Pierwsze 20 lat obrączkowania ptaków w Polsce ( ) osiągnięcia i porażki

Transkrypt

1 Pierwsze 20 lat obrączkowania ptaków w Polsce ( ) osiągnięcia i porażki Stanisław Zawadzki Instytut Historyczny, Uniwersytet Warszawski Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży

2 Hans Christian Cornelius Mortensen ( ) Udany eksperyment z obrączkowaniem ptaków w Danii (1899) Wprowadzenie ciągłej numeracji obrączek Pozwoliło to przenieść zainteresowanie z gatunku na pojedynczego osobnika

3 Stacja w Rossitten (1901) Johannes Thienemann ( ) Na Mierzei Kurońskiej w Prusach Wschodnich Głównym zadaniem było badanie wędrówek ptaków poprzez ich obrączkowanie

4 Kolejne stacje obrączkarskie Węgierski Królewski Instytut Ornitologiczny (1908) Wyspa Helgoland na Morzu Północnym Hugo Weigold (1910) Znakomite rezultaty obrączkowania ptaków przyspieszyły powstawanie nowych stacji w Europie, Ameryce, Indiach i Japonii W 1939 r. w Europie było już 47 placówek obrączkujących ptaki

5 Stacja Badania Wędrówek Ptaków Powstała z inicjatywy prof. Michała Siedleckiego Zorganizowana i uruchomiona przy PMZ przez dra Janusza Domaniewskiego w styczniu 1931 r. Natłok pracy zmusił do zatrudnienia jeszcze jednego pracownika Bohdana Kreczmera, który został sekretarzem Stacji Po ustąpieniu Domaniewskiego, od maja 1936 r. kierownikiem Stacji został Władysław Rydzewski

6 Obrączkowanie przed 1931 r. Przypadki obrączkowania ptaków w Polsce występowały jeszcze przed powstaniem Stacji Badania Wędrówek Ptaków Od 1928 r. Bogusław Stamirowski obrączkował kaczki i bociany Każdy ptak otrzymywał dwie obrączki z napisami Chorobrów i Stamirowski oraz Pologne

7 Stacja a PMZ Stacja nie była częścią składową PMZ, a jedynie strukturą luźno z nim związaną personalnie i lokalowo Miała swój własny budżet przydzielany przez M. W. R. i O. P., a zatwierdzany przez dyrektora PMZ (zawsze niewystarczający) Stacja nie miała własnej biblioteki, korzystała więc z księgozbioru PMZ

8 Kierunki działalności Stacji Rola centrali obrączek Baza danych wiadomości powrotnych z Polski i zagranicy Opracowywanie wyników obrączkowania Nieliczny personel oraz usytuowanie w wielkim mieście utrudniało prace terenowe Wysiłek ten został przerzucony na dobrowolnych współpracowników w całym kraju Stały wzrost liczby współpracowników uniemożliwił prowadzenie prac terenowych

9 Szukanie współpracowników Już w lipcu 1931 r. M. W. R. i O. P. rozesłało informację o działalności Stacji do MSW, MR oraz wszystkich kurii biskupich z prośbą o podanie go do wiadomości podległym organom Dziennik Urzędowy M. W. R. i O. P. (trzykrotnie) Funkcjonariusze policji i LP Ogłoszenia w prasie i radiu

10 Plakat W ramach działań mających rozpowszechnić wiedzę o Stacji i obrączkowaniu ptaków w 1938 r. wydano plakat Nakład 50 tys. egzemplarzy

11 Rozsyłanie plakatów MSW poleciło przesłać go starostom do urzędów gmin w celu wywieszenia go do wiadomości publicznej szkoły powszechne spółdzielnie wiejskie i organizacje rolnicze dyrekcje okręgowe, nadleśnictwa i leśnictwach LP uczelnie i instytucje naukowe

12 Obrączki Typy: B, C, D, E, F, G Największa B, najmniejsza G Oprócz numeru porządkowego na większych obrączkach widniał napis: MUS. ZOOL. POLON. POLONIA, VARSOVIA, a na mniejszych: POLONIA VARSOVIA

13 Biuletyn Stacji Badania Wędrówek Ptaków Zacieśnienie relacji z współpracownikami Bieżąca działalność Stacji Techniczne porady dla obrączkarzy Obrączkowanie ptaków w innych krajach Najważniejsze postaci ornitologicznego świata Biologia i wędrówki ptaków

14 1937 Rok bociana Zły rok dla bocianów sucha wiosna, brak pokarmu oraz burzliwe i upalne przedwiośnie w Afryce zdziesiątkowały populację środkowo europejską zaobrączkowano 2340 ptaków, z czego 1785 było dziełem 273 nowych współpracowników Stacji, gł. z woj.: poleskiego, wołyńskiego oraz lubelskiego

15 1938 Rok czapli, gawrona i szpaka Gromadne gnieżdżenie się tych ptaków ułatwia w dużym stopniu masowe obrączkowanie, toteż przy zręcznych pomocnikach ilość zaobrączkowanych gawronów może być bardzo duża. Należy jednak pamiętać, że w niektórych okolicach młode gawrony stanowią pożądaną potrawę dla uboższej ludności. Tam więc, gdzie młode gawrony są wybierane z gniazd, należy albo zrezygnować z obrączkowania albo postarać się o ochronę kolonii, dopóki młode ptaki nie opuszczą gniazd

16 Ocena masowych akcji obrączkowania Władysław Rydzewski oceniał takie pomysły negatywnie, ponieważ wiele osób po krótkotrwałym zapale rezygnowała z obrączkowania pozostawiając po sobie chaos Ilość zaobrączkowanych przez nie ptaków okazała się znikoma, liczba natomiast popełnionych omyłek i nieścisłości - nieproporcjonalnie duża

17 Nieco danych statystycznych Najwięcej współpracowników znajdowało się w przedziale wiekowym lat Przeważali nauczyciele przed leśnikami, rolnikami, młodzieżą szkolną i urzędnikami Zdecydowanie przeważało wykształcenie średnie

18 Rozwój Stacji w latach Rok * L. obr. ptaków L. gat L. wiad. powr. L. obrączkarzy

19 Liczba współpracowników Stacji wg powiatów Najwięcej na wschodzie (wołyńskie, poleskie, białostockie, nowogródzkie) Najgorzej na południu (tarnopolskie, lwowskie, stanisławowskie, krakowskie, śląskie), północnym wchodzie (woj. wileńskie) i północnym zachodzie (woj. pomorskie)

20 Ornithologische Station Warschau r. uruchomiono obrączkowanie ptaków, kierował nim Kazimierz Tarwid Spolszczona nazwa utrzymała się do dziś Zasięg Generalne Gubernatorstwo Od 1943 r. obserwacje fenologiczne nad czasem przylotu, gnieżdżenia się, wylęgu młodych i opuszczania gniazd i odlotu ptaków W latach zaobrączkowano 975 ptaków, a w (dane niepełne)

21 Stacja Ornitologiczna po wojnie Zrezygnowano z dawnej nazwy zawężającej obiekt zainteresowania Stacji Zamierzano rozszerzyć jej działalność ze zbierania i opracowywania wiadomości o zaobrączkowanych ptakach do ochrony ptaków, a także rozwiniętych badań faunistycznych, ekologicznych oraz badań wędrówek ptaków w terenie Od 1946 r. kierownikiem Stacji był Jan Szczepski Pracownicy: 1947 Maria Szczepska, 1949 Bohdan Kreczmer

22 Rozwój Stacji w latach Rok Liczba współpracowników Liczba zaobrączkowanych ptaków Liczba wiadomości powrotnych Stacja była finansowana z budżetu PMZ, co pozwalało na stały jej rozwój

23 Drugi plakat Akcja uświadamiania społeczeństwa w kwestii obrączkowania ptaków oraz konieczności zgłaszania przypadków znalezienia ptaka z obrączką Rozesłany do szkół, nadleśnictw i leśnictw, uniwersytetów oraz instytucji naukowych Nakład 5 tys. egz.

24 Pierwsze prace terenowe (1949) Po raz pierwszy w historii Stacji przeprowadzono samodzielne terenowe akcje obrączkowania ptaków przy pomocy jej pracowników czerwca na Dolnym Śląsku, w majątkach Grabownica i Gadzinowo, należących do Milickiego Zespołu Rybackiego Wrocławskiego Okręgu Państwowych Gospodarstw Rolnych Zaobrączkowano 296 ptaków - różnorodność gatunkowa była niewielka: śmieszka, oknówka, dymówka. Należy mieć na uwadze, że wytypowanie tych gatunków było celowym zabiegiem badawczym. Z przerwami od 17 maja do 8 lipca w Leśnictwie Ruda pod Puławami na terenie doświadczalnym Wydziału Badań Rolniczo- Leśnych Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego Zaobrączkowanych zostało 400 ptaków należących do 8 gatunków (muchołówka żałobna, bogatka, modraszka, kowalik, wróbel, mazurek, szpak, krętogłów)

25 Stacja w walce ze stonką ( ) Zaangażowanie do prowadzonej przez władze Polski Ludowej walki ze stonką ziemniaczaną Nadzieje rokowały: czajka, śmieszka, grzywacz, siniak, turkawka, lelek, dudek, szpak, kawka, skowronek, wrona, gawron, kos, kuropatwa, przepiórka, bażant, drop Najbardziej zainteresowane stonką były: kawki, sroki i wrony Sroki i kosy zamykano w klatka i głodzono podając im martwą stonkę Zanotowano, że jej smak był dla ptaków odrażający Stonka dzięki solaninie była dla wielu ptaków trująca

26 Przenieść Stację nad morze W 1939 r. z inicjatywy W. Rydzewskiego powstał projekt utworzenia stacji ornitologicznej na Helu Jej utworzenie miało wypełnić lukę pomiędzy stacjami w Rossitten i na Helgolandzie W 1939 r. był już wybrany plac w Rozewiu, zaprojektowano budynek i utworzono Komitet Budowy Po wojnie wrócono do koncepcji przeniesienia Stacji nad morze Ostatecznie stało to się w 1958 r., przeniesiona wówczas do Górek Wschodnich pod Gdańskiem, funkcjonuje tam do dziś

27