosławice, woj. śląskie 181 Research on the settlement of the Lusatian culture in Wieszowa, site 8, Zbrosławice commune, śląskie voivodeship A-2 Lucyna Domańska, Seweryn Rzepecki, Przemysław Makarowicz, Jacek Górski, Adam Wawrusiewicz, Łukasz Solecki, Karolina Kot, Magdalena Piotrowska, Maciej Ficyk, Marcin Wąs 183 Wyniki ratowniczych badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach na stanowisku Polesie 1, gm. Łyszkowice, woj. łódzkie 214 Results of rescue excavation research carried out in years at the Polesie site 1, Łyszkowice commune, łódzkie voivodeship Justyn Skowron, Piotr Świątkiewicz 217 Wyniki badań wykopaliskowych wykonanych w 2008 roku w Zajrzewie, stanowisko 1, gm. Dmosin, woj. łódzkie 236 Results of excavation research carried out in 2008 in Zajrzew, site 1, Dmosin commune, łódzkie voivodeship Piotr Świątkiewicz, Paweł Zawilski 237 Wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w 2008 roku we Wrzeczku, stanowisko 1, gm. Łyszkowice, woj. łódzkie 253 Results of archaeological research carried out in 2008 in Wrzeczko, site 1, Łyszkowice commune, łódzkie voivodeship A-4 Monika Marciniak, Artur Stanisławski 255 Badania archeologiczne na trasie budowy autostrady A-4 na stanowisku Sadków 3, gm. Kąty Wrocławskie, woj. dolnośląskie, w latach Archaeological research on the A-4 motorway construction route at the Sadków site 3, Kąty Wrocławskie commune, dolnośląskie voivodeship, in Justyna Kolenda, Krystian Chrzan 281 Wczesnośredniowieczna osada na stanowisku 3 w Sadkowie, gm. Kąty Wrocławskie, woj. dolnośląskie. Badania na trasie budowy autostrady A-4 w latach The early medieval settlement at the site 3 in Sadków, Kąty Wrocławskie commune, dolnośląskie voivodeship. Research on the A-4 motorway construction route in Paweł Jarosz, Anita Szczepanek, Marcin Wołoszyn 303 Ratownicze badania wykopaliskowe na stanowiskach 6 i 8 w Zakrzowcu, gm. Niepołomice, woj. małopolskie, w 2007 roku 320 Rescue excavation research at sites 6 and 8 in Zakrzowiec, Niepołomice commune, małopolskie voivodeship in 2007 Przemysław Dulęba, Jerzy Okoński, Marcin M. Przybyła, Magdalena Suchorska-Rola 321 Ostatnie sezony badań na terenie kompleksu stanowisk Zagórze 2 Staniątki 26, gm. Niepołomice, woj. małopolskie 341 Last seasons of research in the territory of the complex of Zagórze 2 Staniątki 26 sites, Niepołomice commune, małopolskie voivodeship Jerzy Okoński 343 Badania na stanowisku 3 w Żyrakowie, gm. loco, pow. dębicki, woj. podkarpackie, w latach Research at the site 3 in Żyraków, loco commune, Dębica county, podkarpackie voivodeship, in 2007 and 2008 A-8 Mirosław Furmanek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski 367 Wyniki badań ratowniczych prowadzonych przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego w związku z budową Autostradowej Obwodnicy Wrocławia 393 Results of rescue research conducted by the Institute of Archaeology of the University of Wrocław in connection with the construction of the Motorway Ring-Road of Wrocław 6

6 A-1, A-2, A-8 Leszek Żygadło 395 Nowa Wieś Wrocławska 13 badania osady z młodszego okresu przedrzymskiego na obwodnicy Wrocławia 409 Nowa Wieś Wrocławska 13 research on a settlement from the late pre-roman period on the ring-road of Wrocław Bogusław Gediga 411 Ratownicze badania wykopaliskowe na stanowiskach 10, 11, 12 w Domasławiu, gm. Kobierzyce na Dolnym Śląsku, w latach Rescue excavation research at sites 10, 11 and 12 in Domasław, Kobierzyce commune, dolnośląskie voivodeship, in years Marta Mozgała, Tomasz Murzyński 421 Osadnictwo neolityczne na stanowiskach Domasław 10, 11, 12, gm. Kobierzyce 428 Neolithic settlement at sites 10, 11 and 12 in Domasław, Kobierzyce commune Aneta Buchner 429 Kompleks osadowy ludności kultury unietyckiej z wczesnej epoki brązu na stanowisku Domasław 10, 11, 12, gm. Kobierzyce 443 The settlement complex of the population of the Únětice culture from the Early Bronze Age at the Domasław site 10, 11, 12, Kobierzyce commune Marek Anioła, Krzysztof Nowaczyk, Lubomiła Nowaczyk, Agnieszka Zarzycka 445 Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z epoki brązu na stanowiskach Chrzanów 4 oraz Domasław 10-12, gm. Kobierzyce, woj. dolnośląskie 460 A graveyard of the population of the Lusatian culture dating back to the Bronze Age at the Chrzanów site 4 and the Domasław site 10-12, Kobierzyce commune, dolnośląskie voivodeship Anna Józefowska, Dagmara Łaciak 463 Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza na stanowisku Domasław 10-12, gm. Kobierzyce 482 The graveyard of the population of the Lusatian culture from the Early Iron Age at the Domasław site 10-12, Kobierzyce commune Leszek Żygadło, Lidia Kamyszek, Monika Marciniak, Grzegorz Suchan 483 Osadnictwo kultury lateńskiej i kultury przeworskiej na stanowisku w Domasławiu, gm. Kobierzyce, woj. dolnośląskie 507 Settlements of the La Tène culture and the Przeworsk culture at the site in Domasław, Kobierzyce commune, dolnośląskie voivodeship S-7 Małgorzata Byrska-Fudali, Marcin M. Przybyła 509 Badania ratownicze na stanowisku 2 w Modlniczce, gm. Wielka Wieś 550 Rescue research at site 2 in Modlniczka, Wielka Wieś commune Paweł Jarosz, Ewa Włodarczak, Piotr Włodarczak 555 Ratownicze badania autostradowe w dolinie Wisły Kraków-Bieżanów, stanowisko Motorway-related archaeological rescue works in the Vistula Valley Kraków-Bieżanów, site 33 DK-19 Sylwester Czopek, Dariusz Niemasik, Wojciech Pasterkiewicz 577 Wstępne wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku 117 w Rzeszowie zlokalizowanym na obwodnicy miasta 593 Preliminary results of excavation research carried out at the site 117 in Rzeszów located on the city ring-road 595 Pamięci Jerzego Okońskiego ( ) 596 In memory of Jerzy Okoński ( ) 7

7 DK-19 raport (1). Warszawa 2012, isbn Sylwester Czopek*, Dariusz Niemasik**, Wojciech Pasterkiewicz Wstępne wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku 117 w Rzeszowie zlokalizowanym na obwodnicy miasta Abstract Czopek S., Niemasik D., Pasterkiewicz W Preliminary results of excavation research carried out at the site 117 in Rzeszów located on the city ring-road. Raport (1). Warszawa, The site 117 in Rzeszów (AZP /83) was discovered in Rescue excavation research was carried out in connection with the construction of the city ring-road in 2006 and The examination of the area of 117 ares led to the discovery of materials and objects from the Neolithic Age (Linear Band Pottery culture and Malice culture), from the Early Bronze Age (Trzciniec culture), the Early Iron Age (Tarnobrzeg Lusatian culture) and the modern period (16th-19th century). In each of these periods we come across remains of settlement relics settlements, encampment (?), traces of economic activity. The most intense traces were left by the population of the Tarnobrzeg Lusatian culture. Keywords: Rzeszów, Neolithic Age, Early Bronze Age, Early Iron Age Zagadnienia wstępne Stanowisko 117 w Rzeszowie (Rzeszów-Załęże), numer AZP /83, leży na trasie tzw. północno-zachodniej obwodnicy miasta, stanowiącej połączenie między autostradą A-4 i drogą ekspresową S-19 (węzeł w Terliczce), a drogą krajową E-4 (Rzeszów-Przemyśl). Stanowisko to zostało odkryte w trakcie badań powierzchniowych, prowadzonych w 2004 roku przez Fundację Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego. Pracami kierował dr hab. Andrzej Pelisiak. W 2006 roku przeprowadzono badania sondażowe, które dały pozytywny wynik i pozwoliły na podjęcie decyzji o konieczności realizacji programu ratowniczych wykopalisk szeropkopłaszczyznowych, które rozpoczęto niezwłocznie, już w tym samym roku. Zasadnicza ich część była przeprowadzona w 2007 roku. Inwestorem był Miejski Zarząd Dróg i Zieleni w Rzeszowie, a wykonawcą Muzeum Okręgowe. W sumie przebadano 117 arów, odkrywając 410 obiektów wziemnych i 4223 artefakty (w tym 3637 fragmentów ceramiki, 273 zabytki krzemienne i ze skał niekrzemiennych, 305 brył polepy, 3 fragmenty naczyń szklanych, 3 kości, jeden kafel, jeden nieokreślony przedmiot żelazny) o różnej chronologii. Główne wyniki badań zaprezentowano w krótkim sprawozdaniu (Czopek et al. 2007). Prezentowany tu artykuł jest zatem kolejną, pogłębioną próbą podsumowania wykopalisk z lat Omawiane stanowisko (Ryc. 1) zajmuje niewielkie wyniesienie w obrębie dna rozległej doliny Wisłoka (odległość od obecnego koryta wynosi 1700 m), stanowiącej część tzw. Pradoliny Podkarpackiej. Z drugiej strony stanowisko jest oddalone o 1300 m od krawędzi Przedgórskiego Płaskowyżu Lessowego. Wysokości bezwzględne w obrębie stanowiska wynoszą m n.p.m., przy czym kulminacja znajduje się w centralnej części objętej badaniami. Wartości względne są w tym miejscu niewielkie, dno doliny leży bowiem na wysokości m n.p.m. Należy jednak zaznaczyć, że w czasie, w którym stanowisko było użytkowane, sytuacja była zupełnie inna. Wypełnienie dna doliny Wisłoka, podobnie jak miało to miejsce w innych częściach Pradoliny Podkarpackiej, ma stosunkowo późną, wręcz * Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, ul. Hoffmanowej 8, Rzeszów, sycz@archeologia.rzeszow.pl ** darniem@gmail.com 577

8 RAPORT ( 1 ) historyczną metrykę (Starkel et al. 2002). Rzeka Wisłok także zmieniała swoje koryto (obecne zostało ukształtowane dopiero w czasach nowożytnych), a więc również warunki hydrograficzne różniły się od obecnych (Półćwiartek 1995, 84-98). W odległości zaledwie 500 m od omawianego stanowiska mamy widoczny dowód tych zmian w postaci tzw. Starego Wisłoka, będącego jednym z dawnych koryt tej rzeki. Być może także przylegający od północy, bezpośrednio do granic badanego terenu, staw jest podobnym reliktem. Teren stanowiska pokrywają utwory gliniaste i pyłowe, pod którymi zalegają piaski i gliny, w tym także pochodzenia aluwialnego. Warto zwrócić uwagę, że stanowisko położone jest w terenie zabudowanym, a jego północno-zachodnia cześć została już zapewne całkowicie zniszczona. W tym miejscu znajduje się bowiem Zakład Karny Załęże oraz zabudowana parcela. Nie bez wpływu na stan zachowania stanowiska wpływa też głęboki rów melioracyjny, biegnący wzdłuż osi badań (przebiegu planowanej inwestycji) oraz drogi i gospodarstwo rolne znajdujące się w części wschodniej, które wyłączono z programu badań. Kultura ceramiki wstęgowej rytej Najstarsza faza osadnictwa na stanowisku 117 w Rzeszowie przypada na okres neolitu i jest reprezentowana przez kulturę ceramiki wstęgowej rytej. Jej pozostałości pochodzą z niedużego obszaru (60 40 m), zlokalizowanego w pobliżu najwyższej części stanowiska (Ryc. 2). Odkryto 11 obiektów nieruchomych, które charakteryzują się różnorodnością form, a w ich wielkościach można wyróżnić dwa przedziały. Pierwszą grupę stanowią obiekty o kolistym kształcie i średnicy sięgającej cm (obiekty: 62, 82, 153, 260). W przekroju pionowym mają lekko odwrotnie trapezowaty kształt i są Ryc. 1. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Lokalizacja stanowiska z zaznaczonym przebiegiem inwestycji drogowej wg: Mapa Topograficzna Polski. Rzeszów os lecia, M C-c-1, 1:10 000, Warszawa 2000 Fig. 1. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. The location of the site with the marked course of the road investment acc. to: Mapa Topograficzna Polski Topographic Map of Poland Rzeszów oś lecia, M C-c-1, 1:10 000, Warszawa 2000 zagłębione do 50 cm (Ryc. 3:1). Drugą kategorię tworzą obiekty o nieregularnym, owalnym kształcie, wymiarach od cm długości do cm szerokości (obiekty: 39, 50, 58, 64, 72, 94). W profilu mają nieckowaty lub prostokątny kształt z dnem sięgającym maksymalnie do 70 cm (Ryc. 3:2-4). Mimo różnic w wielkości obiektów można zaobserwować w nich podobny układ nawarstwień. Przeważnie było to jednobarwne wypełniska o kolorze brązowym, czasem przewarstwione wkładkami jasnobrunatno-szarymi lub żółtą ziemią calcową. Większość z tych obiektów jest pozostałością jam o charakterze gospodarczym lub zasobowym. W trakcie badań natrafiono także na jamę budowlaną (gliniankę), powstałą w wyniku wybierania gliny (obiekt 57). W rzucie poziomym miała ona owalny kształt o wymiarach cm i była naruszona przez jamę kultury trzcinieckiej. W przekroju natomiast miała nieregularny, nieckowaty kształt o nierównym dnie, rozdzielającym się na kilka mniejszych obiektów. W najgłębszym miejscu sięgała do głębokości 130 cm. Wypełnisko obiektu było złożone z kilku warstw uformowanych w wyniku procesów naturalnych lub kulturowych (wtórne wykorzystanie jako jamy śmietniskowej). W sąsiedztwie opisanych obiektów nie odkryto śladów dołków posłupowych, które mogłyby być interpretowane jako pozostałości budynku mieszkalnego. Powodem tego może być silna erozja podłoża oraz zniszczenie powierzchni stanowiska przez głęboką orkę. 578

9 DK-19 Ryc. 2. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Plan zbadanej części stanowiska z naniesionymi obiektami: (a) przebadana część stanowiska; (b) obiekty kultury ceramiki wstęgowej rytej; (c) obiekty kultury malickiej; (d) obiekty kultury trzcinieckiej; (e) obiekty tarnobrzeskiej kultury łużyckiej; (f) obiekty z okresu nowożytnego; (g) obiekty nieokreślone chronologicznie (plan sytuacyjno-wyskościowy, wyk. D. Śliwiak 2006 z uzupełnieniami D. Niemasika i W. Pasterkiewicza) Fig. 2. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A plan of the examined part of the site with plotted objects: (a) examined part of the site; (b) objects of the Linear Band Pottery culture; (c) objects of the Malice culture; (d) objects of the Trzciniec culture; (e) objects of the Tarnobrzeg Lusatian culture; (f) objects from the modern period; (g) objects with an unspecified chronology (topograph map prepared by D. Śliwiak 2006 and supplemented by D. Niemasik and W. Pasterkiewicz) 579

10 RAPORT ( 1 ) Ryc. 3. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór obiketów kultury ceramiki wstęgowej rytej Fig. 3. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of objects of the Linear Band Pottery culture 580

11 DK-19 Ryc. 4. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór ceramiki kultury ceramiki wstęgowej rytej Fig. 4. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of ceramic ware of the Linear Band Pottery culture W skład zespołu zabytków ruchomych, pozyskanych w trakcie badań, wchodzi duża ilość fragmentów naczyń, pojedyncze bryłki polepy, materiał krzemienny oraz wyroby ze skał niekrzemiennych. Zdecydowana większość z nich pochodzi z obiektów nieruchomych należących do kultury ceramiki wstęgowej rytej. Pojedyncze przedmioty znaleziono także w jamach kultury łużyckiej (obiekty: 43, 46, 47, 48, 63, 65, 256), a także w warstwie ornej. Wśród zbadanych obiektów tylko w kilku odkryto większy, liczący po kilkanaście sztuk, zbiór zabytków. Najliczniejszy zespół pochodzi z opisanego wyżej obiektu 57 jamy budowlanej. Zbiór ceramiki nie jest zróżnicowany pod względem cech technologicznych, morfologii i zdobnictwa. Zdecydowanie przeważają ułamki naczyń tzw. grubej roboty (ponad 70% całości). Wśród form dominują naczynia o proporcjach wycinka kuli z zagiętym do wnętrza wylewem. Czasami osiągają one duże rozmiary (wysokość do 30 cm). Jest to ceramika zdobiona wyłącznie ornamentami plastycznymi w postaci nalepianych guzów i niewielkich występów (Ryc. 4:2). Powierzchnie naczyń są przeważnie miękkie i łatwo ścieralne. Są to ułamki wykonane z gliny o dużej domieszce roślinnej oraz niewielkiej tłucznia ceramicznego i gruboziarnistego piasku. Mniej liczne są naczynia cienkościenne, tzw. delikatnej roboty (Ryc. 5). Jest to ceramika wytworzona jedynie z dobrze wyszlamowanej gliny, tylko sporadycznie występuje domieszka mineralna. Wyróżnia się ona twardością, równomiernym wypałem i charakterystyczną angobowaną powierzchnią. Zestaw naczyń nie jest zróżnicowany przeważnie są to czarki o odmiennych proporcjach i stopniu nachylenia wylewu. Wśród zdobień częstym motywem są linie ryte nacinane kreskami, które pokrywają całą powierzchnię naczynia. Przeważnie są to 2 lub 4 równoległe do siebie wątki, sporadycznie pojawiają się jednak układy złożone z 6 takich linnii. Towarzyszą im nacinania w formie kresek o różnych długościach. Ze stanowiska 117 pozyskano także liczne materiały krzemienne obejmujące 158 przedmiotów (Ryc. 6). W wytwórczości krzemieniarskiej występują zabytki reprezentujące pozostałości rdzeniowania, półsurowiec oraz narzędzia. Do pierwszej grupy należą znaleziska pojedynczych rdzeni wielopiętowych, głównie 581

12 RAPORT ( 1 ) Ryc. 5. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór ceramiki kultury wstęgowej rytej Fig. 5. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of ceramic ware of the Linear Band Pottery culture wiórowych o kształtach półstożkowatych. Główny rodzaj półsurowca stanowią wióry oraz ich fragmenty (62 sztuki). Mniej liczny zbiór tworzą także odłupki pochodzące z napraw (10). W grupie narzędzi (łącznie 29) dominują drapacze, przeważnie będące formami krępymi o lekko łukowatych drapiskach. Do ich wyrobu wykorzystywano przeważnie półsurowiec wiórowy. Inne rodzaje narzędzi są nielicznie. Znajduje się wśród nich 9 półtylczaków, 2 rylce, jedno narzędzie kombinowane oraz skrobacz. W opisywanym materiale zdecydowanie 582

13 DK-19 Ryc. 6. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór zabytków krzemiennych kultury ceramiki wstęgowej rytej Fig. 6. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of flint monuments of the Linear Band Pottery culture Ryc. 7. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Zabytki obsydianowe kultury ceramiki wstęgowej rytej Fig. 7. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. Obsidian objects of the Linear Band Pottery culture 583

14 RAPORT ( 1 ) Ryc. 8. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Kamienne ciosło kultury ceramiki wstęgowej rytej Fig. 8. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A stone oar of the Linear Band Pottery culture Chronologię odkrytych materiałów można odnosić do fazy żeliezowskiej (Pavúk 1969). Najprawdopodobniej należy je łączyć z podfazą IIa rozwoju tej kultury (Kadrow 1990, 63). Niektóre elementy świadczą także o możliwości usytuowania części materiałów w obrębie podfazy IIb. Chodzi tutaj głównie o motywy wykorzystujące zwielokrotnione linie ryte i towarzyszące im długie nacięcia. Związek z takim datowaniem wskazuje obecność importowanej ceramiki bukowogórskiej (Kaczanowska, Godłowska 2009, ) oraz składniki materiału krzemiennego głównie obsydian (Szeliga 2007, 296, 297). dominuje surowiec jurajski, podkrakowski (53%). Drugą pozycję pod względem liczebności zajmuje krzemień świeciechowski (11%). Niewiele przedmiotów zostało wykonanych z surowca czekoladowego, narzutowego i wołyńskiego (łącznie 11%). Duży udział surowcowy ma także obsydian (9%). Wykonywano z niego przeważnie wióry oraz pojedyncze narzędzia (Ryc. 7). 26 zabytków nie udało się określić surowcowo z powodu ich przepalenia. W trakcie badań pozyskano także pojedyncze zabytki wykonane z kamienia. Jest to fragment płyty ze śladami użytkowania oraz ciosło o asymetrycznym kształcie (Ryc. 8). Do ich wyrobu użyto łupka dynowskiego. Specyfika opisanego materiału znajduje analogie w zespołach znanych ze stanowisk z terenu Rzeszowa (stanowisko 3: Kadrow 1997; stanowisko 16: Kadrow 1990) oraz rejonu Przemyśla (Kormanice 1: Aksamit 1971). Posiada ponadto cechy technologiczne oraz surowcowe typowe dla inwentarzy kultury ceramiki wstęgowej rytej w późnym okresie jej rozwoju (Balcer 1983). Kultura malicka Oprócz kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku Rzeszów 117 znajdują się pozostałości młodszych faz osadnictwa neolitycznego, które należy wiązać z kulturą malicką. Są one reprezentowane przez jeden obiekt 187 odkryty w południowej części stanowiska, w pobliżu osady kultury ceramiki wstęgowej rytej (Ryc. 2). Potwierdza to tym samym tezę o lokalizowaniu stanowisk kultury malickiej w miejscach zajętych wcześniej przez kulturę ceramiki wstęgowej rytej (Kadrow 1990a, 43-51; Czekaj-Zastawny et al. 2004, 70). W rzucie poziomym obiekt tworzył owalny, jasnoszary zarys o wymiarach cm. W przekroju miał nieckowaty kształt z nierównym dnem, sięgającym w najgłębszym miejscu do głębokości 82 cm od powierzchni gruntu. Wypełnisko było uwarstwione, jasno- i ciemnoszare z wkładkami ziemi calcowej. Z eksploracji obiektu pozyskano niewielki zespół zabytków, na który składa się 27 wyrobów krzemiennych oraz 44 ułamki naczyń. Ryc. 9. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór zabytków krzemiennych kultury malickiej Fig. 9. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of flint monuments of the Malice culture 584

15 DK-19 Ryc. 10. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór ceramiki kultury malickiej Fig. 10. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of ceramic ware of the Malice culture Wśród materiałów krzemiennych przeważa półsurowiec i pozostałości produkcyjne wióry oraz odłupki, łuski i okruchy (Ryc. 9). W grupie narzędzi znajdują się 2 drapacze oraz 2 rylce. W całym materiale zdecydowanie przeważa krzemień czekoladowy. Sporadycznie występuje krzemień wołyński. Cechy krzemieniarstwa znajdują analogie w zespołach kultury malickiej znane z innych stanowisk (Kadrow 2006, 70). Wśród ceramiki występują formy cienkościenne, delikatnej roboty, w formie pucharków gruszkowatych (Ryc. 10:1, 2). Powierzchnia nosi ślady angoby i jest technologicznie podobna do spotykanej na naczyniach delikatnej roboty kultury ceramiki wstęgowej rytej. Są one ozdabiane ornamentem nakłuwanym w formie ukośnych pasm pojawiających się powyżej największej wydętości brzuśca. W materiale ceramicznym znajdują się także formy garnkowate o esowatym profilu (Ryc. 10:3, 4). Zdobią je ornamenty plastyczne w postaci guzków umiejscowionych pod krawędzią wylewu a także nacięcia na krawędzi. Opisane materiały najprawdopodobniej należy łączyć z wczesnymi etapami rozwoju kultury malickiej (Kadrow 1996, 68, 69). Świadczy o tym obecność ornamentu nakłuwanego oraz brak elementów późnych rzeszowskich. Kultura trzciniecka Horyzont trzciniecki na stanowisku nie jest zbyt dobrze czytelny. Reprezentują go nieliczne fragmenty ceramiki pochodzące głównie z młodszych obiektów, a więc znajdujące się na wtórnym złożu (np. obiekty: 20, 42, 43, 48, 78, 107, 169, 354). Tylko w pięciu przypadkach (obiekty: 47, 142, 146, 165, 339), ceramika kultury trzcinieckiej stanowiła jedyny inwentarz zabytkowy lub była materiałem najmłodszym. Wszystkie wymienione jamy (tj. 13) są zlokalizowane w centralnej partii stanowiska, w dość luźnym rozrzucie. Wyznaczają one strefę aktywności osadniczej ludności kultury trzcinieckiej w najbardziej dogodnym miejscu, tj. na kulminacji wyniesienia i jej obrzeżach. Obiekty, które można przypisać tej kulturze, były niewielkimi jamami o zbliżonych do owalu rzutach i nieckowatych profilach. Ich charakter i liczba świadczą o tym, że stanowisko można uznać za krótkotrwały ślad pobytu niewielkiej grupy ludzi. Kwestią otwartą jest w tym przypadku terminologia osada stabilna jednosezonowa, obozowisko, koczowisko (ślad penetracji; por. Makarowicz 2010, 84). Ceramika jest bardzo rozdrobniona. Zidentyfikowano zaledwie kilkadziesiąt fragmentów (około 1% całego zbioru ceramiki pozyskanej ze stanowiska). Z charakterystycznych cech należy odnotować klasyczne ukształtowanie krawędzi (Ryc. 11) oraz technologię z udziałem tłucznia kamiennego w masie ceramicznej i typowe, gładkie powierzchnie. Zdarzają się jednak fragmenty o zniszczonych powierzchniach. 585

16 RAPORT ( 1 ) Ryc. 11. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Ceramika kultury trzcinieckiej Fig. 11. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. Ceramic ware of the Trzciniec culture Niewątpliwie najciekawszym zabytkiem jest tutaj fragment naczynia (Ryc. 11:1) z obiektu 146, charakteryzujący się zdobioną, silnie profilowana krawędzią, znajdującymi się pod nią otworkami oraz umieszczoną poniżej listwą plastyczną wymodelowaną ze ścianek. Nie ma on precyzyjnej analogii, ale motyw zdobienia krawędzi poziome żłobki przerywane krótkimi, pionowymi jest typowym przykładem stylistyki trzcinieckiej, charakterystycznym dla wczesnej (klasycznej) fazy (Górski 2007, 49-55; Makarowicz 2010, 21, 22). Stanowisko 117 w Rzeszowie uzupełnia interesujący mikroregion kultury trzcinieckiej w północnej części Rzeszowa i w okolicznych miejscowościach (Czopek 2008). Część z należących do niego stanowisk była badana w związku autostradą A-4 (np. Terliczka 4-5). Tarnobrzeska kultura łużycka Materiały przypisane tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej stanowią największą część zasobu źródeł pozyskanych na stanowisku ok. 3 tysiące fragmentów ceramiki, tj. 83% całego zbioru. Jednocześnie związanych z nimi obiektów jest najwięcej, bo aż 198. Zajmują one przy tym w zasadzie cały zbadany obszar stanowiska (Ryc. 2). Brak ich jedynie w części północnej i południowej, co zapewne wskazuje na uchwycone krańce osady w tych właśnie częściach. Odpowiada to obszarowi wyraźnie już wypłaszczonemu w stosunku do kulminacji wyniesienia. Z kontynuacją obiektów tarnobrzeskiej kultury łużyckiej należy się liczyć poza linią rozgraniczenia inwestycji w kierunkach wschodnim i zachodnim. Uwzględniając ukształtowanie terenu można wnosić, że zbadano większą część osady. Obiekty wziemne opisywanej kultury są wewnętrznie zróżnicowane (Ryc ). Za najbardziej typowe należy uznać jamy zasobowe; owalne lub okrągłe w rzucie poziomym i prostokątne lub trapezowate w profilach. Należą one do obiektów średnich rozmiarów, bowiem średnice wahają się między 0,9 a 1,5 m, a głębokości oscylują około 1 m. Występują one najczęściej po kilka w bliskim sąsiedztwie, będąc zapewne wyznacznikami funkcjonujących niegdyś zagród. Ich uzupełnieniem są jamy nieregularne lub owalne, większych rozmiarów (średnice dochodzą do 3 m) o nieckowatych lub nieregularnych wypełniskach. Inny typ obiektów reprezentują dołki posłupowe. Niektóre z nich układają się w wyraźne zespoły, odpowiadające budynkom lub innym konstrukcjom naziemnym. Dobrym przykładem jest zgrupowanie dołków (obiekty ), tworzących zarys okręgu (Ryc. 15). Za wyjątkowe należy uznać obiekty rowkowe, będące pozostałością palisad (Ryc. 16). Zlokalizowano je w południowej części stanowiska. Ich morfologia wskazuje na to, że były one rowkami fundamentowymi, w które wstawione (wkopane) były słupy. Nie tworzą one jednej zwartej linii. Dokumentują raczej więcej niż jedną fazę zabudowy (lub w alternatywnej, choć mniej prawdopodobnej interpretacji, układ złożony wieloelementowy), stąd trudny do interpretacji przebieg. Generalnie można jednak mówić o konstrukcjach zbliżonych do okręgu lub owalu o średnicach kilkudziesięciu metrów. Wyraźne przerwy w zabudowie, zakończone dołkiem posłupowym, interpretować można jako wejścia. Dwa takie przypadki wykazują identyczną orientację od strony północno-wschodniej. Funkcja tych obiektów jest trudna do określenia. Na pewno nie były to konstrukcje obronne, które chroniłyby całości osady. Ta bowiem jest bardziej rozległa. W zasadzie można założyć tylko trzy różne interpretacje: istnienie wydzielonego miejsca na osadzie użytkowanego tylko przez część jej mieszkańców (i być może nie przez cały czas funkcjonowania osady); funkcję kraalu zagrody dla hodowanych zwierząt, za czym może przemawiać skrajna lokalizacja; 586

17 DK-19 uznanie założenia za łączące się ze sferą pozamaterialną, np. w typie miejsca łączącego się z kultem lub funkcją społeczną. Najbliższą analogię dla tych konstrukcji stanowi podobne założenie, znane z osady w nieodległej Terliczce (oddalonej o około 3,5 km), które jest datowane na IX wiek p.n.e. i z którym występują podobne trudności interpretacyjne (Hozer 2009, ). Ryc. 12. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór obiektów tarnobrzeskiej kulury łużyckiej Fig. 12. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of objects of the Tarnobrzeg Lusatian culture Zapewne większa część ze 175 obiektów, w których nie znaleziono żadnego materiału zabytkowego także powinna być przypisana tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej. Przekonują o tym podobna struktura i zróżnicowanie formalne oraz występowanie w bezpośrednim 587

18 RAPORT ( 1 ) Ryc. 13. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Obiekt 341 tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Fig. 13. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. The object 341 of the Tarnobrzeg Lusatian culture Ryc. 14. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Obiekt 389 tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Fig. 14. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. The object 389 of the Tarnobrzeg Lusatian culture sąsiedztwie jam łużyckich, z którymi obiekty te tworzą wyraźne skupiska. Warto przy tym nadmienić, że w większości tych ostatnich stwierdzono bardzo ubogi inwentarz zabytkowy, reprezentowany zaledwie przez kilka fragmentów ceramiki. Ruchomy materiał zabytkowy, poza nieokreślonym funkcjonalnie przedmiotem żelaznym, stanowi wyłącznie ceramika fragmenty naczyń i przęślików. Pod względem technologicznym dominuje ceramika tzw. grubej roboty, wykonana z domieszką tłucznia kamiennego, rzadziej ceramicznego. Zdecydowanie mniej liczne są fragmenty ceramiki gładkiej, brunatnej i czarnej, wykonane z masy w której obserwujemy mniejszą ilość domieszki tłucznia kamiennego i ceramicznego. Najliczniejszy jest zbiór garnków o chropowatych powierzchniach (Ryc. 17), często także ze śladami obmazywania i elementami zdobniczymi na brzuścu, w postaci listew plastycznych z odciskami placowymi lub samych tylko dołków palcowych. Spotyka się też guzki plastyczne. Stosunkowo rzadko występują otworki pod krawędzią. W grupie tej notujemy dość duże różnice wielkościowe od form dużych, zasobowych, po małe garnki. Druga grupa naczyń to misy. Występują one w kilku odmianach: o łukowatym profilu (Ryc. 18:8-10), zbliżone do stożkowatych, a także profilowane. Wykonane są najczęściej z gliny schudzanej domieszką tłucznia kamiennego i ceramicznego, i posiadają gładkie, a niektóre 588

19 DK-19 Ryc. 15. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Zespołu dołków posłupowych obiekty Fig. 15. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A complex of post-holes objects Ryc. 16. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Fragment stanowiska z jamami osadowymi oraz systemem rowków tarnobrzeskiej kultury łużyckiej: (a) obiekty tarnobrzeskiej kultury łużyckiej; (b) obiekty z okresu nowożytnego; (c) obiekty nieokreślone chronologicznie Fig. 16. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A fragment of the site with settlement hollows and a system of furrows of the Tarnobrzeg Lusatian culture: (a) objects of the Tarnobrzeg Lusatian culture; (b) objects from the modern period; (c) objects with an unspecified chronology 589

20 RAPORT ( 1 ) Ryc. 17. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór ceramiki tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Fig. 17. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of ceramic ware of the Tarnobrzeg Lusatian culture 590

21 DK-19 Ryc. 18. Rzeszów, stan. 117, woj. podkarpackie. Wybór ceramiki tarnobrzeskiej kultury łużyckiej Fig. 18. Rzeszów, site 117, podkarpackie voivodeship. A selection of ceramic ware of the Tarnobrzeg Lusatian culture 591

22 RAPORT ( 1 ) nawet silnie wygładzone powierzchnie. Warto zwrócić uwagę na obecność mis na wysokich pustych nóżkach. Kolejna grupa naczyń to kubki-czerpaki (Ryc. 18:2-7). Należą one do egzemplarzy stożkowatych lub półkulistych, a niektóre posiadają dno lekko wciśnięte do wnętrza. Są one formą nie mającą waloru datującego. Stosunkowo licznie występują fragmenty płaskich talerzy-placków (Ryc. 18:11-15). Są to egzemplarze mające jedną stronę dość dobrze wygładzoną, na drugiej, chropowatej, występują najczęściej dołki palcowe lub nie do końca przekłute otworki. Na niektórych fragmentach widoczne są też odciski prętów lub nawet plecionki. Naczynia zbliżone do wazowatych należą do rzadkości. Najczęściej zachowane są tylko ich fragmenty, łatwe do identyfikacji ze względu na charakterystyczną tektonikę (załom brzuśca lub wydzielona szyjka) lub staranne wykończenie powierzchni. Najlepiej zachowane są fragmenty naczynia o krótkiej, stożkowatej szyjce, zdobionego powyżej załomu motywem ukośnych rytych kresek (Ryc. 17:5). Opisana ceramika ma analogie na wielu osadach, w tym badanych w trakcie ostatniej akcji wykopaliskowej, prowadzonej w związku z budową autostrady A-4. Różni się ona jednak od dotychczasowych schematów ustalonych dla tarnobrzeskiej kultury łużyckiej (Moskwa 1976, 53-83) na podstawie materiałów cmentarzyskowych. Ogólny styl chropowate garnki o jajowatym lub workowatym profilu, talerze-placki, czerpaki odpowiada nie tylko tarnobrzeskiej kulturze łużyckiej, ale też i innym jej ugrupowaniom (np. górnośląskomałopolskiej kulturze łużyckiej), a nawet jednostkom ościennym (np. grupie czerepińsko-łagodowskiej lub zespołom typu Niepla). Wyjątkowy jest fragment gładzonego naczynia z ornamentem rytym w dolnej części (Ryc. 18:1). Zarówno jego forma, jak i wątek zdobniczy w dolnej części naczynia, wskazują na południowo-wschodnie (kultura Kozja-Saharna Kašuba 2000, 334) lub wschodnie (Melûkova 1989, tabl. 6, 8) koneksje i związek z wyróżnianą tam ceramiką specjalnego przeznaczenia. Jeżeli właściwe są przytoczone analogie, to zabytek ten może wskazywać na sam początek wczesnej epoki żelaza, lub nawet przełom epok brązu i żelaza według chronologii obowiązującej na ziemiach polskich. Pozostały materiał ruchomy wskazuje na datowanie osady tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w granicach jej III fazy (Moskwa 1976, ), chociaż stosunkowo mała liczba fragmentów naczyń z otworkami pod krawędzią może także wskazywać na jej starszą część. Okres nowożytny Ostatni horyzont chronologiczny, jaki można wyróżnić na stanowisku, łączy się z nielicznie występującym materiałem nowożytnym. Są to fragmenty 73 fragmenty ceramiki naczyniowej, jeden fragment kafla i 3 fragmenty przedmiotów szklanych, które można datować w dość szerokim przedziale XVI-XIX wieku, przy czym najliczniej występujące cechy, łączą się z wiekami XVII-XVIII. Świadczą o tym zarówno krawędzie naczyń, głównie garnków, jak i ornament, tzw. skośnej kratki, połączony z brązową glazurą (Czopek, Lubelczyk 1993). Z okresu nowożytnego pochodzą też niektóre obiekty, zwłaszcza rowy odwadniające w południowej części stanowiska. Wszystkie te elementy można zapewne powiązać z położonym w pobliżu kompleksem zabudowań dworskich, a wcześniej folwarku (Malczewski 1989, ). Podsumowanie Stanowisko 117 w Rzeszowie dostarczyło materiałów, które pozwalają na wydzielenie kilku horyzontów chronologicznych, w których na stanowisku funkcjonowały różne formy osadnicze (osady, obozowiska?). Epizody neolityczne, związane z kulturą ceramiki wstęgowej rytej i kulturą malicką, były zapewne krótkotrwałe, a stanowisko należy uznać za najdalej wysunięte na północ w stosunku do zwartej ekumeny tych jednostek na Przedgórskim Płaskowyżu Lessowym, w tym także w obecnych granicach miasta Rzeszowa (Czopek 1995, 11-15). Podobny charakter (może nawet bardziej krótkotrwały) mają ślady kultury trzcinieckej ze starszego okresu epoki brązu. Dopiero na przełomie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza doszło do powstania dłużej trwającej i znacznie większej osady tarnobrzeskiej kultury łużyckiej. Jej charakter jest analogiczny do innych, dużych i podobnie datowanych osad rozpoznanych w trakcie badań autostrady A-4, w tym położonych najbliżej w Terliczce i Łące. Najmłodsze ślady osadnicze, pochodzące już z okresu nowożytnego, należy łączyć z nieodległą zabudową dworską i działalnością gospodarczą prowadzoną na jej zapleczu. 592

23 DK-19 Bibliografia Aksamit T Z badań osady neolitycznej w Kormanicach pow. Przemyśl. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1967, Balcer B Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław. Czekaj-Zastawny A., Grabowska B., Zastawny A Nowe materiały kultury malickiej z badań na trasie autostrady A-4 w zachodniej Małopolsce: stanowisko Brzezie 17 i Targowisko 11, gm. Kłaj. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 24, Czopek S O pradziejach Rzeszowa raz jeszcze. W: M. Jarosińska (red.), Z przeszłości Rzeszowa. Rzeszów, Czopek S Aus den Forschungen über die Trzciniec- Kultur in der Rzeszów-Umgebung. Analecta Achaeologica Ressoviensia 3, Czopek S., Lubelczyk A Ceramika rzeszowska XIV- -XVIII wiek (= Zeszyty Naukowe Muzeum Okręgowego w Rzeszowie 3). Rzeszów. Czopek S., Niemasik D., Pasterkiewicz W Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na stan. 117 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 28, Górski J Chronologia kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej. Kraków. Hozer M Materiały kultury łużyckiej ze stanowiska 4 i 5 w Terliczce, pow. Rzeszów. W: S. Czopek, K. Trybała- Zawiślak (red.), Tarnobrzeska kultura łużycka źródła i interpretacje. Rzeszów, Kaczanowska M., Godłowska M Contacts between the Eastern and Western Linear Cultures In South-Eastern Poland. W: J. K. Kozłowski (red.), Interactions between different models of the Neolithization north of the Central European Agro-Ecological Barrier. Kraków, Kadrow S Osada neolityczna na stan. nr 16 w Rzeszowie na Osiedlu Piastów. Sprawozdania Archeologiczne 41, Kadrow S Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku 3 w Rzeszowie-Staromieściu. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18, Kadrow S Kultura Malicka. W: M. Kaczanowska (red.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi. Kraków, Kašuba M.T Rannee železo vlesostepi meždu Dniestrom i Siretom (kul tura Koziâ-Saharna). Stratum plus 3, Makarowicz P Trzciniecki krąg kulturowy wspólnota pogranicza Wschodu i Zachodu Europy. Poznań. Malczewski J Obecnie dzielnice Rzeszowa niegdyś przedmieścia i wsie podmiejskie. Rzeszów. Melûkova A. I Predskifskij period v stepâh Severnogo Pričernomor â. Kul tura predskifskogo perioda v lesostepnoj zone. W: A.I. Melûkova (red.), Stepi evropejskoj časti SSSR v skofo-sarmatskoe vremâ. Moskwa, Moskwa K Kultura łużycka w południowo-wschodniej Polsce. Rzeszów. Pavúk J Chronologie der Želiezovce-Gruppe. Slovenská árcheológia 17/2, Półćwiartek J Rzeka Wisłok w życiu i gospodarce człowieka doby nowożytnej. W: K. Ruszel (red.), Wisłok. Rola rzeki w krajobrazie naturalnym i kulturowym regionu. Rzeszów, Starkel L., Czopek S., Madeja J., Budek A., Harmata K Ewolucja środowiska a osadnictwo prehistoryczne na przedpolu brzegu Karpat w rejonie Sędziszowa i Rzeszowa. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 23, Szeliga M Der Zufluss und die Bedeutung des Karpatenobsidians in der Rohstoffwirtschaft der postlinearen. Donaugemeinschaften auf den polnischen Gebieten, W: J. K. Kozłowski, P. Raczky (red.), The Lengyel, Polgár and related cultures in the Middle/Late Neolithic in Central Europe. Kraków, Summary Sylwester Czopek, Dariusz Niemasik, Wojciech Pasterkiewicz Preliminary results of excavation research carried out at the site 117 in Rzeszów located on the city ring-road The site 117 in Rzeszów (Rzeszów-Załęże) AZP /83 is situated on the route of the so-called north-western city ringroad connecting the A-4 motorway (the junction in Terliczka) with the E-4 national road (Rzeszów-Przemyśl). Discovered during surface examinations in 2004, the site was examined by means of excavation in The total examined area was 117 ares. The aforementioned site occupies a small elevation within the bottom of an extensive valley of the Wisłok river (the distance from the current riverbed is 1,700 m), which constitutes a part of the Sub-Carpathian Proglacial Stream Valley. On the other hand, the site is situated 1,300 m away from the edge of the Pre-Mountainous Loess Plateau. Absolute heights within the borders of the site are m a.s.l., 593

24 RAPORT ( 1 ) with their culmination situated in the central part of the area covered by research. Relative values are small in this place, because the bottom of the valley is situated at an altitude of m a.s.l. Materials obtained from the site 117 in Rzeszów make it possible to separate a number of chronological horizons in which various settlement forms (settlements, encampments?) functioned at the site. Neolithic episodes connected with the Linear Band Pottery culture and the Malice culture probably existed for a short time, and the site should be regarded as a place situated farthest to the north of the concentrated ecumene of these units in the Pre-mountainous Loess Plateau, also within the current borders of the Rzeszów city. Traces of the Trzciniec culture from the early period of the Bronze Age are of similar nature, or existed perhaps for an even shorter time. A more permanent and much larger settlement of the Tarnobrzeg Lusatian culture was established only at the turn of the Bronze Age and the Early Iron Age. Its character is analogous to other similarly dated large settlements recognised during the examination of the A-4 motorway, including the nearest-situated settlements, i.e. in Terliczka and Łąka. The latest settlement traces, which date back to the modern period, should be associated with nearby manor buildings and economic activity in their back-up area. 594