Komisja Prawna DOKUMENT ROBOCZY

Transkrypt

1 PARLAMENT EUROPEJSKI Komisja Prawna DOKUMENT ROBOCZY dotyczący wniosku dotyczącego rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w zakresie skutków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich (COM(2011)0127 C7-0094/ /0060(CNS)) Komisja Prawna Sprawozdawca: Alexandra Thein DT\ doc PE v01-00 Zjednoczona w różnorodności

2 A. Problem W 2007 r. 1 w UE zarejestrowanych było około związków partnerskich, z których ponad miało charakter transnarodowy, jeśli chodzi o aspekty majątkowe z nich (4%) zakończyło się poprzez separację, natomiast 1266 (0,6%) na skutek śmierci jednego z partnerów 2. W przypadku gdy z chwilą ustania lub w trakcie trwania związku partnerskiego trzeba podjąć decyzje dotyczące małżeńskiego ustroju majątkowego, zainteresowane osoby muszą zmierzyć się ze złożonymi trudnościami, w szczególności dotyczącymi jurysdykcji oraz właściwego prawa. Występują przy tym istotne różnice w przepisach krajowych; w przypadku zarejestrowanych związków partnerskich różnice te są jeszcze większe niż w przypadku małżeństw. Skutkuje to znaczną niepewnością prawa. Tak samo jak w odniesieniu do par małżeńskich w przypadku sporu partner, któremu lepiej doradzono, może zechcieć możliwie szybko odwołać się do sądu, który stosuje prawo uznawane przez niego za korzystniejsze. B. Wniosek Komisji I. Kontekst ogólny Sprawozdawczyni zgadza się z Komisją co do tego, że konieczne jest podjęcie odpowiednich działań oraz że można znacznie poprawić sytuację prawną osób pozostających w zarejestrowanych związkach partnerskich. Instytucja zarejestrowanego związku partnerskiego cały czas się rozwija, a mobilność społeczeństwa europejskiego cały czas się zwiększa; w związku z tym liczba zainteresowanych osób będzie rosła. W niniejszym dokumencie roboczym poruszono najważniejsze zagadnienia zawarte we wniosku, odnoszące się przede wszystkim do konkretnych przypadków wymagających kontroli i opracowania. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na to, że Komisja mimo że zidentyfikowała takie same problemy odnośnie do związków małżeńskich i zarejestrowanych związków partnerskich przedłożyła dwa oddzielne wnioski. Komisja uzasadnia to tym 3, że w przypadku zarejestrowanych związków partnerskich występują szczególne problemy. Nierozsądne wydaje się stosowanie prawa państwa członkowskiego, które nie przewiduje możliwości zawarcia związku partnerskiego, w odniesieniu do kwestii dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych lub odwoływanie się do sądu w takim państwie członkowskim. Przepisy dotyczące jurysdykcji oraz prawa właściwego musiałyby zatem różnić się od przepisów dotyczących małżeństw; poza tym większość państw członkowskich podczas konsultacji nie mogła sobie wyobrazić ujęcia tych przepisów w jednym instrumencie. W związku z tym dwa akty prawne wydają się nie tylko rozwiązaniem praktyczniejszym, lecz także wydają się łatwiejsze do przeforsowania na szczeblu politycznym. Sprawozdawczyni uważa, że separacja nie jest obowiązkowa z punktu widzenia regulacji 1 Źródło: Dokument roboczy służb Komisji (Ocena skutków) z dnia 16 marca 2011 r., SEC(2011) Komisja informuje, że na obecnie nie ma zbyt wielu danych liczbowych dotyczących tej stosunkowo nowej formy związku, SEC(2011)0321, s. 14. Zob. także punkt 2 załącznika VI przedstawiający dane z Finlandii, Holandii, Szwecji i Francji. 3 SEC(2011)0327, s. 40. PE v /5 DT\ doc

3 technicznych oraz systematyki uregulowania, zwłaszcza że odrzuca ona główne merytoryczne zróżnicowanie między dwoma wnioskami a mianowicie odmawianie zarejestrowanym związkom partnerskim wyboru prawa właściwego (więcej informacji na ten temat w pkt II.3.). Należy jednak zauważyć, że sytuacja prawna osób pozostających w zarejestrowanych związkach partnerskich jest dużo bardziej zróżnicowana niż sytuacja osób pozostających w związkach małżeńskich, zwłaszcza jeśli chodzi o zasadnicze uznawanie tej instytucji. W związku z tym rozsądne wydaje się również ze względów politycznych, zwłaszcza w odniesieniu do negocjacji w Radzie oddzielenie tych dwóch wniosków. Należy z zadowoleniem przyjąć (obecne) równoległe rozpatrywanie tych wniosków przez Radę. Należy zwrócić uwagę na stopniową regulację, którą przewiduje wniosek w odniesieniu do różnych stanowisk państw członkowskich w sprawie zarejestrowanych związków partnerskich oraz bardzo zróżnicowanych przepisów. W odniesieniu do państw członkowskich, których ustawodawstwo nie przewiduje możliwości zawierania związków partnerskich, wniosek przewiduje, że sądy w takim państwie członkowskim mogą stwierdzić brak swojej jurysdykcji (art. 5 ust. 2); jeśli natomiast sąd nie skorzysta z takiej możliwości, zasadniczo nie wolno mu odrzucać stosowania obcego prawa o związkach partnerskich zgodnie z kryterium porządku publicznego (art. 18 ust. 2). Jest to rozsądny sposób osiągnięcia kompromisu. Należy jednak poczekać, aby przekonać się, czy opisany sposób będzie mógł być stosowany w państwach członkowskich, które odrzucają instytucję związku partnerskiego. Pierwsze stanowiska parlamentów krajowych, w których stwierdza się niezgodność z zasadą pomocniczości, pokazują, że niektóre parlamenty krajowe zgłaszają poważne wątpliwości. W odniesieniu do poszczególnych przepisów sprawozdawczyni za najważniejsze uznaje tak samo jak w przypadku przepisów z dziedziny małżeńskich ustrojów majątkowych możliwie jak największą pewność i jasność regulacyjną, a także zgodność z innymi przepisami UE, w szczególności z przyszłym rozporządzeniem w sprawie dziedziczenia oraz rozporządzeniem Bruksela I. II. Zagadnienia szczegółowe 1. Zakres stosowania Sprawozdawczyni z zadowoleniem przyjmuje to, że we wniosku nie sprecyzowane zostało pojęcie zarejestrowanego związku partnerskiego, dzięki czemu pojęcie to obejmuje związki partnerskie między partnerami zarówno tej samej płci, jak i różnych płci. W odniesieniu do wyłączeń z zakresu stosowania sprawozdawczyni wskazuje na dokument roboczy dotyczący małżeńskich ustrojów majątkowych. Również w tym kontekście konieczne jest precyzyjne określenie zakresu stosowania oraz dokonanie jasnego rozgraniczenia w stosunku do innych dziedzin prawa, zwłaszcza prawa rzeczowego. 2. Jurysdykcja Należy z zadowoleniem przyjąć możliwość ustalenia jedynej właściwej jurysdykcji w sprawach spadkowych i dotyczących separacji. W przypadku pozostałych kryteriów oznaczania właściwości sądu znamienne jest to, DT\ doc 3/5 PE v01-00

4 że zgodnie z art. 6 lit. b) jurysdykcja dodatkowa zależy przede wszystkim od obywatelstwa, podczas gdy w przypadku małżeństw obywatelstwo służy ustaleniu jurysdykcji ogólnej. Rozróżnienie to jest właściwe. Jest bowiem całkowicie logiczne, aby związek partnerski rejestrować w tym państwie członkowskim, które oferuje możliwość rejestracji niezależnie od obywatelstwa. W odniesieniu do art sprawozdawczyni opowiada się tak samo jak w kontekście małżeńskich ustrojów majątkowych za szeroko zakrojoną zgodnością z rozporządzeniem w sprawie dziedziczenia. Tak samo jak w przypadku małżeństw art. 12 ust. 2 może być istotny również z punktu widzenia ustania stosunków majątkowych zarejestrowanych związków partnerskich. 3. Prawo właściwe Wniosek, który w przypadku zarejestrowanych związków partnerskich nie przewiduje wyboru prawa, powinien zostać odrzucony. Komisja 1 zwraca uwagę na różnorodność przepisów krajowych, która uzasadnia zastosowanie prawa państwa członkowskiego, w którym związek został zarejestrowany. Byłoby to również zgodne z odpowiednimi przepisami państw członkowskich, które zasadniczo przewidywałyby zastosowanie prawa państwa, w którym związek został zarejestrowany, oraz nie przewidywałyby żadnej innej możliwości wyboru prawa, nawet gdyby dopuszczały wyrażanie zgody. Sprawozdawczyni nie uważa tego za uzasadnione i ma poważne wątpliwości co do tego, czy wniosek ten zapewnia zgodność z zasadą równości (art. 20 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej) oraz z zasadą niedyskryminacji (art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej). Wyjaśnienia Komisji to właściwie same puste stwierdzenia. Zarówno w zielonej księdze 2,jak i w ocenie skutków brakuje konkretów. W zielonej księdze Komisja niestety nie zajęła się kwestią wyboru prawa właściwego przez osoby pozostające w zarejestrowanych związkach partnerskich; w podsumowaniu odpowiedzi 3 Komisja przyznaje, że możliwość wyboru prawa jest milcząco uznawana w opiniach tych podmiotów, które chcą stosować przepisy dotyczące par małżeńskich którym bez wyjątku przyznaje się prawo wyboru prawa właściwego w odniesieniu do zarejestrowanych związków partnerskich. Komisja wyjaśnia ponadto, że w większości opinii zgłoszonych w trakcie konsultacji poparto wprowadzenie specjalnych reguł kolizyjnych dla zarejestrowanych związków partnerskich. Podczas dyskusji więcej uwagi poświęcono łącznikowi miejsca rejestracji niż wyborowi prawa. Decyzji Komisji o uniemożliwieniu osobom pozostającym w zarejestrowanych związkach partnerskich wyboru prawa nie da się oprzeć na tego rodzaju wynikach konsultacji. Z oceny skutków wynika, że na przykład prawo szwedzkie, które przewiduje zastosowanie tych samych przepisów do związków partnerskich i związków małżeńskich, umożliwia osobom pozostającym w zarejestrowanych związkach partnerskich wybór prawa w ograniczonym zakresie 4. W tym kontekście byłoby dobrze wiedzieć więcej przede 1 COM(2011)0127, Uzasadnienie, s Zielona księga z dnia 17 lipca 2006 r. (COM(2006)0400). 3 Por. podsumowanie odpowiedzi na zieloną księgę z dnia 5 lutego 2008 r., s SEC(2011)0327, załącznik II, s. 56. PE v /5 DT\ doc

5 wszystkim na temat tego, jak dalece takie rozwiązanie znajduje zastosowanie oraz czy prowadzi do problemów. Komisja nie przedstawiła w tej sprawie żadnych danych. Jakie problemy wyniknęłyby z umożliwienia osobom pozostającym w zarejestrowanych związkach partnerskich wyboru prawa właściwego? Po pierwsze partnerzy mogliby wybrać prawo, które nie przewiduje zarejestrowanych związków partnerskich. Można temu zapobiec poprzez ograniczenie skutków wyboru prawa. Wybór prawa trafiający w próżnię nie miałby żadnych skutków; obiektywne zastosowanie miałoby prawo państwa, w którym związek został zarejestrowany. Po drugie ze względu na zróżnicowaną sytuację prawną mogłaby zaistnieć konieczność zapewnienia szczególnej ochrony prawnej. Partnerzy, którzy chcą dokonać wyboru prawa, zwykle starają się uzyskać odpowiednie informacje; w razie potrzeby można by zalecić doradztwo adwokackie/notarialne. Po trzecie partnerzy mogliby wybrać taki porządek prawny, który co prawda uznaje instytucję zarejestrowanego związku partnerskiego, lecz przypisuje jej odmienne wymagania lub skutki prawne. W rozporządzeniu można by też uwzględnić jasne kryteria równoważności oczywistym kryterium równoważności mogłoby być na przykład objęcie pojęciem związku partnerskiego osób zarówno tej samej płci, jak i różnych płci. Takie rozwiązanie należałoby dokładnie zweryfikować na podstawie kryterium zasady równego traktowania; przy uwzględnieniu większej liczby kryteriów rozwiązanie to szybko nabrałoby złożonego charakteru. Inną opcją byłoby uznanie przez państwa członkowskie najlepiej poprzez decyzje legislacyjne podejmowane na poziomie krajowym, gdyż jest to najbardziej przejrzysty sposób między sobą równoważności instytucji zarejestrowanego związku partnerskiego, o ile państwa członkowskie będą sobie tego życzyły, co z kolei umożliwi parom pozostających w związkach partnerskich wybór prawa. We wniosku nie uwzględniono praktyki wielokrotnej rejestracji, tj. rejestracji tego samego związku partnerskiego kolejno w różnych państwach. W art. 15 jest bowiem mowa tylko o prawie państwa, w którym związek został zarejestrowany. Rozsądne byłoby zatem znalezienie rozwiązania, które podkreślałoby ostatnią dokonaną rejestrację. 4. Inne kwestie W odniesieniu do dalszych kwestii dotyczących prawa właściwego oraz uznawania, wykonalności i wykonywania sprawozdawczyni odsyła do dokumentu roboczego w sprawie wniosku dotyczącego małżeńskich ustrojów majątkowych. DT\ doc 5/5 PE v01-00