Historia i osiągnięcia Zakładu Polityki Ekologicznej

Transkrypt

1 Historia i osiągnięcia Zakładu Polityki Ekologicznej Zakład Polityki Ekologicznej - utworzony jako pierwszy w strukturze Instytutu Ochrony Środowiska był kierowany przez dr. Andrzeja Jagusiewicza ( ), dr. Janusza Żurka ( ) i mgr Wandę Kacprzyk (od 2003). W różnych okresach kadra naukowa Zakładu liczyła od 3-20 osób. Obszar zainteresowania Zakładu koncentrował się na następujących polach badawczych: kształtowanie podstawowych założeń polityki ekologicznej państwa, tj. celów, i zasad tej polityki oraz głównych kierunków działania, w nawiązaniu do uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych; opracowanie narzędzi i mechanizmów realizacji polityki ekologicznej, takich jak: - programy działań wykonawczych, - projekty regulacji prawnych, - systemy monitorowania postępów i raportowania o wynikach badań, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji zobowiązań międzynarodowych, - analizy, plany i programy wspierające implementację w Polsce wymagań OECD i Unii Europejskiej dotyczących środowiska, - systemy zbierania i przetwarzania danych o środowisku, - system ocen oddziaływania na środowisko, - system ocen ryzyka i przeciwdziałania zagrożeniom środowiska o charakterze nadzwyczajnym (awarie przemysłowe, operowanie niebezpiecznymi substancjami chemicznym) i - modelowanie opisujące ilościowo mechanizmy oddziaływania zanieczyszczeń powietrza na środowisko. Do najważniejszych uwarunkowań wewnętrznych, które wywierają wpływ na cele, zasady i kierunki działania w ramach polskiej polityki ekologicznej należą: stan środowiska i gospodarki; organizacja państwa; obowiązujące prawo; świadomość społeczna i aktywność obywatelska. Wśród najważniejszych uwarunkowań zewnętrznych można wymienić: międzynarodowe zobowiązania Polski (w tym zobowiązania wynikające z członkostwa naszego kraju w organizacjach międzynarodowych, takich jak ONZ, OECD i Unia Europejska); 1

2 aktualne trendy w polityce międzynarodowej i gospodarce światowej (np. takie jak wzrost znaczenia bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego, globalizacja gospodarcza i zwiększająca się swoboda wymiany handlowej); regionalne i globalne tendencje w zakresie stanu środowiska. Zarówno w obszarze podstawowych założeń polskiej polityki ekologicznej, jak i w obszarze mechanizmów wspierających jej praktyczną realizację, Zakład może się pochwalić znaczącymi osiągnięciami, które przynamniej w części, biorąc pod uwagę czas, w którym osiągnięcia te miały miejsce, można uznać za dokonania o cechach innowacyjnych i pionierskich. W obszarze podstawowych założeń polityki ekologicznej, pierwszym spośród takich innowacyjnych projektów badawczych, w którym Zakład brał udział jako bezpośredni wykonawca i jednocześnie koordynator prac, był projekt Narodowego programu ochrony środowiska przyrodniczego do 2010 roku, opracowany w 1988 r. przez zespół pracowników Instytutu Ochrony Środowiska oraz Ministerstwa Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych. Na wyjątkowość tego programu złożyło się kilka elementów: był to pierwszy program działań na rzecz środowiska w Polsce, któremu nadano tak wysoką, narodową rangę (w ślad za czym dysponował on np. pokaźnym budżetem, a w jego przygotowanie było zaangażowanych ponad 40 wiodących placówek naukowobadawczych i biur projektów zajmujących się problematyką środowiskową w skali kraju; powstało ponad 200 opracowań studialnym i programowych); zastosowano nowoczesne, kompleksowe podejście do środowiska o 20-letnim horyzoncie czasowym. Program obejmował wszystkie najważniejsze komponenty (powietrze, wody powierzchniowe i podziemne, gleby i powierzchnię ziemi, zasoby kopalin, lasy oraz świat roślinny i zwierzęcy). Był on skierowany nie tylko do wąskiego grona decydentów i ludzi z tzw. branży, ale stał się przedmiotem szerszej, społecznej dyskusji, doceniając znaczenie, jakie dla skuteczności działań na rzecz środowiska ma edukacja społeczeństwa i społeczna świadomość ekologiczna. Wyrazem takiego podejścia było nie tylko uwzględnienie tych zagadnień w samej treści programu, ale także sposób ich prezentacji (z szerokim wykorzystaniem różnych form prezentacji graficznej i języka nietechnicznego) oraz przygotowanie w ramach projektu specjalnych zeszytów popularyzujących program. Program utorował drogę kolejnym przedsięwzięciom tego typu, realizowanym przez Zakład w nowych warunkach ustrojowych po roku W realiach gospodarki rynkowej były to już przedsięwzięcia o mniejszym rozmachu, ale konsekwentnie była w nich stosowana formuła kompleksowego, międzysektorowego podejścia do środowiska. Angażowały one interdyscyplinarne zespoły ekspertów z wielu znaczących w skali kraju placówek badawczych, a także doceniały znaczenie, jakie dla 2

3 skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa ma podnoszenie wiedzy i świadomości ekologicznej społeczeństwa. W nowych uwarunkowaniach, w których polska gospodarka nie była już gospodarką centralnie planowaną, aspekty te zostały dodatkowo uzupełnione o kolejne, istotne elementy, takie jak mechanizmy ekonomiczne i rynkowe oraz nowelizacja obowiązującego prawa. Wśród tych przedsięwzięć trzeba wymienić przede wszystkim: dokument programowy o nazwie Polityka ekologiczna państwa (1990), który uzyskał aprobatę Rady Ministrów, a w 1991 r. Sejmu i Senatu; Plan realizacyjny celów krótkoterminowych polityki ekologicznej państwa na lata (1991), który był uszczegółowieniem pierwszej polityki ekologicznej państwa powstałej po przemianach 1989 roku i nawiązującej do ustaleń podstolika ekologicznego w ramach rozmów Okrągłego Stołu; Nowelizację polityki ekologicznej państwa projekt II Polityki ekologicznej państwa (2000), uznawanej jako pionierski dokument w krajach o transformującej się gospodarce, uwzględniający zasady zrównoważonego rozwoju i formułujący potrzebę zbliżenia polityki i prawa w sferze ochrony środowiska ze standardami przyjmowanymi w Europie Zachodniej, a także Program wykonawczy II Polityki ekologicznej państwa (2001), które miały za zadanie uwzględnić w polskiej polityce ekologicznej zmiany, jakie nastąpiły w naszym kraju po 10 latach rynkowych reform, otwarcia się Polski na świat oraz rozwoju kontaktów i współpracy z krajami wysokorozwiniętymi; Ochronę środowiska i zrównoważony rozwój (rozdział XI do rozszerzonej Strategii dla Polski ). Pierwsze projekty wszystkich wymienionych wyżej dokumentów, które po określonych korektach i uzgodnieniach były prezentowane jako dokumenty rządowe powstały w Zakładzie Polityki Ekologicznej lub jego pracownicy odrywali kluczową rolę przy ich powstawaniu. Zakład zawsze był bardzo blisko kuchni, w której ważyła się polityka ekologiczna państwa i wspomagał resort środowiska zarówno intelektualnie oraz koncepcyjnie, jak i czysto organizacyjnie. Nie mniejsza była i jest aktywność Zakładu w zakresie innowacyjnych rozwiązań dotyczących narzędzi i mechanizmów wspierających praktyczną realizację podstawowych założeń polityki ekologicznej. Pierwszymi z nich były projekty wspierające wdrażanie w Polsce systemu ocen oddziaływania na środowisko, a następnie systemu ocen ryzyka zagrożenia środowiska i zarządzania ryzykiem środowiskowym, przede wszystkim w kontekście coraz intensywniejszego operowania w polskiej gospodarce niebezpiecznymi substancjami chemicznymi (produkcja i transport). W dorobku Zakładu odnoszącym się do tych właśnie zagadnień mieszczą się między innymi: 3

4 wskazówki metodyczne wykonywania ocen oddziaływania na środowisko, opracowane w ramach Centralnego Programu Badawczo-Rozwojowego 11.4 Ochrona Środowiska w latach ; wytyczne obejmowały: - ramowe i kompleksowe wytyczne dotyczące procedury i treści ocen oddziaływania inwestycji na środowisko wraz z propozycjami modyfikacji istniejącego prawodawstwa, - szczegółowe wytyczne dotyczące wykonywania ocen oddziaływania na środowisko inwestycji określonego rodzaju np. lotnisk; Wstępna koncepcja wprowadzenia oceny ryzyka zagrożenia środowiska do programowania i procesów zarządzania (1990) Wprowadzenie do praktyki krajowej podstawowych procedur prawa międzynarodowego i dorobku organizacji międzynarodowych w zakresie zarządzania ryzykiem na szczeblu regionalnym i zakładowym dla potrzeb przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska (1999). Prace Zakładu dotyczące procedury i treści ocen oddziaływania inwestycji na środowisko, zrealizowane w ramach CPBR 11.4, umożliwiły określenie pierwszych wymagań z tego zakresu w polskim prawie - w szczególności w przepisach wykonawczych do obowiązujących wówczas ustaw: o planowaniu przestrzennym oraz o ochronie i kształtowaniu środowiska. Zapoczątkowały one rozwój systemu ocen oddziaływania na środowisko w Polsce w nawiązaniu do tendencji i osiągnięć z tego zakresu w skali międzynarodowej, który trwa do dnia dzisiejszego, i który obejmuje zarówno oceny dla projektów inwestycyjnych jak i wprowadzone później oceny strategiczne dla planów i programów. Instytut Ochrony Środowiska nadal uczestniczy w tym rozwoju wykonując szereg konkretnych ocen, zarówno dla projektów inwestycyjnych (przede wszystkim z zakresu infrastruktury transportowej), jak i ocen strategicznych dla planów i programów (wśród tych ostatnich można wymienić między innymi oceny dla tak znaczących dla kraju programów jak Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata oraz Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej na lata ). Warto odnotować także, że w Zakładzie od początku jego istnienia powstawały podwaliny pod kompleksowe lub zintegrowane spojrzenie na środowisko jako na pewną nierozłączną całość, a więc spojrzenie o charakterze w pełni ekologicznym. Ważnym wątkiem polityki ekologicznej państwa była modernizacja systemu prawnego, w której Zakład uczestniczył w wyniku przygotowania projektów aktów prawnych w dziedzinie ochrony środowiska lub ich opiniowania. Znaczącym elementem rozwoju prawa ochrony środowiska była jego harmonizacja z przepisami Unii Europejskiej. Już na początku lat 4

5 90. XX w., więc na długo przed podpisaniem Układu Stowarzyszeniowego, Zakład koordynował analizę porównawczą prawa ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej z prawem polskim w zakresie problematyki ochrony przyrody, ochrony wód i powietrza oraz zagadnień gospodarowania odpadami i bezpieczeństwa chemicznego, w tym w sferze przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. W celu szerokiej promocji wymagań międzynarodowych Zakład przygotował do wydania 9-tomowy przekład przepisów prawnych Wspólnoty Europejskiej w sferze ochrony środowiska. Została także opracowana wersja elektroniczna tego zbioru. Pracownicy Zakładu uczestniczyli ponadto w realizacji projektu PHARE Opracowanie programu dostosowania prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza, gospodarowania odpadami i bezpieczeństwa chemicznego (1997). Istotnym przedmiotem zainteresowania Zakładu w obszarze narzędzi i mechanizmów realizacji polityki ekologicznej państwa była i pozostaje aktywność Polski w dziedzinie ochrony środowiska na arenie międzynarodowej. Generalia w zakresie współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska ustalane są na światowych i europejskich konferencjach z udziałem ministrów, którzy sterują polityką ekologiczną w swoich krajach. Zakład odgrywał szczególnie ważną rolę w przygotowaniach i wdrażaniu wyników następujących konferencji: europejskiej konferencji ministrów w Bergen w 1990 r., ogólnoświatowej konferencji w Rio de Janeiro w 1992 r., paneuropejskiej konferencji w Lucernie w 1995 r., konferencji ministrów ochrony środowiska w Sofii w 1995 r., W tym ostatnim przypadku przedstawiciel Zakładu reprezentował Polskę w międzynarodowym komitecie organizacyjnym konferencji. Zakład przygotowywał raporty krajowe, wydawał materiały pokonferencyjne, a jego przedstawiciele brali aktywny udział w pracach delegacji polskiej. Wiele prac podejmowanych przez Zakład w tej dziedzinie dotyczy wypełniania zobowiązań Polski wynikających z międzynarodowych umów w sferze ochrony środowiska, a także członkowstwa w międzynarodowych organizacjach takich, jak EKG ONZ, OECD i UE (a w latach 80. XX w. RWPG). Spośród zrealizowanych lub koordynowanych przez Zakład projektów badawczych należy wymienić (w kolejności chronologicznej): Dokument Narodowy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ( ) na spotkanie KBWE w Sofii poświęcony ochronie środowiska (1989); Badania, analizy i roczny raport o ochronie środowiska w strefach przygranicznych i współpracy z krajami ościennymi (1995); 5

6 Krajowy program działań na rzecz ochrony środowiska w Polsce (wydany pod nazwą National Environmental Action Plan i zaprezentowany przez polską delegację rządową na Konferencji Ministrów w Sofii w 1995 r. Program ochrony środowiska dla Europy informacja dla IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Środowisko dla Europy o wdrażaniu programu w Polsce (1997); Program realizacji zaleceń długofalowego programu ochrony środowiska dla Europy, uchwalonego na II Konferencji Ministrów w Sofii (1997); Drugi raport etapowy o polityce ekologicznej państwa (dla OECD 1997); Analiza zgodności z Konstytucją RP konwencji, protokołów i traktatów międzynarodowych w dziedzinie środowiska, których Polska jest stroną, sygnatariuszem lub do których zamierza przystąpić (1998); Projekt ujednolicenia zakresu informacji dotyczących ochrony powietrza zbieranych na potrzeby statystyki resortowej i publicznej (1999 praca wykonana wspólnie z Agencją Rynku Energii, mająca na celu zlikwidowanie istniejących luk i usprawnienie pozyskiwania informacji dotyczących ochrony powietrza w kontekście potrzeb związanych z raportowaniem nt. tych zagadnień do organizacji międzynarodowych oraz do sekretariatów międzynarodowych konwencji problem ten do dnia dzisiejszego nie został skutecznie rozwiązany); Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ciężkich oraz Krajowa strategia ograniczenia emisji trwałych zanieczyszczeń organicznych (1999) obie strategie stanowiły element realizacji przez Polskę obowiązków związanych z podpisaniem protokołów w sprawie metali ciężkich i w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości); Analiza zgodności obowiązujących przepisów GATT/WTO oraz porozumień w sprawie rolnictwa WTO z polskim prawodawstwem z zakresu ochrony środowiska (2000); Program redukcji zanieczyszczeń dla substancji z Listy II Dyrektywy Rady 76/464/EWG (2003 praca związana z trwającymi wówczas negocjacjami w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i z koniecznością transpozycji do polskiego systemu prawnego wymagań prawa wspólnotowego); Plan implementacyjny na lata dyrektywy Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja 1976 r. ( ) wraz z tzw. dyrektywamicórkami ( ) (2004); 6

7 Opracowanie projektu raportu dotyczącego realizacji przepisów dyrektywy Rady 76/464/EWG i jej dyrektyw-córek oraz projektu raportu dotyczącego dyrektywy 80/68/EWG (2005); Opracowanie wzorów ankiet dla pozyskiwania informacji niezbędnych do przygotowania raportu z wdrażania przepisów dyrektywy 76/464/EWG i jej dyrektyw-córek (2006). Ze względu na specyfikę Zakładu kilka projektów ma istotne znaczenie nie tylko dla wywiązania się przez Polskę z przyjętych zobowiązań międzynarodowych, ale także dla rozwoju mechanizmów wspierających realizację polityki ekologicznej państwa w kraju. Należy tu wymienić: Prawo ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej (jako element przygotowania Polski do członkostwa w UE, które to wydawnictwo było nie tylko narzędziem ułatwiającym pracę ekpsertom z dziedziny środowiska, ale stanowiło także element upowszechniania wiedzy w zakresie wymagań wspólnotowych w dziedzinie ochrony środowiska oraz o sposobach przeciwdziałania zagrożeniom środowiska w szerokich kręgach społeczeństwa); Projekt ujednolicenia zakresu informacji dotyczących ochrony powietrza zbieranych na potrzeby statystyki resortowej i publicznej oraz Opracowanie wzorów ankiet dla pozyskiwania informacji niezbędnych do przygotowania raportu z wdrażania przepisów dyrektywy 76/464/EWG i jej dyrektyw-córek (ujednolicenie zakresu i zapewnienie kompletności oraz porównywalności danych o środowisku jest także ważnym czynnikiem wpływającym na jakość systemu monitorowania i raportowania); opracowane projekty strategii, programów redukcji i planów implementacyjnych (opisane wcześniej), które - niezależnie od swojego kontekstu międzynarodowego - dotyczą działań realizowanych na terytorium Polski i stanowią szczególny rodzaj programów działań wykonawczych, służących realizacji polityki ekologicznej państwa i przyczyniających się do poprawy stanu środowiska w Polsce. Konwencje ekologiczne to ważny mechanizm transferu międzynarodowych standardów do prawa polskiego i polskiej praktyki realizacji polityki ekologicznej. Przedstawiciele Zakładu uczestniczyli w negocjowaniu niektórych z tych umów i reprezentowali Polskę w różnych organach konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, a mianowicie: 1. Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości z 1979 r. (Konwencja LRTAP) wraz z protokołami dotyczącymi programu EMEP, związków azotu i siarki, lotnych związków organicznych, metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, eutrofizacji, zakwaszenia i ozonu przyziemnego; 7

8 2. Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko z 1991 r., która w istocie powstała z inicjatywy polskiej na zorganizowanym z Warszawie w 1987 r. seminarium EKG na temat ocen oddziaływania na środowisko; 3. Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych (Konwencja Wodna) z 1992 r., 4. Konwencji w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych (Konwencja Awaryjna) z 1992 r. W pierwszej ww. konwencji dr Janusz Żurek pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Organu Wykonawczego Konwencji oraz Grupy Roboczej ds. Strategii i Przeglądów, a w ostatniej przewodniczył wszystkim konferencjom sygnatariuszy konwencji. Pracownicy Zakładu uczestniczą w pracach na rzecz implementacji postanowień ww. konwencji zarówno w formie biernej przygotowując podstawy merytoryczne dla delegacji polskiej, jak i w formie czynnej m.in. biorąc bezpośredni udział w obradach w trakcie spotkań ekspertów organizowanych w kraju i poza jego granicami. Problematyką trwałych zanieczyszczeń organicznych Zakład Polityki Ekologicznej zajmuje się od 1996 r. Reprezentował Polskę w negocjowaniu nowego protokółu EKG ONZ, sporządził uzasadnienia do jego podpisania, przygotował udział delegacji polskiej w Konferencji Ministerialnej w Aarhus (1998), na której Protokół w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości został przyjęty i podpisany, opracował projekt Krajowej strategii ochrony środowiska przed trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi, ostatecznie przyjętej przez Radę Ministrów w 2002 r. Ocena możliwości ratyfikacji przez Polskę globalnej Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, wykonana w 2001 r., sfinalizowała 4-letni dorobek Zakładu, na który składało się reprezentowanie Polski w negocjowaniu Konwencji Sztokholmskiej ( ), przygotowanie udziału delegacji polskiej w Konferencji Ministerialnej w Sztokholmie (2001), na której konwencja została przyjęta, oraz przygotowanie oceny możliwości ratyfikacji tej konwencji przez Polskę. Jej następstwem było desygnowanie przez Ministerstwo Środowiska Instytutu jako głównego wykonawcy projektu GEF (Global Environment Facility) poświęconego implementacji Konwencji w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych w latach W ramach projektu GEF wykonano wiele prac studialnych, pomiarów, raportów, które stanowiły podstawę do opracowania Krajowego programu wdrażania Konwencji Sztokholmskiej, zaakceptowanego przez Ministra Środowiska w 2004 r. Przygotowano także w ramach współpracy z Danią raport pt. Redukcja emisji dioksyn z sektora metalurgii w Polsce. Zakład, de facto pełniący rolę sekretariatu Konwencji Sztokholmskiej, wykonywał 8

9 niezbędne analizy i raporty na potrzeby Ministerstwa Środowiska w zakresie trwałych zanieczyszczeń organicznych, w tym dla Komisji Europejskiej z wdrażania rozporządzenia 850/2004. Ekspertyzy Zakładu posłużyły także jako podstawa do ratyfikowania przez Prezydenta RP w 2008 r. globalnej Konwencji w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych. Zakład prowadził działalność uzupełniającą, wspierającą działania na rzecz środowiska i zrównoważonego rozwoju (m.in. organizował szkolenia i seminaria, w tym bilateralne (w ramach współpracy z Niemcami, Danią) i międzynarodowe pod patronatem EKG, OECD i UE. Prowadził punkt informacyjny o przepisach, zaleceniach i wytycznych Unii Europejskiej, OECD, EKG ONZ, UNEP, WTO, Banku Światowego i innych organizacji oraz instytucji międzynarodowych, a także o międzynarodowych konwencjach i protokołach w dziedzinie środowiska. Uruchomił także 3 popularyzatorskie serie wydawnicze: Biblioteka nadzwyczajnych zagrożeń ; Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej ; Konwencje międzynarodowe i uchwały organizacji międzynarodowych. W latach w ramach Zakładu Polityki Ekologicznej działała Pracownia Modelowania Kompleksowego (PMK). Jej powstanie wynikało z aktywnego uczestnictwa IOŚ w pracach Grupy Roboczej ds. Oddziaływań - WGE Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości - zwanej Konwencją LRTAP. WGE dostarcza informacji na temat stopnia, i geograficznego zasięgu zdrowotnych i środowiskowych oddziaływań podstawowych zanieczyszczeń powietrza, a w szczególności siarki, azotu, lotnych związków organicznych, metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych i pyłów zawieszonych. W wyniku działalności jej 6 Międzynarodowych Programów Współpracy ICP oraz Grupy Zadaniowej ds. Skutków Zdrowotnych, są identyfikowane i ilościowo opisywane oddziaływania ww. zanieczyszczeń na zdrowie ludzkie, ekosystemy lądowe i wodne, uprawy rolne oraz materiały. Podstawowa działalność Pracowni była adresowana do ICP Modelowania i Kartowania Ładunków i Poziomów Krytycznych ww. zanieczyszczeń powietrza względem wspomnianych receptorów. Wynikiem tej działalności były mapy ładunków krytycznych zakwaszenia i eutrofizacji ekosystemów lądowych Polski. Mapy te oraz towarzyszące im bazy danych, po agregacji do map ogólnoeuropejskich, stanowiły naukową podstawę w negocjacjach dwóch protokółów Konwencji LRTAP, tj. Protokółu w sprawie dalszego obniżania emisji siarki, podpisanego w Oslo w 1994 roku oraz Protokółu w sprawie przeciwdziałania zakwaszeniu, eutrofizacji i powstawaniu ozonu przyziemnego, podpisanego w Göteborgu w 1999 roku. 9

10 Podstawowym, naukowym narzędziem prac wykonywanych w PMK były modele matematyczne ilościowo opisujące mechanizmy oddziaływania zanieczyszczeń powietrza na środowisko. Najważniejszym produktem tej Pracowni jest zintegrowany model SONOX odwzorowujący numerycznie i geograficznie procesy na drodze od emisji zanieczyszczeń, ich depozycji do podłoża, biogeochemicznych zmian wywoływanych w środowisku oraz zagrożeń z nich wynikających. Międzynarodowa działalność PMK nie ograniczała się tylko do Konwencji LRTAP. Z wykorzystaniem wypracowanych technik modelowania matematycznego i przestrzennego, wykonano dla Ukrainy krajowy model oceny ekologicznych skutków emisji metali ciężkich. Prace PMK znalazły liczne zastosowania w skali krajowej. W tym obszarze wykonano prace badawcze dla Polskich Sieci Energetycznych SA, dokonano analizy możliwości wykonania przez stronę polską wymagań Dyrektywy "Pułapowej" UE, wykonano mapy wielkości i zasięgu tła z transgranicznego napływu zanieczyszczeń powietrza na obszar Polski - na rzecz wojewódzkich programów naprawczych ochrony powietrza, dokonano analizy krajowych programów redukcji emisji siarki i azotu z uwagi na ich efektywność ekologiczną mierzoną wielkością ładunków krytycznych zakwaszenia i eutrofizacji. W ramach toczącej się rewizji Protokółu z Göteborga PMK podjęła nowy kierunek badań koncentrujący się na dynamicznym modelowaniu procesu rewitalizacji ekosystemów lądowych Polski, jako efektu systematycznego obniżania wielkości depozycji związków siarki i azotu w okresie ostatnich lat. W ramach działalności na rzecz WGE, PMK wykonała ok. 40 prac naukowo-badawczych, a ich wyniki zostały opublikowane w ok. 30 artykułach naukowych. W uznaniu aktywnej roli w działalności Grupy Roboczej ds. Oddziaływań, dr hab. inż. Wojciech Mill, kierownik PMK, pełnił w latach funkcję wiceprzewodniczącego tej Grupy, a strona polska została uznawana za jedną z najbardziej aktywnych spośród wszystkich uczestników Grupy Zadaniowej ds. Kartowania Ładunków Krytycznych. W latach w ramach Zakładu Polityki Ekologicznej funkcjonowała Pracownia Bezpieczeństwa Ekologicznego (PBE), działająca pod kierunkiem dr. Mieczysława Borysiewicza. Jej celem było przystosowanie do wdrożeń w warunkach krajowych nowoczesnych podejść do zagadnień identyfikacji zagrożeń zdrowia i środowiska oraz ocen ryzyka z w związku z produkcją, przetwarzaniem, transportem, składowaniem i stosowania substancji chemicznych. Zrealizowane w Pracowni projekty dotyczące oceny ryzyka środowiskowego i zarządzania tym ryzykiem miały za zadanie ułatwić wykorzystanie w Polsce doświadczeń z tego zakresu stanowiących uznany dorobek międzynarodowy, wypracowany przede wszystkim w ramach 10

11 Konwencji w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych, a także w ramach działań OECD i Unii Europejskiej poświęconych tej problematyce. Ważnym elementem i walorem tych prac było także dążenie do zharmonizowania i zintegrowania działań mających ograniczać ryzyko środowiskowe wewnątrz i na zewnątrz obiektów będących potencjalnym źródłem tego ryzyka (tj. w środowisku pracy i w środowisku przyrodniczym w otoczeniu tych obiektów). Prace takie były realizowane m.in. w ramach kolejnych etapów Strategicznego Programu Rządowego Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy, w których powstało wiele przewodników i wytycznych metodologicznych. Należy tu wymienić monografie i opracowania odnoszące się do następujących zagadnień: metod zintegrowanych analiz zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi w oraz zarządzania ryzykiem generowanym przez te zagrożenia w obszarach przemysłowych, metod identyfikacji i rankingu źródeł zagrożeń ludności i środowiska związanych z działalnością stacjonarnych instalacji przemysłowych, szlakami, zasad tworzenia i wdrażania zintegrowanego systemu zarządzania zdrowiem, bezpieczeństwem i środowiskiem (HSE) na poziomie zakładu przemysłowego wraz z listami kontrolnymi dla przeprowadzenia audytów takiego systemu, analiz porównawcza stosowanych w świecie systemów HSE przy uwzględnieniu ocen ryzyka, wraz z propozycjami dotyczącymi rozwiązań krajowych w dziedzinie zarządzania ryzykiem, z uwzględnieniem wykorzystania kryteriów ilościowych w procesach podejmowania decyzji, propozycji nowelizacji przepisów prawnych odnoszących się do zarządzania ryzykiem w obszarach przemysłowych. Ponadto przygotowano zintegrowany zestaw programów komputerowych wraz z bazą danych do analiz ryzyka zdrowia ludzkiego i środowiska w obszarach przemysłowych. Zestaw ten obejmuje: a) program komputerowy RISK*ASSISTANT, z polskim interfejsem użytkownika, oryginalnie opracowany w Hampshire Research Institute w USA. RISK*ASSISTANT jest łatwym w użyciu i mającym duże możliwości zestawem narzędzi i baz danych, który pozwala ocenić zagrożenie zdrowia spowodowane substancjami chemicznymi obecnymi w środowisku; b) program komputerowy INDOR do identyfikacji niebezpiecznych rodzajów działalności gospodarczej na podstawie metody zgrubnych ocen ryzyka opracowanej w ramach wspólnego programu MAEA, UNEP, UNIDO i WHO. Program pozwala na: 11

12 obliczenie skutków poważnej awarii na analizowanym obszarze dla poszczególnych substancji i rodzaju działalności, oszacowanie prawdopodobieństwa poważnej awarii w wypadku instalacji stałej, oszacowanie prawdopodobieństwa poważnej awarii transportowej z udziałem niebezpiecznych substancji; c) system informatyczny SYRENA rejestrowania i analizy danych o obiektach niebezpiecznych, który umożliwia kwalifikowanie wprowadzanych do baz instalacji jako bezpiecznych lub niebezpiecznych, wg zaimplementowanej procedury wdrażającej wymagania dyrektywy Seveso II. W ramach Programu Wieloletniego pn. Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej w latach zespół z PBE kontynuował zadania badawcze w zakresie podstaw metodycznych budowy systemu zarządzania bezpieczeństwem chemicznym na szczeblu krajowym i regionalnym. Podstawowym założeniem prac było zastosowanie zintegrowanego podejścia do kontroli zagrożeń, ponieważ środowiska nie można dzielić na oddzielne elementy, gdyż środki służące ochronie jednego elementu mogą jednocześnie okazać się niekorzystne dla innego. Podejście takie wymaga integracji analiz zarówno na poziomie substancji chemicznych, jak i na poziomie różnych elementów środowiska oraz w całym cyklu życia substancji chemicznej. Prace te realizowane w tym obszarze przez PBE we współpracy z Centrum Doskonałości UE w zakresie zarządzania zagrożeniami dla zdrowia środowiska MANHAZ zakończyły się publikacją i opracowaniem użytecznych w warunkach polskich: wskaźników bezpieczeństwa chemicznego, ułatwiających ocenę podejmowanych działań, ukierunkowanych na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa; wytycznych, umożliwiających przeprowadzenie zintegrowanych ocen ryzyka w kontekście ciągłych i awaryjnych emisji niebezpiecznych substancji chemicznych do środowiska z instalacji przemysłowych; prototypowej wersji komputerowego systemu wspomagania decyzji SWD-Chem, ułatwiającego zarządzanie zagrożeniami chemicznymi. Do przygotowania systemu wykorzystano m. in. programy komputerowe stworzone na potrzeby EPA. System SWD-Chem umożliwia szybką selekcję istotnych zagrożeń (określenie priorytetów) i ocenę wielkości zagrożeń wybranych receptorów w ustalonych obszarach ze strony wytypowanych źródeł zagrożeń. Składa się z dwóch grup oprogramowania: - pakietu programów E-FAST, EPI-suite i SADA przeznaczonych do wspomagania zgrubnych ocen zagrożeń człowieka i środowiska w wyniku chemicznych uwolnień do środowiska; 12

13 - otwartego środowiska informatycznego (MIMS), umożliwiającego prowadzenie zintegrowanych analiz obiegu (transport i los) chemikaliów w różnych elementach środowiska (powietrze, woda, gleba). Pakiety te mogą wspomagać zarządzanie zagrożeniami środowiska ze strony substancji chemicznych na szczeblu krajowym i regionalnym między innymi poprzez realizację etapów oceny ryzyka środowiskowego (ERA). Mogą również być wykorzystane przy ocenie cyklu życiowego (LCA), głównie w części związanej z ocenami wpływu na środowisko i człowieka; pakietu baz danych dla systemu informatycznego zarządzania bezpieczeństwem, zawierającej m.in. informacje toksykologiczne niezbędne do przeprowadzenia oszacowań ryzyka dla zdrowia człowieka i środowiska. Do jego zasilenia wykorzystano dane zawarte w amerykańskich systemach (RAIS, IRIS i ECOTOX). Do sporządzania oceny oddziaływania tras komunikacyjnych na ludzi i środowisko w wyniku katastrofy transportowe zaadoptowano zalecenia rządu szwajcarskiego odnośnie ocen ryzyka poważnych awarii, zawarte w dyrektywie III dotyczącej wdrażania ustawy w sprawie ochrony przed poważnymi awariami, oraz kryteria ryzyka obowiązujące w Holandii i zalecane w Wielkiej Brytanii, opracowując specjalny program komputerowy ORPA, ułatwiający wyliczenie, na podstawie wyznaczonego algorytmu, prawdopodobieństwa wystąpienia poważnej katastrofy transportowej w przeliczeniu na 1 km trasy na rok w zależności od zakładanych parametrów ruchu, stanowiącego iloczyn prawdopodobieństwa wystąpienia określonego scenariusza awaryjnego i prawdopodobieństwa wystąpienia określonych, poważnych skutków, tj. a) utraty życia przez co najmniej 10 osób, lub b) zanieczyszczenia wód powierzchniowych (ładunek > 15g/cm 2 w przypadku ropopochodnych i > 5g/cm 2 w przypadku substancji mogących zmienić istotnie jakość wód) na odcinku co najmniej 10 km, w przypadku wód płynących lub na obszarze co najmniej 1km 2 w przypadku jezior i zbiorników wodnych, lub c) zagrożenia wód podziemnych (możliwość zanieczyszczenia ujęć wód podziemnych) wyznaczone poprzez współczynniki przepuszczalności i grubość nadkładu zalegającego nad warstwą piezometryczną. Zaadoptowaną metodykę wdrożono przy sporządzaniu oceny oddziaływania trasy NS i autostrady A1 na ludzi i środowisko w wyniku katastrofy transportowej. Dla analizowanych odcinków tras, dla których otrzymano prawdopodobieństwo wystąpienia awarii transportowej z udziałem niebezpiecznych substancji determinującej poważne skutki dla ludzi powyżej 10-5 (w przeliczeniu na 1km/rok) i/lub determinującej 13

14 poważne skutki dla środowiska powyżej 4, zalecono zastosowanie dodatkowych środków technicznych lub/i organizacyjnych w celu utrzymania ryzyka na poziomie akceptowalnym, przy uzasadnionych/racjonalnych kosztach. Celem projektu badawczego MNiSzW System prognozowania stężeń zanieczyszczeń w powietrzu dla aglomeracji miejskiej SPSZP Ag było opracowanie zintegrowanego systemu obliczania stężeń zanieczyszczeń w powietrzu w aglomeracji miejskiej, do prognozowania jakości powietrza i analiz epizodów emisyjnych, uwolnień awaryjnych oraz obliczeń modelowania transportu zanieczyszczeń obejmujących: ozon, pyły, NOx, SOx, metale ciężkie i substancje niebezpieczne, z uwzględnieniem zanieczyszczeń wtórnych i analiz miejsc szczególnych. System SPSZP Ag oparto na systemach obliczeniowych jakości powietrza nowej generacji, rozwijanych dla amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska: CMAQ (Community Multiscale Air Quality) obliczenia transportu i przemian zanieczyszczeń w atmosferze; SMOKE (Sparse Matrix Operator Kennel Emission) inwentaryzacja źródeł i obliczenia emisji; a także na mezoskalowych modelach meteorologicznych MM5 (Fifth- Generation Mesoscale Meteorological Model) i WRF (Weather Research and Forecasting); Przy opracowaniu SPSZP Ag wykorzystano najnowsze rozwiązania informatyczne w dziedzinie komputerowych systemów modelowania emisji oraz transportu i transformacji zanieczyszczeń, a także efektywne rozwiązania informatyczne w zakresie technik informacji przestrzennej i integrowania modeli obliczeniowych. Prototypową wersję oprogramowania SPSZP Ag wdrożono na klajstrze komputerowym typu Beowulf pod systemem operacyjnym Linux, z wykorzystaniem przetwarzania równoległego opartego o pakiet MPI (z ang. Interfejs Transmisji Wiadomości). Za pomocą SPSZP Ag przeprowadzono obliczenia symulacyjne rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu dla wybranych scenariuszy emisyjnych w aglomeracji Warszawy z wykorzystaniem danych o emisjach udostępnionych przez Mazowiecki Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Ważnym wyzwaniem, przed którym stanęła PBE, było opracowanie w formie przewodnika, spójnej metodyki ocen zagrożenia zdrowia i środowiska w przypadku różnych opcji wytwarzania energii, rozpatrywanych w krajowych planach strategicznych, obejmującego: oceny zagrożeń od każdego głównego elementu cykli paliwowych, praktyczne metody integrowania cząstkowych ocen zagrożenia dla otrzymywanych wiarygodnych profili całkowitego zagrożenia od całego cyklu paliwowego, 14

15 metody porównania zagrożeń środowiska i zdrowia człowieka w wyniku poważnych awarii technologicznych, które mogą wystąpić w rożnych cyklach wytwarzania energii, metody porównania zagrożeń od strony różnych cykli paliwowych, metody szacowania kosztów zewnętrznych, identyfikację źródeł niepewności otrzymywanych ocen oraz sposoby ich uwzględniania w procesie porównania wielkości zagrożeń. Przewodnik stanowi zbiór wytycznych, których informacje są pomocne w wyborze metod dla przeprowadzenia ocen wpływu różnych opcji wytwarzania energii elektrycznej na zdrowie i środowisko. W przewodniku podano zestaw zaleceń i opis: kroków, które powinny być przedsięwzięte w celu identyfikacji i oszacowania wpływu na środowisko i zdrowie wybranej opcji energetycznej, metod dla porównania różnych technologii w kontekście ich wpływu na zdrowie i środowisko, podstawowych modeli ocen zagrożeń. W celu właściwego zarządzania i wyboru najlepszych opcji kierunków rozwoju systemów wytwarzania energii i działań ochronnych muszą być znane skutki dla środowiska produkcji i konsumpcji energii, ponieważ wszystkie formy wytwarzania elektryczności i oczywiście cały łańcuch paliwowy, mają wpływ na środowisko (negatywny i/lub pozytywny). Przewodnik powstał w oparciu o monografię: Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA): Health and Environmental Impacts of Electricity Generation Systems: Procedures for Comparative Assessment (1999), w której opracowaniu brał udział dr M. Borysewicz w ramach koordynowanego projektu badawczego IAEA: Comparative Health and Environmental Risks of Nuclear and Other Energy Systems ( ). Monografia była wynikiem współpracy ekspertów IAEA, UNNIDO, ULEP i WHO. Tematyka przewodnika jest bliska pracom i wynikom serii projektów realizowanych w ramach programu UE ExtenrE (External Costs of Energy) W ramach prac Grupy ekspertów OECD ds. awarii przemysłowych dr Borysiewicz brał udział w opracowaniu dwóch monografii: Guiding Principles for Chemical Accident Prevention, Preparedness and Response (2003), Guidance on Safety Performance Indicators (2003). W latach w IOŚ funkcjonował w Zakładzie Polityki Ekologicznej Regionalny Ośrodek Koordynacyjny Europejskiej Komisji Gospodarczej (EKG ONZ) ds. Szkolenia i Ćwiczeń w zakresie Awarii 15

16 Przemysłowych. Jego misją było okazywanie pomocy metodycznej i organizacyjnej krajom o transformującej się gospodarce w wypełnieniu przez te kraje zobowiązań wobec Konwencji EKG ONZ w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych (Konwencja awaryjna), głównie poprzez przeprowadzanie szkoleń i wymianę informacji, a także działalność wydawniczą i popularyzatorską. Do najważniejszych przedsięwzięć Ośrodka należy zaliczyć: realizację, przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej i Niemiec, projektu na rzecz implementacji Konwencji awaryjnej, obejmującego opracowanie dla Zakładów Chemicznych S.A. POLICE studium bezpieczeństwa stokażu amoniaku, planu operacyjnoratowniczego i informacji dla potencjalnie zagrożonej ludności oraz ogólnych zasad przygotowywania wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych, organizację i współorganizację warsztatów i kursów treningowych (Warszawa 1994, Dębe 1995, Szczecin 1996, Słubice/Polska Frankfurt/Niemcy 1999), w których wzięli udział eksperci zarówno z krajów o transformującej się gospodarce, jak i z krajów wysokorozwiniętych, współorganizację spotkania roboczego OECD i EKG ONZ w zakresie reagowania na sytuacje awaryjne (Lapperanta, Finlandia, 1998 r.) i koordynację udziału strony polskiej i krajów regionu EKG nienależących do OECD (referaty, tłumaczenia, delegacje), udział w ćwiczeniach COMPROTEX 99 i upowszechnianie ich wyników w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, wydanie w j. rosyjskim szwajcarskiego rozporządzenia w sprawie przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska wraz z wytycznymi (2 zeszyty). uruchomienie nowej serii wydawniczej: Biblioteka Nadzwyczajnych Zagrożeń, w której wydano między innymi Przegląd technicznych środków bezpieczeństwa instalacji procesowych. Listy kontrolne stosowane w RFN, Program APELL. Świadomość zagrożeń i możliwości przygotowania się na wypadek wystąpienia awarii na szczeblu lokalnym. Przez wiele lat Zakład Polityki Ekologicznej realizował następujące zadania: prowadził prace badawcze, wykonywał ekspertyzy i analizy na potrzeby wdrażania w Polsce wymagań trzech konwencji EKG ONZ (Konwencja w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych, Konwencja w sprawie ochrony i użytkowania cieków granicznych i jezior międzynarodowych, Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie 16

17 odległości) oraz konwencji globalnej (Konwencja w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych); w ramach Prezydencji Polski w Radzie UE wspomagał przewodniczącego unijnej grupy roboczej WPIEI LRTAP m.in. przy negocjacji poprawek do Protokołu z Göteborga i stanowiska UE na sesję Organu Wykonawczego Konwencji LRTAP w 2011 r.; koordynował krajowe prace na rzecz EKG ONZ i UNEP; sporządzał raporty zbiorcze i przejściowe dla OECD w zakresie polityki ekologicznej, gospodarki odpadami i bezpieczeństwa chemicznego; uczestniczył w pracach dotyczących harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej; pełnił funkcję Krajowego Centrum Koordynacyjnego ds. Programu Modelowania i Kartowania w ramach Konwencji EKG ONZ w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Aktualna działalność naukowa. Obecnie Zakład Polityki Ekologicznej specjalizuje się w zagadnieniach: długofalowego planowania w ochronie środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki ochrony powietrza i wód, kształtowania mechanizmów ekonomicznych i pozaekonomicznych w polityce ekologicznej i w bezpieczeństwie ekologicznym, w zagadnieniach prawa ochrony środowiska oraz prawa międzynarodowego w tej dziedzinie, metod, modeli i programów obliczeniowych do diagnozowania i prognozowania zagrożeń człowieka i środowiska w wyniku uwolnień substancji niebezpiecznych i do otoczenia oraz do wyznaczania strategii zapobiegania takim uwolnieniom i/lub minimalizacji ich skutków. Działalności badawcza i aplikacyjna Zakładu jest realizowana w ramach badawczych i sieciowych projektów krajowych i międzynarodowych (MAEA, UE) oraz zadań na rzecz administracji centralnej, głównie Ministerstwa Środowiska. W zakresie problematyki poważnych awarii i bezpieczeństwa ekologicznego pracownicy Zakładu uczestniczyli w międzynarodowym konsorcjum realizującym projekty unijne: RIVER SHIELD ( ), CIVILARCH ( ). Obydwa projekty dotyczyły awaryjnych zagrożeń wód powierzchniowych w wybranych obszarach zlewni rzek i są współfinansowane przez Unię Europejską. W przypadku Polski przedmiotem prac było dorzecze rzeki 17

18 Odry w granicach województwa lubuskiego. Prace ukierunkowane były na opracowanie: metodyki oceny ryzyka dla wód w przypadku wystąpienia awarii w zidentyfikowanych potencjalnych źródłach zagrożeń w regionie/dorzeczu, zgodnej z powszechnie uznawanymi zaleceniami Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony Łaby, prostych modeli symulacji rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w rzekach - na podstawie których opracowano program komputerowy NOMOToT ułatwiający szybkie wyznaczenie stref zagrożeń w przypadku awaryjnego uwolnienia substancji chemicznych do wód; wytycznych w zakresie planowania przestrzennego w kontekście postanowień Dyrektywy Seveso II, obejmujących zestaw zaleceń odnośnie zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia awarii przemysłowych oraz ograniczenia ich potencjalnego oddziaływania na środowisko wodne przy wykorzystaniu podejść i narzędzi planistycznych, które odpowiednio uwzględniają problematykę ryzyka poważnych awarii przemysłowych w procesie planowania zagospodarowania terenu. Rozważane zagadnienia obejmują także: - podstawowe etapy w procesie ilościowej oceny ryzyka poważnej awarii, - zaawansowane podejście do zarządzania ryzykiem, zalecane w Wielkiej Brytanii, - oceny ryzyka środowiskowego, - planowanie przestrzennego w gospodarce wodnej, - analizy podejść do planowania przestrzennego w wybranych krajach. Ponadto prowadzone były prace nad opracowaniem: 1) Planu działania w zakresie poprawy zdolności reagowania na awarie w województwie lubuskim w odniesieniu do 5 priorytetowych obszarów: zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków, gotowość na zdarzenia awaryjne, reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych, ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej, informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej. 2) Wytycznych najlepszej praktyki, ukierunkowanych na wzmocnienie sił i środków, będących w dyspozycji służb związanych z ochroną ludności i środowiska na wypadek awaryjnego zanieczyszczenia rzek substancjami chemicznymi, obejmujących trzy moduły dotyczące: efektywnego monitoringu jakości wód powierzchniowych, właściwego i natychmiastowego wdrażania działań ujętych w systemie planowania awaryjnego, 18

19 postępowania w zakresie stosowania doraźnych środków łagodzących, a w dłuższej perspektywie czasowej środków rekultywacyjnych w przypadku uwolnień chemikaliów do rzek. Realizacja projektów RIVER SHIELD i CIVILARCH obejmowała również organizację seminariów i szkoleń w zakresie zapobiegania, gotowości i reagowania na zdarzenia awaryjne zagrażające jakości wód powierzchniowych oraz działalność popularyzatorską (rezultaty są sukcesywnie udostępniane na portalu IOŚ). Zakłada się więc, że obydwa projekty przyczynią się do zwiększenia zdolności służb ratowniczych i ochrony środowiska włączonych w proces ukierunkowany na ograniczanie oddziaływania potencjalnych awarii przemysłowych na ludzi i na środowisko wodne. W latach Zakład realizował w konsorcjum 12 instytucji z 8 państw UE projekt THESEIS, sfinansowany w ramach wielostronnych projektów LEONARDO DA VINCI na rzecz rozwoju innowacji, stanowiących element programu edukacyjnego Unii Europejskiej Uczenie się przez całe życie. Jego efektem było opracowanie, przetestowanie i upowszechnianie wśród potencjalnie zainteresowanych osób, pracujących w sektorach gospodarki związanych z ochroną środowiska (eko-przemysł) modelu szkoleniowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy z wykorzystaniem możliwości stwarzanych przez wirtualne środowisko nauczania (e-learning). Model VET-THESEIS jest interaktywną platformą, w formacie 3D, przedstawiającą modelowy plan oczyszczalni ścieków z pełnym procesem technologicznym, dostępną on-line w 9 językach ( Zakład uczestniczył w Sieci Doskonałości ACCENT (Atmospheric Composition Change the European Network of Excellence) zainicjowanej w ramach 6 Programu Ramowego UE, której celem jest promowanie wspólnej europejskiej strategii badań nad zrównoważonym składem atmosfery, stworzenie i utrzymywanie trwałych środków komunikowania i narzędzi współpracy w obrębie środowisk naukowych Europy, stwarzanie warunków dla badań oraz optymalizowanie powiązań z decydentami politycznymi i społeczeństwem. Wspólny program badawczy ACCENT był podstawą dla rzeczywistej integracji europejskich działań w zakresie: znaczenia aerozoli dla jakości powietrza i klimatu, wymiany zanieczyszczeń pomiędzy atmosferą i biosferą, transportu i przemiany zanieczyszczeń powietrza w różnych skalach czasowych i przestrzennych, dostosowania badań atmosfery do potrzeb gospodarki i polityki ekologicznej celem zrównoważenia składu atmosfery. 19

20 W celu skoncentrowania się nad tymi obszarami badań i ich sprawnego przeprowadzenia w skali europejskiej, uruchomione zostały osobne podprojekty dotyczące: oceny stanu i postępu badań w kluczowych obszarach, podsumowania i upowszechniania informacji na temat krajowych programów badawczych, organizowania warsztatów dotyczących podstawowych problemów, proponowania i przeprowadzania wspólnych przedsięwzięć badawczych na poziomie europejskim i międzynarodowym, promocji uzyskanych wyników badań wśród decydentów i społeczeństwa. ACCENT utworzył strukturę organizacyjną dla koordynacji i komunikacji pomiędzy partnerami sieci oraz społecznością badawczą Europy. Jego efektem była rekonstrukcja europejskich programów badawczych nad zrównoważonym składem atmosfery, prowadząca do ich trwałej integracji. Zakład był krajowym koordynatorem prac w ramach programu ACCENT, m.in. w zakresie: oceny jakości pomiarów atmosfery, aerozoli oraz jakości powietrza i klimatu, transportu i przemian zanieczyszczeń, modelowania, dostępu do informacji i integracji działalności badawczej z polityką ekologiczną i społeczeństwem. Przedstawiciele Zakładu poza udziałem w warsztatach i seminariach brali udział w corocznych Zgromadzeniach Ogólnych programu ACCENT, w tym jedno zorganizowali jego posiedzenie w Warszawie. Od początku istnienia Zakład Polityki Ekologicznej wspomaga resort środowiska, realizując liczne zadania związane z wypełnianiem zobowiązań wynikających z Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Konwencji LRTAP) wraz z 8 protokołami, opracowując (obecnie przy wsparciu Zakładu Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Puszcza Borecka i KOBiZE): stosowne analizy, projekty stanowisk Polski i instrukcji negocjacyjnych w ramach współpracy prowadzonej na forum EKG ONZ i UE o tematyce związanej z Konwencją LRTAP, niezbędne raporty z wdrażania Konwencji LRTAP w Polsce oraz dane, analizy i raporty na potrzeby współpracy Polski z grupami zadaniowymi i centrami funkcjonującymi w ramach Grupy Roboczej ds. Strategii i Przeglądów, Organu Sterującego EMEP i Grupy Roboczej ds. Oddziaływań, niezbędne ekspertyzy krajowe. 20