METODY IDENTYFIKACJI EKTOMIKORYZ

Transkrypt

1 LEŒNE PRACE BADAWCZE, 2004, 4: Dorota HILSZCZAÑSKA * METODY IDENTYFIKACJI EKTOMIKORYZ METHODS OF ECTOMYCORRHIZA IDENTYFICATION Abstract. Identification of the fungi forming ectomycorrhiza is still a great challenge. Much of knowledge on fungal diversity resulted from field surveys of sporocarps. Two methods are currently being used to describe ECM fungal communities associated with root tips: molecular techniques and morphological classification. Morphological and anatomical descriptions of ectomycorrhizal roots have provided useful data for identifying the fungi below ground, but most species have not been described by this method. According to current knowledge morphotyping (based on morphological classification) can be very useful as the primary method of ectomycorrhizal classification, when used in conjunction with molecular techniques. Although molecular techniques based on restriction fragment length polimorphism- (RFLP) internal transcribed spacer (ITS) analysis of polymerase chain reaction (PCR) are effective tools to identificate ectomycorrhiza, but do have they limitations. For instance, many types of ectomycorrhiza remain unknown because no matching RFLP type is observed in available databases. It is seems that promising method for identifying ectomycorrhizas can be DNA-sequence analysis. Key words: ectomycorrhiza, identification, morphotyping, PCR-RFLP. * Instytut Badawczy Leœnictwa, Zak³ad Fitopatologii Leœnej, Sêkocin Las, Raszyn D.Hilszczanska@ibles.waw.pl

2 162 D. Hilszczañska 1. WPROWADZENIE Identyfikacja grzybów tworz¹cych ektomikoryzy wci¹ pozostaje du ym wyzwaniem nawet dla specjalistów z tej dziedziny. Chocia dokonano ju identyfikacji gatunkowej komponenta grzybowego wielu ektomikoryz drzew leœnych rosn¹cych w ró nych warunkach œrodowiskowych, to jednak du o morfotypów mikoryz okreœlanych na podstawie cech morfologicznych i anatomicznych pozostaje nierozpoznanych. W celu okreœlenia ró norodnoœci i struktury ektomikoryzowego zbiorowiska grzybów (ECM) stosuje siê ró ne metody. Najczêœciej stosowan¹ metod¹ by³o, i w pewnym zakresie jest nadal, identyfikowanie grzybów ektomikoryzowych na podstawie owocników, których przynale noœæ do rodzaju czy gatunku okreœla siê przy u yciu standardów taksonomicznych. Jednak e, takie podejœcie nie odzwierciedla w pe³ni rzeczywistego sk³adu gatunkowego zbiorowiska grzybów ektomikoryzowych (Jonsson i in. 1999, van der Heijden 1999). Istnieje bowiem, wiele gatunków grzybów ECM, zw³aszcza tych, które nale ¹ do: Ascomycota, Corticiaceae i Thelephoraceae, które tworz¹ ma³e lub ³atwe do przeoczenia owocniki. Inne grzyby ektomikoryzowe, które tworz¹ owocniki hypogeiczne lub tak jak np. grzyb Cenococcum geophilum nie maj¹ owocników, mog¹ zostaæ w ogóle nie odnotowane. Nale y równie pamiêtaæ, e rozwój owocników zale y od czynników œrodowiskowych (wilgotnoœæ i temperatura), a zatem nie wytwarzaj¹ siê one co roku. St¹d, w celu okreœlenia gatunków grzybów, które s¹ aktywnie zwi¹zane z korzeniami roœlin, niezbêdne jest badanie ektomikoryz. Obecnie stosuje siê dwie metody pozwalaj¹ce badaæ zbiorowisko ECM zwi¹zane z wierzcho³kami korzeni: techniki molekularne i klasyfikacjê morfologiczn¹. Techniki molekularne opieraj¹ siê na reakcji ³añcuchowej polimerazy (PCR) zwielokrotniaj¹cej fragmenty grzybowego rybosomowego DNA (rdna). Natomiast klasyfikacja morfologiczna polega na badaniu mikoryz pod stereo i/lub z³o onym mikroskopem. W wiêkszoœci badañ techniki te stosowane s¹ równolegle, lecz z przewag¹ jednej z nich. Ektomikoryzy s¹ zwykle rozdzielane na grupy i po oszacowaniu ich cech pod mikroskopem, poddawane analizie molekularnej. Czêsto stosuje siê techniki molekularne w celu potwierdzenia, czy klasyfikacja ECM metod¹ morfotypowania wykonana zosta³a prawid³owo. 2. CHARAKTERYSTYKA MORFOTYPOWANIA EKTOMIKORYZ I IDENTYFIKACJA GRZYBÓW JE TWORZ CYCH NA PODSTAWIE ANALIZY DNA Struktura ektomikoryzy sk³ada siê z tkanek grzyba, których u³o enie i budowa s¹ u ywane do opisu gatunku grzyba w takim samym stopniu, jak inne taksonomicznie wa ne cechy. Ektomikoryzy tworz¹ ró ne struktury w zale noœci od gatunku

3 Metody identyfikacji ektomikoryz 163 grzyba tworz¹cego ektomikoryzê. Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do ryzomorf (Agerer, ). O kszta³cie struktury ektomikoryz decyduje wiek drzewa i stanowisko, na którym roœnie, oraz stosowany rodzaj nawo enia i dostêpnoœæ wody w pod³o u. Ponadto dowiedziono, e niektóre grzyby ektomikoryzowe mog¹ wrastaæ swoimi strzêpkami grzybni do wnêtrza ryzomorf i ektomikoryz innych grzybów (Agere 1990), co sugeruje, e te grzyby mog¹ ograniczaæ ich negatywny wp³yw na od ywianie roœliny czy wytwarzanie owocników. W licznych pracach o charakterze fizjologicznym, ekologicznym i taksonomicznym wykazano, e ró ne ektomikoryzy s¹ odpowiedzialne za ró ne potrzeby yciowe roœliny-gospodarza. Dlatego konieczne jest poznanie struktur ektomikoryz. Opisu cech morfologicznych dokonywano ju w latach 80. XIX wieku. Dok³adne rysunki ektomikoryz Fagus sylvatica i Carpinus betulus opublikowane zosta³y przez Franka (1885). Autor przedstawi³ szczegó³owo cechy mufki grzybniowej okrywaj¹cej mikoryzowe korzenie. Przez pewien czas pomijano fakt, e wykonane przez Franka opisy dotycz¹ jednej z najbardziej istotnych cech ektomikoryz. Dopiero w latach 60. ubieg³ego wieku powrócono do tej metody (Fontana 1963). Pierwsze wa ne charakterystyki ektomikoryz wykonane zosta³y przez Trappe (1965) i Zak (1973). W latach 80. XX w. Agerer ( ) przedstawi³ sposób przygotowania próbek korzeniowych do analiz i cechy niezbêdne do identyfikacji ektomikoryz œwierka i sosny. W opisach morfologicznych najczêœciej uwzglêdnia siê: kszta³t ektomikoryzy (u sosny jest najwiêksza ró norodnoœæ kszta³tów; dichotomia, wielokrotne rozga³êzienie, formy koralowate), barwê i budowê mufki grzybniowej, obecnoœæ i budowê ryzomorf, typ po³¹czeñ strzêpek grzybni ekstramatrykalnej i obecnoœæ cystydiów, tworzenie siê kryszta³ów soli na powierzchni ektomikoryz (Hilszczañska 2003). Na pocz¹tku lat 90. XX wieku rozwiniêta zosta³a metoda identyfikacji grzybów ektomikoryzowych oparta na analizie DNA. Technika wykorzystuj¹ca ³añcuchow¹ reakcjê polimerazy (tzw. PCR) sprzê on¹ z analiz¹ polimorfizmu d³ugoœci fragmentów restrykcyjnych (RLFP) usprawni³a zdolnoœæ dokumentowania ró norodnoœci grzybów ektomikoryzowych. Dziêki tej metodzie grzyby mog¹ byæ identyfikowane bezpoœrednio ze struktur wegetatywnych, a dane genetyczne s¹ dostêpne niemal bezpoœrednio po wykonaniu analizy (Bruns i in. 1991). Zalet¹ tej metody jest mo liwoœæ zwielokrotnienia okreœlonego fragmentu DNA grzybowego w wielu milionach kopii, pocz¹wszy od minimalnej iloœci DNA, która mo e byæ wyekstrahowana z pojedynczego wierzcho³ka mikoryzowego (Gardes i Bruns 1993). Analizowanym fragmentem DNA grzybowego mikoryz jest zwykle rdna (DNA j¹drowe odpowiedzialne za sekwencjê rrna), a w jego obrêbie regiony ITS (wewnêtrzna sekwencja niekoduj¹ca) oraz IGS (zewnêtrzna sekwencja niekoduj¹ca). Zwielokrotnienie regionu ITS pozwala wykazaæ zmiennoœæ miêdzygatunkow¹ grzybów mikoryzowych, a w przypadku zwielokrotnienia regionu IGS mo na poznaæ ich zró nicowanie wewn¹trzgatunkowe. Poniewa u wiêkszoœci grzybów d³ugoœæ zwielokrotnionych fragmentów DNA mo e byæ taka sama, konieczna jest dalsza analiza przy u yciu endonukleaz, która umo liwia rozró nienie produktów PCR charakterystycznych dla poszczególnych gatunków.

4 164 D. Hilszczañska 3. DODATNIE I UJEMNE STRONY METOD IDENTYFIKACJI EKTOMIKORYZ Techniki molekularne bazuj¹ na obserwacji ITS oraz regionu rdna, który wykazuje wysoki poziom zmiennoœci pomiêdzy gatunkami grzybów tworz¹cych ECM i minimalne zró nicowanie wewn¹trzgatunkowe, dlatego jest dobrym wska- Ÿnikiem sk³adu gatunkowego ECM (Gardes i Bruns 1996). Kiedy grzybowy DNA uzyskany z jednej ektomikoryzy zostanie zwielokrotniony, region ITS poddaje siê trawieniu enzymami restrykcyjnymi w celu uzyskania RFLP (restrykcyjnego fragmentu polimorficznego), który s³u y do wyró nienia wiêkszoœci gatunków grzybów zaanga owanych w kolonizacjê mikoryzow¹ (Karen i Nylund 1997, Aanen i in. 2001). Jeœli dysponujemy owocnikami, to wyizolowane z nich RFLP mo na porównaæ z RFLP pochodz¹cym z mikoryz, aby zidentyfikowaæ symbionta grzybowego. Je eli mikoryzowe RFLP nie pasuje do RFLP owocnikowego, mo na odcinek ML5/ML6, stanowi¹cy region mitochondrialnej podjednostki rdna, zwielokrotniæ i sekwencjonowaæ, a nastêpnie porównaæ z bazami danych (Horton i Bruns 2001), aby przypisaæ grzyb do rodziny. Sekwencjonowanie fragmentu ITS mo e zostaæ wykorzystane do okreœlenia taksonomicznego pokrewieñstwa grzybów ECM (Chambers i in., 1999). G³ówne zalety technik molekularnych polegaj¹ na mo liwoœci identyfikacji grzyba z wzglêdn¹ pewnoœci¹ i mo liwoœci oszacowania zewnêtrznej i wewnêtrznej zmiennoœci genetycznej (Dahlberg 2001). Do ich wad nale y to, e powodzenie ekstrakcji i amplifikacji nie jest jednakowe dla wszystkich grzybów i istniej¹ niekiedy du e ró nice. St¹d zastosowanie tej metody do przypadkowo zebranych korzeni, bez uprzedniej morfologicznej klasyfikacji, nie mo e s³u yæ do iloœciowego opisu zbiorowiska grzybów ECM. Nale y równie pamiêtaæ o kosztach i czasie, jakiego wymagaj¹ analizy molekularne, co powoduje, e tylko ma³a czêœæ ektomikoryz mo e byæ badana t¹ metod¹. Ponadto, homogeniczne pod wzglêdem morfologicznym gatunki grzybów mog¹ wykazywaæ ma³¹ zmiennoœæ w obrêbie regionu ITS w zale noœci od miejsca pochodzenia, bez wzglêdu na roœlinê-gospodarza, z którym tworz¹ mikoryzê. Oznacza to, e najbezpieczniejsz¹ metod¹ identyfikacji jest porównywanie wzorów RFLP z mikoryz do wzorów RFLP uzyskanych z lokalnie lub regionalnie wystêpuj¹cych owocników (Karen i in. 1997). Brak w³aœciwych wzorców czêsto sprawia, e nie mo na dopasowaæ wzorów RFLP, nie uzyskuje siê wiêc adnych wskazówek, do której klasy (Basidiomycetes czy Ascomycetes) grzybów nale y badany partner grzybowy. Ponadto, blisko spokrewnione gatunki mog¹ mieæ pokrywaj¹ce siê wzory restrykcyjne, co czyni niemo liwym rozró nienie gatunków bior¹cych udzia³ w kolonizacji mikoryzowej. Kolejn¹ niedogodnoœci¹ tej metody jest zró nicowanie wewn¹trzgatunkowe, które, podobnie jak pojedyncza miejscowa mutacja, mo e powodowaæ obecnoœæ ró nych wzorów RFLP, a zatem istnieje du e prawdopodobieñstwo b³êdnej klasyfikacji gatunku grzyba tworz¹cego badany typ mikoryzy.

5 Metody identyfikacji ektomikoryz 165 W przypadku niektórych grzybów mikoryzowych, np. z rodzaju Cortinarius (zas³onak), obejmuj¹cych wiele gatunków i czêsto wykazuj¹cych polifimorfizm (wielopostaciowoœæ), nie jest mo liwe wyró nienie gatunków metod¹ PCR RFLP, przy zastosowaniu tylko trzech enzymów trawi¹cych. Badania prowadzone w Szwecji (Dahlberg i in. 1997) wykaza³y, e grupê Cortinarius (gatunki nale ¹ce do rodzaju Cortinarius) tworz¹ liczne mikoryzy u sosny i œwierka, szczególnie w wieku m³odocianym gospodarza, do której w³¹czono 14 gatunków o identycznym wzorze RFLP. Oznacza to, e nie jest mo liwe uzyskanie informacji na temat rzeczywistej liczby gatunków nale ¹cych do rodzaju Cortinarius, przy zastosowaniu wy³¹cznie metody RFLP. Liczebnoœæ gatunków z rodzaju Cortinarius pozostaje zatem nieoszacowana z powodu ich morfologicznych i sekwencyjnych podobieñstw. Morfotypowanie stosuje siê ju od wielu lat, aby rozró niæ mikoryzy tworzone przez ró ne grzyby (Haug i Oberwinkler 1987). Aby by³o ono efektywne, zaleca siê dok³adnie opisaæ znaczn¹ iloœæ cech obserwowanych pod mikroskopem z u yciem du ego i ma³ego powiêkszenia (Goodman i in. 1996). Od pocz¹tku lat 80. ubieg³ego wieku kilka grup badawczych opublikowa³o standardowe opisy ektomikoryz w Europie i Ameryce Pó³nocnej u³atwiaj¹ce morfotypowanie (Agerer , Ingleby i in. 1990). Morfotypowanie ektomikoryz jest metod¹ stosowan¹ z wielkim powodzeniem przy okreœlaniu specyfiki gospodarza (Massicotte i in. 1999), fizjologii ektomikoryz (Wallenda i Read 1999) i sukcesji (Visser 1995) oraz wp³ywu zabiegów hodowlanych (Jones i in. 1997), nawo enia (Rudawska 2001), efektu cieplarnianego (Rygiewicz i in. 2000) i zanieczyszczeñ na zbiorowisko grzybów ektomikoryzowych (Roth i Fahey 1998). Jest równie efektywn¹ metod¹ selekcji blisko spokrewnionych grzybów ECM w celu dalszych badañ genetycznych (Vralstad i in. 2000). T¹ metod¹ mo na zbadaæ wiele wierzcho³ków korzeniowych we wzglêdnie krótkim czasie (setki w ci¹gu jednego dnia). Dok³adnoœæ i szybkoœæ morfotypowania zale y od indywidualnych zdolnoœci i doœwiadczenia badacza wykonuj¹cego analizy. Nylund i in. (1995) oraz Mehmann i in. (1995) sugeruj¹, e klasyfikacja morfologiczna mo e nie byæ zbyt precyzyjna. Nauczenie siê tej metody zajmuje ponadto du o czasu (Dahlberg 2001). W efekcie mog¹ byæ trudnoœci w porównywaniu mikoryz pomiêdzy laboratoriami czy pracowniami. Techniki molekularne mog¹ byæ bardzo pomocne w potwierdzeniu dok³adnoœci klasyfikacji ektomikoryz w pocz¹tkowym etapie badañ. Niemniej jednak, pewne grzyby, które mog¹ byæ rozpoznane tylko przez zastosowanie PCR RFLP, nie mog¹ byæ wyró nione morfologicznie nawet przez bardzo doœwiadczonych badaczy (Ebrhardt i in. 1999). Ta sama prawid³owoœæ odnosi siê do owocników i prawdopodobnie wynika z tego, e ró nice genetyczne pojawiaj¹ siê wczeœniej ni ró nice morfologiczne (Taylor i in. 2000). Ponadto, wci¹ ma³o wiemy o poziomie fenotypowego zró nicowania ektomikoryz rozwijaj¹cych siê na ró nych gospodarzach i w ró nych warunkach œrodowiskowych (Egger 1995). Na rycinach nr 1 i 2 przedstawiono mikoryzy identyfikowne metod¹ PCR RFLP przy u yciu trzech endonukleaz oznaczonych symbolami Hinf I, Mbo I i Tag I. Mimo ró nic morfologicznych s¹ to te same ektomikoryzy, tworzone przez grzyb Suillus bovinus (Hilszczañska, dane niepublikowane).

6 166 D. Hilszczañska Ryc. 1. Ektomikoryzy sosny zwyczajnej rosn¹cej na gruncie porolnym, tworzone przez Suillus bovinus. Wielkoœæ fragmentu DNA (liczba par zasad): ITS (792); Hinf I ( ); Mbo I ( ); Tag I ( ) Fig. 1. Ectomycorrhiza of Suillus bovinus on roots of Scots pine on post-agricultural land. Size of DNA fragment (number of base pairs): ITS (792); Hinf I ( ); Mbo I ( ); Tag I ( ) Ryc. 2. Ektomikoryzy sosny zwyczajnej rosn¹cej na gruncie marginalnym, tworzone przez Suillus bovinus. Wielkoœæ fragmentu DNA (liczba par zasad): ITS (784); Hinf I ( ); Mbo I ( ); Tag I ( ) Fig. 2. Ectomycorrhiza of Suillus bovinus on roots of Scots pine on marginal soil. Size of DNA fragment (number of base pairs): ITS (792); Hinf I ( ); Mbo I ( ); Tag I ( ) 4. PERSPEKTYWY USPRAWNIENIA IDENTYFIKACJI MIKORYZ W ci¹gu ostatniego dziesiêciolecia opublikowano liczne prace dotycz¹ce zbiorowisk grzybów mikoryzowych, w których autorzy próbowali okreœliæ to samoœæ partnera grzybowego. Do tej pory wykorzystanie opisu cech morfologicznych i anatomicznych ektomikoryz pozwoli³o na identyfikacjê partnera grzybowego niewielkiej liczby badanych morfotypów (Fransson i in. 2000). St¹d dla usprawnienia identyfikacji ektomikoryz w³aœciwe bêdzie stosowanie szczegó³owego morfotypowania po³¹czonego z sekwencjonowaniem fragmentu ITS (produktu PCR). Liczba mikoryz zidentyfikowanych na poziomie gatunku jest wci¹ niewielka, co wynika ze s³abo wyposa onych we wzory grzybowe baz danych. Stan ten mo na jednak zmieniæ, stosuj¹c porównanie sekwencji DNA. Po³¹czenie metody PCR RFLP z sekwencjonowaniem jest obiecuj¹cym sposobem identyfikacji partnera grzybowego (Haug 2002, Sakakibara i in. 2002).

7 Metody identyfikacji ektomikoryz 167 Sprawna identyfikacja ektomikoryz jest szczególnie wa na przy ocenie udatnoœci zabiegu sztucznej mikoryzacji sadzonek, ocenie zmian sukcesyjnych w zbiorowiskach grzybów oraz przy ocenie rzeczywistej skutecznoœci chemicznych zabiegów zwalczania zgorzeli siewek. Praca zosta³a z³o ona r. i przyjêta przez Komitet Redakcyjny r. LITERATURA Aanen D. K., Kuyper T. W., Hoekstra R. F A widely distributed ITS polymorphism within a biological species of the ectomycorrhizal fungus Hebeloma velutipes. Mycol. Res., 105: Agerer R Colour Atlas of Ectomycorrhizae. Einhorn Verlag, Schwabisch-Gmünd. Agerer R Studies of ectomycorrhizae. XXIV. Ectomycorrhizae of Chroogomphus helveticus and C. rutilus (Gomphidiaceae, Basidiomycetes) and their relationship to those of Suillusand Rhizopogon. Nova Hedvigia 50:1-63. Bruns T. D., White T., Taylor J. W Fungal molecular systematics. Annual Rev. Ecol. and Syst., 22: Chambers S. M., Sawyer N. A., Cairney J. W. G Molecular identification of co-ccuring Cortinarius and Dermocybe species from southeastern Australian sclerophyll. Mycorrhiza, 9: Conn C., Dighton J Litter quality influences on decomposition, ectomycorrhizal community structure and mycorrhizal root surface acid phosphatase activity. Soil Biol. Biochem., 32: Concise Descriptions of North America Ectomycorrhizae. Mycoloque Publications, Victoria, BC. Dahlberg A., Jonsson L., Nylund J. E Species diversity and distribution of biomass above and belove ground among ectomycorrhizal fungi in an old-growth Norway spruce forest in south Sweden. Can. J. of Bot., 75: Dahlberg A Community ecology of ectomycorrhizal fungi: an advancing interdisciplinary field. New Phytol., 150: Eberhardt U., Walter L., Kottke I Molecular and morphological discrimination between Tylospora fibrillose and Tylospora asterophora mycorrhizae. Can. J. of Bot. 77: Egger K. N Molecular analysis of ectomycorrhizal fungal communities. Can. J. of Bot. 73: S1415-S1422. Fontana A Mycorrhizal symbiosis of Hebeloma hiemale with a Willow and a Poplar. Allionia 9. Frank A Ber. Deutsch. Bot. Ges. 3: Fransson P. M. A., Taylor A. F. S., Finlay R. D Effects of continous optimal fertilization on below-ground ecomycorrhizal community structure in a Norway spruce forest. Tree Physiol. 20: Gardes M., Bruns T ITS primers with enhanced specifity for basidiomycetes application to the identification of mycorrhizas and rusts. Mol. Ecol. 2: Gardes M., Bruns T Community structure of ectomycorrhizal fungi in a Pinus muricata forest: Above- and below- ground views. Can. J. of Bot. 74: Goodman D. M., Durall D. M., Trofymow J. A Describing morphology and anatomy. [W:] Concise Descriptions of North America Ectomycorrhizae (D. M. Goodman, D. M. Durall, J. A. Trofymow, S. M. Berch eds): 3A.1-3A.5 Mycoloque Publications, Victoria, BC. Goodman D. M., Durall D. M., Trofymow J. A, Berch S. M. (eds.) Horton T. R., Bruns T. D The molecular revolution in ectomycorrhizal ecology: peeking into the black-box. Mol. Ecol., 10: Haug I., Oberwinkler F Some distinctive types of spruce mycorrhizae. Trees-Struct. and Funct., 1:

8 168 D. Hilszczañska Haug I Identyfication of Picea-ectomycorrhizae by comparing DNA-sequences. Mycol. Prog. 1(2): Hilszczañska D Wp³yw deszczowania na kolonizacjê mikoryzow¹ i zawartoœæ ergosterolu w korzeniach siewek sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) Prace Inst. Bad. Leœ., A, 4: Ingleby K., Mason P. A., Last F. T., Fleming L. V Identification of ectomycorrhizas. ITE research publication no.5. Institute of Terrestrial Ecology. London: HMSO. Jones M. D., Durall D. M., Harniman S. M. K., Classen D. C., Simard S. W Ectomycorrhizal diversity on Betula papyrifera and Pseudotsuga menziesii seedlings grown in the greenhouse or outplanted in single-species and mixed-plots in southern British Columbia. Can. J. of For. Res., 27: Jonsson L., Dahlberg A., Nilsson M. C., Zackrisson O., Karen O Ectomycorrhizal fungal communities in late-successsional Swedish boreal forests, and their composition following wildfire. Mol. Ecol., 8: Karen O., Hogberg N., Dahlberg A., Jonsson L., Nylund J. E Inter- and intraspecific variation in the ITS-region of rdna of ectomycorrhizal fungi in Fennoscandia as detected endonuclease analysis. New Phytol., 142: Karen O., Nylund J. E Effects of ammonium sulphate on the community structure and biomass of ectomycorrhizal fungi in a Norway spruce stand in southwestern Sweden. Can. J. of Bot., 75: Massicotte H. B., Molina R., Tackaberry L. E. Smith J. E., Amaranthus M. P Diversity and host specificity of ectomycorrhizal fungi retrived from the adjacent forest sites by five host species. Can. J. of Bot., 77: Mehmann B., Egli S., Braus G. H., Brunner I Coincidence between moleculary or morphologically classified ectomycorrhizal morphotypes and fruitbodies in spruce forest. [W:] Biotechnology of Ectomycorrhizae-Molecular Approaches (V. Stocchi, P. Bonfante, M. Nuti eds). Plenum Press, New York: Nylund J. E., Dahlberg A., Hogberg N., Karen O. G. K., Jonsson L Methods for studying species composition of mycorrhizal fungal communities in ecological studies and environmental monitoring. [W:] Biotechnology of ectomycorrhizae (V. Stocchi ed.). Plenum Press, New York, Roth D. R., Fahey T. J The effects of acid precipitation and ozone on the ectomycorrhizae of red spruce saplings. Water, Air and Soil Poll., 103: Rygiewicz P. T., Martin K. J., Tuininga A. R Morphotype community structure of ectomycorrhizas on Douglas fir (Pseudotsuga menziesii Mirb. Franco) seedlings grown under elevated atmospheric CO 2 and temperature. Oecology, 124: Rudawska M., Leski T., Gronowicz R Mycorrhizal status of Pinus sylvestris L. nursery stock in Poland as influenced by nitrogen fertilization. Dendrobiologia, 46: Sakakibara S. M., Jones M. D., Gillespie M., Hagerman S. M., Forrest M. E., Simard S.W., Durall D. M A comparison of ectomycorrhiza identification based on morphotyping and PCR- RFLP analysis. Mycol. Res., 106: Taylor J. W., Jacobson D. W., Kroken S., Kasuga T., Geiser D. M., Hibbet D. S., Fisher M. C Phylogenetic species recognition and species concepts in fungi. Fun. Genet. and Biol., 31: Trappe J. M Cennococcum graniform-ts distribution, ecology, mycorrhiza and inherent variation. PhD Diss. University of Washington, Seattle, Washington. Van der Heijden E. W., Vries F. E., Kuyper T. W Mycorrhizal association of Salix repens L. in succession of dune ecosystem. Can. J. of Bot., 77: Visser S Ectomycorrhizal fungal succession in jack pine stands following wildfire. New Phytol., 129: Vralstad T., Fossheim T., Schumacher T Piceihriza bilorata expression of the Hymenoscyphus ericae aggregate? New Phytol., 145: Wallenda T., Read D. J Kinetics of amino acid uptake by ectomycorrhizal roots. Plant, Cell and Envir., 22: Zak B Classification of ectomycorrhizae. [W:] Ectomycorrhizae: their ecology and physiology (G. C. Marks and T. T. Kozlowski, eds). Academic Press, New York.