DOKUMENT ROBOCZY. PL Zjednoczona w różnorodności PL

Transkrypt

1 PARLAMENT EUROPEJSKI Komisja Prawna DOKUMENT ROBOCZY w sprawie Zielonej księgi w sprawie przeglądu rozporządzenia rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych Komisja Prawna Sprawozdawca: Tadeusz Zwiefka DT\ doc PE v01-00 Zjednoczona w różnorodności

2 Wstęp Na początku sprawozdawca chciałby oznajmić, że proponuje przyjęcie stosunkowo konserwatywnego podejścia do przeglądu rozporządzenia (WE) nr 44/2001. Zdecydowanie przepisy dotyczące jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń zawarte po raz pierwszy w konwencji z 1968 r. dobrze służyły obywatelom i przedsiębiorstwom, dlatego też sprawozdawca niechętnie ryzykowałby niezamierzone konsekwencje zaproponowania radykalnych zmian. Jednakże powstało kilka problemów w zakresie stosowania rozporządzenia, wynikających w szczególności z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, który nadmiernie opierał się na zasadzie wzajemnego zaufania. W związku z tym sprawozdawca chciałby przypomnieć rezolucję Parlamentu z dnia 25 listopada 2009 r., w której określono konkretne kroki zmierzające do ukształtowania europejskiej kultury sądowniczej sprzyjającej większemu wzajemnemu zrozumieniu, lepszej komunikacji między sędziami, a zatem większemu wzajemnemu zaufaniu. Sprawozdawca docenia otwartość, która charakteryzuje zieloną księgę Komisji. Zadał sobie trud, aby zapoznać się z odpowiedziami zamieszczonymi na stronie internetowej Komisji 1 i poniższe uwagi są oparte na znacznym doświadczeniu, które one odzwierciedlają. Sprawozdawca chciałby również podziękować uczestnikom przesłuchania, które odbyło się dnia 5 października. Niniejszy dokument roboczy ogranicza się do wstępnych zasadniczych ustaleń sprawozdawcy dotyczących ograniczonej liczby kwestii poruszonych w zielonej księdze. Mają one na celu w szczególności zachęcenie kolegów z komisji oraz innych osób do reakcji. W związku z tym nie są one wyczerpujące i w żadnym razie nie stanowią ostatecznego poglądu sprawozdawcy na sprawy, które wybrał do omówienia w celu dostarczenia bodźca do dyskusji. Zniesienie procedury exequatur Zniesienie procedury exequatur jest głównym celem wniosku Komisji dotyczącego przeglądu rozporządzenia. Przede wszystkim wydawałoby się, że wnioski o nakaz wykonalności (exequatur) są rzadko odrzucane zaskarżenia, które dotyczą od 1% do 5% nakazów, są rzadko uznawane. Jednakże według badania z Heidelberga sytuacja jest inna na przykład w Grecji. Po drugie, na jednolitym rynku trudno jest uzasadnić znaczną ilość czasu i środków związaną z uzyskaniem przez powodów uznania i wykonania orzeczenia zagranicznego, a sytuacja ta może być szczególnie irytująca, jeżeli powód chce wystąpić o wykonanie orzeczenia w odniesieniu do majątku dłużnika w kilku jurysdykcjach. Po drugie, w kilku instrumentach wspólnotowych nie ma wymogu stosowania procedury exequatur; dotyczy to europejskiego tytułu egzekucyjnego (rozporządzenie nr 850/2004), europejskiego nakazu zapłaty (rozporządzenie nr 1896/2006), europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń (rozporządzenie nr 861/2007) oraz rozporządzenia w sprawie zobowiązań alimentacyjnych (rozporządzenie nr 4/2009). Jednakże istnieją konkretne powody uzasadniające brak wymogu stosowania procedury exequatur w tych przypadkach: bezsporne roszczenia pieniężne, drobne roszczenia i konieczność pilnego zaspokojenia roszczeń stron 1 PE v /6 DT\ doc

3 znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Jednakże trzeba utrzymać minimalne gwarancje (doręczenia, porządek publiczny (który sprowadza się do art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) i brak przeciwnych decyzji) przewidziane w obowiązującym rozporządzeniu. Sprawozdawca uważa, że jeżeli jedyne środki zaskarżenia miałyby być wykorzystywane przed sądem pochodzenia, w obecnym stanie prawa wspólnotowego znacząco i niesprawiedliwie obciążyłoby to pozwanego, który, jak trzeba pamiętać, przebywa w innym państwie członkowskim i musiałby ponieść koszty oraz poradzić sobie z trudnościami w związku z wszczęciem postępowania w państwie pochodzenia. Zdaniem sprawozdawcy przedwczesną decyzją byłoby zniesienie wymogu stosowania procedury exequatur chociaż powinno to być celem długoterminowym przed uzyskaniem wystarczającego doświadczenia w zakresie stosowania przepisów, które już w tym momencie nie przewidują tego wymogu, i ustanowieniem minimalnych norm proceduralnych na szczeblu wspólnotowym. Działania mające na celu przyspieszenie procedury uzyskiwania tytułu egzekucyjnego mogłyby obejmować określenie terminów stwierdzania wykonalności i ewentualnych zaskarżeń zgodnie z art. 30 i art. 34 ust. 2 rozporządzenia nr 4/2009 w przypadku państw członkowskich niestosujących protokołu haskiego. Można by również rozważyć możliwość wprowadzenia wymogu tłumaczenia wyłącznie ostatecznego nakazu (sentencji i streszczenia uzasadnienia) z wyjątkiem sytuacji, w której tytuł egzekucyjny zostanie zakwestionowany, kiedy to wymagane byłoby pełne tłumaczenie. Rozporządzenie mogłoby również stanowić, że sąd, do którego występuje się o egzekucję, powinien ograniczyć się do zaocznego rozpatrzenia sprawy, oczywiście poza przypadkami zaskarżenia. W celu ułatwienia prac i uwzględnienia potrzeby gwarancji (zwłaszcza w świetle wyroku z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie C-394/07 Gambazzi przeciwko DaimlerChrysler Canada, dotychczas niepublikowanego w Zbiorze Orzecznictwa) sprawozdawca chciałby zwrócić się do komisji o wyrażenie zgody na zlecenie przez jej zespół ds. polityki badania na temat uzasadniania praktyki nieuznawania orzeczeń ze względu na porządek publiczny w reprezentatywnej próbie państw członkowskich. Stopy odsetkowe Uwagę sprawozdawcy zwróciły trudności wynikające z faktu, że państwa członkowskie często posiadają różne przepisy krajowe dotyczące stóp odsetkowych mających zastosowanie do orzeczeń w sprawach dotyczących środków pieniężnych. Sąd decydujący o wykonaniu orzeczenia może odmówić zastosowania automatycznych przepisów sądu państwa pochodzenia i zastosować własne krajowe stopy odsetkowe z naliczeniem odsetek wyłącznie od dnia wydania tytułu egzekucyjnego. Przepis precyzujący te sprawy zapewniłby większą pewność prawną osobom występującym na drogę sądową. Zakres rozporządzenia a) Obowiązki alimentacyjne Sprawozdawca uważa, że obowiązki alimentacyjne powinny zostać wyłączone ze względu na przyjęcie rozporządzenia nr 4/2009. b) Sądownictwo polubowne DT\ doc 3/6 PE v01-00

4 Sprawozdawca nie opowiada się za (nawet częściowym) zniesieniem wyłączenia sądownictwa polubownego z zakresu rozporządzenia. Sprawozdawca skłania się ku poglądowi, że skutki rozszerzenia zakresu rozporządzenia w taki sposób, by obejmował on sądownictwo polubowne, prowadziłyby do regionalizacji przepisów dotyczących sądownictwa polubownego w UE, co jest sprzeczne z jego uniwersalnym charakterem. Skutkiem mogłoby również być uzyskanie przez UE wyłącznej kompetencji, co biorąc pod uwagę trudności wynikające z opinii Trybunału w sprawie konwencji z Lugano, nie powinno nastąpić inaczej niż w drodze zamierzonego aktu prawodawczego. Ponadto koncepcje przedstawione w zielonej księdze Komisji wydawałyby się niezgodne zarówno z konwencją nowojorską z 1958 r., jak i z konwencją genewską o międzynarodowym arbitrażu handlowym z 1961 r. Należy zwrócić uwagę, że wszystkie państwa członkowskie są stronami obu konwencji. Trzeba również pamiętać, że Szwajcaria jest ważnym ośrodkiem sądownictwa polubownego oraz że konwencja z Lugano wyłącza sądownictwo polubowne ze swojego zakresu. Sprawozdawca uważa zatem, że najbezpieczniejszym sposobem działania, pozwalającym na uniknięcie ingerencji w prawa i obowiązki państw członkowskich wynikające z konwencji nowojorskiej i genewskiej, jest utrzymanie wyłączenia sądownictwa polubownego z zakresu rozporządzenia. Z tych samych względów sprawozdawca uważa, że nie ma potrzeby wprowadzania jednolitego obligatoryjnego przepisu przewidującego wyłączną jurysdykcję w postępowaniach państwowych wspomagających postępowanie przed sądem polubownym. Przepis taki mógłby spowodować problemy z pomocą transgraniczną w zakresie uzyskiwania dowodów. Sprawozdawca zapoznał się z wieloma materiałami podającymi argumenty za i przeciw nadaniu kluczowej roli sądom właściwym ze względu na miejsce postępowania polubownego i jest zdania, że tego rodzaju kwestia, wraz ze stale powracającą w tym kontekście kwestią środka tymczasowego, nie powinna zostać uwzględniona w nowych przepisach wynikających z obecnego przeglądu. Zdaniem sprawozdawcy kwestia ta wymaga odrębnego badania i bardziej gruntownych konsultacji ze specjalistami prowadzącymi postępowanie polubowne i międzynarodowymi zespołami arbitrażowymi. Co do sprawy West Tankers 1 sprawozdawca jest przynajmniej tymczasowo zdania, że wyłączenie sądownictwa polubownego powinno zostać sprecyzowane w taki sposób, by jasne było, że orzeczenia wydane z naruszeniem klauzul arbitrażowych i orzeczenia o stwierdzeniu nieważności klauzul arbitrażowych są wyłączone z zakresu rozporządzenia. Nie byłyby one zatem wykonalne w innych państwach członkowskich na mocy rozporządzenia. Można by również rozważyć dodanie stosownie sformułowanego punktu uzasadnienia mówiącego o zasadzie Kompetenz-Kompetenz. Sprawozdawca byłby bardzo zadowolony, jeżeli mógłby zapoznać się z poglądami kolegów w tej kwestii, a faktycznie z ich poglądami na temat wszystkich spraw poruszonych w omawianej księdze. Wybór jurysdykcji 1 Wyrok z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie C-185/07 Allianz SpA przeciwko West Tankers Inc., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze Orzecznictwa. PE v /6 DT\ doc

5 Uwzględniając znaczenie, które Parlament przypisuje autonomii stron, nawet w kontekście procedury prawodawczej, która doprowadziła do przyjęcia rozporządzenia Rzym II w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych, sprawozdawca musi poprzeć to stanowisko, co do słuszności którego jest przekonany. Obecna interpretacja przepisu dotyczącego kwestii zawisłości sprawy (czego przykładem jest wyrok w sprawie Gasser przeciwko MISAT 1 ) umożliwia podważenie klauzul dotyczących wyboru jurysdykcji za pomocą niewłaściwych działań torpedujących. Sprawozdawca uważa, że najprostszym rozwiązaniem tego problemu byłoby zwolnienie sądu wskazanego w umowie dotyczącej wyboru jurysdykcji z obowiązku zawieszenia postępowania na mocy przepisu dotyczącego kwestii zawisłości sprawy. Z tym powinien wiązać się wymóg szybkiego rozstrzygnięcia sporów dotyczących jurysdykcji przez wybrany sąd jako kwestii prejudycjalnej. Zniechęcałoby to do prowadzenia postępowania równoległego, w związku z czym warto byłoby podjąć ryzyko postępowania równoległego. W tym przypadku pomóc mógłby punkt uzasadnienia podkreślający, że podstawowe znaczenie należy przypisywać autonomii stron. Sprawozdawca analizuje dokument przedstawiony przez profesor Muir-Watt dotyczący objęcia klauzulami o wyborze jurysdykcji osób trzecich, ponieważ powoduje to poważny problem, który w miarę możliwości należałoby rozwiązać w ramach przeglądu rozporządzenia. Forum non conveniens 2 W celu uniknięcia problemu, który pojawił się w sprawie Owusu przeciwko Jackson 3, sprawozdawca wstępnie proponowałby rozwiązanie wzorowane na art. 15 rozporządzenia nr 2201/ Taki artykuł mógłby pozwolić przedmiotowo właściwym sądom państwa członkowskiego na zawieszenie postępowania, jeżeli uznałyby, że sąd innego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego byłby bardziej stosowny do rozpatrzenia sprawy lub jej konkretnej części, tak aby umożliwić stronom wystąpienie z wnioskiem do tego sądu lub umożliwić sądowi rozstrzygającemu przekazanie sprawy temu sądowi. W tym przypadku sprawozdawca również z zadowoleniem przyjąłby uwagi i propozycje. Funkcjonowanie rozporządzenia w międzynarodowym porządku prawnym Sprawozdawca uważa, że propozycje Komisji zawarte w zielonej księdze są tak radykalne i ambitne, że wykraczają poza zwykły przegląd. W rzeczywistości ich realizacja byłaby olbrzymim zadaniem i nie uwzględniałaby różnych dwustronnych i wielostronnych umów, 1 Wyrok w sprawie C-185/07 Gasser GmbH przeciwko MISAT Srl [2003], Zb. Orz. I Co interesujące, chociaż doktryna forum non conveniens jest uważana za twór prawa zwyczajowego, została wprowadzona do prawa zwyczajowego ze Szkocji, kraju stosującego prawo cywilne, którego prawnicy znaleźli ją w holenderskim prawie rzymskim (patrz Lis Pendens in International Litigation (Kwestia zawisłości sprawy w sporach sądowych z elementem międzynarodowym), Campbell McLachlan, Akademia Prawa Międzynarodowego w Hadze, Martinus Nijhoff Publishers, 2009 r.). 3 Sprawa C-281/02 Owusu przeciwko Jackson [2005] Zb. Orz. I Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, Dz.U. L 338 z , s. 1. DT\ doc 5/6 PE v01-00

6 których stronami są państwa członkowskie. Ewentualna ograniczona zmiana mogłaby polegać na rozszerzeniu przepisów wspólnotowych dotyczących wyłącznej jurysdykcji (w szczególności w odniesieniu do praw rzeczowych na nieruchomościach bądź najmu lub dzierżawy nieruchomości) na postępowania wszczynane w państwie trzecim. Trudno jest również zrozumieć, dlaczego postępowania nie można wszcząć w państwie trzecim, jeżeli jedna ze stron zamieszkuje w Unii, a wszystkie czynności będące w postępowaniu przedmiotem powództwa miały miejsce w tym państwie i w nim zostały poniesione wszystkie szkody. Pod tym względem mogłyby pomóc tego rodzaju przepisy, jakie omawiane są w części zatytułowanej forum non conveniens. Sprawozdawca jest nadal przekonany, że pożądane jest wprowadzenie przepisów dopuszczających nieograniczoną jurysdykcję sądów państw członkowskich Unii. Definicja miejsca zamieszkania osoby fizycznej i miejsca siedziby osoby prawnej Sprawozdawca uważa, że pożądana byłaby autonomiczna definicja miejsca zamieszkania osób fizycznych, w szczególności w celu uniknięcia sytuacji, w których osoby mogą posiadać więcej niż jedno miejsce zamieszkania. Jednakże sprawozdawca nie stwierdził, że przedstawiono odpowiednie rozwiązanie tego problemu. Sprawozdawca opowiadałby się również za pojedynczą definicją miejsca siedziby przedsiębiorstw, lecz obawia się, że w obecnym stanie rzeczy problem ten jest trudny do rozwiązania. Sprawozdawca proponuje, aby w styczniu powstał następny dokument roboczy oparty na niniejszym dokumencie. PE v /6 DT\ doc