Kurs Podstawowy Skrypt do Zajęć Praktycznych

Transkrypt

1 Kurs Podstawowy Skrypt do Zajęć Praktycznych Zestawienie najważniejszych ćwiczeń w sprzęcie podstawowym i powietrznym, pomocne dla instruktorów oraz kursantów Mateusz Przybyła Klub Płetwonurków Triton Kościan, 2014

2 Spis treści Słowem wstępu 3 1 Rozgrzewka 7 2 Zajęcia basenowe ze sprzętem podstawowym Zanurzanie twarzy i oddychanie przez fajkę Techniki pływania w płetwach Techniki wejścia do wody i zanurzania Zajęcia basenowe ze sprzętem powietrznym Ubieranie sprzętu w wodzie Techniki zanurzania i wynurzania Obsługa urządzeń pomiarowych i wykonawczych Manewrowanie pod wodą System partnerski Nawigacja podwodna Obsługa busoli Nawigacja naturalna A Podwodne znaki umowne 75 A.1 Podstawowe znaki komunikacyjne A.2 Znaki dotyczące kierunku ruchu oraz inne polecenia podwodne 79 A.3 Znaki dotyczące kondycji nurka lub sprzętu A.4 Obiekty i zwierzęta morskie B Tabele dekompresyjne Bühlmann-Hahn 93 B.1 Zasady korzystania z tabel BH B.2 Przykładowe zadania z użyciem tabel BH

3 Słowem wstępu Niniejszy skrypt powstał w wyniku zebrania i uzupełnienia luźnych notatek młodego instruktora płetwonurkowania, który chciał jak najlepiej przygotować się do przeprowadzenia zajęć. Zawarte w pracy opisy ćwiczeń są rezultatem licznych przemyśleń, przykładów zebranych podczas odbywanych szkoleń oraz kilku lat doświadczeń podczas działalności w Kościańskim klubie Triton. Autor pragnie z góry zaznaczyć, że są to jedynie sugestie na temat tego jak można przeprowadzić tok szkolenia praktycznego płetwonurków. Doświadczenia pokazują, że realizacja szkolenia w oparciu o opisane ćwiczenia skutkuje dobrze wykwalifikowanymi płetwonurkami. Nie oznacza to jednak, że są to jedyne właściwe ćwiczenia. Autor pragnie także nakłonić czytelnika do polemiki na temat realizacji poszczególnych ćwiczeń w celu ich jak najlepszego dopracowania. Skrypt dedykowany jest w głównej mierze młodym instruktorom płetwonurkowania, którzy pragną dobrze zaplanować przebieg prowadzonego szkolenia. Niemniej jednak użyteczne informacje znajdą w nim także osoby pragnące rozwijać swoje umiejętności po skończonym kursie lub osoby powracające do nurkowania po dłuższej przerwie. Doświadczonych instruktorów także zachęca się do analizy opisanych ćwiczeń w celu odświeżenia lub spojrzenia na prowadzone zajęcia z potencjalnie innej perspektywy. Zajęcia praktyczne są niewątpliwie najważniejszą częścią każdego kursu nurkowania. Pomimo ogromnej wagi jaką należy przypisać wiadomościom teoretycznym z zakresu nurkowania, dopiero w konfrontacji z trudnościami pojawiającymi się w wodzie adepci mogą w pełni docenić ich użyteczność. Zajęcia teoretyczne powinny być przeplatane z ćwiczeniami praktycznymi tak, aby nowo nabywane informacje były lepiej przyswajane i trafiały do intuicji kursantów. Niniejszy skrypt nie podejmuje problematyki zajęć w wodach otwartych, które są nieodzownym elementem każdego kursu nurkowego. Świadomy ogromnej dysproporcji pomiędzy akwenami otwartymi i base-

4 4 nami, autor pragnie zaznaczyć, że większość zaprezentowanych ćwiczeń jest realizowalna w obu typach zbiorników. Ograniczona przejrzystość wody, falowanie lub muliste dno stawiają ich realizację jedynie na wyższym poziomie trudności. Do ćwiczeń, które nie zostały opisane, a które powinny zostać zrealizowane podczas kursu podstawowego są z pewnością: wyważenie nurka, utrzymywanie pływalności zerowej w toni wodnej oraz techniki wejścia do wody z jednostki pływającej. Uczenie się polega na wielokrotnym powtarzaniu pewnej czynności lub informacji. Proces taki pozostawia ślad nie tylko w połączeniach nerwowych mózgu człowieka (jego psychice, jaźni) lecz także pozostałych tkankach (np. pamięć mięśniowa). Cykliczne wykonywanie sekwencji ruchów przyzwyczaja do niej daną osobę, a tym samym wprowadza w jej odtwarzaniu pewną naturalność. Początkowe skupianie uwagi na poszczególnych krokach przechodzi w odruchy, które nie wymagają tak dużej koncentracji. Wielkrotne zalewanie i opróżnianie maski w kontrolowanych warunkach redukuje poziom stresu, gdy przyjdzie młodemu nurkowi zmierzyć się z zalaniem jej w prawdziwym akwenie. Instruktor musi zdawać sobie sprawę, że jedno- czy dwukrotne wykonanie ćwiczenia przez kursanta nie koniecznie oznacza jego opanowanie. Nawet jeśli potrafi on je wykonać, nie świadczy o tym, że jest dla niego proste, bezstresowe czy naturalne. Warto przytoczyć tu słynne słowa Bruce a Lee:,,Nie obawiam się człowieka, który ćwiczył kopnięć jednokrotnie, lecz obawiam się człowieka, który ćwiczył jedno kopnięcie razy. Rolą instruktora jest nie tylko prezentowanie ćwiczeń i wiadomości na temat nurkowania. Znacznie bardziej istotnym wydaje się być zadanie uświadamiania własnej kruchości wobec żywiołu, jakim jest woda. Nie oznacza to, że kursanci powinni słyszeć na każdym kroku ilu to ludzi zginęło pod wodą i w jakich okolicznościach. Po ukończonym kursie powinni jednak odczuwać pokorę, kierować się rozwagą i chęcią doskonalenia swoich umiejętności. Instruktor nie może nikogo zmusić do wejścia do wody, jeżeli dana osoba wyrazi ku temu niechęć (U.S.Navy, 2008, rozd. 6-8), nawet jeśli powód wydaje się błahy (np. piątek 13-go). Wielokrotne zaniechanie wykonywania ćwiczeń przez kursanta może być natomiast powodem do usunięcia go z kursu. Z drugiej strony instruktor powinien odsunąć daną osobę od zajęć, jeśli widzi, że jej stan psychiczny lub fizyczny jest ku temu niesprzyjający. Płetwonurkowanie jest sportem szczególnie złożonym. Jego uprawianie wymaga przede wszystkim dojrzałości psychicznej, opanowania w używaniu

5 5 sprzętu nurkowego oraz dobrej kondycji fizycznej. Bagatelizując dowolny z wymienionych aspektów, łatwo narazić się na problemy w trakcie nurkowania. Podczas kursu podstawowego instruktor musi baczyć na to, aby wszyscy jego uczestnicy byli tego świadomi. Osoba, która nie potrafi pływać, może zanurzyć się z zestawem powietrznym i wykonać pełne nurkowanie. Nie czyni jej to jednak płetwonurkiem. Podobnie, pływak olimpijski, któremu założy się na plecy butlę z automatem oddechowym nie przeistacza się w cudowny sposób w płetwonurka. Poznawanie szczegółów płetwonurkowania to proces (dydaktyczny), który wymaga czasu, a najlepszym czasem jest na to kurs. Adepci płetwonurkowania w początkowej fazie skupiają się głównie na własnych problemach takich jak obsługa sprzętu powietrznego czy wyrównanie ciśnienia w uszach. Stoi to w analogii do nauki jazdy samochodem, gdzie początkowo uczeń skupia się na tym jak zmienić bieg, czy jak mocno wcisnąć pedał gazu. Podobne kwestie pojawiają się w każdym sporcie, w którym wymagana jest pewna koordynacja ruchowa. Instruktor musi zdawać sobie sprawę, że chwilowa,,pojemność myślowa każdej osoby jest ograniczona i nie może wymagać od kursanta zapamiętania wielu złożonych kroków do wykonania, podczas gdy ten boryka się z problemem odnalezienia inflatora. Z czasem, gdy elementarne zdolności przechodzą w nawyki, kursanci zaczynają zwracać uwagę na kwestie związane z zagadnieniamy wyższego poziomu (np. obserwacja partnera). Istnieje szereg zasad, które przez lata wykształciły się w środowisku nurkowym jako swoiste savoir-vivre. Warto od początku wpajać je uczniom tak, aby po ukończeniu kursu byli przynajmniej świadomi ich istnienia. Wybrane z nich zostały zaprezentowane poniżej w formie dekalogu. 1. Nie nurkuj sam 2. Nie przekraczaj uprawnionej głębokości 3. Nie bagatelizuj drobnych problemów 4. Kontroluj pływalność 5. Kontroluj zachowanie partnera 6. Kontroluj ilość powietrza w butli 7. Dbaj o sprzęt 8. Dbaj o zdrowie i kondycję 9. Dbaj o dobre mienie nurków 10. Planuj nurkowanie i nurkuj zgodnie z planem

6 6 Nurkowanie jest także sportem o wielu gałęziach. Nurkować można ze wstrzymanym oddechem (ang. snorkeling, freediving), z niezależnym aparatem oddechowym (ang. scuba diving) czy też z powietrzem dostarczanym z powierzchni. Na domiar problemów z nazewnictwem, angielskie słowo diving oprócz nurkowania oznacza także skoki do wody. W Polsce nurkowanie z niezależnym aparatem oddechowym przyjęło się nazywać płetwonurkowaniem (ze względu na użycie płetw, w odróżnieniu do nurkowania w skafandrze klasycznym). Na przestrzeni niniejszej pracy słowa płetwonurkowanie oraz nurkowanie, a także wszelkie ich odmiany, będą stosowane zamiennie. Podobnie sprawa ma się w kwestii mieszanki oddechowej, która coraz częściej nie jest już zwykłym powietrzem. Te dwa pojęcia (mieszanka oddechowa oraz powietrze) będą również stosowane zamiennie. Od autora Niniejsze opracowanie powstało dzięki pomocy i zaangażowaniu wielu osób. Szczególne wyrazy podziękowania chciałbym skierować do najbliższej rodziny, która w całości zalicza się do grona płetwonurków. Pośród jej członków, na osobne podziękowanie zasługuje ojciec, który zaszczepił swoją pasję w nas wszystkich. Dziękuję bratu Jakubowi za asystę podczas wykonywania zdjęć na basenie, Agnieszce Taciak, za wykonanie wspaniałych zdjęć sprzętu oraz ćwiczeń na rozgrzewkę. Dziękuję Mateuszowi Krzanikowi oraz Krzysztofowi Masłowskiemu za wykonanie zdjęć na- i podwodnych na basenie. Dziękuję ponadto całemu klubowi Triton, który stara się propagować sport jakim jest płetwonurkowanie, a bez którego do napisania tego skryptu w ogóle by nie doszło. Życzę wszystkim miłej lektury.

7 ROZDZIAŁ 1 Rozgrzewka Rozgrzewka, która od zawsze towarzyszyła wszelkim dyscyplinom sportowym, została przez środowisko nurkowe niejako zapomniana. Od momentu pojawienia się kamizelek wypornościowych, sport ten stanął otworem dla osób wszelkiej maści: dzieci, ludzi starszych, a nawet niepełnosprawnych. Nie trzeba być zawodowym atletą, aby skutecznie nurkować. Należy jednak utrzymywać pewien ponadprzeciętny poziom sprawności fizycznej, aby nurkowania te były przyjemne i bezpieczne (Dovenbarger, 1999). Zadaniem rozgrzewki jest przygotowanie organizmu do wykonywania wysiłku. Nie tylko podnosi ona temperaturę mięśni, na co wskazuje nazwa, lecz także zwiększa przepływ krwi, co skutkuje lepszym dotlenieniem tkanek oraz szybszym usuwaniem zalegającego w mięśniach kwasu mlekowego (Górski, 2002, rozd. 9, 11). Wykonanie rozgrzewki przed rozpoczęciem dowolnego treningu redukuje szanse wystąpienia urazów oraz skurczów. Warto w tym miejscu posłużyć się znaną paralelą:,,kierowcy rajdowi nigdy nie ścigają się z zimnym silnikiem. Rozgrzany silnik jest wydajniejszy i bardziej odporny na uszkodzenia. Nurkowanie to nie wyścigi, jednak jest z nim związany duży wysiłek fizyczny. Badania wykazują, że wykonywanie intensywnych ćwiczeń aerobowych 24 godziny przed przed nurkowaniem obniża ponad pięciokrotnie liczbę pęcherzyków gazu formujących się w ludzkich żyłach podczas dekompresji (Dujić et al., 2004). Jest to bardzo wyraźny znak, wskazujący na istotę dobrej kondycji fizycznej nurków. Rozgrzewka ma ponadto znaczenie psychologiczne, gdyż podczas jej wykonywania w świadomości osoby pojawia się informacja o przełączeniu w aktywny tryb pracy. Aktywność w środowisku wodnym jest kondycyjnie bardzo wymagająca. Podczas nurkowania, woda i wdychane, zimne powietrze szybko odbierają

8 ROZDZIAŁ 1. ROZGRZEWKA 8 ciepło naszemu ciału. Poruszanie jest znacząco utrudnione poprzez opory stawiane przez wodę. Ponadto przed zanurzeniem często dźwigany jest sprzęt ważący wiele kilogramów. Mimo to, odwiedzając różne miejsca nurkowe (nie tylko w Polsce), tak rzadko widzi się osoby wykonujące rozgrzewkę. Winę za to wydaje się w zupełności ponosić system szkolenia wszystkich federacji, który nie wpaja kursantom tego dobrego nawyku. Osoba, która myśli o wykonaniu rozgrzewki przed nurkowaniem, czasem zaniecha jej ze wstydu - nie chce wyjść na dziwaka. Jest to daleko zakrzewione nieporozumienie. Nie należy wstydzić się, a wręcz wypada nakłaniać partnerów nurkowych do wykonania rozgrzewki. Osoba, która wychodzi z samochodu po przejechaniu 200 km, ma zwykle bardzo zastygłe mięśnie i ścięgna. Nagłe podjęcie intensywnego wysiłku może łatwo skończyć się skurczem lub urazem. Warto poświęcić pięć minut na wprowadzenie ciała w tryb aktywności. Rozgrzewkę najlepiej przeprowadzić jeszcze przed rozładowaniem ciężkiego sprzętu do nurkowania. Już samo dźwiganie butli wymaga silnych skurczów mięśni, które nierozgrzane mogą długo ulegać relaksacji. W ogólnym przypadku zaleca się, aby rozgrzewka poprzedzająca aktywność fizyczną naśladowała ruchy, które będą najczęśniej wykonywane podczas późniejszych ćwiczeń (Rurak, 2012). Podczas nurkowania w głównej mierze używane są mięśnie nóg, dlatego należy poświęcić im najwięcej uwagi. Nie oznacza to jednak, że pozostałe partie mięśni należy pominąć. Podczas rozgrzewki poprzedzającej nurkowanie nie należy nadmiernie się rozciągać, a wykonywane ruchy powinny mieć gładki i nauralny charakter (Martz, 2005). Szarpnięcia i ostre zrywy kończyn są niewskazane. Aby wykonywanie rozgrzewki weszło w nawyk, zaleca się wykonywanie jej regularnie, np. po przebudzeniu. Poniżej przedstawiony został zestaw krótkich ćwiczeń, które według autora stanowią dobrą bazę do przeprowadzenia rozgrzewki poprzedzającej nurkowanie w akwenie otwartym. Warto je urozmaicać, lecz nie należy przesadzać z liczbą wykonywanych ćwiczeń. W ogólności rozgrzewkę należy dopasować do kondycji fizycznej danej osoby.

9 ROZDZIAŁ 1. ROZGRZEWKA 9 C1 Głowa i kark W pierwszej kolejności wykonujemy powolne, lecz wyraźne krążenie głowy w prawo (3 obroty) oraz w lewo (3 obroty). Powtarzamy cykl 2- krotnie. Zachowując pionową sylwetkę, schylamy głowę mocno w przód, przytrzymujemy ją tak przez chwilę, po czym odchylamy ją mocno w tył. Powtarzamy cykl 3-krotnie. Następnie schylamy głowę mocno w lewą stronę (tak jak gdybyśmy chcieli dotknąć uchem barku), opuszczając jednocześnie prawy bark. Przytrzymujemy ją tak przez chwilę, po czym schylamy ją w prawą stronę, opuszczając lewy bark. Powtarzamy cykl 3-krotnie. Dalej, obracamy głowę w lewą stronę (tak jak gdybyśmy chcieli obrócić ją do tyłu o kąt półpełny), przytrzymujemy ją tak przez chwilę, po czym obracamy ją w prawą stronę. Powtarzamy cykl 3-krotnie. Na koniec poruszamy głową w losowy sposób, aby rozluźnić mięśnie karku. C2 Barki, ramiona i dłonie Chwytamy opuszkami palców barki i rozpoczynamy krążenie ramion do przodu. Wykonujemy 10 obrotów w przód, po czym kolejnych 10 obrotów w tył. Następnie prostujemy łokcie i wykonujemy ponownie krążenie ramion, zakreślając dłońmi możliwie duże okręgi. Wykonujemy 10 obrotów w przód, po czym kolejnych 10 obrotów w tył. Kładziemy lewą dłoń na prawym barku i wykonujemy krążenie prawą ręką (5 obrotów w przód, 5 w tył). Analogiczne ćwiczenie wykonujemy dla drugiej ręki. Podczas obrotów każdym ramieniem z osobna siła odśrodkowa powinna odczuwalnie przenosić krew do końcówek palców. Następnie wykonujemy naprzemienne krążenie obu ramion. W pierwszej kolejności ramiona poruszają się w jednym kierunku

10 ROZDZIAŁ 1. ROZGRZEWKA 10 (tzw. młynki). Wykonujemy 5 obrotów w jedną stronę i 5 w drugą. Dalej, ramiona obracają się w przeciwnych kierunkach. Podobnie, wykonujemy 5 obrotów w jedną stronę i 5 w drugą. Unosimy ręce w górę, poza głowę i chwytamy łokieć prawej ręki lewą dłonią. Delikatnie staramy się przeciągnąć uchwycony łokieć na lewą stronę. Powtarzamy ćwiczenie dla łokcia lewej ręki. Składamy dłonie wsuwając palce między palce i wykonujemy przez kilkanaście sekund losowe ruchy nadgarstkami. Zginamy i rozprostowujemy łokcie oraz palce. Na koniec, wykonujemy wstrząsy ramion i dłoni aby rozluźnić mięśnie.

11 ROZDZIAŁ 1. ROZGRZEWKA 11 C3 Tułów i biodra Stajemy w lekkim rozkroku. Składamy ręce i umieszczamy je wysoko nad głową. Próbujemy rozciągnąć się możliwie wysoko w górę (jak przy przeciąganiu). Następnie umieszczamy nadal złożone ręce przed sobą, na wysokości klatki piersiowej. Wykonujemy obroty całego tułowia w prawo (raz mocno, po czym 3-krotnie,,dokręcamy ciało do końca), a następnie w lewo. Powtarzamy cykl 3-krotnie. W dalszej kolejności kładziemy dłonie na biodrach i wykonujemy krążenie bioder w prawo (3 obroty), a następnie w lewo (3 obroty). Powtarzamy cykl 3-krotnie. C4 Uda, kolana i stopy Stajemy łącząc ze sobą stopy, kładziemy dłonie na kolanach i wykonujemy krążenie kolan do zewnątrz (5 powtórzeń) oraz do wewnątrz (5 powtórzeń). Następnie wykonujemy krążenie złączonych kolan w prawą stronę (5 obrotów), po czym w lewą stronę (5 obrotów). Opieramy lewą nogę na koniuszkach palców i wykonujemy krążenie kostki raz w lewo, raz w prawo przez kilkanaście sekund. Powtarzamy to samo dla prawej stopy.

12 ROZDZIAŁ 1. ROZGRZEWKA 12 Stajemy w lekkim rozkroku, układając stopy równolegle do siebie, i, starając się nie odrywać pięt od ziemi, wykonujemy 20 półprzysiadów z rękoma wysuniętymi przed siebie. Nie należy wykonywać pełnych przysiadów, gdyż dla nierozgrzanych kolan mogą one być szkodliwe. Następnie stajemy prosto i 20-krotnie, powoli wznosimy się na palcach stóp tak, aby wyraźnie dało odczuć się pracę łydek. Unosimy prawą nogę zgiętą w kolanie i wykonujemy 10-krotne krążenie w kierunku do zewnątrz (utrzymujemy się stojąc tylko na lewej nodze; rękoma staramy się utrzymać balans ciała). Powtarzamy ćwiczenie dla lewej nogi. Wykonujemy wykrok prawą nogą w przód aby rozciągnąć nieco mięśnie ud. Podobny wykrok wykonujemy lewą nogą. Powtarzamy cykl 3-krotnie. Następnie stajemy prosto, zginamy prawą nogę w kolanie tak, aby uchwycić ją prawą dłonią za plecami. Rozciągamy mięśnie uda wyciągając nogę w górę za pomocą ręki. To samo ćwiczenie wykonujemy dla lewej nogi i lewej ręki. W dalszej kolejności wykonujemy wyrzuty nogi w bok (5 wyrzutów lewą i 5 prawą nogą) tak, aby dało się odczuć naciąg ścięgien w pachwinach. Wykonujemy przysiad i wyciągamy prawą nogę przed siebie. Chwytając dłońmi palce wyciągniętej stopy staramy się delikatnie rozciągnąć łydkę. To samo powtarzamy dla lewej nogi.

13 ROZDZIAŁ 1. ROZGRZEWKA 13 C5 Całe ciało Wykonujemy szereg 20 pajacyków (nogi łączymy wówczas, gdy opuszczamy ręce). Następnie stajemy w rozkroku i wykonujemy skrętoskłony w cyklu: do lewej stopy do ziemi do prawej stopy do ziemi itd. Powtarzamy cykl 5-krotnie. Pozostając w rozkroku, przechylamy całe ciało na lewą stronę, unosząc jednocześnie prawe ramię ponad głowę. Pozostajemy tak przez chwilę, po czym analogiczne wychylenie wykonujemy na prawą stronę. Ponownie składamy ręce nad głową i wyciągamy się możliwie wysoko w górę. Rozluźniamy całe ciało wykonując wstrząsy poszczególnych członków.

14 ROZDZIAŁ 2 Zajęcia basenowe ze sprzętem podstawowym Sprzęt podstawowy, czyli ABC (maska, fajka, płetwy), jest w swej budowie i obsłudze szalenie prosty. Mimo to, wiele ćwiczeń z ABC sprawia kursantom duże trudności. Zaskakująco, osoby opływane, które radzą sobie dobrze z większością zadań, miewają spore problemy z opróżnieniem maski z wody lub oddychaniem przez fajkę bez zatykania nosa. Bagatelizowanie zajęć podstawowych silnie rzutuje na trudności pojawiające się podczas wykonywania późniejszych ćwiczeń ze sprzętem powietrznym. Sprowadzenie całości nurkowania jedynie do umiejętności obsługi automatu oddechowego i kamizelki wypornościowej stanowi nieporozumienie, które należy zwalczać. Niestety słyszy się o krótkich, weekendowych kursach, prowadzonych w różnych miejscach świata, które z dużym prawdopodobieństwem nie przywiązują znacznej wagi do zajęć z ABC. Osoba nie potrafiąca poradzić sobie z problemem zalanej maski, stanowi na głębokości 20 m zagrożenie dla siebie i swojego partnera gdyż może to doprowadzić to do ataku paniki i niekontrolowanego wynurzenia. Należy zdać sobie sprawę z tego, że pełne oswojenie ze sprzętem podstawowym stanowi fundament bezpiecznego oraz komfortowego nurkowania (Zieleniec, 1997). Zajęcia praktyczne ze sprzętem podstawowym mają na celu przede wszystkim: przyzwyczaić do zanurzania twarzy z otwartymi oczami oraz nosem, nauczyć kontrolowania oddechu ustami lub nosem, oswoić z zakładaniem i używaniem ABC, nauczyć techniki skutecznego kopania płetwami i zanurzania się.

15 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 15 W ramach kursu podstawowego powinny odbyć się co najmniej trzy (godzinne) zajęcia ze sprzętem podstawowym, które wieńczyć powinien sprawdzian umiejętności. Osobom wykazującym trudności z wykonaniem wskazanych ćwiczeń należy poświęcić dodatkowe zajęcia. Pozytywne przejście sprawdzianu umiejętności podstawowych stanowi przepustkę do dalszej części kursu. Zajęcia ze sprzętem podstawowym mogą odbywać się zarówno na basenie jak i w wodach otwartych o dużej przejrzystości. Ze względu na niewielkie zagrożenia związane z ćwiczeniami, grupa pod przewodnictwem jednego instruktora może liczyć nawet kilkanaście osób. Poniżej przedstawiony został zestaw ćwiczeń, który pokrywa zakres programowy kursu podstawowego. Opis sprzętu podstawowego Dla jasności dalszych rozważań, opisane zostaną pokrótce elementy wchodzące w skład sprzętu podstawowego. Kursanci rozpoczynający zajęcia praktyczne powinni być zaznajomieni z tymi informacjami. Maska Główną funkcją jaką pełni maska jest utrzymywanie komory powietrznej przed oczami nurka. Dzięki temu światło wpadające do oka danej osoby załamuje się w sposób, do którego jesteśmy przyzwyczajeni, a zatem widzi ona obraz w sposób ostry. Separacja oka od wody zabezpiecza je także przed pływającymi w niej drobinami oraz przed drażniącym działaniem soli w wodach słonych. Standardowa maska składa się z szybki, kołnierza oraz opaski mocującej. Szybka maski może występować w wariantach jedno-, dwu- lub wieloczęściowych. Szkło wykorzystane w masce powinno być hartowane, aby w razie pęknięcia nie tworzyło niebezpiecznych dla twarzy zaostrzeń. Szybki

16 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 16 wykonane z tworzyw sztucznych są w płetwonurkowaniu rzadkością (częściej wykorzystuje się je w tzw. freedivingu). Istnieją warianty masek ze sztywną lub miękką (tzw. frameless) oprawką szybki. Pierwszy typ jest bardziej odporny na uszkodzenia mechaniczne, natomiast zaletą drugiego typu jest możliwość złożenia maski niemalże do wymiarów samej szybki. Od jej wielkości (lecz także od kołnierza) zależy zakres kątowy widzenia nurka. Istnieją specjalne maski, umożliwiające wstawienie szkieł korekcyjnych. Kołnierz maski utrzymuje szybkę i zapewnia szczelność wytworzonej komory powietrznej. Istotną cechą kołnierzy masek do nurkowania jest to, że obejmują one nozdrza płetwonurka. Głównym tego powodem jest potrzeba wyrównywania ciśnienia panującego w komorze powietrznej maski do wartości ciśnienia otoczenia. Ze względu na najprostszy i zarazem najbardziej rozpowszechniony sposób wyrównywania ciśnienia w uchu środkowym (tj. próbę Valsalvy), część kołnierza maski obejmująca nos musi być elastyczna i łatwo dostępna dla ręki nurka. Pozwala to na zatkanie nosa kciukiem i palcem wskazującym. Kołnierze masek produkowane są najczęściej z silikonu, rzadziej z gumy. Kołnierze silikonowe mogą być przezroczyste lub nie. Pierwsze z nich wpuszczają do oczu większą ilość światła, co redukuje poczucie zamknięcia pod wodą. Jedynym atutem kołnierzy nieprzezroczystych wydają się być względy estetyczne. Producenci, starający się możliwie urozmaicić swój asortyment, proponują maski ze specjalnymi profilami kołnierzy u spodu oczu, w których zbiera się woda, lub zaworem jednokierunkowym na nosie pomagającym opróżnić zalaną maskę z wody. W opinii autora podczas wyboru maski należy kierować się zasadą: im prostsze, tym bezpieczniejsze (anglojęzyczny odpowiednik tej zasady to: KISS - Keep It Simple and Safe). Opaska mocująca maskę na głowie wykonana jest zwykle z silikonu, gumy lub neoprenu. Opaski silikonowe, ze względu na dużą elastyczność, zakłada się najłatwiej. Opaski neoprenowe, które uzasadnia się kwestiami lepszej izolacji termicznej głowy, mogą nadawać masce niewielką pływalność dodatnią. Zaczepy opaski powinny umożliwiać możliwie prostą regulację jej długości, która nie sprawi problemów z obsługą pod wodą. Opaskę należy zakładać na potylicę. Nie należy dociskać jej zbyt mocno. Silne wybroczyny widoczne na twarzy nurka po wyjściu z wody mogą świadczyć o tym, że opaska została dociśnięta zbyt mocno. Ze względu na ciepło emitowane przez naszą twarz, woda zebrana w ko-

17 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 17 morze powietrznej maski może ulec odparowaniu i ponownemu skropleniu na wewnętrznej powierzchni szybki. Zaparowanie szybki znacząco pogarsza widoczność, dlatego w takiej sytuacji należy wykonać celowe zalanie i opróżnienie maski z wody. Prewencyjnie, przed zamoczeniem maski, warto zwilżyć wewnętrzną stronę szybki śliną, po czym wypłukać ją w wodzie. Skraplająca się para wodna zostanie zaabsorbowana przez cienką warstwę śliny, co zredukuje efekt powstawania kropelek wody na powierzchni szybki. Postęp i miniaturyzacja elektroniki skutkuje pojawianiem się na rynku masek ze zintegrowaną kamerą lub komputerem i wyświetlaczem. Istnieją także maski pełnotwarzowe, które nie zostaną tutaj opisane. Fajka Fajka służy do oddychania powietrzem atmosferycznym, będąc na powierzchni, lecz mając twarz zanurzoną w wodzie. Składa się ona z ustnika i rurki. Podczas nurkowania ze sprzętem powietrznym, fajka jest wyposażeniem redundantnym (nadmiarowym) gdyż nie spełnia żadnej roli, a wręcz może utrudniać lub zmniejszać komfort nurkowania. Fajka znajduje zastosowanie podczas poruszania się po powierzchni wody, szczególnie gdy ta jest silnie falująca. Według opinii autora decyzję o tym, czy zabrać ze sobą fajkę pod wodę, należy podjąć w oparciu o specyfikę akwenu i samego nurkowania. Zdecydowanie tak, jeżeli nurkowanie odbywa się w morzu lub miejscu występowania silnych prądów. Niekoniecznie, jeżeli jest to niewielkie jezioro lub staw. Produkowane dzisiaj fajki do nurkowania często posiadają zbiorniczek z zaworami jednokierunkowymi u spodu ustnika oraz falochrony u wylotu rurki. Fajkę montuje się do maski, po jej lewej stronie. Wynika to z faktu, że najczęstsze konfiguracje automatów oddechowych podają puszkę drugiego stopnia wężem biegnącym z prawej strony nurka. Rurka fajki musi mieć

18 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 18 na tyle dużą średnicę, aby nie generowała odczuwalnych oporów dla ruchu powietrza. Ponieważ stanowi ona sztuczne przedłużenie dróg oddechowych i wprowadza do nich dodatkową objętość, należy poprzez fajkę oddychać powoli. Znane są sytuacje, w których zbyt szybkie oddychanie było przyczyną nagromadzenia się dwutlenku węgla w fajce i w rezultacie doprowadziło do utraty przytomności danej osoby. Ze względu na szybko rosnące ciśnienie hydrostatyczne, długości standardowych fajek nie przekraczają 40 cm. Teoretyczna granica głębokości, z której można oddychać przez fajkę powietrzem atmosferycznym, wynosi 130 cm. Praktycznie rzecz biorąc, parcie wody na klatkę piersiową przeciętnego nurka uniemożliwia mu wzięcie oddechu powietrzem atmosferycznym już z głębokości około 50 cm (Krzyżak, 2006, rozd. 6.1). Płetwy Płetwy stanowią skuteczny mechanizm napędowy pod wodą. Zakładane na stopy, sztucznie zwiększają ich powierzchnię, co pozwala na odpychanie większych mas wody podczas kopnięć nogami. Typowa płetwa składa się z pióra oraz kalosza. Kalosze mogą być zamknięte (wówczas płetwę możemy założyć na gołą stopę) lub otwarte (wówczas płetwę zakładamy na but i dociskamy paskiem - stąd potoczna nazwa: płetwy paskowe). Pióro zwykle zbudowane jest z pojedynczego kawałka gumy lub innego tworzywa sztucznego, choć pojawiają się różne wariacje ich konstrukcji. O możliwościach napędowych płetwy stanowią w głównej mierze jej wielkość i sztywność. Dobór tych parametrów to kwestia indywidualna, zależna od siły i stopnia wyćwiczenia danej osoby. Osobom niewysportowanym, zaczynającym przygodę z nurkowaniem, poleca się płetwy mniejszego rozmiaru i mniejszej sztywności. Przeciwnie w przypadku osób o dobrej kondycji fizycznej.

19 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 19 W opinii autora, najbardziej odpowiednimi płetwami dla kursantów stopnia podstawowego są jednoelementowe płetwy z kaloszem zamkniętym. Dobre przyleganie kalosza do stopy zwiększa naturalność wykonywanych ruchów. W płetwach tego typu znacznie wygodniej pływa się na powierzchni, szczególnie na basenie. Płetwy te są ponadto lżejsze od płetw paskowych, co redukuje poziom zmęczenia kursanta podczas zajęć. Najważniejszym argumentem dla większości kursantów, przemawiającym na korzyść płetw z kaloszem zamkniętym, jest jednak ich cena. W porównaniu do płetw paskowych może ona być dwukrotnie mniejsza, nie licząc potrzeby zakupu buta. Na wody zimne możliwe jest zaopatrzenie się w neoprenową skarpetę, co w zupełności wystarczy dla początkujących płetwonurków. Podobnie jak w przypadku maski, podczas wyboru płetw należy kierować się zasadą prostoty. Znane są przypadki, w których plastikowe wstawki w gumowej płetwie ulegały złamaniu, a gumowe zawiasy zrywały się podczas nurkowania. UWAGA! Przed rozpoczęciem właściwych zajęć bezwzględnie należy wykonać rozgrzewkę! 2.1 Zanurzanie twarzy i oddychanie przez fajkę Podczas nurkowania drogi oddechowe są odseparowane od środowiska wodnego poprzez maskę i ustnik automatu oddechowego. Zdarza się jednak, że woda dostanie się pod kołnierz maski lub do wnętrza ustnika, co rodzi pewien

20 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 20 dyskomfort psychiczny, związany z obawą zachłyśnięcia się (Rahimi, 2006). Oswojenie z tym dyskomfortem znajduje swoje bezpośrednie odzwierciedlenie w bezpiecznym przebiegu nurkowania. Ćwiczenia z wykorzystaniem maski i fajki pomagają przyzwyczaić się do obecności wody w nozdrzach i uczą świadomego kontrolowania oddechu ustami lub nosem. Oswajają także kursantów ze sposobem zakładania i noszenia maski, która jest elementem wyposażenia mającym bezpośredni kontakt z naszym ciałem. Ćwiczenia związane z oswajaniem kursanta z maską i fajką należy wykonywać zaraz po rozgrzewce, gdyż nie wymagają one nadmiernego wysiłku. Jeżeli istnieje taka możliwość powinny mieć one miejsce na płytkiej niecce basenu. C1 Zanurzenie twarzy pod wodę Ćwiczenie ma sprawdzić czy wszyscy potrafią wykonać to, wydawałoby się, oczywiste zadanie. Jeżeli osoba ma problem z jego wykonaniem, niech w pierwszej kolejności próbuje wykonać je z zamkniętymi oczami. Delikatne zamoczenie samego nosa, aby przyzwyczaić go do obecności wody, może pomóc w stopniowym opanowaniu zadania. Dobrym ćwiczeniem jest także wykonywanie wydechu nosem po jego zanurzeniu (bez całkowitego zanurzenia głowy). Umiejętność otwierania oczu pod wodą jest istotna, aby w razie potrzeby z grubsza ocenić otaczającą sytuację. Jeżeli osoba zgłasza problem z wykonaniem zadania, niech spróbuje w pierwszej kolejności silnie przymrużyć oczy (pozostawiając je jednak otwarte).

21 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 21 C2 Oddychanie przez samą fajkę Kursanci zanurzają głowę jedynie z fajką w ustach, nie zatykając palcami nosa, i przez ok pół minuty oddychają przez fajkę trzymaną w ręce. Jeszcze na powierzchni instruktor powinien zaprezentować technikę oddychania samym nosem lub samymi ustami. Przyzwyczajeni do oddychania w środowisku powietrznym, kursanci często odruchowo próbują wykonać wdech nosem, co kończy się zakrztuszeniem. Należy próbować do skutku aż do przełamania przyzwyczajeń. Po udanych próbach warto wykonać modyfikację ćwiczenia polegającą na tym, że po zanurzeniu kursanci wykonują wdech ustami (przez fajkę) natomiast wydech nosem (do wody). Uczy to kontrolowania nagłośni, która odpowiada m.in. za zapobieganie dostawania się pokarmów do dróg oddechowych. C3 Opróżnianie zalanej fajki Po zanurzeniu głowy i wykonaniu kilku oddechów przez fajkę kursant wykonuje nieco głębsze zanurzenie na wstrzymanym oddechu tak, aby jego fajka została całkowicie zalana wodą. Następnie zmniejsza głębokość w ten sposób, aby ponad lustro wody wystawały tylko czubek jego głowy i końcówka fajki. Silnym wydechem przez usta należy opróżnić fajkę. Po opróżnieniu kursant wykonuje kilka oddechów, będąc nadal zanurzonym. Należy zważać na to, aby kursant nie wynurzał się całkowicie zaraz po opróżnieniu fajki, gdyż może to świadczyć o tym, że boi się czy w fajce nie pozostała woda i czy przy wzięciu wdechu nie zakrztusi się. Po udanej realizacji ćwiczenia, warto wykonać modyfikację polegającą na tym, że kursant bierze wdech na powierzchni, trzymając fajkę w ręce, zanurza się i pod wodą montuje fajkę

22 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 22 w ustach, a następnie wykonuje wynurzenie i opróżnienie jej z wody. Jeżeli fajka będąca w użyciu posiada zawór kierunkowy u spodu, warto podczas ćwiczeń przysłonić go dłonią, aby wymusić wypchnięcie całej wody górą. C4 Oddychanie partnerskie przez samą fajkę Kursantów należy podzielić w pary lub trójki i przydzielić na grupę jedną fajkę. Po równoczesnym zanurzeniu się pod powierzchnię wody kursanci cyklicznie przekazują sobie pod wodą fajkę wykonując po 2-3 oddechy. Całość powinna trwać około minuty. Należy przypomnieć, aby po zamontowaniu fajki w ustach wykonywali jej opróżnienie. Ćwiczenie nie tylko utrwala technikę oddychania samymi ustami, lecz wprowadza namiastkę systemu partnerskiego w nurkowaniu. C5 Wprowadzenie do użytku maski Kursanci montują fajkę do lewej strony maski. Należy przypomnieć, że z prawej strony nurka biegną węże międzystopniowe automatu oddechowego. Instruktor sprawdza, czy opaski nie są zaciśnięte zbyt mocno. Jeszcze

23 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 23 przed wejściem na basen kursanci powinni zostać poinstruowani, aby przed zamoczeniem maski zwilżyli wewnętrzną powierzchnię szybki śliną. Cienka warstwa śliny redukuje osadzanie się wody w postaci pary. Z zamontowaną maską i fajką kursanci wykonują kilka płytkich zanurzeń z opróżnieniem fajki z wody. C6 Opróżnianie zalanej maski Jest to najważniejsze ćwiczenie realizowane podczas zajęć ze sprzętem podstawowym. Oswojenie z wodą, która dostała się do maski stanowi nie tylko istotny czynnik z punktu widzenia bezpieczeństwa, ale ma wymiar praktyczny w przypadku gdy należy przepłukać zaparowaną maskę. W pierwszej kolejności kursanci zanurzają maskę i zakładają ją pod wodą po czym wynurzają się (maska pozostaje zalana) i na powierzchni oddychają ustami (pokazując znak OK). Jeżeli nie stanowi to problemu, wówczas wykonują wydech nosem w celu opróżnienia maski z wody. Następnie wykonują to samo zadanie, lecz bez wynurzania. Należy poinstruować kursantów, że do poprawnego opróżnienia maski należy utrzymywać twarz w płaszczyźnie pionowej, a górną warstwę kołnierza maski należy docisnąć do czoła palcami.

24 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 24 Należy przestrzegać kursantów aby starali się wykonać powolny, kontrolowany wydech nosem, nie zaś gwałtowne dmuchnięcie całym zebranym w płucach powietrzem. W ogólności maskę łatwiej zakłada się począwszy od paska, dopasowując kołnierz maski na końcu. Może się jednak zdarzyć (np. gdy osoba ma długie włosy), że łatwiej będzie założyć maskę w kolejności odwrotnej. Warto także przećwiczyć jednoczesne zdejmowanie i zakładanie maski pod wodą. Jeżeli osoba radzi sobie z tym zadaniem, warto zaproponować próbę dwu- lub trzykrotnego opróżnienia maski na jednym oddechu. C7 Opróżnianie zalanej maski i fajki Ćwiczenie jest analogiczne do poprzedniego ćwiczenia, z tą jednak różnicą, że kursanci muszą kontrolować ilość wydychanego powietrza podczas opróżniania maski tak, aby wystarczyło go do opróżnienia fajki. 2.2 Techniki pływania w płetwach Mimo że producenci ścigają się w konstruowaniu coraz to nowych usprawnień do płetw, prym nadal wiodą proste, jednoelementowe płetwy z gumy.

25 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 25 Siła napędowa, jaką można wygenerować dzięki płetwom zależy od ich gabarytów i sztywności, ale przede wszystkim od sposobu ich użytkowania. Kursanci często starają się wykonywać zbyt szybkie ruchy płetwami, co przekłada się na mało efektywny ruch samego nurka i może prowadzić do zadyszki lub skurczu. Ćwiczenia z tej części mają na celu oswojenie z oporami wody, odczuwanymi podczas kopania płetwami, a także ze sposobami manewrowania w wodzie. Ćwiczenia dotyczące użycia płetw należy wykonywać po ćwiczeniach z maską i fajką gdyż kursanci mogą być już wychłodzeni i przyda im się ponowne rozgrzanie ciała. W opisach założono, że tor basenowy, w którym odbywają się zajęcia, ma standardową długość 25 m. Krawędzie płetw mogą być ostre, a w bezpośrednim kontakcie mogą kogoś zranić. Należy zatem przestrzec kursantów by nie podpływali zbyt blisko innych osób. C8 Technika kopania płetwami Mając założone już płetwy kursanci montują maskę i fajkę. Wykonują trasę pierwszych czterech basenów z głową zanurzoną pod wodą i oddychając przez fajkę. Kursantów należy poinstruować aby trzymali ręce złożone i wyprostowane przed sobą. W ten sposób zmniejszają opory stawiane im przez wodę. Instruktor będący na powierzchni powinien bacznie przyglądać się każdemu z kursantów i na bieżąco korygować ich wady. Nogi osoby płynącej w płetwach nie powinny zginać się zbyt mocno w biodrach (jak przy jeździe na rowerze lub jak gdyby chciała odbić się od wody na piętach). Harmoniczny ruch płetw powinien być powolny, lecz o możliwie dużej amplitudzie (ok. 0,5 1 m). Płetwa nie powinna wynurzać się ponad taflę wody. Po przepłynięciu pierwszych czterech basenów kursanci słuchają uwag instruktora, po

26 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 26 czym wykonują dystans kolejnych ośmiu basenów. C9 Pływanie na boku Kursanci przepływają dystans czterech basenów na prawej stronie tułowia z prawą ręką wyciągniętą przed siebie oraz lewą ręką ułożoną wzdłuż ciała. Maski pozostają założone na twarzy. Fajki nie są w użyciu. Ruch płetw jest uproszczony gdyż odbywa się w płaszczyźnie poziomej i płetwy nie wynurzają się ponad taflę. Następnie kursanci pokonują dystans kolejnych czterech basenów lecz na lewej stronie tułowia z lewą ręką wyciągniętą przed siebie oraz prawą ułożoną wzdłuż ciała. C10 Pływanie w jednej płetwie Gdy płetwonurek z jakichś powodów utraci jedną z płetw, sposób poruszania się zostaje zaburzony. Z tego względu warto zaprezentować tę szczególną sytuację. Kursanci zdejmują prawą płetwę po czym płyną po powierzchni na drugą stronę basenu i z powrotem. Lewą stopę należy położyć na lub

27 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 27 przy prawej i starać się utrzymać je razem. Następnie wykonują to samo ćwiczenie ale bez lewej płetwy. C11 Pływanie bez maski Ćwiczenie pozwala poznać problem utrzymania orientacji gdy tracimy ostrość widzenia. Kursanci przepływają długość basenu w obie strony z fajką w ustach i utrzymując głowę zanurzoną pod wodą. Jedna ręka pozostaje wysunięta przed siebie, a druga utrzymuje fajkę w pionie. C12 Technika kopania stylem klasycznym Warto aby już na kursie podstawowym adepci dowiedzieli się o stylu kopania płetwami nazywanym potocznie,,żabką. Pozwala on na wolniejsze, lecz precyzyjniejsze poruszanie się pod wodą oraz jest mniej wymagający pod względem kondycyjnym. Ze względu na skierowanie odrzucanej masy wody w tył, styl ten zmniejsza unoszenie się osadów dennych. Kursanci ustawiają się w szeregu wzdłuż krawędzi basenu i chwytają się jej dłońmi. Po przeprowadzonym instruktarzu (najlepiej z wykorzystaniem płetw

28 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 28 trzymanych w rękach) adepci próbują wykonać właściwy ruch nogami przy wyprostowanych rękach. Przy ruchu płetw na zewnątrz (zamachowym), pióra płetw powinny być ułożone w płaszczyźnie poziomej, natomiast przy ruchu do środka (napędowym) pióra płetw winny zostać obrócone do płaszczyzn pionowych tak, aby były do siebie równoległe. 2.3 Techniki wejścia do wody i zanurzania Przyzwyczajanie kursantów do ciśnienia panującego pod wodą powinno odbywać się stopniowo. Z oczywistych powodów basen do ćwiczeń powinien mieć co najmniej trzy metry głębokości. Nawet na tak niewielkich głębokościach może dojść do urazu ciśnieniowego ucha. Z tego względu należy kilkukrotnie przypominać kursantom aby wyrównywali ciśnienie w uszach za pomocą próby Valsalvy oraz aby nie forsowali zanurzenia jeżeli nie mogą wykonać tego manewru. Wykonując zanurzenie, nie należy czekać z wyrównaniem ciśnienia w uszach do momentu pojawienia się odczuwalnego dyskomfortu, a wręcz nie powinno się do niego dopuszczać. Uczucie ucisku w uszach pojawia się po zanurzeniu już na cm. Niewyrównanie ciśnienia w uchu środkowym przed osiągnięciem około 1,2 m (jest to tzw. punkt zamknięcia trąbki słuchowej) wiąże się ze znacznym utrudnieniem lub wręcz uniemożliwiweniem wykonania tej czynności (Krzyżak, 2006, rozd. 10.1). Manewr Valsalvy wykonywać należy zatem w sposób prewencyjny, począwszy od wykonania go już na powierzchni. Rosnące ciśnienie powoduje również zasysanie maski na twarzy. Problem ciśnienia w masce jest na głębokościach basenowych nieznaczny, lecz należy upewnić się, że wszyscy kursanci są świadomi jego istnienia. C13 Wkroczenie do wody Wkroczenie stanowi częsty sposób wejścia do wody ze sprzętem powietrznym dlatego warto już ze sprzętem podstawowym przećwiczyć z kursantami tę technikę. Kursant staje na brzegu basenu lub skoczni z zamontowanym ABC. Jedną dłonią przytrzymuje maskę i fajkę, natomiast drugą rękę trzyma na brzuchu (jak gdyby przytrzymywał prowizoryczny pas balastowy). Wykonując duży

29 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 29 krok na przód, osoba wkracza do wody. Nie należy wykonywać skoku ani prób łączenia nóg razem (chyba, że wysokość skoczni jest większa niż metr). Twarz kursanta w momencie wkroczenia powinna pozostawać zwrócona przed siebie. Po osiągnięciu powierzchni wody zanurzenie odbywa się tak jak w przypadku zanurzenia cichego (por. ćw. C16). Kursant przepływa następnie kilka metrów i wynurza się. Po wynurzeniu obraca się w stronę instruktora i pokazuje wyraźny znak,,ok. C14 Przewrót do wody Podobnie jak w poprzednim ćwiczeniu, kursanci w założonym sprzęcie podstawowym stają na brzegu basenu lub wchodzą jeden za drugim na skocznię. Na polecenie instruktora wykonują przewrót w przód. Podczas przewrotu jedna dłoń osoby wykonującej przytrzymuje maskę i fajkę, druga zaś spoczywa na pasie. Głowa pozostaje mocno schylona ku dołowi (broda winna sięgać klatki piersiowej). Przewrót należy rozpocząć lekkim wybiciem z pięt. Podczas osiągnięcia powierzchni wody, sylwetka kursanta powinna być ułożona tak, aby zawór prowizorycznej butli nurkowej skierowany był ku dołowi.

30 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 30 C15 Zanurzenie techniką scyzoryk Najpopularniejsza technika zanurzania jaką jest scyzoryk często wykonywana jest niewłaściwie. Dobrze wykonany scyzoryk pozwala zanurzyć się bez kopnięć nogami nawet na głębokość trzech metrów. Należy uświadomić kursantów, że jest to technika zanurzania w ABC. Nurkując w sprzęcie powietrznym do zanurzenia wykorzystuje się kamizelkę wypornościową. Kursanci z zamontowanym ABC płyną jeden za drugim w odległości około pięciu metrów od siebie i na głośne polecenie instruktora (np. gwizdkiem) wykonują scyzoryk. Zanurzają się do dna po czym wracają na powierzchnię i opróżniają fajkę z wody. Osoba wykonująca scyzoryk powinna zgiąć ciało w pasie aż do kąta prostego (pozostawiając ręce złożone przed sobą), po czym mocno napiąć mięśnie pośladków i ud tak, aby unieść nogi możliwie wysoko nad lustro wody. Ciężar nóg powinien wepchnąć osobę nurkującą pod wodę. W początkowej fazie nie należy odchylać głowy w kierunku zanurzania gdyż znacząco zwiększa to opory stawiane przez wodę. Kopanie płetwami należy rozpocząć dopiero po ich zanurzeniu, co kursant musi wyczuć samodzielnie. Kursanci powtarzają dystans basenu czterokrotnie tak, aby na odległości jednego basenu wykonali przynajmniej trzy scyzoryki. W dalszym przebiegu ćwiczeń warto wprowadzić następującą modyfikację:

31 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 31 po zanurzeniu się za pomocą scyzoryka i osiągnięciu dna, kursant płynie wzdłuż linii toru i wykonuje obroty wokół osi ciała (świder). Ręce kursanta pozostają cały czas wyprostowane i złożone przed sobą. Ćwiczenie to uczy skutecznego użycia płetw do wykonania zwrotu pod wodą, co często błędnie wykonywane jest za pomocą rąk. C16 Zanurzenie ciche Kursant utrzymuje się w pozycji pionowej na powierzchni wody z zamontowanym ABC, po czym wykonuje silne kopnięcia płetwami tak, aby wybić jak największą część ciała ponad taflę wody. Ręce kursanta pozostają ułożone wzdłuż tułowia. W momencie osiągnięcia maksymalnego wychylenia łączy płetwy i opada wykonując lekki wydech. Po zanurzeniu szybko przyjmuje pozycję poziomą, wyprostowuje ręce i płynie przed siebie. C17 Siad na dnie na wydechu Przeciętny człowiek po wykonaniu wydechu powinien uzyskać pływalność ujemną. Ćwiczenie ma sprawdzić czy kursanci potrafią wstrzymać oddech

32 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 32 dostatecznie długo po opróżnieniu płuc. Warto poinformować kursantów, że pojemność zalegająca (po wykonaniu pełnego wydechu) płuc stanowi około 1,2 l powietrza (Górski, 2002, rozd. 4), a zatem po wykonaniu wydechu płuca wcale nie pozostają puste. Kursanci znajdujący się na płytkiej niecce basenu wykonują wydech, po czym zanurzają się pod wodę i siadają na dnie. W następnej kolejności zamiast siadu, kursanci kładą się na dnie. Jeżeli ćwiczenie wykonywane jest bez maski, głowę należy pochylić do przodu lub zamknąć nozdrza palcami. C18 Podwodne przysiady z odbiciem Ćwiczenie to można wprowadzić dodatkowo, jeżeli grupa wykazuje wysokie umiejętności w pozostałych zadaniach. Uczy ono opanowania oddechu i wyczucia pływalności własnego ciała. Kursanci trzymają się brzegu basenu w jego głębokiej części. Na polecenie instruktora wybijają się nieco z wody po czym opadają na dno basenu utrzymując sylwetkę pionową. Do zanurzenia nie wolno wykorzystywać rąk ani nóg, a jedynie opróżnić płuca na tyle by uzyskać pływalność ujemną. Podczas zanurzania jedną ręką należy wykonać próbę Valsalvy, natomiast

33 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 33 druga powinna pozostać ułożona wzdłuż tułowia. Po osiągnięciu dna kursanci wykonują przysiad i mocno wybijają się z nóg ku powierzchni. Po jej osiągnięciu biorą szybki wdech i ponownie się zanurzają. Cykl należy powtórzyć kolejne cztery razy. C19 Przepłynięcie dystansu 25 metrów na bezdechu Kursant, mając założony sprzęt podstawowy, zanurza się na jednym końcu basenu i płynie po dnie na jego drugi koniec. Nad jego sylwetką, po powierzchni wody, płynie drugi kursant asekurujący. Twarz osoby wykonującej ćwiczenie powinna być skierowana ku dołowi aby zmniejszyć opory stawiane przez wodę. Ruch płetw powinien być powolny i zakreślać znacznej wielkości łuki. Ręce należy trzymać złożone i wyprostowane przed sobą. Wynurzenie powinno odbyć się dopiero po dotknięciu ściany basenu. Podczas wynurzania kursant powinien rozglądać się dookoła, aby nie uderzyć w kogoś głową. Przed zanurzeniem kursant powinien uspokoić oddech, po czym wykonać trzy głębokie wydechy i wdechy - wówczas wykonać zanurzenie. Ćwiczenie warto następnie zmodyfikować poprzez wykonanie go bez maski. C20 Zbieranie elementów z dna Instruktor w sposób arbitralny wrzuca do wody kilka (4-5) elementów, np. fajki lub zebrane kluczyki od szafek basenowych. Po ich opadnięciu na dno kursant ma za zadanie zebrać je wykonując pojedyncze zanurzenie. Ćwiczenie to można połączyć z realizacją bezdechu 25 m i rozrzucić elementy na trasie toru basenowego. Nie należy znacząco ograniczać się z rozrzutem

34 ROZDZIAŁ 2. ZAJĘCIA BASENOWE Z ABC 34 elementów (3-4 metry). Dla urozmaicenia warto zlecić części kursantów rozłożenie elementów na dnie (poprzez zanurzenie się), a innej części ich zbieranie. C21 Odnajdywanie i zakładanie sprzętu pod wodą Jest to ostatnie ćwiczenie, które można traktować jako sprawdzian wykonywanych dotychczas ćwiczeń. Weryfikuje poziom oswojenia kursantów ze sprzętem podstawowym i środowiskiem podwodnym. Instruktor rzuca komplet ABC (fajka zamontowana do maski) w wybranym miejscu basenu. Po opadnięciu zestawu na dno, kursant dostaje chwilę aby uspokoić oddech po czym, wykonując scyzoryk, zanurza się pod wodę. Na dnie w pierwszej kolejności odnaleźć należy maskę i po jej założeniu opróżnić ją z wody. Następnie odnajdywane są płetwy. Po ich założeniu kursant powoli wynurza się ku powierzchni. Przed całkowitym wynurzeniem należy opróżnić fajkę i wziąć kilka oddechów będąc nadal zanurzonym. Warunkiem poprawnego wykonania ćwiczenia jest zachowanie spokoju i dobra znajomość sprzętu podstawowego, którą uzyskuje się tylko poprzez jego wielokrotne używanie.

35 ROZDZIAŁ 3 Zajęcia basenowe ze sprzętem powietrznym Każdy sprzęt służy nam tak dobrze, jak dobrze potrafimy go obsługiwać. Płetwonurkowanie jest sportem, który w dużej mierze opiera się na wykorzystaniu sprzętu. Jak wspomniano w poprzednim rozdziale, szczegółowe poznanie sprzętu, który używamy, jest fundamentem bezpieczeństwa w nurkowaniu. Poznawanie sprzętu do nurkowania to wbrew pozorom proces długotrwały (można zaryzykować stwierdzenie: wieloletni). Nawet jeśli osoba zazpozna się bardzo wnikliwie z dokumentacją techniczną ekwipunku, to sposób jego działania w szczególnych warunkach pracy może objawić się dopiero po wielu miesiącach użytkowania. Poprzez poznanie sprzętu nie należy rozumieć kwestii tak oczywistych jak rozmieszczenie zaworów nadmiarowoupustowych w kamizelce wypornościowej (KW), sposób montażu automatu oddechowego (AO) do butli itp. Poznanie sprzętu polega na umiejętności przewidywania jego reakcji na określone bodźce, np. szybkość napełnia worka KW po wciśnięciu przycisku dodawczego inflatora, siła wyporu generowana przy danym poziomie wypełnienia KW, waga butli pustej i pełnej, ilość mieszanki oddechowej podawanej przez AO po wciśnięciu tzw. by-passu. Jedynie wielokrotne nurkowania pozwolą,,wyczuć działanie używanego sprzętu. Przed rozpoczęciem zajęć praktycznych z użyciem sprzętu powietrznego kursanci muszą być z nim wstępnie obeznani. Wymogiem krytycznym jest przeprowadzenie wcześniejszych zajęć teoretycznych na temat sprzętu, podczas których kursanci kilkukrotnie montują i demontują komplet: butla, kamizelka wypornościowa oraz automat oddechowy. Pierwsze zajęcia praktyczne tego typu powinny mieć miejsce na basenie gdyż panujące tam warunki są zawsze bardziej korzystne niż w wodach otwartych. Ze względu na zajęcia

36 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 36 pod wodą kursanci bezwzględnie muszą znać już podstawowe znaki nurkowe (patrz dodatek A). Zajęcia ze sprzętem powietrznym niosą niebezpieczeństwo powstania urazu ciśnieniowego płuc, dlatego należy na każdym kroku uczulać kursantów na potrzebę wykonywania wydechu podczas wynurzania. Wytrzymałość ciśnieniowa ściany pęcherzyka płucnego wynosi cm H 2 O (Krzyżak, 2006, rozd. 9.3). Wyrzucenie nurka po wzięciu wdechu z głębokości 2 m może stanowić poważne zagrożenie dla jego zdrowia. Celem zajęć basenowych ze sprzętem powietrznym jest m.in.: nauczenie zakładania skompletowanego sprzętu na płyciźnie i w wodzie bez kontaktu z dnem, przyzwyczajenie do oddziaływania siły wyporu i kontrolowania jej za pomocą KW, oswojenie z oddychaniem sprężonym powietrzem poprzez AO, przećwiczenie obsługi urządzeń pomiarowych, oswojenie z gabarytami sprzętu powietrznego i jego ciężarem pod wodą, zapoznanie z problemem uzyskania pływalności zerowej. W ramach kursu podstawowego powinny odbyć się co najmniej trzy zajęcia basenowe ze sprzętem powietrznym. Liczba kursantów przypadających na instruktora nie powinna przekraczać sześciu osób. O ile w przypadku zajęć ze sprzętem podstawowym instruktor może pozostawać na powierzchni, a jedynie sporadycznie prezentować odpowiednie ćwiczenia w wodzie, tak w przypadku sprzętu powietrznego instruktor cały czas powinien być w wodzie z kursantami. Poniżej przedstawiony został zestaw ćwiczeń, który pokrywa zakres programowy kursu podstawowego. Procedury montażu i demontażu sprzętu należy objaśnić na zajęciach teoretycznych, dlatego nie będą tu dogłębnie omawiane, a jedynie wspomniane podczas opisu sprzętu powietrznego. Opis sprzętu powietrznego Dla jasności dalszych rozważań, opisane zostaną pokrótce elementy wchodzące w skład sprzętu powietrznego. Przed rozpoczęciem zajęć praktycznych

37 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 37 kursanci powinni być zaznajomieni z tymi informacjami. W opinii autora instruktor prowadzący szkolenie na podstawowy stopień płetwonurka powinien prowadzić zajęcia w sprzęcie możliwie zbliżonym do tego, używanego przez kursantów. Panujący trend zakładania zestawów dwubutlowych i KW typu skrzydło cechuje szereg wad: waga i gabaryty takiego zestawu są w stosunku do zestawów rekreacyjnych znacznie większe co znacząco redukuje dynamikę ruchu i manewrowość instruktora, niektóre ćwiczenia mogą różnić się w wykonywaniu, co powoduje nieporozumienia, niektórzy kursanci mogą odczuć brak satysfakcji, wynikający z różnic w występujących konfiguracjach sprzętowych. Sprzęt tego typu jest dedykowany dla długich, często zaawansowanych nurkowań, nie zaś szkoleń, w których szybka reakcja instruktora może ważyć o zdrowiu kursanta. Argument potrzeby zabrania dodatkowego zapasu powietrza jest nieuzasadniony, gdyż osoba początkująca wykazuje niemalże zawsze dużo większe zużycie mieszanki oddechowej niż instruktor, a nurkowania w ramach kursu P1 są zwykle płytkie i bezdekompresyjne. Butla Cylindryczne zbiorniki gazu, którym oddychamy pod wodą, nazywane są potocznie butlami. Butle wykonywane są zwykle ze stali węglowej lub stopów aluminium (glinu). Typowe pojemności butli do nurkowania to 10 l, 12 l oraz 15 l, choć możliwy jest zakup butli o innych wielkościach. Butle wykonywane są z jednego kawałka metalu, który jest odpowiednio formowany poprzez prasy i obróbkę termiczną. Dzięki temu nie posiadają one szwów, które mogłyby stanowić potencjalne osłabienie struktury butli lub być ogniskiem korozji. Ciśnienie robocze, do którego najczęściej spręża się mieszankę oddechową w nurkowaniu, wynosi 200 bar. Dostępne są także butle, które umożliwiają przechowywanie mieszanki pod ciśnieniem 300 bar. Różnica pomiędzy butlami stalowymi oraz aluminiowymi dostrzegalna jest gołym okiem. Butle stalowe posiadają wypukłe dno, podczas gdy butle aluminiowe posiadają dno płaskie. Stal jest niemal 3-krotnie gęstsza od aluminium, dlatego butle stalowe o danej pojemności są zwykle mniejsze od

38 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 38 ich odpowiedników aluminiowych (te ostatnie mają grubsze ścianki). Konsekwencją tego jest także większa waga butli aluminiowych. Z drugiej strony, ze względu na różnicę gęstości i siłę wyporu, ciężar butli aluminiowych pod wodą jest mniejszy od odpowiadających im butli stalowych. Puste butle aluminiowe posiadają nawet nieznaczną pływalność dodatnią, podczas gdy butla stalowa ma zawsze pływalność ujemną. Butle stalowe zdecydowanie częściej wykorzystuje się do nurkowania w zbiornikach zimnych i słodkowodnych, natomiast butle aluminiowe w zbiornikach ciepłych i słonowodnych. Jeden z końców zbiornika zwieńczony jest gwintem. W przypadku butli do nurkowania najbardziej popularnym gwintem jest gwint walcowy M25, doszczelniany za pomocą uszczelki typu O (tzw. O-ringu). W gwint taki wkręcany jest zawór butli. Zawory występują w rozmaitych formach, lecz najprostszy i zarazem najczęściej stosowany jest zawór pojedynczy. Zawór taki posiada pokrętło, które poprzez układ sworzeń-płytka obraca nagwintowany grzybek. Obrót grzybka porusza go po wrębie gwintu przez co odsuwa jego szczeliwo od gniazda. Ponieważ skok wspomnianego gwintu jest niewielki, można wykonać powolne i precyzyjne otwarcie przepływu gazu. Stosowane w nurkowaniu zawory są zwykle odciążone, przez co redukuje się opory stawiane podczas obracania pokrętła. Odkręcanie zaworu butli należy wykonywać powoli, aby przepływ powietrza podczas odsuwania grzybka od gniazda charakteryzował możliwie łagodny stan przejściowy. Po podłączeniu automatu oddechowego zawór należy odkręcić do końca w lewo (przeciwnie do wskazówek zegara, patrząc na zawór), po czym wykonać 1/4 obrotu pokrętła w stronę przeciwną. Chroni to zawór przed forsowaniem przekręcenia pokrętła w niewłaściwą stronę, gdy dana osoba pomyli kierunki podczas zakręcania. Butla do nurkowania musi posiadać ważny atest, który w Polsce wydawany jest na okres dwóch lub pięciu lat w zależności od rodzaju butli. Data

39 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 39 ważności atestu jest wybijana na zewnętrznej ściance butli. Ponadto powinny na niej znajdować się takie oznaczenia jak: ciśnienie znamionowe, czyli ciśnienie, do którego należy ładować butlę, ciśnienie próby, czyli ciśnienie jakiemu poddano butlę podczas wykonywania atestu, pojemność oraz waga butli. Automat oddechowy Automat oddechowy służy do podawania nurkowi powietrza pod odpowiednim ciśnieniem i w odpowiedniej ilości. Wraz ze wzrostem głębokości rośnie ciśnienie hydrostatyczne (w przybliżeniu o 1 bar na każde 10 m głębokości). Ciśnienie to napiera z zewnątrz na klatkę piersiową płetwonurka, co utrudnia mu wzięcie wdechu. Próba zassania powietrza atmosferycznego przez rurkę z głębokości większej niż 0,5 m zakończy się fiaskiem, gdyż mięśnie przepony i międzyżebrowe nie będą w stanie przeciwstawić się napierającej na klatkę masie wody. Podanie do ust nurka powietrza pod odpowiednio wysokim ciśnieniem skompensuje ten problem. Podanie powietrza pod zbyt wysokim ciśnieniem będzie natomiast powodem urazu ciśnieniowego. Automat oddechowy wykonuje zatem trudne zadanie, które rozwiązano w stosunkowo prosty sposób. Dzisiejsze automaty oddechowe wykorzystywane w nurkowaniu są automatami o dwóch stopniach redukcji. Oznacza to, że wysokie ciśnienie mieszanki oddechowej, znajdujące się w zbiorniku, ulega redukcji w dwóch etapach. Co więcej, automaty te mają zwykle rozdzielone stopnie redukcji. Z tego względu, analizując konstrukcję AO, wyróżniamy osobno I-wszy oraz II-gi stopień redukcji. I-wszy stopień redukcji podłączony jest bezpośrednio do zaworu butli. II-gi stopień redukcji (czyli ustnik) podłączony jest do I-go stopnia za pomocą tzw. węża międzystopniowego.

40 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 40 Zadaniem pierwszego stopnia redukcji jest: przyłączenie AO do butli, filtracja mieszanki oddechowej wydostającej się z butli, wyprowadzenie wysokiego ciśnienia mieszanki odpowiednimi kanałami (np. do manometru), redukcja wysokiego ciśnienia mieszanki do ciśnienia międzystopniowego 1 i wyprowadzenie go odpowiednimi kanałami (np. do drugiego stopnia AO lub inflatora), skuteczne ogrzewanie rozprężanego powietrza poprzez dostarczanie ciepła z otoczenia. Rozróżnia się dwa sposoby montowania I-go stopnia do butli: gwintowy (DIN, stosowany najczęściej w Europie) oraz strzemiączkowy (INT, stosowany najczęściej w Stanach Zdjednoczonych). Podczas montażu I-go stopnia do zaworu butli należy upewnić się, że gniazdo nie jest zabrudzone oraz że uszczelka typu O jest na swoim miejscu. Połączenia gwintowego nie należy dokręcać na siłę. Wysokie ciśnienie panujące w butli dociśnie gwint po otwarciu przpeływu powietrza. Redukcja ciśnienia występująca w pierwszym stopniu polega na odsunięciu grzybka od gniazda w momencie spadku ciśnienia międzystopniowego (np. po wzięciu wdechu z ustnika lub wciśnięciu przycisku dodawczego na inflatorze). Gdy takie zdarzenie ma miejsce, następuje przepływ powietrza z butli do komory ciśnienia międzystopniowego doputy, dopóki ciśnienie 1 Ciśnienie międzystopniowe, jak sama nazwa wskazuje, jest to ciśnienie mieszanki panujące w wężu międzystopniowym. Zwykle ma ono wartość ciśnienia otoczenia, powiększonego o około 10 bar.

41 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 41 to nie osiągnie pewnej zadanej wartości. Gdy tak się stanie, tłok lub membrana sterująca (w zależności od konstrukcji) dociska grzybek do gniazda, zamykając tym samym przepływ gazu. Zadana wartość ciśnienia ustalana jest za pomocą sprężyny i membrany wystawionej na działanie ciśnienia otoczenia. Gniazdo zwykle wykonane jest z dobrze przewodzącego ciepło materiału i jest połączone z korpusem I-go stopnia. Systemy redukcyjne stosowane w I-wszych stopniach AO, aby zmniejszyć opory oddechowe, są zwykle odciążone. Kanały wyprowadzające wysokie ciśnienie zwieńczone są gwintem o średnicy 7/16 cala, natomiast kanały wyprowadzające ciśnienie międzystopniowe zwieńczone są gwintem o średnicy 3/8 cala. Zabezpiecza to przed przypadkowym przykręceniem delikatnego elementu do portu wysokiego ciśnienia. Zadaniem drugiego stopnia redukcji jest: redukcja ciśnienia międzystopniowego do ciśnienia panującego w otoczeniu, podanie mieszanki do ust nurka w momencie wzięcia wdechu, skuteczne odprowadzenie wydechu do otoczenia. Drugi stopień redukcji stanowi zwieńczenie węża międzystopniowego i zamontowany jest zwykle na obrotowej głowicy. Puszka II-go stopnia zawiera elastyczną membranę, która oddziela komory: wodną i powietrzną. Gdy nurek bierze wdech, w komorze powietrznej powstaje podciśnienie, które delikatnie ugina membranę. Odpowiednia przekładnia odsuwa grzybek od gniazda, co skutkuje przepływem gazu z węża międzystopniowego (a dalej także z butli). Gdy wdech jest zakończony, mieszanka gromadzi się w komorze powietrznej i odgina membranę z powrotem, zamykając tym samym przepływ. Wciśnięcie

42 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 42 przycisku w przedniej części puszki II-go stopnia pozwala na ręczne otwarcie przepływu powietrza z węża międzystopniowego. Aby zmniejszyć opory oddechowe, jakie stawia nurkowi mechanizm AO, wprowadza się do puszki II-go stopnia tzw. mechanizm wspomagania. Polega on na tym, że wylot powietrza z węża międzystopniowego kierowany jest za pomocą specjalnej zwężki w kierunku ust nurka. Zgodnie z równaniem ciągłości, zwężka powoduje przyspieszenie przepływającego powietrza, natomiast zgodnie z równaniem Bernoulliego, ruch strumienia powietrza powoduje spadek ciśnienia statycznego w jego otoczeniu (Bukowski, 1976, rozd. 4). Spadek ciśnienia w komorze powietrznej II-go stopnia podtrzymuje ugięcie membrany do momentu zakończenia wdechu. Bez wspomagania ugięcie membrany musi podtrzymywać nurek za pomocą przepony i mięśni międzyżebrowych. AO posiadają zwykle pokrętło, pozwalające na ręczną regulację efektu wspomagania. Ponieważ efekt wspomagania sprzyja samoczynnemu wzbudzaniu się AO, zaleca się ustawienie pozycji maksymalnie,,wspomaganej w głównym II-gim stopniu (tym, którym oddychamy) oraz minimalnie,,wspomaganej w stopniu zapasowym. W typowej konfiguracji rekreacyjnej węże międzystopniowe biegną prawą stroną nurka. Istnieje kilka szkół dotyczących rozmieszczenia i używania II-gich stopni AO. W opinii autora nurek powinien oddychać z octopusa, który zwykle ma jasną, dobrze widoczną barwę, natomiast pozostały automat winien być przewieszony przez jego szyję na elastycznej opasce. W sytuacji kryzysowej (do której oczywiście nie należy dopuścić) osoba, której zabrakło powietrza, może wpaść w panikę i wyszarpnąć partnerowi ustnik z ust. W opisanej konfiguracji będzie to wówczas octopus, który ma zwykle nieco dłuższy wąż. Dawca powietrza łatwo odnajdzie wówczas zapasowe źródło powietrza, które ma,,pod nosem. Manometr Manometr mierzy ciśnienie mieszanki oddechowej znajdującej się w butli. Manometry analogowe najczęściej opierają swoje działanie o elastyczną rurkę Bourdona, która ugina się pod wpływem napierającego od jej wnętrza wysokiego ciśnienia. Ugięcie zamkniętej rurki przemieszcza dźwignię po odpowiednio wyskalowanej tarczy. Manometry cyfrowe wykorzystują zjawisko piezoelektryczne, w wyniku którego powstająca pod ciśnieniem siła konwertowana jest na napięcie elektryczne.

43 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 43 Manometry stosowane w Polsce zwykle wyskalowane są w barach lub megapaskalach. W innych częściach świata możemy także spotkać jednostkę ppsi (funt na cal kwadratowy, ang. pound per square inch). Manometry występują często w wersjach zintegrowanych w postaci konsoli (np. z głębokościomierzem i kompasem). Zalecanym sposobem umiejscowienia manometru jest zamocowanie go do kamizelki wypornościowej po lewej stronie nurka. Mocowanie może polegać na użyciu karabińczyka lub tzw. retraktora. Należy kierować się tutaj głównie prostotą rozwiązania i łatwością użytkowania. Podczas odkręcania zaworu butli zaleca się odwrócenie manometru szybką od siebie. Gdyby zdażyło się, że szybka została uszkodzona (np. poprzez zmiażdżenie butlą), wysokie ciśnienie, które się pod nią dostaje, mogłoby być powodem jej eksplozji. Korzystanie z manometru powinno mieć charakter regularny począwszy już od wejścia do wody. Zdarza się, że zapominalska osoba wskoczy do wody z zakręconą butlą. Spojrzenie na manometr i wzięcie kilku oddechów z pewnością zapobiegłoby takiej sytuacji. W wyniku defektu sprzętu może okazać się, że zużycie powietrza nurka jest większe niż zwykle, dlatego warto sprawdzać wartość ciśnienia w butli w sposób profilaktyczny. Kamizelka wypornościowa Kamizelka wypornościowa służy do regulacji pływalności płetwonurka poprzez modyfikowanie jej objętości, a tym samym siły wyporu. Jej działanie można przyrównać do działania pęcherza pławnego występującego u ryb. Wbrew krążącym opiniom nie jest to kamizelka ratunkowa, o czym wyraźnie mówi norma PN-EN Kamizelka składa się z worka powietrznego, inflatora, zaworu dodawczego, co najmniej dwóch zaworów upustowych, noszaka na butlę oraz uprzęży. W zależności od kształtu oraz rozłożenia worka powietrznego wyróżnia się kamizelki typu jacket oraz kamizelki typu skrzydło. W przypadku jacketu,

44 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 44 worek rozmieszczony jest częściowo na plecach, a częściowo po bokach płetwonurka, co skutkuje tendencją do pionizowania sylwetki osoby. Worek w przypadku skrzydła jest umieszczony całkowicie na plecach i ma on postać podkowy lub wydłużonego torusa. Inflator podłączony jest wężem międzystopniowym do I-go stopnia AO. Wciśnięcie przycisku dodawczego powoduje otwarcie przepływu mieszanki oddechowej do worka powietrznego, co powoduje jego rozprężenie. Wzrost objętości skutkuje wzrostem siły wyporu, zgodnie z prawem Archimedesa. Ponieważ ciało płetwonurka wykazuje bezwładność, działanie siły wyporu dostrzegane jest z opóźnieniem. Z tego względu dodawanie powietrza do KW należy wykonywać impulsowo. KW działa w okolicy tzw. niestabilnego punktu równowagi. Oznacza to, że jeżeli na pewnej głębokości jest ona napełniona tak, aby nadawała nurkowi pływalność zerową, to niewielki wzrost (spadek) głębokości będzie powodował sprężenie (rozprężenie) worka powietrznego, a w konsekwencji spadek (wzrost) pływalności. Zadaniem nurka jest,,dopomagać KW w zadaniu kompensacji pływalności poprzez odpowiedni oddech lub pracę nóg. Standardowe jackety średniej wielkości posiadają worki powietrzne o pojemności kilkunastu litrów. Worek musi być wyposażony w zawór nadmiarowoupustowy, który otworzy się po przekroczeniu dopuszczalnego poziomu ciśnie-

45 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 45 nia w jego wnętrzu. Zawory te, zwane popularnie spłuczkami, umożliwiają zwykle ich ręczne otwarcie w celu szybkiego opróżnienia worka powietrznego. Znamionowy zawór upustowy, który służy do opróżniania KW z powietrza, znajduje się na końcu inflatora. Aby opróżnić jacket z jego pomocą, należy unieść go ku górze, po czym wcisnąć i przytrzymać przycisk upustowy. Częste napełnianie i opróżnianie KW może prowadzić do zbierania się wody w worku powietrznym. Z tego względu, po zakończeniu nurkowania kamizelkę należy napompować, odpowiednio przechylić i opróżnić z wody spłuczką lub inflatorem. UWAGA! Przed rozpoczęciem właściwych zajęć bezwzględnie należy wykonać rozgrzewkę! 3.1 Ubieranie sprzętu w wodzie Choć KW swoim wyglądem może przypominać nieco rozbudowaną wersję szkolnego plecaka, mnogość węży AO oraz ciężar butli wprowadzają sporo utrudnień w jej założeniu. Podwinięte szelki i zaplątane przewody są powodem frustracji początkujących nurków, które przed nurkowaniem powinny być ograniczone do minimum. Mimo że nurkowanie jest aktywnością partnerską, należy zważać na to, aby każdy z kursantów potrafił ubrać komplet samodzielnie. Ze względu na twardą posadzkę basenu, należy zachować szczególną ostrożność podczas zakładania sprzętu na powierzchni. Grozi to możliwością upadku i uszkodzenia infrastruktury samego basenu i, co gorsza, utratą zdrowia kursanta. Zaleca się zatem ubierać sprzęt do nurkowania w wodzie. Sposoby zakładania kompletu mogą różnić się w zależności od samego sprzętu.

46 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 46 C1 Zakładanie kompletu sposobem standardowym Kursant stojący w wodzie przyciąga do siebie zmontowany komplet unoszący się na wodzie. Wszystkie klamry i pasy powinny być w pozycji maksymalnie poluzowanej (oprócz pasów trzymających butlę!). KW należy obrócić wnętrzem do góry i dnem butli do siebie. Wszystkie węże AO oraz szelki należy odsunąć poza KW. Przekładając rękę przez jedną szelkę kursant wykonuje lekki przysiad, jednocześnie obracając się wokół własnej osi o 180 i pochylając się do przodu. Pozwoli to na zarzucenie sobie kompletu na plecy. W następnej kolejności drugą rękę należy przełożyć przez drugą szelkę. Mając KW zarzuconą na plecy, kursant w pierwszej kolejności zapina pas brzuszny, następnie ścieśnia szelki, a na końcu pas piersiowy. KW musi mocno przylegać do ciała nurka tak, aby w trakcie nurkowania nie obracała się. C2 Zakładanie kompletu za pomocą przewrotu Podczas nurkowania z małych jednostek pływających lepszym sposobem

47 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 47 zakładania kompletu jest wykonanie przewrotu w wodzie. Początkowo technika ta może wydawać się niebezpieczna, nie należy się jej jednak obawiać. Kursant utrzymujący się na powierzchni wody (bez kontaktu z dnem) przyciąga do siebie napompowaną KW tak, aby jej wnętrze skierowane było w górę, a zawór butli skierowany był ku osobie. Wszystkie klamry i pasy powinny być w pozycji maksymalnie poluzowanej. Węże AO oraz szelki należy odsunąć poza KW. Kursant przekłada dłonie przez szelki KW i chwyta górną część butli tuż przy zaworze. Po wzięciu wdechu kursant zanurza się (jak gdyby chciał wykonać przewrot w przód) i jednocześnie zarzuca sobie butlę na plecy. Podczas wynurzania wyprostowuje ręce, które przesuwają się przez szelki KW. Zapinanie pasów jest analogiczne jak w sposobie C1. Podczas wykonywania pierwszych prób, dla większej pewności siebie, warto aby kursanci zanurzali się mając AO zamontowany w ustach. Pamiętać jednak należy, aby wąż międzystopniowy używanego AO przebiegał pomiędzy ramionami osoby. Jeżeli wąż ten znajdzie się poza ramieniem, może nastąpić jego zaplątanie lub wyrwanie z ust. Ćwiczenie można dodatkowo utrudnić poprzez wykonanie go bez założonej maski. Umiejętność samodzielnego odnalezienia i zapięcia pasów KW w wodzie stanowi ważny punkt nauki nurkowania.

48 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 48 C3 Kontrola partnerska Ze względu na partnerski charakter nurkowania, po założeniu sprzętu partnerzy powinni wzajemnie sprawdzić poprawność jego montażu. Nie tylko minimalizuje to możliwość popełnienia błędu, ale zacieśnia więź partnerską między nurkującymi. Kontrola partnerska ma zatem wymiar psychologiczny. Kursanci wyznaczeni jako para nurków sprawdzają wzajemnie: czy żaden z węży AO nie zaplątał się w jakikolwiek sposób, czy uprząż i pozostałe pasy KW są dobrze zaciśnięte, czy butla jest właściwie odkręcona, czy drugi stopień AO, automat zapasowy (AZ,,,octopus ) oraz urządzenia pomiarowe działają poprawnie. Zakończona kontrola partnerska powinna zostać zwieńczona wyraźnym znakiem,,ok. 3.2 Techniki zanurzania i wynurzania Zarówno proces zanurzania jak i wynurzania z użyciem sprzętu powietrznego podlega kilku ścisłym regułom. O ile czynności te przy użyciu sprzętu podstawowego wymagają pamiętania jedynie o wyrównaniu ciśnienia w uszach i masce, tak w opisywanym przypadku należy dodatkowo kontrolować głębokościomierz, inflator oraz ułożenie własnej sylwetki w wodzie. Zainicjowanie procesu zanurzania wymaga przede wszystkim dobrego wyważenia. Zajęcia basenowe zwykle nie wymagają zakładania skafandrów, dlatego wyważanie pozostawia się do zajęć na wodach otwartych. Należy wyjaśnić kursantom, że w celu zanurzenia należy unieść ku górze inflator, a następnie wcisnąć i przytrzymać przycisk upustowy. KW można oczywiście opróżnić za pomocą zaworów nadmiarowych, lecz aby nie konfundować kursantów powinno uczyć się jednej metody. W ogólności wraz z opróżnianiem KW powinno wykonywać się powolny wydech tak, aby ciężar nurka szybko przeważył siłę wyporu. Wdech bierze się wówczas dopiero pod powierzchnią wody.

49 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 49 Rozpoczęcie procesu wynurzania wykonuje się poprzez dodanie powietrza do KW za pomocą przycisku dodawczego inflatora. Należy uczulać kursantów, aby pompowanie worka powietrznego KW wykonywali w sposób pulsacyjny, nie zaś poprzez długotrwałe wciśnięcie przycisku dodawczego. Po pierwsze zmniejsza to ryzyko gwałtownego wyrzucenia nurka na powierzchnię, a ponadto redukuje możliwość zamarznięcia pierwszego stopnia AO. Wraz ze spadkiem głębokości należy co pewien interwał czasowy usuwać powietrze z KW i tym samym kontrolować prędkość wynurzania. Ćwiczenia z tej części niosą wysokie ryzyko powstania urazu ciśnieniowego ze względu na wielokrotne powtarzanie zanurzeń i wynurzeń (profil yo-yo). Z tego powodu należy ponownie wspomnieć o istniejącym niebezpieczeństwie. Jest absolutnie niedopuszczalnym forsowanie na siłę zanurzania gdy występują problemy z wyrównaniem ciśnienia w uszach lub zatokach. C4 Zanurzenie kontrolne Zanurzenie kontrolne ma na celu ponowne sprawdzenie funkcjonowania sprzętu, ewentualne poprawienie pasów mocujących KW oraz sprawdzenie czy pod wodą nie grozi nam niebezpieczeństwo. Para kursantów zanurza się na dno płytkiej niecki lub głębokość około metra. Sprawdzają funkcjonowanie AZ poprzez wykonanie przez niego kilku oddechów (po sprawdzeniu, AZ należy przypiąć z powrotem do KW). Sprawdzają wskaz manometru oraz dopasowanie maski, po czym pokazują sobie wyraźny znak,,ok i rozpoczynają dalsze zanurzenie. C5 Zanurzenie pionowe Właściwy profil nurkowania to szybkie osiągnięcie głębokości maksymalnej, po którym następuje właściwe nurkowanie, a następnie powolne wynurzanie (np. w kierunku brzegu). Zanurzenie pionowe wykonywane w tym celu często odbywa się w toni wodnej, a zatem bez charakterystycznych punktów odniesienia. Stanowi to duże utrudnienie ze względu na potrzebę polegania na głębokościomierzu.

50 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 50 Kursanci utrzymujący się na powierzchni trzymają w jednej ręce inflator natomiast w drugiej głębokościomierz (jeżeli jest w postaci zegarka, wygodnie jest zamontować go na prawej ręce). Po otrzymaniu polecenia zanurzenia (patrz dodatek A) opróżniają KW i zaraz po zanurzeniu głowy przyjmują sylwetkę poziomą. Należy wytłumaczyć wcześniej, że sylwetka ta powoduje równomierne oddziaływanie ciśnienia hydrostatycznego na wszystkie partie ciała. Aby wyrównać ciśnienie za pomocą próby Valsalvy, należy zwolnić rękę trzymającą głębokościomierz (inflator jest istotniejszy). Ciśnienie w masce należy wyrównywać poprzez jej przedmuchiwanie nosem. Dodając niewielkie ilości powietrza do KW, kursanci regulują tempo opadania. Zbliżając się do dna należy dodać nieco większą ilość powietrza do KW tak, aby wyhamować ruch pionowy. C6 Wynurzenie pionowe O ile zanurzenie pionowe nie stanowi znacznego niebezpieczeństwa, gdyż w każej chwili tempo opadania można wyregulować płetwami, tak wynurzenie pionowe może stać się niekontrolowane (wyrzucenie), co bardzo łatwo prowadzi do powstania urazu ciśnieniowego. Właściwe tempo wynurzania wynosi 10 m/min. (wg tabel Bühlmanna-Hahna). Jest to bardzo niewielka wartość (pokonanie metra zajmuje sześć sekund!). Kursanci znajdujący się na dnie trzymają inflator w jednej ręcej, a głębokościomierz w drugiej. Po otrzymaniu polecenia wynurzenia dodają w sposób pulsacyjny powietrze do KW i rozpoczynają wynurzenie. Po oderwaniu się od dna starają się przybrać sylwetkę poziomą. Wraz z wynurzaniem ciśnienie spada, a zatem worek powietrzny KW rozpręża się. Stanowi to dodatnie sprzężenie, które należy kompensować cyklicznym upuszczaniem

51 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 51 gazu z KW. Przyglądając się wskazom głębokościomierza, kursant stara się nie przekraczać prędkości 10 m/min. (wynurzenie z basenu o głębokości 4 m powinno trwać 24 s). Na powierzchni kursant dopompowuje KW tak, aby utrzymywała go nad wodą. C7 Wynurzenie awaryjne z jedną lub bez płetw Pod wodą może zaistnieć sytuacja, w której osoba straci jedną, lub co gorsza obie płetwy. Wynurzenie jest wówczas utrudnione, dlatego warto przećwiczyć odpowiednie procedury. Kursanci znajdujący się na dnie zdejmują jedną płetwę i pozostawiają ją w spoczynku. Składając nogę za nogę starają się symulować syreni ogon. Pozostała część wynurzania przebiega bez zmian w stosunku do standardowego wynurzenia. Kopnięcia nogami mogą wynikować rotacyjnym ruchem nurka. Po ponownym opadnięciu na dno kursanci zdejmują drugą płetwę. Utrzymywanie sylwetki poziomej bez obu płetw jest zadaniem trudnym, dlatego zaleca się złożenie nóg jak do siadu tureckiego i wynurzanie w sylwetce pionowej. Ponownie należy jedną ręką trzymać inflator, natomiast drugą głębokościomierz, który należy mieć przed oczami przez większość czasu

52 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 52 wynurzenia. C8 Wynurzenie bez automatu oddechowego Gdyby z pewnych powodów pod wodą skończyło się powietrze lub automat przestał je podawać należy wykonać powolne wynurzenie z ciągłym wydechem. Drogi oddechowe muszą być drożne dla rozprężającego się powietrza. Kursanci znajdują się na dnie i oddychają ze swoich automatów. Na umówiony znak biorą wdech, wyciągają ustnik z ust i rozpoczynają wynurzenie na płetwach. Głowa powinna być odchylona ku górze, a z ust muszą widocznie wydostawać się pęcherzyki powietrza. Należy wynurzać się zarówno za pomocą KW jak i płetw, przy czym KW powinno odgrywać mniejszą rolę. Prędkość wynurzenia należy kontrolować w oparciu o zasadę prędkości najmniejszych bąbli wydychanego powietrza. Nadmiar urządzeń do obsługi może spowodować skoncentrowanie uwagi na danym elemencie i podświadome zamknięcie dróg oddechowych. C9 Utrzymywanie się na powierzchni z opróżnioną KW Gdyby doszło do zablokowania zaworów nadmiarowych KW w pozycji otwartej lub rozdarcia jej worka powietrznego nurek zostałby pozbawiony skutecznego narzędzia regulacji pływalności. W przypadku zaistnienia takiej sytuacji w rzeczywistości należy natychmiast pozbyć się balastu, a jeżeli zajdzie taka konieczność - nawet całego kompletu. Warto uświadomić kursantów o ciężarze całości zakładanego sprzętu w momencie wynurzenia na powierzchnię.

53 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 53 Kursanci utrzymujący się na powierzchni dostają polecenie całkowitego opróżnienia KW. Za pomocą samych płetw starają się utrzymać na powierzchni przez okres około minuty. Ruchy płetwami należy wykonywać powoli, lecz z dużym zamachem. Kursanci powinni mieć maski założone na twarzach. Utrudnia to skuteczną wentylację, co zwiększa powagę ćwiczenia. AO powinien być przewieszony przez ramię kursanta, aby w razie zanurzenia mógł się nim posłużyć. Ręce kursantów winny znajdować się ponad powierzchnią wody. 3.3 Obsługa urządzeń pomiarowych i wykonawczych Nurkowanie jest aktywnością ściśle techniczną, w której liczą się nie tylko zdolności manualne osoby, lecz umiejętność wykorzystania przez nią posiadanego sprzętu. Z reguły im mniej używanego sprzętu i im jest on prostszy, tym mniejsza szansa popełnienia błędu. Nurkowie stopnia podstawowego powinni zatem ograniczyć się w liczbie zakładanego sprzętu do wymaganego minimum. Urządzenia wchodzące w skład sprzętu zabieranego pod wodę możemy podzielić na pomiarowe (np. głębokościomierz, manometr, kompas) oraz wykonawcze (np. AO, inflator, latarka). Funkcjonowanie każdego z nich musi być dla użytkownika przyjazne i zrozumiałe. Konfuzja wynikająca z dwóch wskazów głębokościomierza lub wciśnięcie nieodpowiedniego przycisku inflatora mogą mieć bardzo poważne konsekwencje. Choć dla doświadczonego instruktora niektóre kwestie mogą wydawać się oczywiste, wcale nie musi to znaczyć, że są one takie dla wszystkich kursantów.

54 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 54 C10 Sprawdzanie poziomu ciśnienia w butli Jednym z najważniejszych pomiarów, jakich dokonuje się podczas nurkowania jest pomiar zapasu powietrza (lub w ogólności czynnika oddechowego) w zbiorniku. Miarą tego zapasu jest panujące w butli ciśnienie, natomiast urządzeniem mięrzącym ciśnienie jest manometr. Pomimo starań urzędów standaryzacyjnych manometry są wyskalowane w barach (bar), megapaskalach (MPa) lub funtach na cal kwadratowy (psi). Rozróżnianie używanych jednostek jest dla kursantów obowiązkowe. Dwunastolitrowa butla o temperaturze otoczenia, naładowana do ciśnienia 200 at zawiera w sobie 2400 l, czyli niecałe 3 kg powietrza. Podczas spoczynku człowiek dorosły zużywa około 6 l powietrza na minutę. Podczas wzmożonego wysiłku wartość ta może wzrosnąć nawet dwudziestokrotnie (Górski, 2002, rozd. 4). Oznacza to, że zapas opisanej butli wystarczyłby na powierzchni na nieco ponad 6,5 h lub 20 min oddychania, w zależności od aktywności. Są to oczywiście wartości ekstremalne, jednak rozbieżności te stają się tym bardziej znaczące gdy w grę wchodzi stres lub słaba kondycja fizyczna. Należy wyraźnie uczulić kursantów na potrzebę regularnej kontroli zapasu powietrza i informowanie o nim partnerów. Instruktor podpływa do kursanta i prezentuje znak,,ile masz powietrza?. Kursant musi wykazać się skutecznym odnalezieniem manometru, odczytaniem jego wskazu i pokazaniem znakami umownymi właściwej wartości (instruktor może zweryfikować ją samodzielnie sprawdzając wskaz manometru kursanta). Po późniejszym wynurzeniu instruktor ponownie pyta kursantów o ilość powietrza, tyle tylko, że tym razem nie sprawdzają oni manometru, lecz muszą wykazać się świadomością przybliżonej wartości. Należy pamiętać, aby wartość zaokrąglać zawsze w dół, tj. zawsze w stronę

55 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 55 bardziej krytyczną. C11 Napełnianie KW ustami Znajdując się na dnie basenu, kursant całkowicie opróżnia KW za pomocą inflatora. Następnie umieszcza on wylot inflatora w ustach i po wciśnięciu przycisku upustowego wdmuchuje powietrze do worka. Po zamontowaniu AO w ustach kursant ponownie wypuszcza powietrze inflatorem, aby pokazać, że faktycznie udało mu się napompować KW ustami. Instruktor nie tylko musi wcześniej wyjaśnić sens ćwiczenia, lecz także wyraźnie zademonstrować je pod wodą. Umiejętność ustnego wtłaczania powietrza do KW ma szczególne znaczenie w przypadku uszkodzenia przycisku dodawczego inflatora lub doprowadzonego doń przewodu powietrznego. C12 Opróżnianie KW zaworami nadmiarowymi Ćwiczenie należy w pierwszej kolejności wykonać na powierzchni. Kursant, patrząc przed siebie, musi wykazać się umiejętnością odnajdywania zaworów nadmiarowych. Zawężenie kąta widzenia pod wodą skutecznie ogranicza możliwość dostrzeżenia tzw. spłuczek, które ponadto mają tendencję do zaplątywania się pod KW. W dalszej kolejności, na dnie basenu, kursant dodaje nieco powietrza do KW, po czym przechyla sylwetkę raz ku górze i upuszcza powietrze górnym zaworem nadmiarowym, a drugi raz ku dołowi i analogicznie upuszcza powietrze dolnym zaworem nadmiarowym.

56 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 56 C13 Odnajdywanie utraconego AO Kursanci znajdujący się na dnie wyciągają drugi stopień AO z ust i przerzucają go przez ramię za siebie. Aby odnaleźć utracony ustnik, należy pochylić sylwetkę na prawo, odczekać krótką chwilę, po czym wykonać szeroki ruch zagarniający prawym ramieniem od tyłu ku przodowi. Wąż międzystopniowy AO należy następnie zebrać z ramienia drugą ręką i zamontować ponownie w ustach. Warto przećwiczyć zadanie w wariantach na wdechu oraz na wydechu (utrata automatu może nastąpić w dowolnym momencie nurkowania). Przy wariancie drugim należy pamiętać o opróżnieniu puszki drugiego stopnia za pomocą tzw. by-passu. C14 Oddychanie ze wzbudzonego AO Celem ćwiczenia jest przedstawienie kursantom następstw zamarznięcia AO. W takiej sytuacji awaryjnej powietrze wydostaje się z ustnika z maksymalnym dopuszczalnym natężeniem przepływu, a ponadto jest bardzo zimne. Łatwo wówczas stracić drugi stopień AO. Mimo wszystko oddychanie z zamarzniętego AO jest możliwe.

57 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 57 Instruktor podpływa do kursanta i informuje go o zamiarze wykonania ćwiczenia (poprzez wskazanie siebie, a następnie by-passu AO kursanta). Po potwierdzeniu gotowości kursanta znakiem,,ok instruktor wzbudza AO kursanta na około 10 sekund. Jeżeli osoba ma wrażliwe na chłód uzębienie i przerwie ćwiczenie, nie należy go kontynuować. Osoby z nadwrażliwością uzębienia powinny zaopatrzyć się w specjalny ustnik ochronny do AO. C15 Regulacja pływalności zerowej Umiejętność kontrolowania pływalności stanowi sedno nurkowania. Dobre opanowanie regulowania pływalności zerowej nie tylko zwiększa bezpieczeństwo nurka, ale także poprawia jego komfort psychiczny i redukuje zużycie mieszanki oddechowej na częste pompowanie KW. Utrzymywanie pływalności zerowej jest zadaniem szalenie trudnym ponieważ pływalność nurka zależy zarówno od czynników wewnętrznych (rodzaj skafandra, ilość balastu, budowa ciała nurka, głębokość wykonywanych oddechów itp.) jak i zewnętrznych (np. zasolenie wody, głębokość, prądy wodne). W rzeczywistości pływalności nie da się wprost ustabilizować w zerze, a jedynie zredukować do pewnego tunelu wartości, w którym nurek wpada w cykl o częstości zgodnej z rytmem jego oddechu. Jeżeli towarzyszące temu cyklowi przemieszczenia nurka są niedostrzegalne, uznaje się, że osiągnął on pływalność zerową. W pierwszej kolejności nurkowie opadają na dno i ustawiają się w szereg lub gwiazdę, kładąc się na brzuchu. Na polecenie instruktora (sygnał,,zmniejsz głębokość ) kursanci chwytają inflator i pulsacyjnie dodają niewielką ilość powietrza do KW. Po odczekaniu kilku sekund stwierdzają czy ich ciało zaczyna unosić się ku powierzchni. Jeżeli nie, dodają więcej po-

58 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 58 wietrza. Jeżeli dodali go za dużo, upuszczają nadmiar inflatorem. Działając w ten sposób kursanci mają unosić się w wodzie tak, aby jedynie krańce piór ich płetw stykały się z dnem basenu. Po ustaleniu odpowiedniej ilości powietrza w KW pływalność reguluje się za pomocą płuc. Gdy uda się opanować balansowanie na krańcach płetw, instruktor ponownie pokazuje sygnał,,zmniejsz głębokość. Wówczas kursanci dodają nieznaczną ilość powietrza do KW i odrywają płetwy od posadzki basenu. Delikatnymi ruchami nóg starają się utrzymać je w poziomie, w linii ciała. Innym ćwiczeniem, które pozwala dobrze wyczuć reakcję swego ciała na zmienną siłę wyporu, jest zawiśnięcie w toni bez płetw. Rozpoczynając zadanie z pozycji siedzącej lub klęczącej (na dnie basenu) kursanci dodają powietrze do KW tak, aby oderwać się od dna. W miarę wynurzenia upuszczają powietrze tak, aby nie opaść całkowicie i jednocześnie nie zostać wyrzuconym na powierzchnię. Dodatkowym ćwiczeniem pomagającym opanować działania KW i inflatora jest kontrolowany upadek. Kursanci stają pionowo na dnie basenu i całkowicie opróżniają swoje KW. Na ustalone polecenie instruktora przechylają się do przodu. W połowie drogi pompują KW tak, aby wyhamować przed upadkiem na posadzkę. Należy uczulić kursantów, aby nie wykonywali panicznych ruchów rękoma w obawie przed upadkiem, lecz skupili się na obsłudze inflatora.

59 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 59 C16 Ćwiczenie naturalnego oddychania Będąc na powierzchni człowiek oddycha w cyklu: wdech-wydech-pauza. Pod wodą znaczna większość płetwonurków wydaje się oddychać w cyklu: wdech-pauza-wydech. Jest to działanie podświadome, którego eliminacja może znacząco zwiększyć komfort nurkowania (Rahimi, 2006). Łatwo sprawdzić, że zupełne rozluźnienie się po wzięciu pełnego wdechu jest praktycznie niemożliwe, gdyż mięśnie oddechowe pozostają napięte. Z drugiej strony rozluźnienie się po wykonaniu naturalnego wydechu jest niezwykle proste. Oprócz napięcia mięśni oddechowych, znaczącą zaletą oddychania w cyklu wdech-wydech-pauza jest mniejsza średnia wyporność nurka w czasie nurkowania, co przekłada się bezpośrednio na ilość zabieranego balastu. Co więcej, wstrzymywanie oddechu przy pełnych płucach może doprowadzić do lokalnych mikrourazów ciśnieniowych. Kursanci kładą się na brzuchach na dnie, ustawieni w szereg lub gwiazdę, po czym starają się całkowicie odprężyć i znaleźć własny rytm naturalnego oddechu. Ruchem dłoni instruktor może dyrygować swój rytm oddechowy, lecz największy efekt wydaje się nieść nie rozpraszanie kursanta. Ręcę należy złożyć przed sobą tak, jak gdyby leżało się na ręczniku na plaży. C17 Zdejmowanie i zakładanie sprzętu pod wodą Gdy kursanci radzą sobie dostatecznie dobrze z obsługą sprzętu warto wykonać test jego znajomości poprzez zdjęcie i założenie kompletu pod wodą. Ćwiczenie to pokazuje świadomość (lub jej brak) występowania w KW poszczególnych klamer, rzepów, pasów itp.

60 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 60 Po opadnięciu na dno kursanci opróżniają KW z powietrza, po czym rozpinają kolejno: pas piersiowy, szelki, pas brzuszny. Przy rozpinaniu należy maksymalnie luzować klamry, aby było je później łatwo założyć. Po rozpięciu kursanci odkładają komplet sprzętu na bok i na chwilę wyciągają ustnik z ust. Następnie montują ustnik z powrotem w ustach i ubierają sprzęt za pomocą przewrotu. Zapisanie pasów opisano w ćwiczeniu C Manewrowanie pod wodą Skuteczne poruszanie się pod wodą wymaga wiele praktyki. Odpowiednie, czasem znikome ruchy płetw mogą generować siły napędowe o przeróżnych kierunkach. Ze względu na brak oswojenia z płetwami, wielu początkujących nurków używa rąk do wykonania niemalże każdego manewru. Nadmierne wymachiwanie rękoma nie jest wskazane, nie tylko ze względu na mącenie wody, ale także ze względu na możliwość zerwania maski partnerowi. Ćwiczenia dotyczące manewrowania pod wodą uczą skutecznego wykorzystania płetw w różnych sytuacjach.

61 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 61 C18 Obrót wokół osi pionowej Manewr obrotu wokół osi pionowej przydaje się w sytuacjach, w których przed nurkiem znajduje się bariera i nie ma on dostatecznie dużo miejsca aby zawrócić płynąc po łuku. Wykonanie obrotu wokół osi pionowej bez towarzyszącego temu przemieszczenia, zachowując jednocześnie sylwetkę poziomą i nie pomagając sobie rękoma, nie jest zadaniem łatwym. Należy w tym celu wykonywać naprzemiennie niewielkie kopnięcia poprzeczne nogami, które powinny być zgięte w kolanach o kąt prosty. Kopnięcia poprzeczne dają niewielką siłę napędową, dlatego wykonanie pełnego obrotu trwa nawet kilkadziesiąt sekund. Ze względu na wykonywany ruch, technikę tę nazywa się często helikopterem. Kursanci starają się wyregulować pływalność zerową nieco ponad dnem basenu, po czym wykonują obrót o kąt pełny w lewo, a następnie w prawo. C19 Obrót wokół osi wzdłużnej Kursanci płyną wzdłuż dna wykonując jednocześnie obroty wokół osi wzdłużnej własnego ciała (tzw. świder). Ćwiczenie to pomaga wyczuć gabaryty sprzętu nurkowego oraz jego zachowanie na przemieszczanie worka powietrznego nad i pod nurka. Ponadto w ćwiczeniu tym ujawnia się różnica pomiędzy oddychaniem z AO gdy puszka II-go stopnia znajduje się ponad klatką piersiową lub na jej wysokości.

62 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 62 C20 Przewrót w przód i w tył pod wodą Zmniejszając głębokość do około połowy głębokości basneu, kursanci starają się wykonać przewrót w przód, po czym przewrót w tył, zachowując przy tym orientację początkową i końcową. C21 Kroczenie po dnie Ćwiczenie polega na zdjęciu płetw na dnie basenu i przemaszerowaniu w poprzek torów w obie strony. KW należy całkowicie opróżnić z powietrza. Ćwiczenie można przeprowadzić w formie konkurencji,,kto pierwszy, ten lepszy. Zadanie uświadamia kursantów jak duże opory ruchowe stawia woda gdy powierzchnię czołową, zderzającą się z wodą, jest niemalże cała sylwetka nurka. Ponadto uwidacznia się problem nieefektywności przeniesienia siły napędowej gdy nie ma się założonych płetw. Ćwiczenie stanowi dobry przerywnik pomiędzy innymi zadaniami, ponieważ jest proste i daje dużo zabawy, szczególnie gdy pod wodą zacznie się podskakiwać.

63 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ System partnerski Nurkowanie jest dziedziną sportu, w której liczy się współpraca, nie zaś rywalizacja. Więź partnerska rodzi się po wykonaniu wielu wspólnych nurkowań. Wówczas zna się już sprzęt, prędkość, zużycie powietrza, a nawet niektóre myśli partnera. Im większe zaufanie ma się do osoby, z którą schodzi się pod wodę, tym większy jest komfort psychiczny płetwonurka. Świadomość, że zawsze możemy liczyć na partnera musi być jednak zbalansowana świadomością, że on także liczy na nas. Pomimo że stopień podstawowy uprawnia osoby do nurkowania jedynie z osobami o wyższym poziomie wyszkolenia, kursantów należy szkolić tak, aby czuli się podczas nurkowania równie odpowiedzialni za jego przebieg. Prowadzenie adeptów za rękę i usprawiedliwianie ich win na każdym kroku prowadzi do zrodzenia fałszywego obrazu, w którym zawsze czuwa nad nami opiekun. Można śmiało powiedzieć, że najważniejszą lekcją kursu podstawowego jest lekcja pokory. Dobrych nurków można poznać po tym, że nie chwytają szans, aby się popisać lub udowodnić coś innym, lecz potrafią stłumić w sobie emocje. Ćwiczenia z tej części nie tylko są wstępem do ratownictwa podwodnego, lecz mają szczególne znaczenie psycho- i socjologiczne. Mają one nauczyć kursantów odpowiedzialności za siebie i swojego partnera w wodzie. Wykonywanie tego zestawu ćwiczeń wymaga dobrej znajomości obsługi sprzętu nurkowego, dlatego pozostawia się je na koniec basenowej części praktycznej. C22 Oddychanie grupowe za pomocą jednego AO Podczas nurkowania może dojść do sytuacji, w której partnerowi za-

64 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 64 braknie mieszanki oddechowej. W opinii autora, dublowanie AO poprzez montowanie dodatkowego AZ służy właśnie takiej sytuacji, a zatem osobie potrzebującej należy podać automat zapasowy. W szczególnym przypadku może jednak zdażyć się, że osoba pomagająca posiada zestaw niezawierający drugiego automatu. Wówczas należy rozpocząć oddychanie partnerskie z jednego AO. W przypadku o skrajnie niskim prawdopodobieństwie wystąpienia może okazać się, że w grupie kilku nurków znajduje się tylko jeden sprawny automat oddechowy, z którego wszyscy muszą dzielić się powietrzem. Ćwiczenie to ma na celu przedstawienie powagi tak kryzysowej sytuacji kursantom. Instruktor zanurza na dnie basenu komplet sprzętu z odkręconą butlą. Grupa czterech nurków, zanurza się jeden po drugim (z zachowaniem 20- sekundowego odstępu) w sprzęcie podstawowym w kierunku tego zestawu. Pierwszy nurek tuż po osiągnięciu celu kładzie się przy dnie i oddycha z AO. W momencie dotarcia drugiego nurka rozpoczynają oddychanie partnerskie z cyklem po dwa oddechy na osobę. W momencie dotarcia trzeciego nurka rozpoczynają oddychanie grupowe z cyklem po jednym oddechu na osobę. Po dotarciu czwartej osoby kontunuują oddychanie grupowe z cyklem jednooddechowym przez 2-3 minuty. Automat należy podawać partnerowi trzymając go za puszkę drugiego stopnia tak, aby ustnik skierowan był w stronę jego ust. Nie należy zasłaniać przycisku wzbudzającego, gdyż odbiorca może chcieć oczyścić za jego pomocą automat z wody. Chwytanie AO za wąż międzystopniowy powoduje jego obracanie się, dlatego nie jest to zalecane. Należy poinstruować kursantów o potrzebie wykonywania powolnego wydechu podczas wstrzymywania powietrza. Wzięcie głębokiego wdechu nada nurkowi dodatnią pływalność. Na umówiony sygnał instruktora kursanci w czwórkę wynurzają się z zachowaniem zasad bezpieczeństwa. Podczas

65 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 65 wykonywania ćwiczenia instruktor musi obserwować czy u któregoś z kursantów nie pojawiają się objawy agresji jak np. próby wyszarpywania AO. Zachowania takie należy surowo karcić. C23 Wynurzenie awaryjne z oddychaniem partnerskim Oddychanie partnerskie stanowi szczególny problem podczas wynurzania. Skupianie się na oddechu nie może zostać przedłożone nad kontrolowanie prędkości wynurzania. Niekontrolowane wyrzucenie nurków oddychających systemem partnerskim jest tym bardziej niebezpieczne, że w danej chwili jedna z osób niemalże wstrzymuje oddech. Łatwo w takiej sytuacji o doprowadzenie do urazu ciśnieniowego płuc. Para kursantów symuluje sytuację awaryjną. Wybrany kursant pokazuje znak umowny,,brak powietrza. Jego partner podpływa do niego i podaje mu swój AO. Po kilku wymianach ustnika osoba ratująca pokazuje znakiem umownym polecenie wynurzenia. Ponieważ osoba poszkodowana nie posiada powietrza, wynurzenie wykonywane jest na KW ratującego. Zarówno ratujący jak i osoba poszkodowana chwytają prawą dłonią szelkę KW partnera. Chwyt musi być pewny. Dodając powietrze do KW ratującego, para rozpoczyna wynurzenie. Kontrolowanie prędkości wynurzania można oprzeć na znanej mnemotechnice, która mówi, że nie należy wynurzać się szybciej niż wydychane bąbelki powietrza. Na powierzchni KW osoby poszkodowanej należy jak najprędzej napełnić ustami, przy czym wykonuje to osoba ratująca, która na czas akcji przejmuje odpowiedzialność za partnera. Ćwiczenie należy powtórzyć zamieniając role: poszkodowany - ratujący.

66 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 66 C24 Wynurzenie awaryjne bez maski Gdy zajdzie sytuacja zgubienia lub znacznego uszkodzenia maski pod wodą należy wynurzyć się z pomocą partnera. Odczyt urządzeń pomiarowych staje się niewykonalny, dlatego partner dyktuje tempo wynurzania, a osoba bez maski stara się je wyczuć i utrzymać. Para kursantów znajdująca się na dnie symuluje problem utraty maski przez jedną osobę. Partner mający maskę chwyta silnym uściskiem prawej dłoni szelkę osoby bez maski a lewą dłonią własny inflator. Musi on także pamiętać o głębokościomierzu. Dobrze, jeżeli jest on w postaci zegarka na prawej ręce. Jeżeli nie, należy trzymać się tempa wynurzania najmniejszych wydychanych bąbelków powietrza. Osoba bez maski chwyta swoją prawą dłonią przedramię partnera, a lewą dłonią własny inflator. Stanowcze szarpnięcie za szelkę sygnalizuje rozpoczęcie wynurzania. Wynurzenie odbywa się z zachowaniem sylwetek pionowych. Osoba ratująca bacznie obserwuje osobę bez maski oraz pilnuje tempo wynurzania. Uścisk szelki musi być bardzo pewny. Niedopuszczalnym jest upuszczenie osoby poszkodowanej, a tym bardziej wypuszczenie jej gdy ma pływalność dodatnią. Gdyby osoba ta nadmiernie pompowała KW, należy chwilowo przejąć kontrolę nad jej inflatorem aby usunąć nadmiar powietrza. Ćwiczenie należy powtórzyć zamieniając role: poszkodowany - ratujący. C25 Wydobycie nieprzytomnego nurka na powierzchnię Jeżeli dojdzie do utraty przytomności płetwonurka pod wodą, jego partner ma zwykle niewiele czasu na reakcję, gdyż wypadnięcie ustnika z ust osoby poszkodowanej może szybko zakończyć się zachyłśnięciem i utonięciem.

67 ROZDZIAŁ 3. ZAJĘCIA BASENOWE Z BUTLĄ 67 W momencie zauważenia nieprzytomnej osoby pod wodą osoba ratująca jest w pełni odpowiedzialna za powodzenie lub nie akcji ratunkowej. Podjęte kroki muszą być szybkie i zdecydowane tak, aby jak najszybciej wydostać osobę poszkodowaną na powierzchnię, przy jednoczesnym zachowaniu zasad bezpieczeństwa. Pierwszą zasadą każdego rodzaju ratownictwa jest:,,nie powiększaj strat. (Dąbrowski, 2005, rozd. 4). Para kursantów symuluje sytuację awaryjną - utrata przytomności. Osoba ratująca podpływa do partnera i odwraca go twarzą do siebie. Szybkim rzutem oka i wstrząsem ciała osoby poszkodowanej diagnozuje jego stan. Opróżnia swoją KW, chwyta silnym uściskiem prawej dłoni prawą szelkę partnera (na krzyż), po czym dodaje inflatorem poszkodowanego powietrze do jego KW i rozpoczyna wynurzenie. Głowa osoby poszkodowanej musi być odchylona do tyłu tak, aby udrożnić drogi oddechowe dla rozprężającego się powietrza. Do kontrolowania tempa wynurzania ratujący posługuje się wydychanymi bąbelkami. Po wynurzeniu ratujący zdejmuje maskę swoją oraz partnera, po czym zdejmuje KW: najpierw swoją, potem poszkodowanego. Należy dbać o to, aby twarz poszkodowanego nie została zanurzona pod wodę. Symylowaną akcję ratunkową należy zakończyć dopiero po wyciągnięciu osoby poszkodowanej na brzeg. Dalsze czynności są elementami właściwego ratownictwa, nie zaś ćwiczeń basenowych ze sprzętem powietrznym.

68 ROZDZIAŁ 4 Nawigacja podwodna Każdy doświadczony nurek, a szczególnie nurek słodkowodny, wie jak łatwo stracić orientację, a nawet zgubić się pod wodą. Gdy zdarzenie takie nastąpi na niewielkiej głębokości, zwykle kończy się wynurzeniem w celu rozpoznania pozycji. Potrzeba tego typu nie tylko redukuje przyjemność z nurkowania, lecz także jego bezpieczeństwo (np. poprzez wymuszony profil yo-yo lub konieczność wynurzenia się gdy na powierzchni panuje duże natężenie jednostek pływających). Sytuacja komplikuje się, jeśli nurkowanie przebiegało na dużej głębokości. Umiejętność skutecznej nawigacji podczas zanurzenia jest wśród nurków cechą bardzo porządaną, lecz nie łatwą w osiągnięciu. Nawigacja podwodna stanowi istotny czynnik w rozwoju umiejętności płetwonurka. Poznanie technik nawigacji znacząco usamodzielnia 1 daną osobę i otwiera przed nią wachlarz innych możliwości (np. nurkowanie nocne czy poszukiwanie podwodne). Poprzez nawigację należy rozumieć nie tylko umiejętność wskazywania kierunku do wybranego celu, lecz także ogólne orientowanie się w aktualnym położeniu nurka w akwenie. Dobry płetwonurek-nawigator potrafi przeprowadzić nurkowanie od początku do końca bez wynurzania się w celu korekty obranej ścieżki. Nawigacji podwodnej nie należy bagatelizować jedynie do obsługi kompasu lub busoli. Pomimo że jest to jej istotny element, płetwonurek-nawigator powinien charakteryzować się szeregiem nawyków, które wspomagają orientację w terenie. Przykładowo, przed zanurzeniem powinien sprawdzić jaki jest kierunek (lub potocznie kurs) od miejsca wejścia w stronę środka jeziora. 1 Przez usamodzielnienie należy rozumieć zdolność do prowadzenia grupy nurków, nie zaś do nurkowania samodzielnego.

69 ROZDZIAŁ 4. NAWIGACJA PODWODNA 69 Wartość tę należy zapamiętać, ponieważ po podjęciu decyzji o zakończeniu nurkowania można za jej pomocą skierować się w stronę linii brzegowej. Innym ważnym nawykiem jest zbieranie możliwie dużej informacji o akwenie, w którym przyjdzie nurkować. Podczas gdy większość nurków zapamięta z mapy atrakcji podwodnych to, że mogą trafić na posąg, dzwon lub platformę, nurek-nawigator zapamięta jakie łączą je liny poręczowe oraz w jakiej kolejności i na jakich głębokościach obiekty te są usytuowane. Kolejnym nawykiem powinno być szacowanie czasu płynięcia z jednego punktu do drugiego. Wspomaga to podejmowanie decyzji podczas pokonywania znacznych odległości pod wodą. Intuicja pod wodą często zawodzi. Jest to szczególnie odczuwalne przy niskiej przejrzystości wody. Podczas pionowego zanurzenia, nawet wzdłuż linu opustowej, zwrot płetwonurka może ulec znacznym odchyleniom od obranego kursu. Choć na powierzchni był on skierowany w stronę wybranego punktu, u dna może okazać się, że obrócił się o kąt półpełny. Podobnie, gdy osobie wydaje się, że cały czas płynie po linii prostej, w rzeczywistości lewa lub prawa strona jego sylwetki stawia większe opory, a jedna z nóg jest silniejsza. Tak wytworzony moment siły powoli obraca nurka. Pomimo świadomości tych problemów, osoby niedoświadczone często uparcie wierzą w swoje poczucie orientacji, co prowadzi ich na manowce (Scheyer, 2011). Odczyty wskazu busoli należy zatem wykonywać regularnie. 4.1 Obsługa busoli Busola opiera swoje działanie na zawieszonej w płynie igle magnetycznej (często w postaci tarczy), która ustawia się zgodnie z liniami sił pobliskiego pola magnetycznego. Natężenie pola magnetycznego Ziemi, choć bardzo niewielkie, jest wystarczające aby obrócić igłę busoli. Pole magnetyczne Ziemi oddziałuje zarówno na lądzie jak i pod wodą, dlatego busole odgrywają tak ważną rolę w nawigacji podwodnej. Busola wskazuje bieguny magnetyczne, nie zaś bieguny geograficzne Ziemi. Ponieważ są one położone blisko siebie 2 przyjęło się nazywać je w ten sam sposób. Cztery kierunki świata oznacza się pierwszymi literami ich anglojęzyczny nazw, tj. N - North (północ), E - East (wschód), S - 2 W rzeczywistości magnetyczny biegun północny Ziemi znajduje się na półkuli południowej. Bieguny magnetyczne ulegają z czasem powolnym przemieszczeniom.

70 ROZDZIAŁ 4. NAWIGACJA PODWODNA 70 South (południe) oraz W - West (zachód). Odpowiednie połączenie liter daje kierunki pośrednie, np. NNE - północny-północny-wschód. Busolę różni od kompasu to, że zawiera ona dodatkowe elementy wspomagające obieranie i utrzymywanie kursu. W skład tych narzędzi wchodzą przykładowo: obrotowa tarcza z podziałką, muszką i szczerbinką, a także wizjer i linia kierunkowa. Tarcza z podziałką (zwykle wyskalowaną w stopniach) oraz muszka przydatne są do utrzymywania kursu podczas płynięcia, natomiast wizjer przydaje się podczas obierania kursu na powierzchni. Istnieje wiele odmian busoli do nurkowania, jednak podczas korzystania z dowolnej z nich należy przestrzegać kilku istotnych zasad: odczytu kursu nie należy dokonywać w bliskiej obecności źródeł pola magnetycznego innego niż Ziemskie (np. włączona latarka, skuter podwodny, przewód elektryczny); ich wpływ może znacząco zniekształcić wskaz, odczytu należy dokonywać utrzymując busolę w poziomie; nadmierne przechylenie busoli spowoduje zawieszenie się jej igły w stałym położeniu (wyjątek stanowią kompasy elektroniczne, zawierające magnetometry trójosiowe), przed dokonaniem odczytu należy odczekać odpowiedni okres tak, aby tarcza znajdowała się w stanie ustalonym (bezruchu); bezwładność igły powoduje, że po nagłej zmianie położenia wpada w oscylacje, tłumione przez tarcie i lepkość płynu. Aby obrać kurs, będąc na powierzchni, należy chwycić busolę w obie dłonie, po czym wyprostować ręce przed siebie tak, aby wizjer znajdował się po naszej stronie, a linia kierunkowa leżała na prostej przechodzącej przez punkt docelowy i naszą pozycję. Po ustabilizowaniu się igły busoli, z wizjera należy

71 ROZDZIAŁ 4. NAWIGACJA PODWODNA 71 odczytać wartość kursu (wskazuje go przedłużenie linii kierunkowej). Na wizjer należy patrzeć obojgiem oczu. Następnie wartość tę należy,,zapisać poprzez obrócenie obrotowej tarczy tak, aby wskazywała ją linia kierunkowa. Podczas płynięcia, na busolę spoglądać należy z góry. Aby utrzymać obrany kurs, wystarczy zapewnić, że wskaz północy będzie utrzymywał się w szczerbince. Przebycie trasy powrotnej wymaga utrzymywania wskazu północy na muszce. Obieranie kursu pod wodą zwykle nie jest stosowane (jeżeli widzimy obiekt docelowy, nie musimy posługiwać się busolą aby do niego dopłynąć). Może się jednak zdarzyć, że na jednym obiekcie znajduje się informacja tekstowa o kursie do innego obiektu. Wówczas wystarczy wartość tę ustawić na obrotowej tarczy i utrzymywać kurs korzystając z wyżej opisanych zasad. Poniżej znajduje się zestaw ćwiczeń, które pomogą zapoznać się z działaniem busoli. Ćwiczenia warto wykonać w pierwszej kolejności na powierzchni, zakładając ręcznik na głowę, a następnie powtórzyć je w wodzie. W przypadku ćwiczeń na powierzchni, instruktor i wszystkie obecne osoby powinny oddalić się od miejsca rozpoczęcia ćwiczenia, aby nie naprowadzać osoby ćwiczącej na trop. C1 Pokonanie trasy tam i z powrotem Będąc na powierzchni, kursant obiera kierunek na wyznaczony przez instruktora obiekt. Obiekt powinien być oddalony o co najmniej 25 m od punktu startu. Następnie para kursant-instruktor wykonuje zanurzenie i płynie do obranego celu. Jeśli ćwiczenie wykonywane jest na powierzchni, kursant zakrywa głowę ręcznikiem i przebywa trasę samodzielnie. Po osiągnięciu celu następuje zawrócenie i pokonanie trasy powrotnej. Odchyłka od obranego

72 ROZDZIAŁ 4. NAWIGACJA PODWODNA 72 celu i pozycji początkowej nie powinna przekraczać 5 m. Warto dodatkowo nakazać kursantowi zliczanie kopnięć (lub kroków), które wykonał podczas pokonywania trasy w jedną i drugą stronę. Znacząco utrudnia to skupienie się wyłącznie na utrzymaniu kursu. C2 Pokonanie trasy wzdłuż czworokąta Znajdując się w punkcie wyjściowym (pod wodą lub z ręcznikiem na powierzchni), kursant obiera kierunek wskazany przez instruktora. Następnie pokonuje w tym kierunku trasę mierzoną w liczbie kopnięć płetwami lub krokach (np. 30 kopnięć lub 20 kroków). Po przebyciu trasy kursant obiera nowy kurs poprzez dodanie 90 (obrót o kąt prosty w prawo) i ponownie pokonuje trasę o tej samej długości. Cykl należy powtórzyć jeszcze dwukrotnie tak, aby powrócić do punktu wyjścia. Ćwiczenie można utrudnić poprzez zmianę kątów lub długości boków, np: 25 kopnięć kurs kopnięć kurs kopnięć kurs kopnięć. 30 k. 45 o 40 k. 135 o 30 k. 30 k. 25 k. 25 k. START 30 k. START 40 k. 45 o C3 Pokonanie trasy wzdłuż trójkąta Zadanie jest analogiczne jak w przypadku czworokąta, z tą jednak różnicą, że figura wzdłuż której kursant winien się poruszać posiada trzy boki. Wzrost trudności polega na tym, że kąty, które należy dodać są większe. Najprostszym do zapamiętania trójkątem jest trójkąt równoboczny. W jego przypadku, podczas zmiany kursu należy dodawać 120. Inny dobry przykład stanowi trójkąt równoramienny, prostokątny.

73 ROZDZIAŁ 4. NAWIGACJA PODWODNA o 135 o 25 k. 25 k. 25 k. ~35 k. START 25 k. 120 o START 25 k. 135 o 4.2 Nawigacja naturalna Płetwonurek-nawigator powinien umieć skutecznie posługiwać się informacjami płynącymi ze środowiska naturalnego, w którym się znajduje. Gdy dana osoba nurkuje regularnie w wybranym akwenie, wiele punktów staje się dla niej rozpoznawalnych (np. kamień, szczególna formacja roślinna, wypłycenie). Punkty tego typu są szczególnie istotne, ponieważ wraz z ich dostrzeżeniem rozwiewa się wszelka niepewność dotycząca aktualnego położenia płetwonurka. Nurkując w nowym, nieznanym akwenie należy zwracać szczególną uwagę na znaki charakterystyczne tego typu. Dużą pomoc w poszukiwaniu kierunku powrotnego podczas nurkowania w jeziorach stanowią jego strefy denne. Warstwa przybrzeżna (litoral) jest zawsze bogata w faunę i florę. Warstwa pośrednia (sublitoral) to zwykle zwałowisko szkieletów i muszli. Dalsza warstwa (profundal i bental) to już zwykle pustynia piachu lub mułu. Pozostając w punkcie, nie zawsze jesteśmy w stanie określić kierunek spadu (gradient) dna. Widok pojawiających się muszli lub roślin może naprowadzić na kierunek do brzegu. Innym punktem odniesienia, jakim można wesprzeć się podczas nurkowania w bezchmurne dni, są wpadające do wody promienie Słońca. Szczególnie widoczne są one w porach rannych lub popołudniu, pod warunkiem, że tafla akwenu nie jest zbyt mocno wzburzona i przejrzystość wody sięga 5 m lub więcej. Gdy przychodzi nurkować w akwenie, w którym występuje prąd wodny, jego zwrot można oszacować oglądając bąble powietrza lub rozsypany piasek. Kierując się busolą podczas nurkowania w prądzie, należy zdać sobie sprawę z dryfu, jaki może on spowodować. Podczas obierania kursu w takim przypadku należy intuicyjnie wprowadzić korektę poprzez dodanie lub odję-

74 ROZDZIAŁ 4. NAWIGACJA PODWODNA 74 cie odpowiedniej liczby stopni. Należy pamiętać, że nurkowania w prądach wodnych należy rozpoczynać pod prąd, a kończyć z prądem. C4 Sporządzanie mapy terenu Para nurków zabiera ze sobą tabliczkę do pisania pod wodą i wykonuje nurkowanie wzdłuż linii brzegowej. Po drodze notują wystąpienie wszelkich szczególnych znaków, ich głębokość oraz przybliżoną odległość pomiędzy sobą. Podczas nurkowania należy wykonać przynajmniej trzy znaczące zmiany kursu, które powinny zostać zaznaczone na mapie.

75 DODATEK A Podwodne znaki umowne Jedną z podstawowych umiejętności jakie nabywa się podczas kursu podstawowego jest komunikacja podwodna za pomocą zestawu umownych gestów (znaków). Ich poprawne interpretowanie i artykulacja podczas nurkowania stanowi ważny fundament jego bezpieczeństwa. Znaki podwodne są w głównej mierze wzorowane na gestach znanych z życia codziennego, jednak ze względu na specyfikę wielu sytuacji podwodnych, część z nich została dostosowana na potrzeby płetwonurków. Komunikacja podwodna za pomocą znaków umownych powinna mieć charakter regularny i profilaktyczny. Upewnienie się, że z partnerem wszystko jest w porządku za pomocą wymiany znaków,,ok lub zapytanie o pozostałą ilość powietrza utwierdza obu nurków w przekonaniu, że nurkowanie przebiega poprawnie. Działanie takie jest szczególnie ważne gdy mamy do czynienia z osobą niedoświadczoną. Z jednej strony płetwonurek starszy stopniem upewnia się, że jego podopieczny nie ma kłopotów, a z drugiej strony płetwonurkowi młodszemu stopniem wzrasta poczucie bezpieczeństwa, gdyż wie, że prowadzący się nim interesuje. Zaprezentowanie dowolnego sygnału przez jedną osobę wymaga zawsze odpowiedzi lub potwierdzenia drugiej osoby. Nawet jeżeli pierwszy gest nie zawiera pytania, wówczas i tak należy potwierdzić zrozumienie sygnału, choćby skinieniem głowy. Znaki umowne powinny być artykułowane zdecydowanie i wyraźnie. Czas prezentowania znaku nie może być zbyt krótki. Partner musi mieć czas na jego odczytanie. Odmachiwanie ręką w sposób chaotyczny lub impulsywny może świadczyć o problemach osoby wykonującej (np. narkozie azotowej) i być jednocześnie źródłem zaniepokojenia partnera. Ze względu na występujące czasem wariacje znaków podwodnych zaleca

76 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 76 się przypomnienie najważniejszych z nich przed rozpoczęciem nurkowania. Gdy sytuacja staje się skomplikowana i trudno jest znaleźć odpowiedni dla niej znak, wskazane jest użycie dowolnego gestu, który możliwie dobrze przedstawi ją partnerowi. Najważniejsza jest wymiana informacji, nie zaś etykieta podwodnej komunikacji. Zdarza się, że dla przekazania właściwej treści wymagane jest złożenie pełnego zdania z sekwencji pojedynczych znaków. Poniżej znajduje się zestaw większości stosowanych znaków podwodnych wraz z krótkimi opisami dotyczącymi ich użycia. A.1 Podstawowe znaki komunikacyjne Są to elementarne gesty, które umożliwiają artykułowanie podstawowych zapytań i odpowiedzi. W połączeniu z innymi znakami tworzą sekwencje pozwalające opisać większość sytuacji jakie mogą zdarzyć się pod wodą. Z1,,Czy wszystko w porządku?,,,ok Jest to najbardziej elementarny znak, stanowiący jednocześnie zapytanie do partnera o jego kondycję jak i odpowiedź oznajmującą, że wszystko jest w porządku. Gdy partner zaprezentuje znak,,ok, należy mu właściwie odpowiedzieć. Gest ten może być także wykorzystany do potwierdzenia zrozumienia innego sygnału (np. gdy partner wskazuje kierunek nurkowania, my odpowiadamy mu znakiem,,ok ). Znak,,OK polega na zetknięciu palca wskazującego i kciuka oraz wyprostowaniu pozostałych palców jednej z dłoni. Gdy unosimy się nad wodą w znacznej odległości od brzegu, wówczas znak ten możemy wykonać poprzez przyłożenie końcówek palców jednej dłoni do czubka głowy lub też poprzez

77 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 77 zetknięcie palców obu dłoni nieco ponad głową. W każdym przypadku chodzi o wykonanie gestu przypominającego literę,,o. Z2,,Coś nie tak Znak przydatny w momencie gdy chcemy zasygnalizować partnerowi zaistniały problem. Po wykonaniu znaku należy wskazać źródło problemu lub zaniepokojenia, np. wskazując na AO, gdy chodzi o kłopot z automatem. Gest polega na wysunieciu przed siebie rozłożonej dłoni z rozszerzonymi palcami i kiwaniu jej wokół osi wzdłużnej ramienia. Znak znany z życia codziennego, gdy chcemy pokazać, że coś jest,,tak sobie. Z3,,Nie rozumiem Pokazanie partnerowi, że nie zrozumieliśmy jego gestu, jednocześnie prosząc o powtórzenie. Wyciągając dłoń wnętrzem ku górze, cyklicznie składamy i otwieramy palce.

78 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 78 Z4,,Nie wiem Znak może stanowić odpowiedź na pytanie (np.,,gdzie teraz płyniemy? -,,Nie wiem ) lub uzupełnienie innego sformułowania (np.,,nie wiem gdzie jest mój partner ). Polega na rozłożeniu rąk na boki i podrygiwaniu ramionami. Z5,,Ja,,,Ty,,,To Wskazanie osoby lub rzeczy najczęściej łączone jest z innym gestem, np.,,spójrz na to,,,masz wyciek powietrza (ty),,,jest mi zimno. Polega na skierowaniu we właściwą stronę palca wskazującego. Z6,,Spójrz Gest szczególnie przydatny gdy pod wodą dostrzeżemy coś interesującego i chcemy podzielić się tym z partnerem. Podczas kursów znak używany przez instruktorów by oznajmić, że będą prezentowali ćwiczenie i należy się

79 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 79 im przyglądać. Polega na wskazaniu oczu za pomocą palców (środkowego i wskazującego) jednej dłoni. Po geście należy wskazać na co dana osoba ma patrzeć. Z7,,Na pomoc (na powierzchni) Wzywanie pomocy po wynurzeniu się na powierzchnię. Znak polega na wyraźnym wznoszeniu ramienia w górę i uderzaniu nim w taflę wody. Gest powinien być wsparty wyraźnym wołaniem o pomoc. A.2 Znaki dotyczące kierunku ruchu oraz inne polecenia podwodne Nurkowanie powinno być jak najlepiej zaplanowane już na powierzchni, a odstępstwa od przyjętego planu powinny być ostatecznością. Z oczywistych względów nie wszystkie nurkowania da się zaplanować, a szczególnie te, które odbywają się w nieznanych nam akwenach. W takiej sytuacji decyzje o przebiegu nurkowania podejmuje się na bieżąco. Znaki z tego zestawu

80 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 80 oznajmiają decyzje na temat przebiegu nurkowania oraz przedstawiają drobne polecenia kierowane do partnera. Z8,,Wynurzenie,,,Zanurzenie Są to gesty sygnalizujące rozpoczęcie procesu wynurzania lub zanurzania. Powinny być używane jedynie przez prowadzącego nurkowanie. Współnurkujący powinni potwierdzić zrozumienie znaku gestem,,ok. Wykonanie znaku polega na złożeniu dłoni w pięść, wysunięciu kciuka i skierowaniu go odpowiednio w górę lub w dół. W celu uwydatnienia treści przedstawianego znaku warto wykonywać dłonią pionowy ruch w górę i w dół. Każde zanurzenie z powierzchni wody powinno być poprzedzone sekwencją znaków,,ok,,,zanurzenie. Z9,,Gdzie teraz?,,,tam Zapytanie o kierunek nurkowania pojawia się np. podczas zwiedzania dużych obiektów, gdy nurkowanie nie było dokładnie zaplanowane. Polega na złożeniu dłoni w pięść, wyprostowaniu kciuka i skręcaniu przedramienia w lewo i prawo. Aby położyć nacisk na zapytanie, warto po znaku wykonać gest,,nie wiem. Wskazanie kierunku polega na złożeniu dłoni w pięść, wyprostowaniu kciuka i skierowaniu go we właściwą stronę. Alternatywnie można też wskazać kierunek poprzez wyprostowanie ramienia z otwartą dłonią.

81 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 81 Z10,,Wolniej,,,Szybciej Gdy podczas nurkowania ktoś znacząco wybija się przed grupę, prowadzący może poinstruować go aby zwolnił za pomocą pionowego ruchu w górę i w dół otwartej dłoni (palce razem), skierowanej wnętrzem do dołu. Znak ten oznacza także,,uspokój się lub,,zrelaksuj się. Gdy natomiast ktoś popozostaje w tyle lub ociąga się, należy poinstruować go aby przyspieszył za pomocą kolistych ruchów otwartej dłoni skierowanej wnętrzem ku górze. Z11,,Stop Aby zatrzymać partnera lub grupę, należy użyć znaku,,stop. Polega on na wyciągnięciu otwartej dłoni wysoko w górę i utrzymaniu jej tam na tyle długo, aby wszyscy nurkowie mieli czas na jej dostrzeżenie. Nie należy składać dłoni w pięść, gdyż jest to znak o innym znaczeniu.

82 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 82 Z12,,Utrzymuj głębokość,,,zmniejsz głębokość Pierwszy gest polega na ruchu otwartej dłoni (palce razem, wnętrzem ku dołowi) w prawo i w lewo. Ruchy muszą być na tyle szerokie, aby znak nie został odczytany jako,,coś nie w porządku. Gestu nie należy wykonywać przed gardłem, ponieważ będzie on wówczas oznaczał,,brak powietrza. Drugi gest polega na wysunięciu otwartej dłoni skierowanej wnętrzem do góry i powolnych ruchach w górę i w dół całym ramieniem. Nie należy wykonywać jedynie ruchu zgięcia nadgarstka, ponieważ taki gest może zostać zinterpretowany jako,,podpłyń do mnie. Przykładową sytuacją, w której można wykorzystać taki gest, jest opadnięcie poniżej termokliny i chęć jej opuszczenia. Z13,,Przystanek dekompresyjny Znak następujący po zasygnalizowaniu rozpoczęcia wynurzania jeżeli planowany jest przystanek dekompresyjny. Po wykonaniu gestu należy wskazać palcami głębokość. Dodatkowo można wskazać zegarek (lub nadgarstek, gdy

83 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 83 nie mamy ze sobą zegarka), po czym wskazać palcami liczbę minut, które należy spędzić na przystanku. Z14,,Kto płynie pierwszy Znak przydatny wówczas, gdy zachodzi potrzeba płynięcia jeden za drugim. Pełna informacja polega na wskazaniu jedną dłonią osoby, która popłynie jako pierwsza oraz wysunięciu tej dłoni przed siebie, a następnie wskazaniu drugą dłonią osoby płynącej z tyłu i ułożeniu tej dłoni za pierwszą. Z15,,Podpłyń do mnie Polecenie kierowane do partnera, gdy chcemy aby zbliżył się do nas. Polega na machaniu ramieniem z otwartą dłonią (wnętrzem do siebie) w przód i tył. Alternatywnie, jeżeli odległość jest niewielka, znak można wykonać poprzez machanie samą dłonią (poprzez zginanie nadgarstka).

84 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 84 Z16,,Odwróć się,,,zawracamy Polecenie może oznaczać rozpoczęcie powrotu do ustalonego miejsca lub po prostu wykonanie obrotu. Gest polega na wysunięciu w górę palca wskazującego i zataczaniu nim średniej wielkości poziomych okręgów. Ruch ręką należy wykonywać zdala od głowy, aby znak nie został zinterpretowany jako,,zawroty głowy. Z17,,Płyńcie bliżej siebie,,,zbiórka Gest oznaczający polecenie trzymania się bliżej partnera. Polega na równoległym złączeniu obu palców wskazujących. W połączeniu ze znakiem,,nie rozumiem stanowi zapytanie,,gdzie jest Twój partner?. Gdy znak kierowany jest z większej odległości lub do większej liczby osób, ruch należy rozszerzyć do złożenia całych ramion.

85 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 85 Z18,,Dowodzenie Gest oznajmujący objęcie dowodzenia. Musi być wykonany w połączeniu ze wskazaniem osoby, która przejmuje dowodzenie. Polega na klepnięciach własnego, lewego ramienia trzema palcami prawej dłoni (gest ten ma symbolizować pagony oficerskie). Z19,,Trzymaj ręce razem Polecenie kierowane do osób, które wykonują nadmiernie dużo ruchów rękoma, przez co mącą wodę lub powodują inne problemy. Polega na wyraźnym,

86 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 86 silnym uściśnięciu własnych dłoni przed sobą. Z20,,Zawiąż,,,Utnij Polecenia używane gdy mamy do czynienia z wszelkimi linami opustowymi, poręczowymi, asekuracyjnymi itp. Może być użyte gdy partner ma zamocować linę do jakiegoś obiektu lub elementu własnego sprzętu. Gest,,Zawiąż polega na prowizorycznym wiązaniu liny. Gest,,Utnij polega na naśladowaniu nożyczek palcami wskazującym i środkowym jednej dłoni. Przydaje się gdy zaplątaliśmy się i nie możemy samodzielnie dosięgnąć wiążącej liny. A.3 Znaki dotyczące kondycji nurka lub sprzętu Jest to bardzo istotny zestaw znaków, które informują o problemach fizycznych nurka lub dysfunkcjach sprzętu. Większość z poniższych gestów możemy zastąpić znakiem,,coś nie tak i wskazaniem źródła problemu. Znaków tych używamy gdy chcemy być bardziej precyzyjni w swojej wypowiedzi. Z21,,Problem z wyrównaniem ciśnienia Problem ten często występuje podczas pierwszego zanurzenia. Jeżeli nie możemy wyrównać ciśnienia w uszach, a partner opadł już głębiej i na nas czeka, wówczas możemy poinformować o zaistniałej sytuacji. Gest wykonujemy poprzez wskazanie kciukiem ucha i naprzemienne otwieranie i zamykanie dłoni.

87 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 87 Z22,,Zawroty głowy Zawroty głowy mogą być wynikiem postępującej narkozy azotowej. Sygnał wykonujemy poprzez wysunięcie złączonych palców wskazującego i środkowego, a następnie zakreślanie nimi niewielkich okręgów w pobliżu głowy. Z23,,Duszności Duszności mogą pojawić się gdy mamy zbyt mocno zaciśniętą KW lub gdy opory oddechowe automatu są zbyt silne. Zasygnalizowanie problemu

88 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 88 polega na przyłożeniu otwartych dłoni do klatki piersiowej i wykonywaniu nimi ruchów od i do siebie. Z24,,Skurcz Skurcz pod wodą nie musi być niebezpieczny jeżeli potrafimy poradzić sobie z jego zneutralizowaniem. Mimo wszystko, o jego wystąpieniu warto poinformować partnera. Gest przedstawiający wystąpienie skurczu polega na wysunięciu przed siebie ramienia i naprzemiennym otwieraniu i zamykaniu dłoni skierowanej wnętrzem ku dołowi. Z25,,Jest mi zimno Znak polega na skrzyżowaniu rąk i pocieraniu ramion dłońmi. Gdy jedna ręka jest zajęta, możemy znak ten wykonać pocierając wolną dłonią przedramię zajętej ręki.

89 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 89 Z26,,Ile masz powietrza?,,,n bar Zapytanie o pozostałą ilość powietrza powinno odbywać się regularnie już od początku nurkowania. Może bowiem okazać się, że butla została pomylona lub była mocno rozgrzana i po zanurzeniu w chłodnej wodzie ciśnienie w jej wnętrzu znacznie spadło. Gest przedstawiający pytanie polega na wysunięciu otwartej dłoni jednek ręki i uderzaniu w jej wnętrze palcami wskazującym i środkowym drugiej dłoni. Zaprezentowanie pozostałej ilości powietrza polega (w ogólności) na przedstawieniu sekwencji znaków, które sumarycznie dają określoną wartość. Ciśnienie wskazywane przez manometr należy zaokrąglać w dół do części dziesiątych. Znaki przedstawiające szczególne wartości to: 100 bar (jedna dłoń poziomo, druga pionowo styka się z wnętrzem pierwszej od spodu; jeżeli jedna ręka jest zajęta, wówczas dwukrotnie powtarzamy znak,,50 bar ), 50 bar (pięść wysunięta w górę), 40, 30, 20, 10 bar (wysunięcie odpowiedniej liczby palców).

90 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 90 Z27,,Brak powietrza,,,podziel się powietrzem Znak wymagający natychmiastowej reakcji partnera, który ma za zadanie udostępnić swój zapas powietrza osobie potrzebującej. Znak polega na przesuwaniu otwartej dłoni od i do gardła, co symbolizować ma odcięcie przepływu powietrza. Inna sposobność to przesuwanie dłoni przyłożonej do gardła w lewo i prawo. Prośba o podzielenie się powietrzem może być także zaprezentowana przez wyciągnięcie ustnika i wskazywaniu złożonymi palcami ust. Z28,,Wyciek powietrza Wyciek powietrza może być przyczyną poważnych kłopotów. Zauważenie zaistniałego wycieku u siebie lub partnera należy jak najprędzej zasygnalizować. Gest prezentujący wyciek polega na rozkładaniu w górę palców początkowo złożonej dłoni, co symbolizować ma uciekające bąble powietrza. Po wykonaniu gestu należy wyraźnie wskazać osobę, u której zaistniał problem.

91 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 91 Z29,,Niebezpieczeństwo Gdy pod wodą czycha niebezpieczeństwo, należy czym prędzej powiadomić o tym partnera. Gest informujący o zaistniałym niebezpieczeństwie to skrzyżowanie ramion przed klatką piersiową i zaciśnięcie pięści (znak ma symbolizować czaszkę i kości). Alternatywnie źródło niebezpieczeństwa możemy wskazać wysuwając energicznie złożoną pięść w jego kierunku. A.4 Obiekty i zwierzęta morskie Poniższy zestaw znaków jest nieobowiązkowy, a ich użycie stosowane jest sporadycznie. Znaków przedstawiających zwierzęta morskie jest bardzo wiele, a ich znajomość jest zwykle rozpowszechniona lokalnie. Z tego względu, przytoczone zostanie jedynie kilka najbardziej popularnych znaków.

92 DODATEK A. PODWODNE ZNAKI UMOWNE 92,,Łódź,,Wrak,,Żółw,,Rekin,,Rekin młot,,płaszczka,,murena,,homar