ZABYTKI KULTURY LENDZIELSKIEJ ZE STAN. 21 W BOLECHOWICACH, WOJ. MAŁOPOLSKIE

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "ZABYTKI KULTURY LENDZIELSKIEJ ZE STAN. 21 W BOLECHOWICACH, WOJ. MAŁOPOLSKIE"

Sebastian Jakubowski
6 lat temu
Przeglądów:

1 MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XLI, 2016 ELŻBIETA TRELA-KIEFERLING ZABYTKI KULTURY LENDZIELSKIEJ ZE STAN. 21 W BOLECHOWICACH, WOJ. MAŁOPOLSKIE Abstract During intervention research conducted in 2014 on site 21 in Bolechowice, Zabierzów county, Lesser Poland Voivodeship (fig. 1), a single pit feature 1 (fig. 2) was discovered containing 12 flint items, including two cores and a burin (fig. 3), and 37 pottery fragments including fragments of a beaker on an empty stem and a horn-like handle of the vessel stretching upwards (fig. 4). Excavation work was carried out on the site in 2004 and a deposit of flint cores was discovered then (Trela-Kieferling 2009). The historic material obtained in the course of research so far allows for associating the examined Neolithic objects with the Modlnica Pleszow phase of the Lengyel culture. Keywords: flint cores, Lengyel culture Bolechowice gm. Zabierzów, woj małopolskie znajdują się w południowej części Wyżyny Ojcowskiej (Kondracki 2001, 255), a według innej terminologii to południowa część Płaskowyżu Ojcowskiego (Gilewska 1972, 250). Stanowisko 21 ulokowane jest na kulminacji lessowego cypla, od północy opadającego stromo ku dolinie Kobylanki, od południa ograniczonego szeroką doliną Rudawy (ryc. 1). Podczas badań interwencyjnych prowadzonych w 2004 r. na terenie stan. 21 w Bolechowicach, odkryto skład rdzeni krzemiennych (Trela-Kieferling 2009, 19-34). W 2014 r. przeprowadzono kolejne badania interwencyjne, tym razem na sąsiedniej działce położonej poniżej, na południowym, łagodnym na stoku lessowego cypla. W wykopie o pow. ok. 70 m 2 odkryto pojedynczą jamę zawierającą ceramikę i zabytki krzemienne. Była to spągowa cześć, nieregularnej w rzucie poziomym, trapezowatej w profilu jamy (ob. 1 ryc. 2). Zachowana partia obiektu miała miąższość ok. 30 cm, a maksymalny wymiar w partii przydennej wynosił 240 cm. Szaro-czarne, niejednolite wypełnisko było wyraźnie czytelne na tle żółtego calca. Z obiektu wydobyto 12 wyrobów krzemiennych i 37 fragmentów ceramiki. Zabytki ruchome Wyroby krzemienne Zabytki krzemienne wykonane są z krzemienia jurajskiego podkrakowskiego barwy brązowej i szarobrązowej. Surowiec jest słabej jakości z licznymi skazami. Na powierzchni oraz w ob. 1 znaleziono łącznie 15 wyrobów krzemiennych w tym: 2 rdzenie, wierzchnik, rylec, fragment wiórka i 10 odłupków (w tym 2 przepalone). 1. Rdzeń wiórowy (dł. 105 mm, szer. 79 mm, gr. 52 mm), jednopiętowy, o odłupni na szerszym boku (ryc. 3:1). Odłupnia z dwu boków ograniczona jest kilkoma odbiciami, miejscami posiada pozostawioną powierzchnię korową. Pięta przygotowywana jest odbiciami od boku. Tył i wierzchołek są zaprawione. Podczas eksploatacji, po odkryciu skaz na pięcie i na odłupni, podjęto nieudaną próbę stworzenia nowej odłupni na węższym boku. Formę porzucono. 2. Rdzeń odłupkowy, szczątkowy, o wielokrotnie przekształconej orientacji. Ostatnie negatywy są odłupkowe. 3. Rylec zagięty, zwielokrotniony, wykonany w części piętkowej fragmentarycznie korowego, krępego wióra (ryc. 3:2). 101

2 4. Pozostałe wyroby krzemienne: - masywny wierzchnik o zachowanych naturalnych płaszczyznach, z fragmentarycznym retuszem na wierzchołku, - 7 masywnych, częściowo korowych odłupków, - 5 drobniejszych odłupków, - fragment medialny niewielkiego regularnego wiórka (szer. 9 mm, gr. 2 mm). Ceramika 1. Niekompletny puchar na pustej nóżce (ryc. 4:1, 2). Forma o średniej grubości ścianek (9 mm), czasza szeroko rozchylona, umieszczona na cylindrycznej, wysokiej, pustej nóżce. Powierzchnia naczynia jest starannie wygładzona, błyszcząca. 2. Rożkowato wyciągnięte ku górze, pionowo przekłute ucho dużej amfory (ryc. 4:3). *** Omawiane neolityczne zabytki ceramiczne ze stan. 21 w Bolechowicach są związane z osadnictwem lendzielskiem 1. Puchar na pustej nóżce nawiązuje do form z Krakowa Nowej Huty-Pleszowa (Kaczanowska 2006, Ryc. 2:5), Michałowic (Czekaj-Zastawny, Milisauskas 1997, Ryc. 24:8, 25:2), Modlniczki st. 2 (Czekaj-Zastawny, Przybyła 2012, Ryc. 39:1). Nóżka pucharu jest wysoka, cylindryczna, czasza szeroko rozchylona. Ucho pionowo przekłute, rożkowato wyciągnięte ku górze jest dość częstym elementem (Rook, Ruszar 1986, 190); nawiązuje do form m.in. z Michałowic (Czekaj-Zastawny, Milisauskas 1997, Ryc. 24:1, 27:7), Modlnicy stan. 5 (Grabowska, Zastawny 2011, Tabl. I:a), Podłęża (Nowak 2010, Ryc. 10:1, 3), Tomaszowic (Rook, Ruszar 1986, Tabl. IV:3, 4, V:4). Zachowane fragmenty nie są zdobione; dodatkowo, łagodne, słabo zaznaczone przejście nóżki w czaszę wskazuje bardziej na grupę pleszowsko- -modlnicka kultury lendzielskiej. Zabytki krzemienne, a szczególnie rdzenie, potwierdzają to datowanie. Obecność zarówno odłupków korowych z wczesnej fazy rdzeniowania, jak i porzuconego rdzenia w towarzystwie rdzenia szczątkowego, potwierdzają wnioski z badań z r o prowadzeniu prac krzemieniarskich wewnątrz osady (Trela-Kieferling 2009, 22) i pozostawianiu częściowo wykorzystanych rdzeni i odpadków eksploatacyjnych w jamach. Muzeum Archeologiczne w Krakowie 1 W tym miejscu pragnę podziękować za konsultacje w zakresie zabytków ceramicznych Koledze Albertowi Zastawnemu. LITERATURA Czekaj-Zastawny A., Milisauskas S Neolityczne materiały z wielokulturowego stanowiska 27 (I) w Michałowicach, woj. krakowskie, Sprawozdania Archeologiczne 49, Czekaj-Zastawny A., Przybyła M. M Modlniczka 2, powiat krakowski cmentarzysko kultury ceramiki wstęgowej rytej i osady neolityczne, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków. Gilewska S Wyżyny Śląsko-Małopolskie, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. Tom 1: Polska południowa. Góry i wyżyny, Warszawa. Grabowska B., Zastawny A Materiały kręgu lendzielsko-polgarskiego ze stan. 5 w Modlnicy, pow. krakowski, [w:] J. Kruk, A. Zastawny (red.), Modlnica, st. 5 od neolitu środkowego do wczesnej epoki brązu Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków, Kaczanowwska M Środkowa faza rozwoju kultury lendzielskiej w Małopolsce grupa pleszowsko-modlnicka, [w:] M. Kaczanowska (red.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie I, Kraków, Kondracki J Geografia regionalna Polski, Warszawa. Nowak M Późna faza cyklu lendzielsko-polgarskiego w zachodniej Małopolsce w świetle wyników badań wykopaliskowych w Podłężu stanowisko 17 (powiat wielicki), Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 52, Rook E., Ruszar A Osada kultury lendzielskiej w Tomaszowicach, gm. Wielka Wieś, woj. krakowskie, Materiały Archeologiczne 23, Trela-Kieferling E Skład rdzeni krzemiennych ze stanowiska 21 w Bolechowicach, woj. małopolskie, Materiały Archeologiczne 37,

3 ELŻBIETA TRELA-KIEFERLING Lengyel Culture artefacts on site 21 in Bolechowice Zabierzów county Summary During intervention research conducted in 2014 on site 21 in Bolechowice, Zabierzów county, Lesser Poland Voivodeship (fig. 1), a single pit feature 1 (fig. 2) was discovered containing 12 flint items, including two cores and a burin (fig. 3), and 37 pottery fragments including fragments of a beaker on an empty stem and a horn-like handle of the vessel stretching upwards (fig. 4). Excavation work was carried out on the site in 2004 and a deposit of flint cores was discovered then (Trela-Kieferling 2009). The historic material obtained in the course of research so far allows for associating the examined Neolithic objects with the Modlnica Pleszow phase of the Lengyel culture. 103

Ryc. 1. Lokalizacja stan. 21 w Bolechowicach z wykorzystaniem wizualizacji Numerycznego Modelu Terenu programu ISOK oraz wykopów na stanowisku: A wykop z r. 2014 z ob. 1, B i C wykopy z 2004 r.

4 Ryc. 1. Lokalizacja stan. 21 w Bolechowicach z wykorzystaniem wizualizacji Numerycznego Modelu Terenu programu ISOK oraz wykopów na stanowisku: A wykop z r z ob. 1, B i C wykopy z 2004 r. z zaznaczonymi obiektami 104 Fig. 1. Location of site 21 in Bolechowice using Numerical Model Terrain visualizations ISOK programme and excavations on the site: A dig from 2014 with feature 1; B and C digs from 2004 with marked features

5 Ryc. 2. Rzut poziomy i profil ob. 1 Fig. 2. Plan and profile of feature 1 Ryc. 3. Wyroby krzemienne z ob. 1:1. rdzeń z krzem. jurajskiego, 2. rylec z krzem. jurajskiego; rys. Julia Kościuk Fig. 3. Flint stone objects from feature 1:1. Jurrasic flint core 2. burin from jurassic flint, drawing: Julia Kościuk 105

6 106 Ryc. 4. Ceramika z ob. 1:1. i 2. misa na pustej nóżce, rys. Joanna Religa, fot. Agnieszka Susuł; 3. ucho naczynia, rys. Joanna Religa Fig. 4 Pottery from features 1:1 and 2 bowl on a hollow stem, drawing: Joanna Religa, photo: A. Susuł; 3 handle of a vessel drawing: Joanna Religa

Podobne dokumenty

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22)

TOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny