WŁAŚCIWOŚCI GLEB ORGANICZNYCH KARKONOSKIEGO PARKU NARODOWEGO BOGACZ ADAM, ROMANOWSKA BLANKA, RYBKOWSKI PIOTR

Transkrypt

1 BOGACZ A., ROMANOWSKA B. & RYBKOWSKI P. 2004: Właściwości gleb organicznych Karkonoskiego Parku Narodowego. In: ŠTURSA J., MAZURSKI K. R., PALUCKI A. & POTOCKA J. (eds.), Geoekologické problémy Krkonoš. Sborn. Mez. Věd. Konf., Listopad 2003, Szklarska Poręba. Opera Corcontica, 41: WŁAŚCIWOŚCI GLEB ORGANICZNYCH KARKONOSKIEGO PARKU NAROOWEGO Properties of organic soils in the Karkonosze National Park BOGACZ AAM, ROMANOWSKA BLANKA, RYBKOWSKI PIOTR Akademia Rolnicza, Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego, ul. Grunwaldzka 53, Wrocław, PL Analizowano 4 profile reprezentujące gleby wytworzone na zwietrzelinach granitowych lub bezpośrednio na litej skale, klasyfikowane jako Fibri ystric Histosols. Badane torfy zaliczono do typu przejściowego, rodzaju Minero Sphagnioni i gatunku Eriophoro Sphagneti. W większości gleb obserwowano proces torfotwórczy. Badane poziomy charakteryzowały się różnym rozkładem torfu, wynoszącym 3873 %. Właściwości fizyczne poziomów organicznych wskazują na ich wysoką retencyjność oraz średnią i niską przepuszczalność wodną. Odczyn gleb był silnie kwaśny, a wartości stopnia wysycenia kompleksu sorpcyjnego (BS) z reguły nie przekraczały 30 %. Opisywane gleby wykazywały niską i bardzo niską zasobność w potas i magnez oraz zróżnicowaną zasobność w fosfor. Poziomy organiczne zawierały również średnie i wysokie zawartości siarki. 4 profiles of organic soil developed on weathered or lithic granite bedrock, classified as Fibri ystric Histosols were examined. The peat soils were assorted as the intermediate type, genius Minero Sphagnioni and spesies Eriophoro Sphagneti. Peat developing process was in progress in all profiles, and soil horizons indicated different humification degree varying from 38 to 73 %. Physical properties of organic horizons proved their high water retention capacity and medium and low water permeability. Soil reaction was strongly acidic, and base saturation did not exceed 30 %. The soils were poor and very poor in potasium and magnesium, whereas their supply in phosphorus varied significantly. Organic horizons contained medium and hight amounts of sulphur. Słowa kluczowe: gleby organiczne, klasyfikacja torfów, właściwości fizyczne i chemiczne gleb Keywords: organic soils, peat classification, physical and chemical properties of soils WSTĘP W Karkonoszach gleby organiczne wykształciły się zarówno na płaskich powierzchniach w piętrze subalpejskim, jak i na stokach w strefie regla górnego oraz dolnego. Gleby te przypominają pod względem wielu cech gleby torfowisk kołdrowych występujących w wielu rejonach Anglii, Szkocji czy Skandynawii (TOŁPA 1985). Ogólna powierzchnia gleb organicznych, występujących na obszarze Karkonoszy, szacowana jest na około 85 ha (MATUŁA & al. 1997), a ich miąższość nie przekracza zwykle dwóch metrów. Wiele gleb organicznych na terenie Karkonoszy znajduje się obecnie w stadium zastojowym 38

2 lub w fazie decesji potęgowanych uruchomionym procesem erozji (TOŁPA 1985). Celem prowadzonych badań była charakterystyka gleb organicznych różnych rejonów Karkonoszy. OBIEKTY I METOY BAAŃ o badań wytypowano 4 profile, charakteryzujące gleby organiczne ukształtowane w różnych piętrach wysokościowych. Profil nr. 1 reprezentuje glebę mułową doliny Łomnicy, profil nr. 2 glebę torfową Równi pod Śnieżką, profil nr. 3 glebę torfową, usytuowaną w strefie regla górnego pomiędzy Słonecznikiem a Pielgrzymami. Ostatni analizowany profil, nr. 4, to gleba torfowa piętra regla dolnego. Z badanych profilów pobrano do analiz laboratoryjnych próbki przy użyciu świdra torfowego typu Instorf. Profile analizowano do głębokości 150 cm lub do występującego płycej podłoża mineralnego. o oznaczania właściwości fizycznych (przepuszczalność wodna, gęstość objętościowa, właściwości retencyjne krzywa pf) próbki gleby pobierano w stanie nienaruszonym do aluminiowych bądź stalowych cylinderków Kopeckiego o objętość 100 cm 3. W zebranym materiale glebowym oznaczono: Ø popielność w wyniku spalenia gleby w piecu muflowym w temperaturze 550 C przez 4 godziny; Ø Ø Ø Ø Ø stopień rozkładu torfu analizowany przy zastosowaniu metod: SPEC (sodium pirophosphate extract colour), metody mikroskopowej oraz metody Von Posta; gęstość właściwą na podstawie popielności przy zastosowaniu formuły Zawadzkiego: W = 0,011A1,451; gdzie: W gęstość właściwa, A zawartość popiołu, 1,451 gęstość właściwa humusu; gęstość objętościową na podstawie objętości próbki glebowej pobranej do cylinderków Kopeckiego; właściwości retencyjne gleb w zakresie pf 02,9 przy zastosowaniu bloku piaskowego i kaolinowo piaskowego firmy Eijkelkamp. Próbki glebowe do oznaczeń niektórych właściwości fizycznych pobierano w 3 powtórzeniach. Średnie z trzech powtórzeń umieszczano w tabelach; Ø przepuszczalność wodną pionową w strefie nasyconej, wyrażoną w wartościach współczynnika K 10 metodą stałych ciśnień; Ø porowatość całkowitą na podstawie gęstości właściwej i objętościowej; Ø ph w H 2 O i 1M KCl potencjometrycznie (w stosunku roztwór gleba 2,5:1); Ø zawartość glinu (Al w ) i wodoru (H w ) wymiennego metodą Sokołowa; Ø zawartość azotu ogólnego metodą Kjeldahla; Ø zawartość węgla ogólnego i siarki ogólnej przy użyciu aparatu CSMAT 5500; Ø zasobność w P, Mg, K przy zastosowaniu wyciągów 0,5 M HCl; Ø udział kationów o charakterze zasadowym Ca 2, Mg 2, K, Na w wyciągach w 1M CH 3 COONH 4 o ph 7,0; Ø na podstawie kwasowości wymiennej (K w ) oraz sumy kationów o charakterze zasadowym (S) wyliczono efektywną pojemność wymienną kompleksu sorpcyjnego (CEC) oraz stopień wysycenia gleb kationami o charakterze zasadowym (V); Ø metodą mikroskopową oznaczono skład botaniczny oraz procentowy udział zachowanych szczątków roślinności bagiennej. Na podstawie tej analizy oraz opracowanego systemu genetycznej klasyfikacji torfów zaliczano torfy do odpowiedniego typu i rodzaju. 39

3 WYNIKI BAAŃ Geobotaniczna klasyfikacja poziomów torfowych Poziomy torfowe gleb, występujących na obszarze Karkonoszy, charakteryzował na ogół wysoki udział szczątków roślinnych Sphagnum spp. oraz Eriophorum spp. W niektórych poziomach, zwłaszcza powierzchniowych, obserwowano znaczny udział szczątków Carex spp., który wynosił niekiedy powyżej 35 % (Tab. 1.). Wśród analizowanych poziomów stwierdzono nieznaczny udział szczątków Bryales spp. i fragmentów drewna, kory, igieł świerka oraz krzewinek. Procent nierozpoznanych szczątków w analizowanej masie był zwykle niewielki i nie przekraczał 10 %. Udział poszczególnych grup roślin pozwolił zaklasyfikować większość analizowanych torfów do typu przejściowego, rodzaju mszarnego przejściowego Minero Sphagnioni i gatunku torfowo turzycowiskowego Sphagno Cariceti. Pozostałe próbki zaliczono do typu torfu wysokiego rodzaju mszarnego wysokiego Ombro Sphagnioni i gatunku wełniankowo torfowcowego Eriophoro Sphagneti (PN85/2500) (Tab. 1.). Właściwości fizyczne gleb W poziomach torfowych profilów z rejonu Karkonoszy stopień rozkładu torfu wahał się od 38 % w poziomie Ptpr profilu nr. 3 do 73 % w poziomie Otpr profilu nr. 1. (Tab. 2.). Obserwowany niekiedy znacznie wyższy stopień rozkładu torfów na powierzchni może być związany z silniejszym ich natlenieniem poprzez przesychanie warstw powierzchniowych profilów nr. 1 i 2, lub w wyniku intensywnego powierzchniowego przepływu natlenionych wód zasilających profile nr. 3 i 4 (Tab. 2.). Przedstawione tu dane potwierdzają również oznaczenia terenowe oraz wyniki analiz glebowych wyciągów pirofosforanowych SPEC, na podstawie których większość poziomów zaklasyfikowano do sapric, a stopień rozkładu, o wahał się od słabo rozłożonego torfu H4, przez dostatecznie rozłożony H5 do silnie rozłożonego H7. Popielność tych próbek glebowych kształtowała się w przedziale od 1,45 % w poziomie Otwy2 profilu nr. 2 do 74,65 % w poziomie Otpr profilu nr. 1. Poziomy powierzchniowe wykazywały tu wyższą popielność niż poziomy głębiej leżące. Wyższe wartości popielności były związane z namulaniem bądź okresowym przesychaniem poziomów powierzchniowych analizowanych profilów, co może, zdaniem ANRIESSE (1988), stymulować rozkład materii organicznej, czego wynikiem jest dalszy wzrost popielności. Gleby z obszaru Karkonoskiego Parku Narodowego cechowały się zróżnicowanymi wartościami gęstości objętościowej wynoszącymi od g cm 3 w poziomie torfu wysokiego Otwy2 profilu nr. 2 do 0,44 g cm 3 w poziomie Otpr profilu nr. 1 (Tab. 2.). W opisywanych glebach nie zaobserwowano tendencji do wzrostu wartości gęstości objętościowej w poziomach powierzchniowych w stosunku do poziomów głębiej leżących. Wynikało to prawdopodobnie ze zróżnicowanego składu botanicznego powierzchniowych poziomów torfowych gleby obserwowanych w profilach nr. 2 i 3 (Tab. 2.). Gęstość właściwa, jako najmniej zmienny parametr fizyczny, przyjmowała wartości z zakresu od 1,47 g cm 3 w poziomie Otwy2 profilu nr. 2 do 2,27 g cm 3 w zamulonym poziomie Otpr profilu nr. 1 (Tab. 2.). Wyliczone wartości porowatości całkowitej były wysokie i przekraczały na ogół 90 % (Tab. 2.). Przepuszczalność wodna poziomów gleb organicznych, jako jeden z ważniejszych parametrów opisujących cechy hydrologiczne obszarów bagiennych (BOELTER 1965), kształtowała się w szerokim zakresie od 1,08 * 10 3 cm s 1 w poziomie darniowym Od profilu nr. 1 do 4,89 * 10 8 cm s 1 w poziomie Ptwy profilu nr. 2. Na podstawie uzyskanych danych poziomy te zaliczono do klas średniej i bardzo niskiej przepuszczalności (O NEAL 1949) (Tab. 2.). W analizowanych profilach wartości wilgotności gleby przy pf2,0, opisywane jako polowa pojemność wodna, mieściły się w przedziale od 48,0 % w poziomie Ptpr profilu nr. 3, gdzie w składzie torfu dominowały szczątki Sphagnum spp. do 78,5 % w poziomie Otpr profilu nr. 1, w którym oprócz Sphagnum spp. główną masę szczątków stanowiły fragmenty Eriophorum spp. (Tab. 1.2.). Prawie dwukrotne różnice pomiędzy wartościami wilgotności, uzyskanymi w poszczególnych poziomach glebowych, wynikają z odmiennego składu botanicznego torfu, jego popielności i stopnia rozkładu (Tab. 1.2.). Zdolności słabo rozłożonych poziomów 40

4 Tab. 1. Stopień rozkładu oraz skład gatunkowy torfów z terenu Karkonoszy. Humification degree and composition peat plants fragments in the Giant Mts. Profil Profile epth [cm] % of not humificated plants fragments nie rozopoznane not Pozycja systematyczna torfu Systematic peat position Humification degree % rewno i kora wood and bark leaves krzewinki heather Sphagnum Bryales Carex identificated typ type rodzaj genus Eriophorum P MineroSphagnioni P MineroSphagnioni W OmbroSphagnioni W W OmbroSphagnioni OmbroSphagnioni P MineroSphagnioni P MineroSphagnioni P P P MineroSphagnioni MineroSphagnioni MineroSphagnioni Objaśnienia: nie stwierdzono. Explanation: not identificated. 41

5 Tab. 2. Właściwości fizyczne gleb organicznych Karkonoskiego Parku Narodowego. Physical properties of organic soils in the Karkonosze National Park. Numer profilu Profile number Poziom Horizon pobrania epth of samples [cm] SPEC Ash content % d.m. ρw ρo g cm 3 Pc % pf data in % v/v 1,5 2,0 2,7 pory >30μm pores % v/v pionowa Vertical permeability K10 cm s 1 1 Od Otpr Otpr YR 5/4 5YR 5/3 5YR 4/3 67,35 74,65 38,17 2,19 2,27 1,87 0,32 0,44 0,26 85,8 80,6 86,1 74,8 75,5 84,0 66,4 69,2 78,5 60,5 59,2 67,5 19,4 11,5 7,6 1,08E 3 2,98E 3 1,10E 5 5,27E 5 2 Ptwy Otwy1 Otwy YR 7/4 7.5YR 8/3 5YR 7/4 9,78 2,21 1,45 1,56 1,48 1,47 0,15 0,17 91,0 89,2 94,5 80,5 80,3 80,9 67,8 68,7 65,8 58,9 64,6 56,1 23,2 20,5 28,8 2,04E 8 4,89E 8 5,21E 7 1,37E 6 9,58E 6 1,18E 4 3 Ptpr YR 6/4 7.5YR 8/3 7.5YR 5/3 39, ,14 1,88 1,60 2,01 0,09 0,09 0,16 95,2 94,4 92,0 63,4 80,6 71,1 48,0 60,7 56,7 39,1 49,3 50,2 47,2 33,6 35,3 1,14E 3 2,85E 3 1,42E 4 3,99E 4 1,94E 4 6,97E 4 4 Ptpr YR 7/4 7.5YR 8/2 7.5YR 8/3 23,36 8,43 8,35 1,71 1,54 1,54 0,11 0,09 0,10 93,6 94,2 94,1 82,2 79,8 85,0 69,1 62,0 67,1 57,4 50,2 52,9 24,5 32,2 27,1 9,52E 6 1,12E 4 2,89E 5 4,26E 4 4,73E 8 1,09E 5 Objaśnienia: SPEC barwa glebowego ekstraktu pirofosforanowego, Pc porowatość całkowita, ρ w gęstość właściwa, ρ o gęstość objętościowa. Explanation: SPEC sodium pirophosphate extract colour, Pc total porosity, ρ w specific gravity,ρ o bulk density. 42

6 organicznych do łatwego oddawania wody, dobrze obrazuje objętość makroporów glebowych, czyli porów >30 mm. Uzyskane wartości tego parametru mieściły się w przedziale od 7,6 % w poziomie Otpr profilu nr. 1 do 47,2 % w poziomie Ptpr profilu nr. 3 (Tab. 2.). Analizowane poziomy organiczne jest więc podatna na łatwe odwodnienie. Właściwości chemiczne i fizykochemiczne gleb Odczyn badanych gleb organicznych, wykazujący silne związki z ich troficznością (SJORS 1950), kształtował się w granicach od 3,3 w H 2 O i 2,7 w 1M KCl w poziomach torfowych profilu 2 do 4,6 w H 2 O i 4,5 w 1M KCl w poziomie profilu 1 (Tab. 3.). Odczyn analizowanych profilów został określony jako bardzo silnie kwaśny i kwaśny (OKRUSZKO 1991), wskazujący tendencję wzrostową wraz z głębokością w profilu. Spotykane dość często w literaturze poświęconej torfowiskom dodatnie zależności pomiędzy ph torfu a głębokością jego zalegania są związane, zdaniem ROTHWELLA (1991), ze zmieniającym się statusem troficznym gleby torfowej w miarę jej intensywnego wzrostu i rozwoju oraz z zakwaszającym działaniem wód opadowych (BRACKE 1976). Z wartościami odczynu silnie związane są zawartości wodoru i glinu wymiennego. Zawartości H w w poziomach organicznych kształtowały się w zakresie od 0,6 cmol()kg 1 gleby w poziomie Otpr profilu 1 do 8,7 cmol()kg 1 gleby w poziomie Otwy2 profilu 2 i były na ogół wielokrotnie niższe od zawartości Al w, którego ilość w poziomach organicznych przekraczała niejednokrotnie wartość 30 cmol()kg 1 gleby (Tab. 3.). Zawartość węgla w utworach torfowych wykazuje ścisły związek z gatunkiem i rodzajem torfu oraz z zachodzącymi procesami namulania i jego murszenia (OKOŁOWICZ & SOWA 1997). Na badanych obiektach, w poziomach organicznych i mineralno organicznhych, zawartość węgla oscylowała w przedziale od 95,4 g kg 1 gleby w poziomie Otpr do 397,8 g kg 1 gleby w poziomie Otwy1 (Tab. 3.). W opisywanych profilach z rejonu Karkonoszy stwierdzono wzrost zawartości węgla w poziomach głębiej leżących. Można to tłumaczyć przemieszczaniem się związków humusowych w głąb profilu glebowego, odmiennym składem gatunkowym torfu, zamuleniem niektórych poziomów wierzchnich oraz zróżnicowanym stopniem rozkładu torfu. Azot zaliczany jest do składników występujących w glebach organicznych w znacznych ilościach, wynoszących od 3,0 do 40,0 g kg 1 gleby (LUCAS 1982). Zawartości tego składnika w badanych glebach mieściły się w przedziale od 6,7 g kg 1 gleby w poziomie profilu 3 do 21,7 g kg 1 gleby w poziomie Od profilu 1 i wykazywały na ogół tendencję spadkową wraz ze wzrostem głębokości w profilach (Tab. 3.). Relacja C/N jest uznawana za ważny wskaźnik przemian biologicznych zachodzących w torfie i wywiera wpływ na przyswajalność azotu oraz szybkość rozkładu materii organicznej w czasie trwania sezonu wegetacyjnego (KAUNISTO & ARO 1996). W poziomach organicznych wartości tego wskaźnika mieszczą się w przedziale od 25 do 70 (CRUM 1988). Stwierdzone w analizowanych glebach wartości C/N mieściły się w przedziale od 6,2 w silnie zamulonym poziomie powierzchniowym Od profilu 1 do 43,1 w poziomie Otwy2 profilu 2 (Tab. 3.). Niskie wartości tego wskaźnika, wynoszące poniżej 20, świadczą niejednokrotnie o ich przesychaniu, wysokim stopniu humifikacji torfu oraz jego mineralizacji (Tab. 3.). Zawartość siarki w glebach organicznych zależy głównie od składu gatunkowego szczątków budujących masę torfową (KONECKA BETLEY & al. 1994) i bywa również uznawana za wskaźnik występujących warunków hydroekologicznych (ALTSCHULER et al. 1983). W analizowanych poziomach organicznych ilości siarki mieściły się w przedziale od 0,98 g kg 1 gleby w poziomie Otpr profilu 1 do 5,41 g kg 1 gleby w poziomie podpowierzchniowym profilu 3 (Tab. 3.). Na podstawie liczb granicznych, przyjętych przez IUNG (1985) dla powierzchniowych poziomów organicznych, zaklasyfikowano je głównie jako średnio i wysoko zasobne w ten składnik (Tab. 3.). Ilość potasu i magnezu w poziomach organicznych gleb Karkonoszy oceniano najczęściej jako bardzo niską i niską, natomiast ustalone normy zasobności gleb w fosfor pozwoliły zaklasyfikować poszczególne poziomy do bardzo nisko i niekiedy średnio zasobnych w ten składnik (IUNG 1985) (Tab. 3). 43

7 Pojemność kompleksu sorpcyjnego (CEC) poziomów organicznych często przekracza 100 cmol()kg 1 gleby (THORPE 1973). W analizowanych poziomach organicznych gleb z rejonu Karkonoszy pojemność kompleksu sorpcyjnego mieściła się w szerokim przedziale od 15,45 cmol()kg 1 gleby w organiczno mineralnym poziomie Otpr profilu 1 do 48,11 cmol()kg 1 gleby w poziomie profilu 4 (Tab. 4.). ominującym kationem o charakterze zasadowym, sorbowanym w kompleksie sorpcyjnym, jest wapń. W profilach z rejonu Karkonoszy zawartość Ca 2 w poziomach organicznych mieściła się w przedziale od 0,39 cmol()kg 1 gleby w darniowym poziomie Od profilu 1 do 9,26 cmol()kg 1 gleby w poziomie profilu 3 (Tab. 4.). Obok Ca 2, kationem w znacznym stopniu sorbowanym w kompleksie sorpcyjnym jest magnez. W poziomach organicznych gleb zawartość Mg 2 kształtowała się w przedziale od 0,11 cmol()kg 1 gleby w poziomie Otpr profilu 1 do 1,26 cmol()kg 1 gleby w poziomie Otwy2 profilu 2. Zdaniem LISZTWANA i KOROLA (1975) udział kationów Na i K w kompleksie sorpcyjnym gleb organicznych jest znacznie mniejszy od wcześniej opisywanych jonów i ich ilość nie przekracza zwykle 1,9 cmol()kg 1 gleby. Zawartość K w badanych profilach mieściła się w granicach od cmol()kg 1 gleby w poziomach torfowych profilów 1 i 2 do 0,56 cmol()kg 1 gleby w poziomie Ptpr profilu 4 (Tab. 4.). Poziomy powierzchniowe wykazywały wyraźne wzbogacenie w ten składnik, nie przekraczając w wartości 1 cmol()kg 1 gleby. (Tab. 4.). Zawartość wymiennego Na oscylowała w przedziale od 0,15 cmol()kg 1 gleby w poziomach organicznych profilu 1 do 0,34 cmol()kg 1 gleby w poziomie profilu 3. W niektórych poziomach organicznych badanych gleb obserwowano w kompleksie sorpcyjnym przewagę jonów Na nad jonami K. Fakt ten można tłumaczyć często występującymi zmianami chemicznymi wód zasilających gleby torfowe (MATUŁA & al. 1997). Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego gleb kationami o charakterze zasadowym (BS) jest zależny od warunków troficznych i związanych z nimi rodzajem torfu. Zdaniem TIE i KUEHLA (1979) wartości tego parametru w przypadku oligotroficznych torfów wysokich nie przekraczają często nawet wartości 10 %. Wartości tego wskaźnika są pomocne przy określaniu jednostek podziałowych w systematykach gleb (Soil Survey Staf 1998, FAOWRB 1998). W opisywanych profilach wskaźnik (BS) kształtował się w bardzo szerokich granicach i wynosił od 4,1 % w poziomie Otpr profilu 1 do 43,8 % w poziomie profilu 3 (Tab. 4.). Wartości wskaźnika (BS), uzyskane dla badanych gleb pozwalają klasyfikować je jako ystric Histosols (FAOWRB 1998). POSUMOWANIE Gleby organiczne Karkonoskiego Parku Narodowego zaliczone zostały do działu gleb hydro genicznych, rzędu gleb bagiennych i typu gleb torfowych profile 2, 3, 4 oraz mułowo torfowych profil 1. W obrębie typu gleb torfowych wyróżniono podtypy: torfowisk wysokich i przejściowych, a w obrębie gleb mułowych podtyp gleb torfowo mułowych. W większości profilów obserwowano aktualnie zachodzący proces torfotwórczy z wyjątkiem profilu 1, gdzie proces ten został zatrzymany w wyniku nanoszenia materiału organiczno mineralnego przez wody potoku. Badane utwory organiczne, wytworzone na zwietrzelinie granitowej lub bezpośrednio na spękanych blokach skalnych, charakteryzo wały się zróżnicowanym stopniem rozkładu poziomów torfowych. Niskie wartości gęstości właściwej i objętościowej oraz stopień ich rozkładu wskazują na duże zdolności retencyjne analizowanych gleb oraz ich podatność na przesuszenie. Gleby organiczne posiadały silnie kwaśny odczyn, a wartości ph wyraźnie wzrastały wraz z głębokością w profilu. Gleby te były bardzo nisko i nisko zasobne w magnez oraz potas, a także nisko i średnio zasobne w fosfor. Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego gleb kationami zasadowymi nie przekraczał z reguły 30% i pozwalał klasyfikować je jako ystric Histosols. 44

8 Tab. 3. Właściwości fizykochemiczne gleb organicznych Karkonoskiego Parku Narodowego. Physicochemical properties of organic soil in the Karkonosze National Park. Numer profilu Profile namber 1 Od Otpr Otpr 2 Ptwy Poziom genetyczny Genetic horizon Otwy1 Otwy2 3 Ptpr R 4 Ptpr R pobrania epth of samples [cm] H2O 4,2 4,1 4,6 3,3 3,3 3,3 3,8 3,9 4,1 4,4 ph H w Al w 3,9 3,9 1M KCl 3,6 4,0 4,1 4,5 2,9 2,7 2,7 3,9 4,2 3,6 3,6 3,6 Hw Alw C N S Formy rozpuszczalne w 0,5MHCl extractable forms in 0,5MHCl K Mg P cmol() kg 1 gleby g kg 1 C/N 1,35 0,60 1,05 0,60 3,45 7,20 8,70 0,75 1,20 1,80 0,75 1,95 3,30 2,40 1,05 5,10 14,65 21,00 0,75 16,95 11,10 8,55 0,90 24,3 26,7 8,55 43,35 42,60 37,80 8,25 6,45 15,25 22,05 1,35 20,40 18,30 17,25 1,65 25,50 28,50 9,30 45,30 45,90 40,20 9,30 133,8 95,4 248, ,5 398,7 388,3 5,6 220,7 297,2 188,9 253,1 307,4 310,4 70,5 21,7 8,0 15,3 15,3 11,5 9,0 12,6 12, ,0 10,8 13,0 1,57 0,98 2,12 0,24 3,50 1,95 1,51 0,44 2,85 5,41 2,98 2,54 4,67 3,16 0,70 6,2 11,9 16,2 23,0 34,7 43,1 17,5 23,6 28,2 18,1 28,5 23,9 mg 100 g 1 gleby 20,0 9,6 8,6 8,8 16,2 7,0 5,4 6,2 20,5 8,1 8,4 26,5 11,9 8,1 7,5 22,0 6,5 52,5 7,0 34,5 29,0 41,5 8,5 21,0 35,0 16,0 21,5 14,5 28,5 26,5 28,0 30,5 45,4 6,9 11,8 1,8 1,7 3,1 20,5 17,9 50,6 16,6 24,7 22,0 53,4 Objaśnienia: H w wodór wymienny, Al w glin wymienny, nie oznaczono. Explanation: H w exchangable, Al w exchangable, not identificated. 45

9 Tab. 4. Właściwości sorpcyjne gleb organicznych Karkonoskiego Parku Narodowego. Sorption properties of organic soil in the Karkonosze National Park. Numer profilu Poziom genetyczny Profile Genetic number horizon Od Otpr Otpr Ptwy Otwy2 Ptpr R Ptpr R pobrania epth of Ca 2 Mg 2 K Na Kw S CEC BS samples [cm] cmol() kg 1 % ,39 0,30 0,59 0,39 3,22 3,90 3,41 0,78 8,68 9,26 6,24 0,98 1,46 5,36 1,53 0,27 0,11 0,05 0,90 1,01 1,26 0,09 1,17 1,12 0,68 0,40 0,28 0,76 0,21 0,34 0,13 0,06 0,37 0,05 0,04 0,35 0,20 0,11 0,56 0,27 0,16 0,15 0,09 0,15 0,31 0,19 0,16 0,10 0,33 0,34 0,21 0,24 0,20 0,25 0,19 16,65 14,85 22,05 1,35 20,40 18,30 17,25 1,65 25,50 28,50 9,30 45,30 45,90 40,20 9,30 1,15 0,60 0,93 0,58 4,80 5,18 4,88 1,01 10,53 10,92 7,24 2,18 2,21 6,53 2,01 17,80 15,45 22,98 1,93 25,20 23,48 22,13 2,66 36,03 39,42 16,54 47,48 48,11 46,73 11,31 6,5 3,9 4,1 30,0 19,0 22,1 22,0 38,0 29,2 27,7 43,8 4,6 4,6 14,0 17,8 Objaśnienia: S suma kationów zasadowych, CEC pojemność kompleksu sorpcyjnego, BS stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego. Explanation: S sum of base cations, CEC cation exchange capacity, BS base saturation. 46

10 LITERATURA (PN85/2500) Torf. Genetyczny podział surowca. Polska norma. ALTSCHULER Z. S., SCHNEPFE M. M., SILBER C. C. & SIMON F. O. 1993: Sulfur diagenesis in Everglades peat and origin of pirite in coal. Science 221, 4607: ANRIESSE J. P. 1988: Nature and Management of Tropical Peat Soil. FAO soil Bulletin 59, Rome. BOELTER. H. 1965: Hydraulic conductivity of peats. Soi Sci., 100: BRACKE F. H. 1976: Impact of Acid Precipitation of Forest and Freshwater Ecosystem in Norway. SNSF report 6, OsloAs, 111 pp. CRUM H. 1988: A Close Look at Peat Mosses: A Briologist s Vademecum. In: A Focus on Peatlands and Peat Mosses, p , The University of Michigan Press. FAO World Reference Base for Soil Resources. World Soil Resources Reports 84, FAOISRIC ISSS, Rome, 88 pp. IUNG. 1985: Liczby graniczne do wyceny zawartości w glebie makro i mikro elementów. Zalecenia nawozowe cz. I. Puławy. KAUNISTO S. & ARO L. 1996: Forestry use of cut away peatlands. In: VASANER H. (ed.), Peatlands in Finland. Finish Peat Society. Helsinki: KONECKA BETLEY K., CZĘPIŃSKA KAMIŃSKA. & JANOWSKA E. 1994: Właściwości fizykochemiczne i chemiczne gleb w Kampinoskim Parku Narodowym (stan na 1991 r.). In: Prognozowanie przemian właściwości chemicznych gleb Kampinoskiego Parku Narodowego na tle innych komponentów środowiska przyrodniczego, p. 1771, Wyd. Fundacja SGGW. LISZTWAN I. & L. KOROL N. T. 1975: Osnownyje swojstwa torfa i metody ich opredelenia. Izdatielstwo Nauka i Technika, Mińsk. LUCAS R. E. 1982: Organic Soils (Histosols). Formation, distribution, physical and chemical properties and menagement for crop production. Research Report No. 435 (Farm Science), Michigan State University. MATUŁA J., TOMASZEWSKA K., WOJTUŃ B. & ŻOŁNIERZ L. 1997: Torfowiska polskiej części Karkonoszy i Gór Izerskich. Annales Silesiae 27: O NEAL A. M. 1949: Soil characteristics significant in evoluating permeability. Soil Sci., 67: OKOŁOWICZ M. & SOWA A. 1997: Gleby torfowo murszowe rezerwatu Krzywa Góra w Kampinoskim Parku Narodowym. Rocz. Glebozn., 48, 3/4: OKRUSZKO H. 1991: Zasady nawożenia gleb torfowych. Bibl. Wiad. IMUZ 77: ROTHWELL R. L. 1991: Substrate environments on drained and undrained peatlands. Wally Creek Experimental rainage Area, Cochraine, Ontario. In: JEGLUM J. K. & OVEREN R. P. (eds.), Proc. Peat and peatlands diversification and innovations. Vol. 1 Peatlands forestry. Quebec City, Qebec, Canada. 610 Aug. 1989, p , Can. Soc. Peat and Peatlands, artmouth, Nova Scotia, Canada. SJORS H. 1950: On the relation between vegetation and electrolites in north Swedish mire waters. Oicos 2: Soil Survey Staff, Keys to Soil Taxonomy. 8 th ed. USA NRCS. U.S. Govt. Printing Office, Washington C. Systematyka gleb Polski, Rocz. Glebozn., 40, 3/4: THORPE V. A. 1973: Colaborative study of the cation exchange capacity of peat materials. J. AOAC, 56, 1: TIE Y. L. & KUEH H. S. 1979: A review of lowland organic soils of Saravak. epartment of Agriculture, Technical Paper nr 4, Research Branch, Saravak, Malaysia. TOŁPA S. 1985: Torfowiska. In: JAHN A. (ed.), Karkonosze Polskie, p , Ossolineum, Wrocław. 47