!. MONETY, MIARY, WAGI I T. P. W RÓŻNYCH KRAJACH.

Transkrypt

1 DODATEK.!. MONETY, MIARY, WAGI I T. P. W RÓŻNYCH KRAJACH. A. Wartości mouet. U w a g a. W artości poszczególnych m onet podajomy poniżej w rublach, koronach austr. i w markach niemieckich, na zasadzie wzajemnego stosunku ich wartości r rubel = kor. = 2,0 mar., czyli kor. = 0,394 rb. = 0,85 mar., albo wreszcie marka = 0,4 6 3 rb. =,75 kor. Podstaw ą w aluty w poszczególnych krajach bywa w artość złota (W. Z.), w artość srebra (W.S.), albo obydwio te w artości jednocześnie, czyli wa- :uta dw oista (W. U.). W yróżniać je będziomy skróceniam i, pódanemi tu w naw iasach. kg złota szczerego je s t zaw arty w 292 rb., albo w ^280 kor., albo w 2790 mar. W artość istotna tegoż kg złota szczerego będzie nieco m niejsza, a mianowicie o koszt bicia monety i o wartość domieszki (srebra lub miedzi), dodawanej do stopu monetowego. W monetach srebrnych ustalono, np. w Niemczech, w artość srobra: kg = 8 0 marok, czyli 5,5 razy mniejszą od wartości złota; w rzeczywistości je st ona jednak obecnie 37s/* razy mniejsza. W artość monet srebrnych podano w tablicy podług ich w artości praw nej, w istocie je st ona 2 do 2,5 razy m niejsza w porów naniu z obecną w artością monety złotej. Nazwy państw, oraz ich monet W artość monety 2 koron austr. ' t * S f Ameryka północna, Stany Zjedn. (W. D ). dolar, 2-,057 g srebra = 00 centów ( C )... eagle (orzeł), 6,046 g złota = 0 d o la ró w... i,94 4,93 4,20 *9,44 49)35 4* >9,* Ameryka południowa (W. S.), a mianowicie: Boliwia (W. S.), Chili (W. S.), Costarica (W. S.), San Domingo (W. S.j, Ecuador ( u. S.), G uatemala (W. S ), H aiti (W. D.), H onduras (W. S.), Nicaragua (W. S.), Paraguay (waluta papierowa), P eru (W. S., lecz jednostką je st sol = 0 diñaros = 00 centavos), San Salvador (W. S.) i Venezuela (W. D.), peso corriente, albo nacional, czyli dolar = 00 centavos (cents). W artość n o m in a ln a... '...,87 4)76 4,05 W artość istotna o k o ło... :... 0,83 2,2,80 Anglia z koloniami (W. Z.). funt sterlingów (pound, czyli sovereign), 7,3224 g złota = 20 szylingów = 240 pensów (pence, d.) = 960 farthings... 9,46 24,00 20,43 gwinea (guiñee) = 2 szylingów (gwinea je st tylko jednostką obrachunkowa, np. na honoraria i t- p., lecz jako m oneta obecnie już się nie w y b ija ) )9 > 25,20 2,45 A rgentyna (W. Z.) peso tuerto (W. Z.) = 00 c e n t a v o s i»79 4Ó5 3,88 peso nacional (p. Ameryka południowa) 'i U ,Q5 Austrya i Węgry (W. Z.). korona = 00 halerzy ( = ł/a złotego reńskiego = 50 centów).. o,394 r,oo 0.85 W artość korony rów na co,05 franka. Dawne monety złote po 8 Złr. są w arte.20 franków, cz>li 9,04 korony, zamiast nominalnej wartości 8 X 2 = 6 kor.

2 9 4 0 Dodatek. Nazwy państw, oraz ich monet Wart ość monety 3= 2 0 U) l i 0 >-0 = O 2 j el * i s c Belgia *) (W. D.) jak w'e Francyi. Brazylia (prawnie W. Z., w; istocie papierowa). X m ilreis = 000 reali,... i,o 6 2,69 2,29 Papiery będące w obiegu nie dosięgają naw et «50% wartości złota. Pozorną jednostką jest real (po portugalsku -re a P, w liczbio mnogiej reis, stąd nazwa milroi.i czyli tysiąc reali), lecz jo go wartość je st tak mała, że jednostki tej nie biją nawet w monecie zdawkowej. Moneta złota 20 inilreisów ma w artość istotną s 7 45> 5 W obrachunkach (lecz nic jako monetę) używają nadto: conto di rois = 000 m ilreis ( = milion r e a li)... JOÓ Bułgarya z Rumclią wschodnią (W. D.). lew (wartości franka) 00 s t o c i n e k... Państw o nie bije w łasnej monety złotej, locz wym ienia obowiązkowo sw ą monetę papiorową na złoto zagraniczne. Chiny (W. S.). M oneta liczy się podług wagi, której jednostk a: tael (po chińsku lia n g * * ^ 0 tsien (albo mes) = 00 fen (albo kondorin) = 000 kesz. Wielkość taela bywa rozm aita, np. na opłaty celne 38,5 g (nazyw a się hajkw an ): w Honkongu i Kantonie g, lecz t. zw. tael kantoński ma 37,573 g i służy za jednostkę szczerego srebra w monecie (a tiawet dla złota). W Chinach biją się m onety w artości, 5, 0, 50 i 00 kesz. Nominalna wartość bajkw ana srebra byłaby z a te m... Nadto wybijają Chiny dolary ze smokiem, o wradze praw nej 0,72 Uelów. 0,375 0,952 0,8 8,07 6,87 Dania (W. Z.) krona (korona) = 0 0 oerów... CCS*,322,25 Egipt (W. Z.) 0,097 0,24 0,2 lira (cekin, albo funt) = 00 piastrów jest monetą złotą.... 9>6x *4,38 30,75 Finlandya (W. Z.). m arka (w artość franka) = 00 p e n i... Francya*) (W. D.). frank = 00 centim ów W życiu potocznem liczą też w iele n ą susy (sous) po 5 centim ów, a więc frank = 20 susów. Dwudziestofranków ka złota zaw iera 5,806 g złota szczerego, a waży 6,452 g, bo stop, n a nią użyty, ma w sobie tylko 90% z ł o t a G recy a') (W. D.). drachm a (w artość jednego franka) = 00 le p ta. Moneta złota 20 drachm taka sama jak francuska 20 fr. Stara drachma ma w artość o */» m niejszą niż nowa. i375 0,952 0,8 0,375 0,952 0,8 7i ,20 >375 0,952 0,8 H iszpania (W. D.). peseta (w artość franka) = 00 c e n te s ir a o s... i375 )952 o,si ) Łaciński Związek monetarny obejmuje: Francy?. Włochy, Belgię. Grecy? i Szwajearyę. Monety złote ta i niektóre srebrne), b ite w jednem z tych państw, posiadają prawny obieg w pozostałych.

3 Dodatok. 9 4 W artośd m onety Nazwy państw, oraz ich m onet B Holandya (W. Z.). gulden = 00 c e n tó w... Indye W schodnie (W. S.). rupia srebrna (wartości urzędowej l /s szylinga a n g.) = 6 anna = 92 p i e mohur złoty == 5 rupii złotych (w artości wyższej niż srebrne).. Japonia (W. Z.). je n = 00 sen = 000 rin. W artośd je n a złotego je s t zaledwie o lli lo mniejsza od wartości dolara Stanów Zjeduoczonych, a mianowicie ró w n a... Jen srebrny m a w artośd istotną, przeszło o połowę m niejszą. Meksyk (W. S.). peso duro, zwane też dolarem lub piastrcm = 8 reali = 00 centavos, wartośd nominalna (istotna zaledwie połowę) hidalgo złoty = 0 pesos złotych... Niemcy (W. Z.). marka = 00 fenygów... Norwegia. W aluta taka sama jak w Szwecyi. Persya. toman z ł o t y... kran srebrny ^= 2 0 szachi) zawiera srebra -,4 g o wartości istotnej około..... Portugalia (W.-Z.). m ilreis = 000 reali («real w liczbie mnogiej rcis )... koroa (korona) = 0 m ilreisów.... conto (w obrachunkach, lecz nie jako moneta) = 000 milreisów, czyli milion reali. Rosya (W. Z.). rubel = 00 k o p ie je k... Rumunia (W. Z.) lei (wartośd jednego franka) = 00 bani, czyli p a r a... Serbia (W. I).). dinar (wartośd franka) = 00 para... S zw ajcarya*) (W. D.). I frank = 0 0 centymów.(happen).... Szwecya (W. Z.). krona (korona) = 00 oerów..... Turcya (W Z.) piaster, czyli gorsz = 40 p a r a = 20 a s p e r... medżidja złota = 00 piastrów... (Medżidja srebrna 0 piastrów złotych, a m ieszek = 5u0 piastrów). Urugual (W. Z.), peso zł. = J 00 c e n ta v o s... Włochy *) (W. T).) I lira (wartośd franka) = 00 centymów' (centesim i) W życiu potocznem liczą też na soldy (jak wo F rancyi n a susy) soldo = 5 centymów ; i lira = 2 0 soldów.,78 0,63 3,8,9 9,2 0,46 3,3 0,5 2,0 2,00 i, 6o 35, 5 4,9* 4il8 S 4,85 ^,5 3 *,*7 8,4* o, , 3, *9.83 4,*3 4*,3 7,6 0, ł3^,00 3,54 2, 6 0,952 0,8 0,375 0,952 0,82 o,375 0,952 o,8x 0,528,3 2 2 I,2 > 0,085 0, ,56 2,6 9 8,46 2,0 5, 4,348,375 0,952 o,8 r *) P. przypisek n a s tr. poprzedniej.

4 Dodatek. 942 Dodatek. Ji. Miary i -wagi K onwencya m elryczna z 20 m aja 875 r. ma n a ce lu : ) W ykonanie i porów nyw anio wzor co w y ch wzorców m iędzynarodow ych, m ających zastąpić w zorce, przechow yw ane w paryskiem szczególnych p aństw zo w zorcam i m iędzynarodowymi. Do konw encyi tej p rz y s tą p iły : Francya, Szwecya, N orwegia, Szw ajcarya, Turcy a, A rgentyna, Stany Zjednoczone Ameryki półn., Peru, T ablica poniższa dzieli się pionowo n a 4 działy zasadnicze, t. j dotyczące m iar długości, w pierw szym z nich podano liczby, w yrażające ilość je d n o stek m etrycznych, zaw artych w danej czyli /m, w yrazi ilość danvch je d n o stek niem etrycznych, zaw artych w je d n ej je d n o stce metrycznej. 943 w różnych krajach. ców m etra i kilogram a, przeznaczonych dla poszczególnych p ań stw. 2) W ybór i przechow yw anie C onservatoir des a rts e t m ćtiers. 3) Porów nyw anie w pew nych odstępach czasu wzorców poanglia, Niemcy, A ustro-w ęgry, B elgia, H olandya, D ania, H iszpania, W łochy, P o rtu g alia, Rosya, Venezuela, Serbia, Rum unia, Jap o n ia, M eksyk. pow ierzchni, objętości, w reszcie wag. K ażdy z ty ch działów rozdzielono n a dwa poddziały: jed n o stce niem etrycznej. Jeżeli liczbę tę oznaczymy przez w, to w artość odw rotna tej liczby, W drugim poddziale każdego działu podano w łaśnie te w artości /«. Np. w Rosyi sążeń = 2,3357 m, czyli «= 2,3357, a = 0,4687, czyli m = 0,4687 sażenów. M Nazwa k raju M iary długości A m eryka pó łn o cn a, Stany Zjednoczone. U kład m etryczny dozwolony. M iary angielskie, lecz milo od m ienne, a m ianow icie: m ila =,60933 km l m ila m orska =,85495 km n ad to : s ta tu te milo = 3 m ile m orskie Ameryka południow a. Bolivia, Cbili, Colum bia, Costa rica, Ecuador, G auteroala, Hon duras, Nicaragua, P eru, San Salva dor i Venezuela. oraz daw ne kastylijskio, a m ianow eie: Y ara *) = 3 piks = 4 palm os = 0,8359 m l legua (mila) = 5,565 km Anglia z koloniam i. U kład m etryczny dozwolony. cal (inch, w liczb. mn. inches) dzieli się na 0 lub 2 części, a cal = 2, cm stopa = 2 cali = 0, m l yard = 3 stopy = 0, m fathom = 2 yardy = 6 stóp = 72 cale =, m l cbain = 00 lin k s = 792 cale = 20,2 m t s ta tu te mile = 8 furlongs = 320 prętów = 880 fathom s = 760 yardów =, km m ila m orska (nautical mile) = 6080 stóp =,8535 km **) W kupiectw ie liczą: 2 yardów = m, zam iast 0,97 m j I/m 0,624 0,539,963 0,797 0,3937 3,2809,0936 0,5468 0,0497 M iary pow ierzchni i pól M iary angielskie, jednakże: m ila kw., zw ana s< ction, = 2,5899 km* tow nship = 36 sections = 93,236 km2 oraz daw ne kastylijskie, np. vara kw. i t. p. We Venezueli fanegada = 0,6987 h a. /» 0,386 0,0073,4450 0,550 cal kw: = 6,454 cma stopa kw. = m2 0,763,967 yard kw. = 0,836 ma acre = 60 prętów kw. = 4840 yardów kw. 2,47 = ha yard of land (w łóka ang.) 0,0824 = 30 acres = 2,40 ha hide of land = 00 acres 0,0247 = 40,467 ha m ile o f land = 640 acres = 2,59 kma 0,3860 0,624 0,5396 *) W P eru, Ecuador i wo V cnezuoli: Y ara = 0,848 m. **) 6080 stóp ma być śred n ią długością minuty południka i m inuty rów nika ziemi. A dm iralicya angielska liczy je d n ak m ilę m orską (adm iralty mili*) = 60c 0,5 stóp =,^55 km, czyli długości m inuty rów nika, a więc \ t mili geograficznej. Dawniej liczono m ilę m orską = l min. południka = 6o75,74 stóp =,858/» km. M iary objętości Miary ciał sypkich (zboże): gallou suchy = cali sześcien. = 4,4046 galion z czubem = l /» g allona suchego bushel = 8 galionów suchych. M iary cieczy: galion (w inny) = 4 kw arty = 8 p in ts = 32 gils = 28 fluid ounces = 3,7852 b arrel (n afty ) = 4 0 galionów =,54 hl barrel (piwa) = 3 galionów =,73 hl Miary m etryczne, oraz daw ne kasty lijsk ie, a mianowicie: cahiz = 2 fanegas *) = 44 celem ines = 6,66 hl i ca n tara = 8 acum bres = 32 cuartillas = 6,328 moyo = hl pipa = h l bota = 4,S h l /M 0,2270 W agi W agi angielskie, je d n ak że nadto: hundred - w eig h t (np. w Nowym Jo rk u ) = 4 qu ar te rs = 00 funtów = 45,359 kg sh o rt to n = 2000 funtów (lbs) = 907,853 kg 0,2642 0,6605 lo n g to n = 2240 funtów (lbs) = 06,0475 kg l/ n 2, ,023 Nazwa k raju A m eryka p ó łn o c n a, S tan y Z jednoczone. U kład m etryczny dozwolony , ,8-525 W agi m etryczne, oraz dawno kostylijskie, a mianowicie: 50,502 q u in ta l = 4 arrobas = 00 lib ras = 46,0093 kg 0,062 0,3872 lib ra (fu n t) = 2 marcos = 6 o n c a s = 0,460 kg 0,2295 0,2006 to n n e lad a = 20 q u in talos = 920 kg 0,0603 f u n t avoirdupoids (lbs.) je s t w agą h andlow ą, a 35,366 = 6 ounces = dram s (= troygrains, t. j. granów z układu 0,3532 f u n ta tro y ) = 0, kg 0,220 troypound (fu n t tro y ) je s t w agą ap tek arsk ą, oraz drogich m etali itp., a 0,2642 = 2 ounces = 240 poim y w eig h ts (dw) = 5760 g rains 0,0344 = 0, kg Oprócz tego: 0,66 sh o rt to n i long to n, ja k 2,2009 w S tan ach Z jedu. A m eryki pó łn., p. powyżej cal sześć. = 6,3^6 cm3 stopa sześć. = 0,02835 m s yard sześć. = 0,7645 ms reg ister to n = 00 stóp «ześć. = ni3 im perial galion = 277.2^38 cali sześć. = 4, " ) stary (W inchester) galion = 23 cali sześć. = V# impgallon = 3, ła sz t = 0 q u arters = 80 bushels =r 320 peks = 640 gallons = h l barrel = 2 kilderkins = 4 firkins =,635 hi an k er = 0 imp. g allons z r. 824 " ) = 0,45435 hi tu n = 2 pipes (b u tts) = 4 hogsheads = 252 gallons =,45 h i 0,0873 A m eryka południow a. 2, ,7347, Anglia z koloniam i. U kład m etry czn j dozwolony. 2, ,67923 ) W ielkość fanegi byw a rozm aita w różnych okolicach tego samego k raju. Np. w Cbili na północy 90,75, n a p o łu d n iu 05,88, zam iast powyżej podanej w ielkości **) Powyżej podano im perial g alion, u stalo n y w r O bjętość tegoż galonu u sta lono w r. *90 na 277,463 cali sześć. = 4, ; = 0, im perial gallons, a przy tak iej objętości galionu b ę d z ie : lrl == 2,7466 b u s h e l; bushel = 0,8537 hl.

5 M iary długości Nazwa k raju A rgentyna. A ustrya i Węgry. m etryczne, daw niejsze zaś były: braza = 2 varas = 8 palm as =,732 m legua (mila) 3000 bi azas = 5,96 km B ułgarya. Chiny. D ania. l/n Miary m etryczna, legua kw.=26,99842 kma 0, ,5774 0,925 stopa k\v. = 0, m* sążeń kw. = 3, m 3 0,27800 w łóka now oaustryacka = 0, ha,73773 m ila kw. = 57,54642 km* 0,0738 lecz: m = m etra wzorco wego m ètre des archives. m ila m orska =.852 km. M iary daw niejszo były: sto p a w ied. = 0,3608 m łokieć w ied. = 0, m sążeń w ied. =,8964S4 m m ila pocztow a = 7, km. 3,637,286 0,5273 0,38 M iary m etryczne. - M iary m etryczne.,552 0,4545 0,67 daw niejszo były starop o r tugalskie. a mianow icie: coyado kw. = 0,4356 m2 pó kw. = 0,089 in* braza kw. = 4,84 m2 legua kw. = 38,2295 km* - daw niej sze ja k staroturech c daw niejsze były staroportugalskie, a m ianowicio: covado = 2 p è = 3 palmos = 0,660 m braza = 2 v aras = 2,2 m legua (m ila) = 6,83 km Miary m etryczne, daw niejsze ja k starotureckie. yin = 0 czi (stóp, covid) = 00 tsum (pant) = 000 fen = 3,73 m yin podług umow y z A nglią = 3,58 m li (mila) = 80 p rętó w = 800 covid m ierniczych = 0,5755 km Miary m etryczne, oraz: alen (łokieć) = 2 stopy reń skie (p. Niemcy) = 0,628 m p rę t = 5 alen. Egipt. ł I Finlandya. M iary pow ierzchni i pól l/ n Miary Belgia. B razylia. Dodatek. Dodatek. 944 p ik beledi = 0,5826 ra pik endazej = 0,6384 ra pik stam buli = 0,677 m pik meimari = 0,750 m pik nili = 0,5245 m M iary m etryczne. 0,5400 mau = 63 m* 0,268 0,2793 king = 0,2453 ha T kaniny jedw abne sp rze dają się n a wagę. M iary objętości Miary m etryczne, fanega = 4 cuartillas = 2 alm udes =.372 hl b a m l = 4 cannecas = 32 fras cos = 0, 7 6 h i p ip a = 4 cargas = 64 cortagnes = 4,56 h l sto p a sześć. = 0, m3 sążeń sześć. = m 3 p r ę t w ykopu (S chachtrute) = 3, m3 m acka wied. = 0, h l w iadro = 0, h l mas =,44 724,, ,0766 0,7289,358 0,203 3,667 0,466 0,367,6264,767 0,7069 mojo = 5 fangas = 60 a lqueiras = 240 maquias alqueira w Kio de Jan eiro = 0,3628 b l alq u eira w B ahio = 0,34 h l p ip a = 4,007 h l daw niejsze ja k starotureckie. czi (zboża) = 0 szin g =,03 hl sai (zboża) = 2 hw o = 20 szin g =,2243 h l Zboże i ciecze sp rzed ają się zazwyczaj na w agę, ; 0,9708 0,868,7376,593,764,5664,477,3333,9066 Miary m etryczne, oraz: stopa kw = 0,0985 m* p rę t kw. = 00 stóp kw. = 9,85 m* M iary m ótryczne, feddan = 24 k ira t = 0,42 ha 0,52 W agi m etryczne, lecz: kg = 0, k ilo gram m e prototype. W agi daw niejsze były: fu n t wied. = 0, kg ł u t w ied. = 7,5087 g c e n tn ar w ied. = 56,0060$cg f u n t aptek arsk i = 0,420 k g kam ień =,22 kg W agi m etryczne. 2, ,2496 oraz: to n a = 8 szef li =,392 h l 0,787 W agi m etryczne, daw niejszo by ły staro p o r tu g alsk ie, a mianow icie: quin tal = 4 arrobas = 28 arra te ls = 58,752 kg tonnelada = 3,5 q u in tal = 793,52 kg W agi m etryczne, daw niej sze ja k starotureckie. p ik u l= 0 0 k ettie s = 600 taelów (liang*ów) = 60,453 k g ta e l (liang) = 0 mes (tsien) = 00 condorin (fen) = 000 kesz (sabek) = 37,793 g ta e l n a srebro = 37,573 g W agi m etryczne, oraz: c e n tn ar = 0 0 funtów = 50 kg N azw a kraju A rgentyna. A ustrya i Węgry, ,0574 0,0786 2,38 0, Belgia. B razylia.,70205 i 00 0, B ułgarya. Chiny., , ,6648 ICO D ania. 0,02 0,052 2,38 ardob = 6 quobéb = 24 roubeh = 288 kolo =,9775 h l 0,5057 W agi m etryczne, c a n ta r f o r f o r o = 3 6 oka, albo = 00 ro tali = 4400 drachm k g M iary metryczne. /«W agi m etryczne, daw niejszo zaś były: lib ra = 2 m arcos = 6 o n z a s = 256 adarm es = 920 granos = 0,45937 kg q u in tal = 4 arrohas = lib ras = 4 5, kg " 300 M iary m etryczne. - 2,2957 9, ,0266 W agi l/ n M iary m etryczne. P odręcznik teheniezny. W agi m etryczne. - T. II. Egipt. 2, Finlandya. 60

6 Dodatek. 946 Nazwa k raju M iary ^długości F rancya. daw niejszo zaś były: stopa paryska = 0, m m = 443, lin ii parysk. G recya. H iszpania. oraz: inila grecka = 0 km Miary m etryczne, daw niejszo zaś były: vara k asty lijsk a = 0,836 m W innych p ro w in cjach i w M adrycie miary i w agi poczęści odmionne. Holandya. Miary m etryczne. Indye w schodnie, (angielskie). gus = 2 b a t = 48 an g li = yard ang. = 0,944 m m ila = 000 fathom s ang. =, km N adto, np. w Bombaju: gas = 0,6858 m Japonia. Mak syk. Niemcy. N orwegia. M iary m etryczne i angielskie, oraz: shaku kane = 0 sun = 00 bu = 0,303 m ri 36 czo 260 ken = 2960 shaku = 3,927 km vara = 0,838 m Dodatek. l/ n l/n M iary objętości l/n W agi l/n N azw a kraju W agi m etryczne F rancya. W agi m etryczne, oraz: stato r = 44 ok = 56,32 kg.7755c 00 M iary m etryczne M iary m etryczne stóro = 000 3,0784 O,,96 oraz: s t r o m i n a = 0,l h a daw niojszo zaś były: v ara kw. = 0,699 I. fanegada (fanega do tierra) = 0, ha M iary m etryczne ,5468 gus kw. = y ard kvr. acre = ucre ang. por. A nglia, nadto: w Bombaju gua kw.,4582 m ila kw. = 3,3444 km,0936 M iary m etryczno i angielskio, oraz: czo kw. = 0,9974 h a,553 _ M iary m etryczno, z daw niejszych np.: reńska, czyli p m sk a sto p a kw. = 0,0985 m a J m órg pruski = 80 p rę tów kw. = 0,2553 h a W agi m etryczno. q u in tal = 4 arrobas = 00 lib ras = 40,0093 k g 2,262 0,2900,00833, ,960 - W agi metryczno. M iarą cieczy* je s t angielski im m ound (bazarowy) = peria! galion, albo sprzed ają je, s i j r a = c k itta k s ta k samo ja k zboże, n a wagi = 37,324 poniższe: facto ry maund w B engalii khahoon = 6 = 33,868 0,7385 soalleos = 354,73 k g maund w M adras 000 w B om baju k an d ry reis =,34 = 97,95 kg 0,002 m aund w Bombaju lecz w M adras garce = = 2,70 80 p arah s = 4,90 m s 0,2034 M iary m etryczno i an gielskie, oraz: slio = 0 go = 00 sai = 000 sa tsu =, ,5544 koko = 0 to = 00 sho =, k l 0,5544 fan eg a = 90,85 aroba = 6,33 M iary m etryczne. G rccya. H iszpania. 0,027 0,2546,93 fa n rg a = 55,50 0,0802 can tara = arro b a de vino = 6,33 0, ,3003 daw niejszo zaś były: vara kw. = 0,702 ma 0,00ł. Miary m etryczne, lecz kilo = h l M iary m etryczne. Miary m etryczne, lecz: m =, m è tre des archives. 0,333 m ila niem iecka = 7,5 km Z daw niejszych np.: stopa reńska, czyli pruska = 2 cali = 0,3385 m 3,862 sto p a baw arska = 2 cali 3,4263 = 0,299 m stopa saska = 2 cali 3,532 = 0,2832 m stopa w yrtem berska = 2 cali 3,490i = 0,2865 m stopa b a d e ń s k a = 0 cali 3,333 = 0,3 m daw niej ja k D ania. M iary pow ierzchni i pól ,00 0,089 M iary m etryczno, z daw niejszych np.: reń sk a sto p a sześć. = = 0,0309 k l 32,346 daw ny s z e f o l = 6 m acek = 48 k w art = 0,5 hl 2,00 o k s e f t= 2,2 kl 0,4545 to n a okrętow a (łaszti = 2,2 m 5 0,477 ' 40 kg 0,02679 kg 0,02953 kg 0,0888 kg 0,07874 W agi m etryczno i angielskie, oraz: k in = 6 0 mommo ' = 600 fu n = 6000 rin = 0,60 kg p ikul = 00 k in kw an = 000 momme = 3,7565 kg W agi m etryczne, d aw niejsze zaś były: q u in tal = 4 arrobas = 00 lib ras = 46,0063 kg W agi m otryczne, oraz: c e n tn a r 00 funtdw = 50 kg S ch iffslast = 2 tony = 2000 k g Holandya. Indye w schodnie (angielskie). Japonia.,664 0,2069 M eksyk. 0,027 Niemcy. 0,02 0,0005 M iary m etryczno. Vagi m etryczne, daw niej: c e n tn a r = 49,8 kg 2, ~ N orwegia.

7 Dodatek. Dodatek. N azw a kraju Miary długości l/ n M iary pow ierzchni i pól P ersy a. sor-i-szachi =,04 m ser tebryski =,05 m ser je sd y jsk i = 0,9375 m N adto m etry i angielskie yardy 0,96 0,905,025 ser-i-szach k w.= 0 8 m* oraz m iary m etryczne i angielskie Polska, (Królestwo Polskie). po części i po części i rosyjskie, oraz rosyjskie, oraz now opolskie, now opolskie, a mianowicie: a mianow icie: łokieć kw. = 0,338 m* P odstaw ą je s t cal = 24 mm; sążeń k w..= 2,986 m* ło k ieć = 2 stopy = 24 cali = 0,570 m,736 p rę t kw. = 8,6624 m* sążeń = 3 łokcio =,728 m 0,5787 m órg = 300 prętów kw. = 0,5599 lia p r ę t = 5 stóp sat 0 pręcików = 4,32 m 0,235 w łóka = 30 morgów = 6,7962 ha P rzed r. 88 używano: P rzed r. 88 używano: 0,2239 p rę t koronny = 4,4665 m 0,2052 p rę t koronny kw.. p rę t litew sk i = 4,8726 m = 9,95 m* p rę t staro-chełm iński = 4,328 m 0,23 p rę t litew sk i kw. = 23,742 ma p rę t now o-chełiniński = 4,3892 m 0,2278 p rę t staro chełra. kw, = w p r ę t nowo chełm. kw. = 9,2654 m* mórg koronny = 0,5985 m órg litew sk i = 0,723 m órg st- chełm. = 0,5603 m órg nowo chehn. = 0,5780 P o rtu g alia. Rosya. vara =,0973 m covado = 2 pó = 0,6584 m legua (mila) = 6,83 km M iary m etryczne dozwolone, sto p a i cale angielskie w uży ciu, przew ażnie zaś jeszcze: ] sążeń ( = 7 stóp ang.) = = 3 arszvny = 48 werszków = 2,3356 m w erszek (23/ t cala ang.) = 4,4449 cm sto p a ros. ( = stopa ang.) = 2 c a li = 20 lin ii = 0, m w io rsta = 500 sażenów =,06678 km 0,909,59 0,67 M iary objętości 0,92 3,303 0,3349 0,0536,786 0,0594 Cieczo i ciała sypkie sprzedają się przew ażnie n a wagę po części i rosyjskie, oraz now opolskie, a mianowicie: ło vieć sześć. = 0,9 m3 sążeń sześć. = ra* p r ę t sześć. = 80,626 m 3 korzec = 32 garnce = 28 k w art =,28 h l k w arta = 4 kw aterkom = l/n W agi man, albo b atm an teb ry sk i: s ta ry = 2,944 k g now y = 4,6 k g W agi m etryczne, po części i rosyjskie; nowopolskie w yszły ju ż z u6,232$ życia, a były ono: 0,93$ ce n tn a r = 4 kam ienic = 0, funtów = 40,5504 kg 0,782 5 f u n t = 32 łutom. = 0,405$ kg l/n N azw a kraju P ersy a. 0,34 0,274 P olska. (Królestwo Polskie), 0,0247 2,400 0,050 0,042 0,0536 0,05X9 ha ha ha ha vara kw. =,2 m a covado k w» = 0,4356 m* pó kw. = 0,089 m 2 0,826 2,2957 9>827 M iary m etryczne dozw olo ne, przew ażnie zaś są w użyciu: sążeń kw. ( = 49 stóp 0,2968 ang. kw.) = 4,552 mł 0,4687 sto p a k w. = 34 cale kw. = 0,0929 m9 0,7643 0,2249 dziesiaty n a = 2400 saże0,953 n- kw. =,0925 h a Tak zw ana dzios a yna eko 3,2809 nom iczna je s t o ł/s w ię ksza rów na się 3200 saż. kw. 0,9374 w iorsta k w. = l, 3802 km 9 0,87872 mojo = 5 fangas = 0 aląuoiras aląu eira = 2 moios aląueiras = 4 ąu a rtas = 8 oitavos = 6 salam ins w L izbonie aląu eira = 0,384 hl w O porto a lq u e ir a = 0,7465 hl W agi m etryczne, quin tal = 4 arrobas = 28 arrato ls = 68,75 kg Po rtu g alia. 0,0702 7,225 6,725 M iary m etryczne dozwolone, przew ażnie jednak są w użyciu: l sto p a sześć. = 0, mj 35,366 sążeń sześć. = 9,725 ms 0,0296 l beczka = 40 w iader = 4000 czarek = 4,995 hl 0,2033 w iadro = 0 krużek (sztofów) = 2,2989 0,083 czotw ierć = 8 czetw ieryków = 04 garncy = 2,099 h l 0,4764 W agi m etryczne dozwolo ne, lecz w pow szechnem użyciu są: pud = 40 funtów = 6, kg fu n t = 32 łu ty = 0, k g to n a ros. = 2 berkow ców = 20 pudów = 965,7 kg ła sz t ros. = 2025,44 kg R osya. 0,0605 2,4486 0, ,i

8 Dodatek. 950 N azw a k raju M iary długości Rumunia. daw niejsze zaś były staroturockie, np.: k alib i (na W ołoszczyinie) = 0,083 m kalibi (na M ul tanach) = 0,67 m S erb ia. daw niejsze zaś starotureckio. 95 l/n l/n M iary pow ierzchni i pól M iary m etryczne., M iary objętości _. daw niej zaś starotureckio l/n W agi W agi m etryczne, kilo (na W ołoszczyznie), k an tar = 44 oka = = 56,45 kg kila (na M ultanach) = 45 0,0024 daw niej zaś starotureckio. _ Szwocya. ' i p r ę t ( = l 2/s sążnia) = 0 stóp = 00 cali = 3,00 m fam m = 3 ulen = 6 stóp = 60 cali =.784 m m ila = 0,686 km 0,333 0,564 0,0936 sążeń kw. = 3,24 m* ju c h a rt = 0,36 b a tu n ń la n d = 2 sp an n la n d = 32 kappland = 2 kannland = stóp kw. = 0, ha 0,309 2,777 daw niejszo zaś były: saum = 4 w iadra = 00 mas,5 b l ahm = 6 stóp sześć. = 60 kan n =,57033 b l to n a =, b l 0,6667 ' W agi m etryczne, daw niejszo zaś były: c e n tn a r = 00 funtów = 50 kg 0,6368 0,6065 W agi m etryczne, cen tn ar = 0 0 skalpund = 0000 o rt = 42,50758 kg 2,02576 Nazwa k raju Rumunia.,77 00 W agi m etryczne, daw niej starotureckie, lecz z po to w ar ( = k an tar tu rec ki) = 00 oka=5g,45 kg, a w ięc oka serbska p rze szło o połow ę m niejsza S zw ajcary a. l/n S erb ia. *,77 00 S zw ajcarya. 0,02 Szw ecya. 2, _5I ,028 kg 000 ła s z t okrętow y = 4,086 = 2450 kg 0000 T urcya. Uruguay. daw niejszo zaś były: pik kalebi.(najbardziej uży w any, t. j. łokieć alepski, od m iasta A l e p u = 27 cali aug.) = 0,686 m Na tkaniny: pik endazej ( = 25,7 cali ang.) = 0,653 m p ik stam boli = w Egipcie = m w Trypolisie = 0,6 7 m w T unisie = m Miary m etryczne, vara = m legiia (m ila) = 5,54 m,4577 Miary m etryczne, daw niejsza zaś m iara po l na była: donum = 0U0 pik hftlebi kw. ( = anęr. y ar dów k w. ) = 0,07525 ba 3,289,533 M iary metryczne, W agi m etryczne, daw niejsze zaś były, np.: kilo k o n stantynopolitański k a n ta r = 44 oka = = 36,0928 0, ro tali = 56,45 kg (por. też Rumunię). oka = 4 litra = 400 dir Ciecze sprzedaw ano przew ażnio hem (drachm ) n a wagę k ira t = g rejndw =, kg Turcya., ,7786,477, ,64 0,94( logua kw. = 26,6 km* 0,0376 p ipa = 4,55424 hl l a n e g a =,37272 b l galon = 3,805 0,296 0, W agi m etryczne, q u in tal = 4 arrobas = 00 libras = 45,94 k g to n n elad a = 98,8 kg Uruguay. 2,7240 Too' 0, W łochy. Miary m etryczne, daw niejsze były rozm aite w po szczególnych państew kach. daw niejsze zaś były roz m aite w poszczególnych państew kach. - Miary m etryczne, daw niejszo zaś były rozm aito w poszczególnych państew kach. - W agi m etryczne, daw niejsze były rozm aite w poszczególnych państew kach. Włochy.

9 9 5 2 Dodatek. C. Tablice zamiany miar. a. Tablice porórrnattcze *).. T a b l i c a p o r ó w n a w c z a j e d n o s t e k m i a r d ł u g o ś c i * Metr Sążeń Arszyn Stopa ang. Pręt Sążeń Łokieć 0, , , , , ,736 i i i ^ , , ,493 88, , ,7 87, a, , ,4 567, , , , , ,76 3S6 0, , , , , , , , , , ' , , , , ,809 93, , o, T a b l i c a p o r ó w n a w c z a jednostek m i a r p o i r e r z c h n ł. Metr k\v. Sążeń k\v. Arsz. kw. St. ang. kw P ręt kw. Sążeń kw. Łokieć kw. 0,29 680, , , ,334 89S 3, , ,000 ooc 49,000 ooc 0,243 9 r 7, , , , I I I ' 0,027 Io a 0,69 387, , , , , ,03 2 0, , , , ,887 66c 6, , , o, ) ,42 026)0, , , , ,655 96c 3,57 336)0, , i i i 3. T a b l i c a p o r ó w n a ć r c z a j e d n o s t e k m i a r o b, ę t o ś c i. Metr. sz. [Sążeń sz. Arszyn sz. Stop. ang. sz Pręt sz. Sążeń sz. Łokieć sz. 0, , ,3658 0, , , , , ,000 ooc 0,20466, , , , , , ,069 74, , , , , , , , , , , , , ,59780)0, , , , ,903 0, , , , *) B ronisław Ju n g ier (Tablice zamiany m iar, W arszawa 902) podaje liczby porównawczo obliczone na 0 m iejsc dziesiętnych. Zaczerpując z wydaw nictwa B. Jungiera liczby do tablic powyższych Nr., 2, 3. skróciliśm y ułam ki do 6 miejsc dziesiętnych. Z tego też źródła zaczerpnęliśm y liczby do tablic Nr. 22 i 20.

10 Dodatek b. Tablico zamiany cali z ułamkami lia m ilim etry. 4. Tablica rumiany cali nowopolsklcli na m ilim etry. cal n o r opolski = 24 mm. C a l i 0 7 s v 4 3/s ł /2 7 s 7 * 7 8 C a l i o x5 8 2X Z 7a ' xo8 XXX XI X2Ó x « *53 56 * *74 x77 x8o x x X x6 2x *34 * * ĆX O * I * 3*5 3l8 32 3*4 3* » x * r * * * Ć i * ox X3 56 5X * ^ * Ć Tablica ram iany cali reński cl* (pruskich) na m ilim etry. cal reński = cal pruski 26,545 mm. C a l i 0 7 < 7 s V , 7*8 C a l i 0 0,00 3,57 6,54 9,8 3,08 6,35 9,62 22, ,5 59, , , ,04 2 5*>3* 55>58 58,85 62,X ,66 7,93 75.x ,46 8i,73 85,00 88,27 9*,54 94,8 98, ,62 07,89 x r i, 6 4,43 *7,70 20,96 x24,23 27, T3 ł ,04 I 37»3X 40,58 43,85 *47. x* ł 5 39 x53) x56'93 60,20 63,47 66,73 I 70,00 *73)27 *76, C 7»83,08 86,35 89,62 92,89 96X6 x99>43 202,70 205, ,24 2X2,50 *x5>77 29,04 222,3X «5, ,85 233,2 8 9 * ,66 *4J ,20 548,47 *5*,74 * 55 ox 258, «6, l 268,08 27r>35 574, , ,97 294,24 297,5 300,78 304, X 30,58 2 3x3*85 3X7»J* ,66 326,93 330, , ,0 343,28 346,55 349, ,35 359,65 365, ,6 369>43 372,70 375,97 379**4 385,5 385, *>3* 395*59 398,86 402,2 405,39 408, , *5. x 428,28 43**55 434,85 438, x,xó 454>43 457»7o 460, ,5* , ,59 483,86 487, , ,93 500, ,74 5 X0,0 5i 3,58 5*6,55 59, ,09 526, , ,7* 545, ,54 55*>5X ,05 562,32 565,59 568,86 575, , ,94 585,4 58 8,48 59, ox 598, ,55 604,82 608,09 6,36 64,63 6X7,90 62,7 654, ,7 630,98 634, * 640,78 644, ,59 24

11 9 5 4 Dodatek. Cali O H Cl M ^ lococ-oooj O H Cl M ^ lo O N CCO O w 3 M r 4 ^ 4 ^ r-( 6 5 Ol CI o tt ft M M M' «M M MM MMM MM M 0 O O O O O O O O m m m q -+ oo_ 0 _«oo ct_so_ «oo_ tt^ _ 0^ oo^ «^ O «*«n i 'Ą. O - o''o M tc ft tś. oo" -f- Ós + o' i»»o M M l «(Ó to cs *f o lotso f rs o n 'A f~ o n «am o f*"> oo o * tł 3» M M mmmmm fl to COfA -3 «i- «Í- «3 IrtlA ^ 3-00 A + (A ti rt u t* rt rt tł tt tł tt «rt «H i«««m m m m d n w o *i«o^ O. t, c*_vd o *.. c,-', 9 "t0^, «*Í.V^- * to O o ' ic ft rc. róoo «f <> «i o «/s h" i-t í "í SD- m" tt f- taco M *f o a t-» O «3 «o n > a n 0 oo o to II m 9 - incnh m c< ci ci t o m tn n «t- «t- «*»* >a»a so 'O " m «' c-> t^so m3 -* m m m m m to to to to co to co to to to to to to to to o cocococo«so 0 ' tt O *i-oo tł \o ^ O ""t0 0 N S3 0 ** **, M S. q. *» ct tm ««j" ro Os 4 o"»o O MD m" tt tc to W 4 O' + O O mso H 6 «SO»«*t O ft fs O O N O ( A Í'O M «'O «* inosh m m m r* t* tt to to co to «í- «J- «t- * «o sc Os Tablica zamiany cali angielskieh na m ilim etry. cal angielski = 25,3995 U ram. 9* n O o o «o O» V) p ś 0 Cs C'OO so io «o so lo lo «3 «i- «t- «t- «3 «í- «3 *í- «* * 3 «3 «3 «3 «3 rt >o - 3 * 3 «3 so_ O -*«-00 «so 0 ^ 3 «so 0. «3 oo c* so^ 0 _sí;co t^so rt í otí. *í. Ó* sít h \o tí N tooct C3-3 cf o vít m~ tc tt rś rooo II 0» t CMAH 3 * Os rt -t" ts CS N t t- O ti >At- O Ct r- O M II M «3 Os m m m m te te el d COto M «3 * 3 «3 «3 so SO «oso S rt M m mso S3 S3 S3 SO S3 < 3 sfl C SO SO *A «O «O «O so so so so so S3 0. sí; OO tj^so O sí- TO tj^so^ 0 «0O^ «so^ 0_ -í; OO^ «so_ 0 _ vy > 3 OO rt s ^» 3 ś O SO MSOtTt^tO OOtOOssfO «O O SO M t~- Os r~ te oo ro m «3 3 ti *í es m «3 r-- 3 N *í is 0 d >A3 O M r - M «3 O' «* m - m «t> o te to to to COst- + sf «A SOSO»O' so >a -í «í (a rs t^-tssts«rmrs. t^fs-t^rs-t-s r~. r-* r^. t-, r~. r--. so so M to tl sd^ O «3 0O_ tj,sc^ 0 _ «3 00 d>3^ «3 00 rt^. O * 3 II O. íí-' i, «oó" fó C3 «3 3 «ó 0" Sñ H softec OO tá 3 -í 0 >A " so - se «3 Os m «3 S3 3 d f ts 3 M» N 3 d + N O d S r* - -»i-no CSM m m m el te d d tafofa CO'*'*-'*-'*- so so soso SO O 00 *fs fs-so SO Cs OOOOOOTOOO 00 OOco OO00 TOTOTOOOOO TOOOTOTOTO jc. TOOOTOTOTO «>0 0^S}- OO^ «sq_ 0 s^to^ ci,'^n 0 _ st-oo d so_ 0 s^o os ^ ^ só MO H fś. tí" OO tá 3 <f 3 la o V h S3 * tt t^ rooo* fó fc. «J-3 H c NO 3 H + so O' M Sf so 3 fl -Í fs 3 t«sf- C-. es CS t~_ IAO M to Os m M M m ti te O O to to to toshsfsf-sł* SO SO so so (s M 0 OS O O O O O O O O O C s O O O O O to s - >A3 la 3 0 s í» d soos^toc* SO O "too d ^ ^ T.00- s? 3 «ó 0 «Á sé" tt tí ott ro ó s? ó so o 'c h V n ~~n N TO to TO M CO 0 M M* O Th O M -Í- Os d tl il - M to TOM m M m re re rl ft to to to to -Í- -f sf- SO so so so ft «M M M MMMMM MMMM- MO O O O ^ mmmm Cm H rl «O O' CO3 r «A3 ta3 H in 3 COIs to H. *? Í? (T oó" rooo «fes SO o' so m" SO tt tś rt OO CA 3 3 *Á O * M M ts. M to TO M to C- M + Cs M «* Os M f O' tc *** M to oo M M M M ft ct rt rt to COto to «i- «T -t- «< SO so SO so so -i- ^ to tt d d d d d d rt d d d ««««««mmmm d d d d H O 3 ta ts r sąc im Isn sa3 ta!sh C Í M ^ - SO M tś d oo too -f CNSO c5 «OM tt tf-rtooróco NO to TO M to TOM to CS M -rf- NO O' M «* Cs M On -ł- O SO M to TO M M M M M M M M to to CO CO«J- -f -í" -Í- VOso so so OS 3 l-s. «* + CAIACOIO COtO COCOtO totofofofo CACOfO fa to " to to to to so On to t-~ M_ so Cs CO3; M_ so 3 ra ts h so 3 fa rs - ia í ^ * 3 f Ó Ó st M-- tf OO to OO -? C3 ló ęf so - ' cf fc. M fs. too «i- o ro TO M to Tom to TO M to Os - -h Cs - m to soco m m m m m M d rt to ro m to «i- «í- «- «t- -o so so so O es Cs Cs so so SOso SOSO SO «i- «í- *í- «t- -i" -f- -Í" -t- rh»i-*ł-«ł-«i-«t- >- SO «i- -Í- O- to r-- M^ so Cs IA(s» ^ ^ to 3n so C3 M s h ifl 3 *q ^2 ^ C tf. rooo f 3 f o' so»t vct *-T rś m" to" too ' -f Ć- so rf so so M t* 0 COVOTO O ro TOM to 00 M to OO M t- c- - r-s to VOTO M M M M rt M M ct to COCO to rí- -i- ^ «í* vo O so so *o o"" -J <3 O ft ft M M to t> «. 3 CO ts d fs M 3 CA r-nm Cn to M *. *C ^' ' «' t í «ÑtÁ c o «fc «fo iii»«o h tś tt oo" róoo «f 0 «- O O O CO TO o to OO o to TO M to TO M to Tom to TO M MMMttft «rt COCACA to«ł-«ł-«f«j- lo -* *í- «í- 3- ts N o fs- t~ r-s t^ ^ 3 t d m Cn t-. H ta 3 Q ro * C ^ *? «f o" o' m" tś d (Ś tóoct -f Cs «f o" so «vó N 3 rt COTO ro Cs O to TO ro TO 0 CO TOO ro OO M ro eo m O ft t-s M m m m rt et rt d io fa CA to ^'ł-^ -'ł- J^N t-s t-s 3s Cs Os OO OOTOTOTO TOOOTOTOTO TOTOTOTOTO m TOTOOOC M IĄ3 IĄ3 H 3 fa3 H 3 ta 3» c M 3» 'C ^ * 2 t2 có oo ro é> «f o" o síf m rś. m tś. too -f C3 «f rt m" h «d 3 0 d >A3 0 co TO O CO oo O ro oo O to oo m II rt IA3 H m m m rt M M M COro fo «t-^«f «3 i> fl fl O 0 O O O O Cs Cs 0 «300 t^so o ta 3 H 3 ta 3 m 3 tafs H CO 0.- "t % -m tś d" fś tooo + 3 f O >A O m tś rt r-v toeo -f C3 O O O ««> 0 «V> 3 0 di TOO oo O to oo O H 0 3 «M M M M Cl rt rt lafam «ł-«i-'i-'ł- Cali O H C W V I0 0 3 CCÍ5 OHNM«rt HCNCCO O c«* í í ««ohrhmh mmmmm 6l C 3 C 3

12 Sążnie sąż. kw; sąż. sz. c. Tablice zamiany m iar nowópiilskich na m etryczne i odwrotnie *). 7. T a b lic a z a m ia n y s ą ż n i i ło k c i n o w o p o ls k ic li n a m e tr y. ra U3 m Łokcie łok. kw. łok. sz. ni m* m* i,7*8 2,9860 5, , i456 5,9720 0, ,52 o,33j 776 0,9 03 0, , ,84 8,9580 5, ,7*8 4 6,90,, ,6 3 9 ia 4 2,304 0,995 3*8 0, , , o 8,640 4, , ,880, ,955 5 I 5 6 0,368 I 7> , ,4 5 6, !, ,096 20,90x9 36, ,03* *,3** 43* ;i,337 7* 8 3,824 23,8879 4, ,608 2, ,528 S24 9 t s ó s * 26, , ,84 2, I, 7 I 9 9 * 7 8. Tablica zam iany metrów na sążnie łokcie now opolskie. m, m*. m* sążni łokci sążni kw. łokci kw. sążni sz. łokci sześć. 0, ,7 3 6 i i 0, , , * 3 * 7 8 2, ,4 7 * 2 2 0, , , , ,7 3 6 XIX 5, , ,0 4 * * 4 5 0, * , , , * 2, * 7 0,7 7 5 * * 7 2 0, , , 6 S o 5 6, O lo W 00 M O Dodatek Tł , , , , , , , , , , , , , , *, , r ) , i) 5, t 5, , , ,7 4 4 * , T a b lic a z a m ia n y s tó p, ir z g l. c a li n o w o p o ls k ic h n a m e tr y, w z g l. c e n tlł n e tr y ; Stopy, st. kw. st. sz. m m* m3 Cale, cale kw. cało sz. cm cm* cm9 0, , , *,4 5 i7 6 3,8 * 4 2 0, , , ,8 n, 5 * * 7, , , , ,* 7, 8 4,4 7 * 4 y, 5» 0, , ,6 * 3, , 9 6 5, , , ,0 2 8, , , , * 7 6 * 4,4 3 4, , ,0 6 0, , , ,7 6 8 S *, , * 0, 9 03 S 9,* 4 6,0 8 0, , 5 9 * 0, , ,6 5, ,4 6 *) Liczby do tablic M 7, 8, 9. 0,, 7, 8, 27 i do części tablic 33, 37 i 38 zaczerpnięto z Podręcznika technicznego, A. Kuczyńskiego, wyd. 2-ie, układ jednak przystosowano do tablic, wziętych z niemieckiego podręcznika H utte, i wprowadzono niektóre poprawki.

13 $ 5 6 Dodatek. 0. Tablica zam iany m etrów na stopy i cało now opolskie. <m, m3, m3 stóp cali stóp kw. cali kw. stóp sześć. cali sz. 3, ,667 2, r 73 6, 4, , , ,,22 8 3,7 * , ,000 36, ,33 25, , ,667 48, ,44 67, ,3 6 u 208, , , , «20, ,000 72, ,67 2 5, , , , ,78 293, S * 7) ,333 96, , , ,2,50 OO 375,ooo 08, ,00 376, Tablice zamiany prętów na m etry I odwrotnie. Pręty, pręt kw. m m3 m m3 prętów prętów kw. 4,320 8,6624 0, ,053 s 8 2 8,640 37,3*48 2 0, ,077 s 2,960 55,987* 3 0, , , 7,280 74, o,9*5 93 o,* i ,600 93,320 5 i, i 57 4 i 0,267 9* 6 25,92,9744 6, , ,240 30,6368 7, ,375 9 S 34,560 49,*99* 8,8585 0, ,880 67,966 9 *, , , Tablica zam iany k o rcy nowopolskich na h ekto litry i odwrotnie. I 2 8 I '4! 5 i 6 I 7 I 8 9 korcy nowop. i,a 8 I 4,56 I 3,84 I 5,2, i 6,40 I 7,68 8,96 0,24,5 2 hektolitrów hektolitrów o, 7 8 * 5, 'a, , i a 5 o o 3, , , , ,0 3 r a j k o r c y n o w o p. <]. Tablice zamiany m iar angielskich na metryczne i odwrotnie. Stopy, stopy kw. stopy sz. 3. Tablica zamiany stóp i cali angielskich na m iary metryczne. m m* m3 Cale, cale kw. cale sz. cm cm3 cm3, , ,083x5 2,5400 6,45! 4 6,386 g 0, , , > 799 2,9027 3** x4383 0, , ,699 *9,354* 49»*59 4,2978 0,37*599 0, ,598 25, ,546 0 *,5*397* 0,46449^ 0, , ,2568 8,93 6, , *5*397 38, ,39 7 2, , , ,*596 4,705 8 a, ,743*97 0, ,396 5I,6l IO x3,09 i) 3,743*5 0, , , , ,478

14 Dodatek. 4. Tablica zamiany m etrón na stopy i cało angielskie. m, m2, m3 stóp cali stóp kw. cali kw. stóp sz.. cali sz. 3, ,3708 0, ,06 35, ,r 2 6,568 78,746 2, ,2 70, , 3 9,8427 8,24 32, ,8 05, , ,2236 I , ,24 4, ,2 5 6, , , ,30 76, ,3 6 9, , , ,35 2, ,3, 7 22,9663 * ! 0850,4 247, ,4 S 26, , , ,47 282, ,4 i) 29, >337 96,8787 i , *43,5- c. Tablice zam iany stóp i cali reńskich (pruskich) na m iary m etryczne i odwrotnie. Stopy, stopy kw. stopy sz. 5. Tablica zamiany stóp i cali reńskich na m iary metryczne. m ma m3 Cale, cale kw. cało sz. cm cm3 cm-* >3! 385 0, , ,654 6,8406 7,89 2 0,6277 0,970 0, ,2309 3,68 35,78* 8 0,946 0,2955 0, , ,522 53,673 4 i,2554 0, , ,462 27,362 7*564 a,5693 0, , ,077 34,203 89,456 6,883 0,5902 0,8549 «5,693 4,043 07,35 7 2,970 0, , ,308 47,SS4 25,24- S 2,508 0, , ,924 54,7*4 43,3-9 2,8247 0, , ,539 6,565 i6r,02 6. Tablica zam iany m etron na stopy cale reńskio. m, m2, m3 stóp cali stóp kw. cali kw. stóp sz. cali sz. 3,862 38>*34 0,52 46,9 32,346 55S94 0 6, ,469 20, ,7 64,692 H ,5586 4,703 30, >6 97, , ,938 40, <5 29,384 ** i 5,93io , ,3 6, ,72 229,406 60,9 877,2 94, * 7 22, ,640 7, , 226, S 25, ,875 Si, ,0 258, , ,09 9, ,8 29,

15 .958 Dodatek.. Tablice zam iany m iar rosyjskich na m etrycz ne i odwrotnie. Uwaga. Stopy i cale rosyjskie sę rów ne angielskim, do ich zam iany służę zatem -tablice 3 i Tablica zamiany arszynów i werszków na m iary m etryczne. Arszyny,.arsz. kw. arsż. sz. m m* ms W erszki, wers z. kw. worsz. sz. cm cm* cm* i 0,7 9 0, , , , ,4 37,0 57 0, ,890 39,546 75, a, 33 56, 5*7 36, , , i, ,023 5, ,7 8 79, , ) , *,79s ,225 98, , , , , ,669 8, , , * , 4 3 8, i 4, , ,046 3 o 'a, , , , ,552 os ,004 77, , V«I V 4 3/S! lu I V*! A I rh I V i2 I 7 o A I 7, 5/e w e rsz..0,556, I l j,667! 2,77 i I 0,370) 0,74),482) 2,963) 3,704 cm 8. Tablica zam iany metrów na a rszyn y i w erszkl. m, m 2, m 3 arszynów werszków arszyn, kw. wersz. kw. arsz)'n. sz. wersz. sz.,406 ^, 5 I , 2, ,82 44,00 3,954i 02,3 5, ,28 67,49 5,93i 3 58,4 8, ,624 89, ,6, , , ,7 3,900 I I ,437 34,99, ,9 l6,68o ' 7 9,843 57,48 3, ,0 9,460 l , , 9 8 5, ,240 l , ,, , Tablica zamiany sażeui i w iorst na miary m etryczne i odwrotnie. Sażenie, sażenie kw. m Ul m5 W iorsty, km km* rażenie sześć. wiorsty kw. 2,336 4, ,72 5,066 78, ,267 9,047 9, , , ,4007 3, , , , ,5342 8, ,848 b i i 4,2672 4, , , , , , ,804 27, , , , ,9349 3, , , , , , , , , ,202 40, , , ,2429

16 Dodatek Tablica zamiany metrów, w zgl. km na sażenie, w zgl. w iorsty. m, m3,.m J sażeni saż. kw. saż. sz. km, km2 w iorst w iorst lc. 0,4687 0,2x , o,9374 0, , ,874 8, ,406 0, , ,8 J2-2 2, ,8748 0, , , , ^ 3435, , , , a,8 ia z, ,67 78 e 5,6244 5, ,2809 i, , ,56 8 6,5 03 S 3, ,823 7 S 7, , ,283 x, , , , Tablica zam iany czetwicrcl i wiader na h ektolitry i odwrotnie. I I 2 3 I 5! G 7 I 8 9 czeiw ierci = 3,0990 j 4,980! 6,397! 8,396)0,495(3,5944,693x6,7933x8,893 h e k t o l i t r ó w. I I 2! G 7 8 I 9 w iader = 0,330 0,3460 0,3690 j I 0,649 I j737 9 I 0,8609 I 0,9839 (,069 hektolitrów. I 2 I 3 I 4 I hektolitrów = 0,4764 I 0,9538!,4393,9057 3,382 [ 2,8585 I 3,3349 I 3,83 4,3877 czetwierci; 8,3 6,6 4,39 3,53 40,654 I 48,785 l5ć-9l6 I 65,0+6 i 73,J77-'wiader. Łokcie, łokcie kw. łokcie sz. 22. Tablica zamiany łokci now opolskich na arszyny i odwrotnie. g. Tablice zam iany m iar notropolskicli na rosyjskie i odwrotnie- arszynów arszynów kw. arszynów sześć. Arszyny, arszyn, kw. arszyn, sz. łokci łokci kw. łokci sześć. 0,8099 0, , ,2347,52448, ,6x98,3 92, ,4694 3, ,497,967 88, ,704, 4, , ^397 2, ,25 4 4,9388 6, , ,0496 3, , ,-735 7, ,4x ,8595 3, , ,4082 9,46 90,293 ^8 7 5,6694 4,59r 7* 3, ,6429 0, ,7596 S 6,4793 5, , ,8776 2,95 ^7 5, ,289 5, ,78» 43 9 II,XX23»3, , Zamiana sążni nowopolskich na sażenie rosyjskie i odwrotnie uskutecznia się podług tablicy 22, ponieważ stosunek sążnia do sażenia je s t ten sam ja k łokcia do arszyna: sążeń ma bowiem 3 ło kcie, a sażen 3 arszyny. Cale, cale kw. cale sześć. 24. Tablica zam iany cali nowopolskich na w erszki i odwrotnie. werszki w erszki kw. w erszki sześć. W erszki, w ers z. kw. w ersz. sz. cali cali kw. cali sześć. 0,540 0, ,85 3,43 2 M ,080 >583 t 0,3x48 ; 2 3j7 4 6, ,7054 3,620 0,8746 0,472, ,2903 9, ,60,662 0, , , ,700 2x4577 0, ,260 27, ,240 2,7492 0, I,X2 20, ,62 7 3>78o 2,0408,09 7 2>964 24,006 44, ,320 2,3323 2,2593 s 4,8x6 27, ,82x6 9 4,860 2,638 *,4*<>7 9 x 6,668 30, ,2743

17 9 6 0 Dodatek. 25. Tablica zam iany korcy nowopolskich na czetwierci i odwrotnie : korcy nowop. = 0,6098 j,2 96,8294] 2,4392] 3,049 ] 3,6589 j 4,2687 4,8785 5,4883 czetwierci J czetwierci =,6399 I3,»7 9 7 l4,9 9 6 ] I 8,993 9,839»,4790 3,8 9 4, korcy nowopolsk li. Tablice zamiany różnych m iar polnych. 28. Tablica zamiany wzajemno} morgów now opolskich, hcktaróir dziesięcin rosyjskich. & o ic S? o ^ S hektarów dziesięcin t o.2 m o r g ó w nowop. dziesięcin Dziesięciny m o r g ó w nowop. hektarów o.559 *7 0,52 47,786 I Z 0,9^5 33 i, 9 5 * 34 i.o g z 50 2,9 74, ,572 25, , , ,679 6z *,537 4 i 3 5, z ,854 oz 3, , , i 7,* , , , , a, , , , , , , , , ,49* ,9*9 0 3,587 z S 7 i z, 5 o z 86 6, , ,647 5o 8 4, , I 4,z , , , ,038 * 5 4,62 zz 9 6,075 8, , , D. Tablice zamiany wag. 27. Tablica zamiany pudów i funtów na kilogram y odwrotnie. Pudy kg. Funty kg. Kg. p u d ó w funtów 0 H H > 4 O 00 l 6,3 8 0, *9 2 3:,76 2 0, , , ,ił3 3, ,83 *4 7, ,5 *4 4, , » X, , , , ,^86 6 2, , ,652 7 X4^ , ,4^7 33 7, , , , * i) 47, * 9 0,549 4» 2,9768 Uwaga. berkowiec = 0 pudów. 2S. Tablica zamiany handlowych wag angielskich na metryczne i odwrotnie. Funty kilogramów Kg- funtów Quartery ks- Centnary kg. o, , ,70 50,8 2 0, , ,40 2 xoi,6 3, ,6x ,0 3 *5*94 4 * , , ,2 5 2, ,023 XX ,0 0 2, , , , *75 *5 7 *5*43* , , , , ,+ 9 4, rp,! 59 : 9 4, ,

18 Dodatek. 9 6 E. Tablice zamiany złożonych jednostek miar i wag. a. Jednostki iloczynów w agi i długości (pracy mechanicznej). 20, Tablica zam iany stopofuntów angielskich i ro syjskich na kilogram o- m ctry i odwrotnie. Stopofunty angielskie lrrrm Stopofunty rosyjskie k gra m K gra m stopofuntów angielskich rosyjskich 0, , ^33 8,05 2 0, , ,4663 6, , O , , o,553 o* 4 0,499 *8 4 28, , , ,624 *0 5 36,657 40, ,829 5* 6 0, G 43, , , , ,0804 8, , ,865 64,099 9,244 *8 9, , , Tablica porównawcza różnych jednostek pracy mechanicznej. Jednostki porównywane austryac* kich pruskich angielskich rosyjskich szwedzkich k g m = stopofuntów... stopofunt = k gm.... 7^33 0,383 8,05 0,248 5,6489 0,770 6,3724 0,569 7,9236 0, Tablica zam iany kon i parowych różnych krajów na MC m etryczne odwrotnie. Konie parowe poszczególnych krajów Wartość w AK metrycznych (75 kgm/sok) dla koni parowych: angiel- ro sy j- austryac- prusskich I skich i kich kich MC metryczne (po 75 kgm/sok) Wartość w koniach parowych: angiel- rosyj- jaustryac- prusskich skich kich kich i ,028 3,042 4,056 5,070 6, , i i i 9,**5 > , x 6, ,987,05 2, , ,089 7 '04 8,9 9,*34,004 2,009 3,03 4,07 5,022 6,026 7, ,034 9, ,986, ,93* 5,9*8 6, ,877 r,o o ij 0,985 2,003! *,97r 3,004' *, , ,927 6,009 5,9** 7,00! 6,897 8,02; 7,882 9,03! 8,868 0,996,99 2,987 3>9S3 4,979 5,974 6,970 7,966 8,96 Podręcznik tehcniczny. T.. 6

19 9 6 2 Dodatek. 32. Tablica porównawcza mocy konia parowego (mechanicznego) w różnych krajach, oraz kilow ata i kgm/sek. Jednostki mocy A K m etryczny = 75 kgm/sek. Koń parow y angielski = 550 stopofuntów /sek. j Koń parowy rosyjski = 600 stopofuntów/sek. Koń parow y austryacki = 430 stopofuntów/sek. Koń parowy pruski = = 430 stopofunt/godz. koni par. ' ang. i 00 CTn I O I! vo koni par. rosyjsk. koni par. austr. koni par. prusk. MC m etrycznych kilowatów sek,005 0,985 0,996 0,736 75,04,05 0,999,009 0,746 76,0 0,998 0, S4 0,994, ,05,00,06,0 o ,,004 0,99,006 0,990 o Kilowat = 000 w atów == 000 woltamperów M 59,340,36 *,339,353 0,9 Kilogram om etr/sekundę 0, , , ,03 *4 0,03 8 0,009 8l». Jednostki ilorazów w agi i długości. 88. Tablic» zam iany ro s yjs k ich : podóir/saieny, funtów/stopy fimtów/cale na m etryczne i odwrotnie. Pudy ]jf_ I* unty Fanty K g pudów funtów funtów sażen m stopę m cal m m sażen stopę cal I ,3 0,302, 0,7443 0, , , ,2,605,4885 0, , ,38 0, , , , ,52,0,9770 o,i4s , , o, 6 t 6 o 5 0,652, , , , ,785 4,4656 0, ,744* 7 9,405 7, ,97 5,099 0,434 5 s 6,4x9 S 0,7488 S 8,9856 S,042, , ,0996 9, ,088 9,72,2. 6,6984 0,558 0 c. Jednostki ilorazów w agi i powierzchni (np. ciśnień, prężności, naprężeń i t. p.). 3. Tablica zam iany: fnntó,r/cal kvr. ang. ro s., atm osfer starych i ciśnień w mm si. rt. na atm osfery nowe, czyli kg/cma. P u n ty ang. kg Funty ros. kg cało kw. cm* cale kw. cm Atm osfery 8ł. rt. kg M ilim etry kg cm* sł. rt. cm2 0,0703 0,0635 *s 333 o,oox 36 0,406 0,70,0666 0, ,09 3 0, , , ,8x , i 33* «; , , ,>66j 5 0, G 0,49 G 0, ,998 G ,49 7 o, >*33x 7 0, , , , , ,638 9 o>57*3 9 9, ,0 x4

20 Dodatek Kg cm2 85. Tablica zam iany kg/cm* na inno jedn ostki ciśnienia lub t. p. fan. ang. cal kw. fun. roś. cal kw. atm osfer star. po 760 mm sł. rt. słupa rt. ram W zajemne stosunki jednostek metrycznych i 4, ,9678 kg/cm 9 = 0 t/m 9 735,5 2 28, , ,0 = 0000 kg/m9 3 42,668 47,260 2, ,5 = 0 m sł. wodnego 4 56,89 63,03 3, ,0 = 0000 mm sł. wodn. h 7, 4 78,767 4, ,6 kg/m9 = l mm słupa wodnego ,520 5, , przy 4 C. Przy 0 C natomiast: ,273 6, ,6 8 3, ,027 7,74*2 5884, mm sł. rt. = 3,575 mm sł. wody 9 28,004 4,780 8, ,6 mm sł. wody = 0,07368 mm sł. rt 30. Tablica zam iany pudów/saźeń kw. i pudów/stopą kw. na kg/m9 i odwrotnie. Pudy _kg Pudy kg Kg pudów pudów W zajemno saż. kw. ma st. kw. ma m9 saż. kw. st. kw. stosunki 3,599 76,3 0,2779 0, , i ,7 2 0, ,03 pud puda 3 0, ,0 3 0,8337 0,070 saż. kw. M st. kw. 4 4, ,3 4 x,iix6 0, , ,6 5,3895 0,0284 j P = 4 9 P- - st. kw. saż. kw. 6 2,59! 6 058,0 6,6673 0,0340 t/m 9 =000 kg/m9 7 25, ,3 V,9452 0, , ,6 8 a, 2-2,3 0,0454 i) 32,387] 9 587,0 9 a,500 0,050 <. Jednostki ilorazów w agi i objętości (ciężkości w łaściw ych). ot0 i? "rt =3 37. Tablica zam iany fontów ros./calo sześć., fontów ros./stopy sześć, i pudów/sażcń sześć, na kg/l (c zy li na ciężkość właściwą) odwrotnie. N» O 3 i. * "C OTO li J? fi & O * j* 5 S* 0 NOT rt 0 'rtaa< SI <4 co % po0 ^ OT N 5 =2.'o Ko-W <4 «* - D O "s a 0 'rt 0 O li _>> C Ń 2 0 N 'O >a O rtp< rt Q> rt OT L 24,99 i 0, , , ,4 592,9-3 49,98 <2 0, , , ,28 285,8 ; i , ,005 6o 3 0, ,43 778,7 4 99,97 i 0, , , ,57 237,6 5 24,96 5 0, , , ,5 «49,95 6 0, ,0x0 20 G 0, , ,4 74,9 5 0, , , ,99 450,3 S 99,94 8 0, , ,320 II 553,4 4743, , , , , ,0

21 9 6 4 Dodatek. 38. Tablica zamiany funtów ros./korzcc i funtów ros./czetwicrć na kg/l (czyli na ciężkości właściwe) i odwrotnie. t r( to o ^ A* ii c.*o P 0, , ,6 5x,6 2 0, , , 05, 3 0, , ,7 537,7 4 o,o x i , , 050, 5 0, , ,8 56,8 6 0, ,0X 7 i 6 875,4 3075,3 7 0, , ,9 3587,9 8 0,05 60 S 0,05 6 S * 5, 5 400,4 9 0, , x3,0 463,0 Wzajemne stosunki ciężkości właściwych, wyrażonych w układzie metrycznym: kg/l= t/m 3= l g/cm* kg/l = 00 kg/hl = = 000 kg/m* kg/hl = 0,0 kg/l = = 0 kg/m3 e. Ciepłostki rozm aitych układów. 30. Tablica zam iany cleplostek angielskich (fnnto-faronheltowych) l ro s y j skich (fnnto-celsiuszowych funto-beaumnroir.) na ciepłostkl m etryczne. Ciepłostki Ciepłostki Ciepłostki Ciepłostki. -*» Sf rt a. 2 T 0 X V) 0 M gj -^ 3 CO V. a w '3 0 0 Ut. l i a> 5 «'o O te M 'o 0 0 t 'o rt a. 0 o -a 3 M - 2 p 0 « * S p ś 0 a «0,50.0,4095 0,5x9 3,968,442, , ,890 2, ,936 4,884 3, , I, l l 86 3 i,5357 3,904 7,326 5,860 4 I,O o 8 o 4,638 4, ,872 9, ,S i4 5 I, l 6 oo 5, , ,840,09 9,767 6,50 G 2,457 G 3, ,808 4,65,7 7,7640 7, , ,776 7,093 3, ,060 S 3,76 8 4, ,7 4 4 I 9,535 5,68 9 I , , ,7 la 2,977 7,58

22 Dodatek II. WYNAGRODZENIE ZA PRACE TECHNICZNE. S treszczenie postanow ień niemieckiego Związku Tow arzystw inżynierów i budowniczych. I. Zasady.. Poniższo praco w ynagradzają się dodatkowo, a więc n ie są one objęto sumami, obliezanomi na zasadzie odsetek od kosztu wykonania całej budowli lub t. p.: a) Zebranie danych, niezbędnych do projektu lub budowy, jako to : wyciągi z katastru, dane statystyczne, pomiary i poziomowanie placu, pomiary budowli istniejących, badanie gruntu, roboty wiertniczo, pomiary wód, rozbiory chemiczne i t. p. b) Projekty dodatkowe na złady: ogrzewalne, przew ietrzające, wodociągowe, kanalizacyjne, elektryczno, i wogóle dotyczące ośw ietlenia. c) Dozór miejscowy nad budowlą; a więc wynagrodzenie dozorców, stróży i t. p. d) Utrzymanie biura budowlanego, wraz z kosztami druków, odbitek, kosztami zdawania robót i dostaw, a również wraz z kosztami pomiarów, niezbędnych do sprawdzen ia rachunku. e) W ynagrodzenie pomocnika, prowadzącego nadzór nad budową, a w przypadku, gdy pomocnik taki prowadzi jednocześnie nadzór nad kilku budowlami, część tego wynagrodzenia, obliczona w stosunku do czasu zużywanego na daną budowę. i) W budynkach prace inżynierów do obliczeń statycznych i do urządzeń mechanicznych, a naodw rót w budowlach inżynierskich opracowanie części artystycznej, oraz w ynagrodzenia dopraszanych specjalistów. g) W ybór, kupno albo sprzedaż placów lub budow li, oraz załatw ianie kw esty i praw nych. h) Niezbędne przejazdy. i) Sporządzenie rysunków budowli wykończonych, w raz z potrzebnjm n do tego pomiarami. 2. Poniższo normy wynagrodzenia nie dotyczą: ekspertyz, ocen, rozsądzeń polubownych, obliczeń statycznych, opracowań artystycznych i t. p., które należy w ynagradzać w zależności od potrzebnego do nich nakładu czasu i pracy uraysłowoj, od zawodowego stanow iska wykonawcy, oraz od doniosłości przedm iotu. 3. Za prace, wynagradzano podług czasu na nie zużytego, liczy się; za pierw szą godzinę 20 marek, za godziny dalsze po 5 4. Za każdy rozpoczęty dzień, zużyty na przejazd w obrębie granic państw a, liczy się dzionka 30 marek, niezależnie od w łaściw ych kosztów przejazdu, określanych poniżej, oraz od kosztów przewozu tłomoków i t. p. Gdy przejazd dotyczy kilku budowli, albo naw et kilku interesantów, w ynagrodzenie zań oblicza się,tylko jednokrotnie i rozdziela w stosunku właściwym na poszczególne budowle, wzgl. interesantów. 5. W ynagrodzenie za pomocników należy doliczać w należytem przystosowaniu do ic h stanow iska. IX W ynagrodzenie budowniczych.. Zasady. W ynagrodzenie budowniczego za opracowanie projektu i przeprow a dzenie budowy określa się w odsetkach sumy kosztów. W ysokość tych odsetek zm niejsza się, w miarę powiększania się sumy kosztów, a odsetki te ustalono dla pięciu działów, na jakie rozgatunkowano w szelkiego rodzaju budowle. W pierwszych czterech działach odsetki to pow iększają się jeszcze o pewną określoną ilość zą każde l /0 podwyższenia się stosunku kosztów wykończenia budowli do je j kosztów ogólnych, a to podwjrższenia w zględnie do normy podanej w nagłów ku tablicy na s tr Działy różnych rodzajów budow li: D z i a ł I: Budowle fabryczne i gospodarcze, składow nie, spichrze, rzeźnie, ustępy baraki i szklarnie. D z i a ł II: Budynki m ieszkalne lub przeznaczone na stały pobyt ludzi (biura, szpitale i t. p.), nie objęte działem I-yra lub -im, oraz wiaty targowe.

23 9 0 6 Dodatek. 3. Tablica w ynagrodzenia bndowniczych w % kosztów budowy. 2 3 * K o s z t b u d o w y n io d o s ię g a *): m a re k Odsetki w ynagrodzenia dla działów budow li: I II I V O d s e tk i zas ld n ic z e d la d la działów ' do IV Y N a d w y ż k a n a k a ż d y # zw ię k s z e n ia sto su n k u k o s z tó w w y k o ń c z e n ia do k o s ztó w o g ó ln y ch : 20# 30# 40# 60# # O d setk i ,00 9,00 2,00 5,00 0,35 2,00 2 ooo 5,6 o 8,40,20 4,00 0,25 9,60 3 ooo 5>3 8,00 0,60 0,20 8,60 4 ooo 5,0 7»7 0,20 2,80 0, 5 7, ,90 7,0 9,80 2,30 0,0 7,20 6 ooo 4,80 7,20 9,60 2,00 0,08 6,80 7 ooo 4 i7 7, o 9.40,70 0,06 6,40 8 ooo 4,60 6,90 9,20,5 0 0,0 4 6,xo 9 ooo 6,85 9,0,4 0 0,0 3 5» ,o ,00,30 0,02 5, , 3 6,50 8,60 xo,8 o 0,0 97 5, 0 20 OOO 4,0 6,20 8,20 0,30 0,093 4, OOO 4,00 6,00 8,00 0,00 0,090 4,00 30 OOO 3»9 5»85 7,80 9»7 0,088 3, ,80 5i7 7,6 0 9, 5 0,086 3, ^70 5»55 7, O.084 3, ,60 5,40 7,20 9,00 0,08 2, »5 5,* 5 7,00 8,70 0,079 2,20 70'000 3»4 5,0 6,80 8,50 0,0 77, *35 5^ 5 6,70 8,40 0,076 * *3 5,00 6,óo 8,30» 75, ,25 4,95 6,50 S,20 0,074, ,x 4,70 6,20 7,80 0,070 0, OOO 3,o 4,5 6,00 7*5 0,0 67 0, OOO 2,90 4,3 5,80 7, 2 0,065 0,0 300 OOO 2,80 4,20 5,60 7,00 0,063 9, »75 4,0 5»5 ć,9o 0, ,70 4,00 5»4 6,80 0,o 6 l ,05 3,90 5,30 6,60 0,059 9, 5 9,25 ÓOOOOO 2,60 3i$o 5,2 0 6,40 0,058 9, *»55 3»75 5,0 6,30, 57 8, , ,00 6,20 0,056 8, *>45 3^5 4,90 6,0 0,055 8, ,40 3,60 4.S0 6,00 0,054: S,40 I *»3 3,45 4,60 5,80 0,052 8,0 I ,20 3»3 4,45 5,60 0,050 7,80 2 OOOOOO 2,0 3iao 4, 3 5*40 0,049 7* ,05 3,0 4,*5 5,20 0,047 7»* ,00 3,0 4,00 5,00 0,045 7, Ił9 i *»95 3»9o 4,90 0, ,90 2,90 3,80 4,S0 0,03 6, ,85 2,85 3 >7 4,70 0,042 8, I,8o 2,80 3»6 5 4,60 0,04 6, ,75 2,70 3,55 4,50 0,00 6,30 *) Gdy wynagrodzenie obliczone podług sumy istotnej je st mniejsze od obliczonego podług najbliższej, niższej sumy podziałow ej (podanej w te j rubryce), to obowiązuje w iększe z tych dwóch wynagrodzeń.

24 Dodatek D z ia ł III: Kościoły, kaplico i budowlo ctnontarno. Szkoły w y ż s z o, akademio, muzea i biblioteki (książnic). T eatry i gmachy koncertowe. G iełdy. Ratusze i gmachy sojtnowe. Budowlo pomnikowe. D z ia ł Y: Pomniki, groty, altany, zdroje i ławki. Ołtarze, kazalnice i t. p. Urządzenia zdobniczo w całości, a więc o ile nie są objęto działom Y. D z ia ł V: Sprzęty domowe i wogólo przedmioty sztuki stosowanej. Ł Sposób obliczenia. Przykład. Dom mieszkalny (a więc dział II), koszt ogólny marek, z tego w ykończen ie matok, a zatem sto su n e k w zajem ny 4 5 %, czyli 5% wyżej normy (307o)- Z tablicy mamy: 4,95%, oraz nadwyżkę 0,074% na każdy % zwiększenia się sto sun ku ponad normę. O dsetka wynagrodzenia będzie zatem*. 4, ,074 = 0,06%, a wynagrodzenio ogólne: 6,06% od m ar. = 6060 mar. 5. Podział wynagrodzenia. Jeżeli jednak suma nacenu (kosztorysu) i suma sprawdzonych rachunków nie będą jednakow e, to w ynagrodzenie za projekt i naeen oblicza się podług sumy nacenionej, za prowadzenie budowy netomia^-t podług rzeczywistej su m y kosztów. Na poszczególne czynności zaś rozdzielamy obliczoną odsetkę w ynagrodzenia podług zestaw ienia poniższego, któro wyraża w % cżęśó normy ogólnej, przy padającą na daną czynność: P rojekt W ykonanie v g) Prowadzenie budow y.. 20% 20% } P rzykład: Dom m ieszkalny (dział II), naceniony na mar., z których mar. na wykończenie, a więc stosunek 4 5 %, czyli nadw yżka 5%, w przykładzie z pod 4. Odsetka wynagrodzenia byłaby 6,06%, a samo wynagrodzenio 6060 mar., z których za cały projekt liczy się 40%, czyli 2424 mar. Suma istotna okazała się wyższą, u mianowicie mar., z których mar. na wykończenie, co daje stosunek wzajemny 50%» czyli o 20% większy ponad normę stosunku (30% ) Mamy z tablicy: odsetkę zasadniczą 4,70%» a nadwyżkę 0,07%* Odsetka całkow itego wynagrodzenia będzie zatom : 4, ,07 == 6, %. W ynagrodzenie całkow ite byłoby zatem : 6, / od mar. = 7320 mar., z którego na samo prow adzenie budowy w ypada 60%» czyli 4392 mar. Całkowito wynagrodzenie za projekt i prow adzenie budowy, w danym przypadku w yraziłoby się w zorem: (4,95 - f 5 0,074) 0, III. Wynagrodzenie inżynierów. (4, ,07) 0,60 = C86 mar. Prace inżynierów, o ile dotyczą budynków zw ykłych, w ynagradzają się podług stawę'*, podanych powyżej pod dla budowniczych. W ynagrodzenie za prace czysto inżynierkie, zależnio od rodzaju pracy, oblicza się w sposób czworaki, a m ianow icie: ) podług odsetek sumy kosztów; 2) podług jednostek długości; 3) podług jednostek pow ierzchni; 4) podług czasu zużytego na daną pracę. Podział staw ki. D ana staw ka rozdziela się na czynności poszczególne podług zestaw ienia poniższego:

25 9 6 8 Dodatek. W yszczególnienie prac Część staw ki, przypadająca na daną pracę, w % staw ki. a) Szkic i ocena k o s z t ó w... b) P r o je k t... / 25 c) Nacen (kosztorys s z c z e g ó ło w y )... 3 d )NOpis techniczny e) Rysunki w ykonaw cze... IO f) N adzór nad w ykonaniem... 3 A. W ynagrodzenie podług odsetek sumy kosztów. W ysokość odsetki zależy od działu, do którego zalicza się dana robota, a dla każdego z tych czterech działów staw ka zm niejsza się w miarę powiększania się sumy, ja k to uw ydatnia tablica na str Działy budowli inżynierskich. D z i a ł : Drewniano ściany wsporcze, oraz m ury wsporcze i odzieżowo. M osty nieruchome do 0 m rozpiętości. Zwykłe przepusty, upusty i jazy. W szelakie roboty ziemne, wraz z rozsadzaniem skał. Wzmocnionia brzegów faszynam i, w ikliną, oskałowaniem lub brukiem. Pogródki prowadzące wodę i porty, lecz bez budowli. Zwykle drogi. Sieci przewodów elektrycznych i wodociągowych. D z i a ł I I : Niezawiłe stacyo kolejowe, posiadające po więcej niż po dwie bocznice n a każdy to r głów ny, m niejsze bowiem stacye co do wynagrodzenia zaliczają się do szlaku kolejowego, za który znów wynagrodzenie oblicza się z km. Podziemne zbiorniki na cieczo. Mosty nieruchomo, 0 do 30 ra rozpiętości. K analizacye i odwodnienia m iast. Zawilsze upusty, przepusty i jazy stało, oraz prostsze jazy ruchome. Budowle fabryczne w raz z urządzeniem mechaniczncra. Promy zwykło. Kegulacye rzek, kanały spław ne i porty wraz z przynależnemi budowlami zwykłemi i szluzynami. Gazownio, ich przynależności. Posadowienia z w yjątkiem posadowień pod powietrzem sprężonem i w gruncie zamrażanym. Złady ogrzewcze i przew ietrzające, elektryczno, wodociągowo, ściekowe i gazowe. Proste zeskłady w budynkach. Urządzenia do pozyskania, czyszczenia i zebrania zapasów wody i do je j rozprowadzania na cele przemysłowe i inne, a więc m niejsze przetamowania dolin, czerpanie wody i t. p. Zbożownie mechaniczno (siło). Drogi trudniejsze. N adbrzeżne m ury wsporcze, o trudniejszem posadowieniu. Tunele w wykonaniu mnioj zawiło. D z i a ł III: Zawilsze stacyo kolejowe i tory przyłączno. Nadziemne zbiorniki na gaz i wodę, oraz akwedukty. M osty ruchome i podwójno. Zawilsze zeskłady w budynkach. Ukośne mosty sklepione z ciosów, które trzeba poszczególnie obrysowywać. Mosty ponad 30 m rozpiętości lub ustroju trudniejszego. Promy pod pociągowe. Posadowienia pod powietrzem sprężonem, oraz w gruncie zamrażanym. Pochylnie. Podnośnice statków. Zawilsze przepusty pogrodowe, okręciarnie, oraz doki pływające i zwykłe. Przetamowania większych dolin. Wysokie w iadukty. Tunele bardziej zawiłe. Jazy ruchome, tru d niejszego ustroju. D z i a ł IY : Złady maszynowo wszelakiego rodzaju, a w ięc: Złady do przeróbki odpadków, na wykończalnie tkanin (apretura), do odczyszczania rudy i wogólo mechaniczne urządzenia kopalniane i kuźnicze. Kotły i silniki parowe, wraz z przynależnościami (przewodami, przegrzewaczami, skraplaczam i i t. p.). Dźwigi i podnośnice K ąpiele. Pogłębiarki. Złady elektryczne i na przesył pracy powietrzem sprężonem. K uchnie i pralnie. Odlewnie, kotlarnie i wytw ornie maszyn. Złady do wiercenia skał, do obróbki drzewa i papiernicze. Urządzenia przynależne do silników wodnych. Silniki wszelkiego rodzaju. Pompy, sprężarki, dmuchawy i przewietrzdiki. M echaniczne urządzenia rolnicze. M leczarnie, młyny, słodownie, gorzelnie, browary i cukrownie. Cementownie, koksiarnie i wogóle urządzenia piecowe do celów przemysłowych. P ędnie wszelkiego rodzaju. Tłoczarki. Przyrządy przewozowe i statki. Złady przędzalnicze i tkackie. Suszarnie i wogóle wszelkie urządzenia i złady czysto mechaniczne.

26 Dodatek Tablica wynagrodzenia inżynierów w % kosztów budowy. Suma kosztów ) nie dosięga marek D ział Suma kosztów *) nie D ział IV dosięga marek I J I IV 5 ooo 8,0 2,0 6,0 6, ,4 5,2 7,5 5»5 IO ooo 6*7.0,5 * 3,4 * 3, »* 4,8 6,8 4,9 20 ooo 5,8 8,7,7 **, »* 4,6 6,4 4, *3 7i9 io,6 xo, >* 4,4 6,5 4, , ,9 9, ,2 4,3 5,6 4, ,7 7, 9-5 9, ,* 4,2 5,3 4,* ,5 6,8 9,2 8, , 4,* 5,2 4,* ,3 6,5 9,0 8, , 4,* 5,* 4,* ,i 8.3 8,8 8, » 4,0 5, 4,o ,o 6.2 8,6 7,7 2 obo 000 2,7 3,6 4,5 3,6 r ,9 6,0 8,5. 7, *,4 3,2 4,o 3, , B. W ynagrodzenie za prace obliczane podług jednostek długości. Ten sposób obliczenia stosuje się głów nie do dróg, tain, kanałów i kolei. Zależnie od trudności terenu i zawiłości projektu, liczy się w ynagrodzenie za każdy km : drogi, tamy lub grobli po 800 do 2400 m arek; kanału lub kolei po 200 do 3600 marek. Stawki powyższe obejmują w sobie wynagrodzenie za praco przedwstępno i za proje k t ostateczny. Do prac przedw stępnych zaliczam y: objazd szlaku, wrysowanie szlaku w m apy istniejące, zazwyczaj w mapy wydawane przez sztab generalny, w ykreślenie p rz e k ro ju podłużnego na zasadzie uskutecznionego poziomowania, opis techniczny, w reszcie ocen a kosztów. Do projektu szczegółow ego zaliczam y: sporządzenie planu bądźto na zasadzie map istniejących, bądźto z ich dopełnieniom, bądźteż wreszcie wyłącznio na zasadzie pomiarów dokonanych; przokrój podłużny i niezbędno przokroje poprzeczne; projekty normalno budowli częściej się pow tarzających; wrysow anie budowli w plau i w przekroje ; opis techniczny i nacen (kosztorys). Projekty budowli, nie dające się wykonać podług projektów normalnych, w ynagradzają się dodatkowo na zasadzie odsetek sumy ich kosztów, zgodnie z danemi poprzedniego rozdziału A. C. W ynagrodzenie za prace obliczano podług jednostek powierzchni. Ten sposób obliczenia stosuje się przeważnie do projektów zabudowania m iast, oraz do projektów nawadniań i odwadniali rolnych. Zależnie od trudności miejscowych i zawiłości projektu liczy się w ynagrodzenie za każdy h ek tar: w projoktach zabudowania m iasta 20 do 60 m arek: w projektach na naw adnianie i odw adnianie roli po 30 do 90 marek. Projekt zabudowania miasta obejmuje: szkic z oceną kosztów^ i opisem, oraz proje k t szczegółowy, lecz bez nacenu (kosztorysu), a je śli żądanom je s t w ykonanie tylko pierwszej części prac powyżej wspomnianych, to w ypada n a nią połowa owego w ynagrodzenia. *) Gdy wynagrodzenie obliczono podług sumy istotnej je st mniejsze od obliczonego podług najbliższej, niższej sumy przedziałowej (podanej w tej rubryce), to obowiązuje większe z tych dwóch wynagrodzeń.

27 97 0 Dodatek, III. PA TEN TY NA WYNALAZKI *). I. Rys historyczny. Zaczątek praw patentow ych znajdujem y w przyw ilejach, jakie król angielski nadaw ał na w yłączny ozysk pom ysłów i w ynalazków ; Anglia też hyła pierwszym państwem, posiadającem praw o, dotyczące patentów. Pierwotnie król, na mocy praw a zwyczajow ego, udzielał wszelkich przyw ilejów w drodze łaski tak, że naw et w ynalazca nie m ógł praw nie wym agać w ydania mu przywileju. Parlam ent uchw a łą z roku 623 ograniczył praw a królewskie na wydawanie przyw i lejów wogóle, pozostaw iając jedynie przyw ileje na w prow adzenie i ozysk nowych w ynalazków, a więc było to pierw sze prawo, dotyczące patentów na w ynalazki. Podług tego praw a było obojętnem, czy w ynalazek zrobił sam starający się o patent, czy też zaczerpną! go z zagranicy. Chodziło tylko o w zbogacenie przem ysłu krajow ego przez nadanie starającem u się o patent praw a do w yłącznego ozyskiw ania w ynalazku. W e Francyi cechy daty początek praw u patentowem u. Pierwotnie wszelki w ynalazek staw ał się własnością tego cechu, w którego zakres wchodził. W miarę jednak pow staw ania nowych cechów okazało się, że w jednym i tym sam ym w ynalazku zainteresow anych było kilka cechów, z których każdy czuw ał zazdrośnie nad zachowaniem przepisanych granic sw ych zdobyczy przem ysłowych. W y nikające stąd sprzeczki i niesnaski skłoniły wreszcie rząd francuzki do odebrania cechom praw a ozysku w ynalazków i do przelania tych praw na tego, który się o ich przyznanie starać będzie. W spółudział rządu polegał tutaj jedynie na udzieleniu patentu na w ynalazek, bez wszelakiej rękojm i, czy ów w ynalazek był istotnie nowym, oraz czy zgłaszający' się o patent był rzeczywiście właścicielem w ynalazku. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, w zorując się na praw ie angielskiem, w prow adziły jednak zasadę, że patent należy przyznać dopiero po stw ierdzeniu nowości i użyteczności w ynalazku. Zasady tych trzech praw patentow ych są wątkiem, na którym rozw ijały się praw a patentow e państw kulturalnych: Francya i inne państw a rom ańskie pozostały przy starem prawie francuskiem ; natom iast inne państw a poszły raczej śladem Stanów Zjednoczonych i ustanow iły tak doskonałe praw a patentowe, jakie spotykam y obecnie, np. w Niemczech, Austryi, Szwecyi, Norwegii, Danii i Rosyi. Praw a patentowe poszczególnych państw kształtow ały się i rozw ijały bądźto na jednej, bądźteż na drugiej z poniższych dwóch zasa d : ) udzielanie patentów bez spraw dzania nowości w ynalazku i 2) udzielanie patentów dopiero po uprzedniem spraw dzeniu now oś ) R ozdział niniejszy dla Technika opracował in t. Kazimierz Ossowski, w łaściciel biur patentow ych w Berlinie i w Petersburga.

28 Dodatek. 9 7 ci w ynalazku i jego nadaw ania się do opatentow ania. Te dwie zasady głów ne uległy następnie jeszcze pewnym odmianom. II. Zasady udzielania i ozysku patentów.. Udzielanie patentów bez uprzedniego sprawdzania tak nowości w ynalazku, jako też czy nadaje się on wogóle do patentow ania, ustanowiono we większości państw rom ańskich, do których w pierwszym rzędzie m ożna zaliczyć Francyę, W iochy, Belgię, Hiszpanię i Portugalię, następnie państw a rom ańskie Ameryki. W państw ach tych istnieją tylko pewne przepisy co do formy zgłaszania się o patent, przy których zachow aniu, patent zostaje udzielony. Iiw estyę zaś, czy starający się o patent m iał do tego praw o, jak również kwestyę nowości, jednolitości w ynalazku i t. p. rozstrzygają sądy po wniesieniu skargi przez osobę zainteresow aną. Praw odaw ca przew iduje w praw dzie powody uniew ażniające patent, jednakże stw ierdzić owe pow ody m ożna jedynie sądownie. 2. Udzielanie patentów bez uprzedniego sprawdzania nowości, jednakże dopiero po uprzedniem obwieszczeniu o zgłoszenie się, ustanow iły jedynie W ęgry. Obwieszczenia te wzięły początek w Anglii i m ają na celu um ożliwienie zainteresow anym protestow ania przeciw udzieleniu patentu na w ynalazek nienowy, na nienadający się do opatentow ania, na opisany niejasno lub w sposób, któryby mógł w prow adzać w błąd, wreszcie na niepraw nie przyw łaszczony. W przypadku w końcu wspom nianym praw o do protestu przysługuje tylko poszkodow anym. Protestow ać m ożna w przeciągu 60 dni od obwieszczenia, w którym to okresie czasu opis i rysunek w ynalazku w ykładają się na w idok publiczny. Jeżeli nikt nie wniesie protestu słusznego, następuje w ydanie patentu. 3. Udzielanie patentów po uprzedniem sprawdzeniu tak nowości w ynalazku, jakoteż czy jego przedm iot nadaje się wogóle do opatentow ania, lecz bez uprzedniego obwieszczania, ustanow iono w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, w Kanadzie, Szwajcaryi, Rosyi i Japonii. Urzędy patentowe, oprócz rosyjskiego, przed wydaniem postanow ienia ostatecznego, zaw iadam iają w ynalazcę o nasuw ających się wątpliwościach co do nadaw ania się w ynalazku do opatentow a nia i dają mu możność zabierania głosu w tej sprawie. O ile w y nalazek okaże się nowym i nadającym do opatentow ania, następuje w ydanie patentu. W przeciwnym zaś razie następuje odm owa udzielenia patentu, przeciw której atoli starający się ma prawo wnieść zażalenie do wyższej instancyi, wzgl. ja k w Stanach 'Zjednoczonych, stopniow o do kilku. 4. Udzielanie patentów po uprzedniem sprawdzeniu nowości w y nalazku i jego nadaw ania się do opatentow ania, oraz po uprzedniem obwieszczeniu, wprow adziło niemieckie praw o patentow e z r Śladem tym poszły: A ustrya, Dania, Szwecya, Norwegia, Finlandia, i w ostatnim czasie Anglia. W państw ach tych, jeżeli spraw dzania w ypadną pomyślnie, następuje obwieszczenie i jednoczesne wyłożenie opisu i rysunków na w idok publiczny przez czas 2-ch miesięcy.

29 9 7 2 Dodatek. Z chwilą tego obw ieszczenia korzystać m oże właściciel w ynalazku z ochrony patentow ej, k tó rą jednak traci, jeżeli patent na mocy słusznego protestu zostanie odm ówiony. U w a g a. W arunkiem rozpoczęcia spraw dzania w przypadkach 3. i 4., a obwieszczenia w przypadku 2., jest forma podania, odpow iadająca przepisom, a zgodność ta spraw dza się uprzednio. 5. Prawo do uzyskania patentu przysługuje w jednych państw ach tylko sam em u w ynalazcy, w innych pierwszem u ze zgłaszających się, a żądać patentu m ogą zazw yczaj osoby zarów no fizyczne jak i praw ne. 6. Do opatentowania nadają się wogóle w ynalazki nowe i bądźto użyteczne, bądźteż dające się zużytkow ać w przemyśle. Od opatentow ania w yłączają się przew ażnie: ) w ynalazki sprzeciwiające się prawom i dobrym oby czajom ; 2) odkrycia n au k o w e ; 3) przedmioty spożywcze, lekarstw a i w ytw ory chemiczne (natom iast sposoby i przyrządy do w ytw arzania wspom nianych przedm iotów podlegają zazw yczaj ochronie); 4) w ynalazki ju ż opatentow ane, aibo zn a ne przez ogłoszenie w druku, lub też jaw nie w kraju stosow ane przed dniem zgłoszenia się. Na mocy traktatów, zaw artych pomiędzy Niemcami, A ustro-w ęgram i, Szw ajcaryą i W łocham i, oraz na mocy Związku M iędzypaństwowego, w ynalazcy, zam ieszkujący w jednem z odnośnych państw, korzystać m ogą z pewnych ulg co do praw pierw szeństw a w państw ach pozostałych. 7. Starania o patent, wymagane papiery i oplata. Starania 0 udzielenie patentu może prow adzić zazw yczaj tylko m ieszkaniec danego państw a, a zastępca powinien mieć upow ażnienie, które w wielu państw ach musi być odpowiednio pośw iadczone. W celu uzyskania patentu należy w nieść do Urzędu Patentow ego podanie, w raz z opisem w ynalazku, a w razie potrzeby i z rysunkiem, oraz uiścić przepisaną opłatę. Model przedstaw ia się ponajczęściej tylko na żądanie Urzędu. Opis i rysunek pow inny dokładnie przedstaw iać przedm iot w ynalazku, i być zgodne tak z prawem patentowem, jak z przepisami Urzędu Patentow ego. Opis, a zw łaszcza żądanie p a tentowe, t. j. streszczenie tego, co ma podlegać ochronie, trzeba sta rannie tak obm yślić i opracow ać, aby uzyskać patent w m ożliwie szerokich granicach i zabezpieczyć się tym sposobem zarów no od naśladow nictw a, ja k i od w yzyskania idei w ynalazku przez osoby postronne. 8. Patenty dodatkowe istn ieją we wielu państw ach, a udzielają się one właścicielowi patentu głów nego, a mianowicie na uzupełnienia, które rozszerzają granice pierw otnego patentu. Patenty dodatkow e, podlegające tylko jednorazowej, w zględnie niewielkiej opłacie, zależne są od patentów głów nych i razem z nimi tracą sw ą moc praw ną. 9. Znaczenie patentu. W łaściciel patentu posiada w yłączne prawo ozysku i sprzedaży opatentow anego przedm iotu. W szelkich n a ruszeń tego praw a m ożna dochodzić sądownie. Patent m ożna o d stąpić osobom innym bądźto w całości, bądźteż n a praw ach licencyi, a naw et przekazać spadkobiercom.

30 Dodatek Patenty utrzymują się w mocy przez wnoszenie z góry rocznych opiat w term inach określonych, lub opłat za kilka lat odrazu. W ysokości tych optat podajem y w tablicy na str. 974 i 975. Poza tom praw a patentow e wielu państw w ym agają w prow adzenia w ynalazku w użycie w obrębie danego państw a w terminie określonym.. Patent traci zazw yczaj moc: ) po upływie term inu, na jaki został w ydany; 2) skutkiem zrzeczenia się przywileju przez właściciela; 3) w skutek nieopłacenia opłat rocznych w czasie określonym ; 4 ) z pow odu niew prow adzenia w ynalazku w użycie w przepisanym czasie; 6) przez uniew ażnienie lub cofnięcie. Skarga o uniew ażnienie może się wogóle opierać na tem, że w ynalazek nie nadaw ał się do opatentow ania, lub na tem, że przyw łaszczył go sobie bezpraw nie starający' się o patent, a w tym przypadku praw o do wniesienia zażalenia przysługuje zazw yczaj w yłącznie tylko poszkodowanem u.. Przegląd praw patentowych w poszczególnych państwach.. Austrya. P atrz streszczenie pod VI. C. 2. Anglia. P ate n t trw a 4 lat. O płaty coroczne. O płatę za pierwsze 4 la ta nałoży w nieść z góry. Można albo w yjednać nasam przód p ate n t tymczasowy z term inem 0-cio miesięcznym i następnie dopiero starać się o p ate n t ostateczny, albo też starać się odrazu o p ate n t ostateczny. W prowadzenie w ynalazku w użycie nie obowiązuje. Dodatkow ych patentów niema. Nowość wynalazku podlega spraw dzaniu, lecz tylko z uwzględnieniem patentów angiolskich z ostatnich 50 la t. Upoważnienia zastępcy poświadczać nio potrzeba: podpis dw ukrotny (całkow ite imię i nazwisko). 3. Belgia. P a te n t trw a 20 la t. Opłaty coroczne. W prowadzenio wynalazku w użycie w przeciągu -go roku od rozpoczęcia ozysku w któremkolwick z państw zagranicznych i następnio co rok ponawiane. Dodatkowe patenty w ydają się. Nowość w ynalazku nie podlega spraw dzaniu. Upoważnienia zastępcy poświadczać nie potrzeba. 4. D ania. P atent trw a 5 lat. O płaty coroczne. W prowadzenie wynalazku w użycie w ciągu pierwszych 3 la t i co rok ponawiane. Dodatkowe patenty w ydają się. Nowość w ynalazku podlega spraw dzaniu. U poważnienia zastępcy poświadczać nie potrzeba. 6. Finlandia. P a te n t trw a 5 Int. O płaty coroczne. W prowadzenie wynalazku w użycio w ciągu pierwszych 3 la t i co rok ponawiane. P atenty dodatkowe wydają się. Nowość wyualazku podlega spraw dzaniu. Upoważnienie zastępcy musi być poświadczone przez rejenta. 6. Francya. Patent trw a 5 lat. Opłaty coroczne. Wprowadzenie wynalazku w użycie w ciągu pierwszych 2 la t i co dwa la ta ponaw iane. l ' 3tonty dodatkowe w ydają się. Nowość w ynalazku nie podlega spraw dzaniu. U poważnienia zastępcy poświadczać nie potrzeba. 7. Hiszpania. Patent trw a 20 lat. Opłaty coroczne. Wprowadzenio wynalazku w użycie w ciągu pierwszych 3 lat i co rok ponawiano. Dodatkowe patenty wydają się. Nowość nie podlega spraw dzaniu. Upoważnienia zastępcy poświadczać nie potrzeba. 8. Japonia. Patent trw a 6 lat. Opłaty corcczno. Wprowadzenie wynalazku w użycie w przeciągu trzech la t i co trzy lata ponaw iane. Dodatkowe patenty wydają się. Nowość wynalazku podłoga sprawdzaniu. Upoważnienia zastępcy poświadczać nic potrzoba. 9. K anada. P ate n t trw a nie dłużej niż 8 la t, lecz w ydaje się na 6, 2 lub 8 lat, z opłatą z góry za czas zażądany. P atenty wydano na 6 lub 2 lat, można przedłużyć do la t 8. W prow adzenie wynalazku w użycie w ciągu pierwszych dwóch la t i co rok ponawiano. P atentów dodatkowych niema. Nowość wynalazku podlega spraw dzaniu. Opis musi być podpisany w obecności konsula angielskiego przez samego wynalazcę, który składa rodzaj przysięgi, że je st rzeczywistym wynalazcą. 0. Niemcy. P atrz streszczenie pod VI. B. U. Norwegia. P atent trw a 5 lat. Opłaty coroczne. Wprowadzenie wynalazku w użycie w ciągu pierwszych dwóch la t i co rok ponaw iane P atenty dodatkowe wydają się. Nowość wynalazku podlega sprawdzaniu. Upoważnienia zastępcy poświadczać nie potrzeba. 2. Portugalia. P a te n t trw a 5 l a t O płaty coroczne. Wprowadzenio wynalazku w użycie w ciągu pierwszych 2 la t i co rok ponawiane. Patonty dodatkowe w ydają się. Nowość w ynalazku nie podlega spraw dzaniu. Upoważnienie zastępcy musi być poświadczono przez konsula portugalskiego.

31 975 Dodatek. Dodatek. 3. Rosya. P a trz streszczenie pod VI. A. 4. Stany Z jednoczone Ameryki P ó łn o cn e j. P a te n t trw a 7 la t. O płata jednorazo wa za 7 la t z góry. W prow adzenie w ynalazku w użycie n ie je s t wymagane. P a te n tów dodatkow ych nioma. Nowość w ynalazku podlega spraw dzaniu. Zgłosić się o p a te n t m ożna tylko w przeciągu -go roku od dnia pierw szego zgłoszenia w którym kolw iek z p ań stw zagranicznych; zgłoszenie późniejsze da p a te n t praw omocny tylko w takim razie, je żeli p a te n t te n będzie ogłoszony przed w ydaniem któregokolw iek z paten tó w zagranicznych, o k tó ry zgłoszono się n a przeszło rok przed zgłoszeniem w S tan ach Z jednoczonych. Jaw no używ anie w ynalazku w k raju tylko w tenczas je s t przeszkodą do uzyskania p aten tu, je ż e li n astąpiło w cześniej niż na dwa la ta przed zgłoszeniem się o p aten t. Opis m usi być podpisany w obecności konsula am erykańskiego przez samego w ynalazcę, który sk ład a rodzaj przysięgi, że je s t rzeczyw istym w ynalazcą 5. S zw ajcarya P a te n t trw a 5 la t. O płaty coroczne. W prow adzenie p a te n tu w uży cie nie obowiązuje. W ydają się p a te n ty tym czasow e i ostateczne. Zaleca się uzyskać nasam przód p a te n t tym czasow y na trzy la ta i n astępnie dopiero zam ienić go n a o sta teczny. Do tego w ystarcza przed staw ien ie dowodu (np. w postaci fotografii lub m ode l u ), żo istn ieje w ykonany przedm iot opatentow anego w ynalazku. P rz y sta ra n iu się odrazu o p a te n t ostateczny, należy rów nież przedstaw ić dokładną fotografię w ynalezione go przedm iotu, lub też sam p rz e d m io t P a te n ty dodatkow o w ydają się. P a te n ty n a spo- soby nie w ydają się. Nowość w ynalazku podlega sp raw d zan iu ; U rząd P aten to w y może je d n a k tylko zw rócić uwagę wynalazcy, żo przedstaw iony przedm iot nie je s t now ym, odmówić zaś p aten tu z tego powodu nie m a praw a. U pow ażnienia zastępcy poświadczać n ie potrzeba. 6. Szw ecya. P a te n t trw a 5 la t. O p łaty coroczne. W prow adzenio w ynalazku w uży cie w ciągu pierw szych 3 la t i co ro k ponaw iane. P a te n ty dodatkow e w ydają 8ię. No wość w ynalazku p odlega spraw dzaniu. U poważnienia zastępcy pośw iadczać n ie po trzeba. 7. W ęgry. P a te n t trw a 5 la t. O płaty coroczne. W prow adzenio w ynalazku w uży cie w przeciągu pierw szych 3 la t i w pew nych term in ach ponaw iane. P a te n ty dodatko wo w ydają się. Nowość w ynalazku nie podlega spraw dzaniu. Upoważnienie zastępcy m usi być poświadczono przez konsula austro-w ęgierskiego. 8. Włochy. P a te n t trw a 5 la t. O płaty coroczne. Oprócz rocznych o p ła t pobiera się jeszcze je d n a głów na o p ła ta ta k sa proporcyonalna k tó ra oblicza się w sto s u n k u do ilości la t, na ja k ie ma być p a te n t w ydany. W prow adzenie w ynalazku w uży cie w ciągu -go roku i co rok ponaw iane, jeżeli p a te n t w ydany na mniej niż n a 6 la t; n a to m ia st w ciągu pierw szych 2 la t I ponawiano co dw a la ta, jeżoli p a te n t w ydany na 6 lub w ięcej la t. P a te n ty dodatkowe w ydają się. Nowość w ynalazku nie podlega spraw dzaniu. Upoważnienie zastępcy m usi być poświadczono przez k o n su la w łoskiego. IY. Tablica rocznych opłat patenu w aga: 03 P aństw o Kor. 'Sb 0 r t CM có O płaty roczne, a mianowicie >> >> >> >> >> >> I 4 oi lo <d L- 00 <x> th T t T * H r±j i ,00 2,40 2, i? *5»5 * I30 40: j "* , óo ; Belgia Frs. D ania Kor. F inlandia M. f. F ra n c y a Frs io o 0000; H iszpania Pes M. 30 N orw egia Kor. 30 P ortugalia Milrs. 3 Rb. 5 2,0 Szw ecya Frs. Kor. T u rc y a tur. W ęgry Kor. W. B rytania W iochy Ja p o n ia Lir. Jen ' ra o , ; za cztery pierwsze lata j n 5 H 5 H ro 0! ,0 2, ' 25 30! 30 >> CD ió 4 l> 00 - >> d> r-t ó (M O płaty roczne m ożna w nosić po upływ ie określonych term inów : W przeciągu 3 m iesięcy za d o p ła tą 0 kor. f W -ym m iesiącu bez dopłaty, przez dalsze 5 0 IÓO ,0 0 \ 5 m iesięcy za d o p ła tą 0 frs. ' W przeciągu 3 mies. za d o p ła tą 20*70. P ań stw o A u stry a B elgia D ania 70 W przeciągu 3 mios. za d o p łatą 2070 / W -ym m iesiącu za d o p łatą 5 frs., w 2 -im ^ 0 frs., w 3 - im 5 frs.. W -m mies. po m ies. term. za dopł. P IÓO ,0 0 W 2-in n V. 0. IW 3-m.. P W przeciągu 3 m iesięcy bez dopłaty. / W przeciągu 6 ty g o d n i bez d o p łaty, przez \ dalsze 6 tygodni za d o p łatą M W przeciągu 3 m ies. za d o p łatą 2 0 % 75 / W przeciągu 30 d n i za dopł. 2 5 % \ W przeciągu dalszych 3 ) dni za dopł. 5 0 %. 3 / W -ym mies. za dopł. 0 %, w 2-im za \ dopł. 2 5 % w 3-im za dopł. 50% * F inlandia 6 0 S zw ajcarya 0 0 O O r Frs. Niemcy R osya So 90 IOOIIO ; ISO : , ' 60; : » ' , l ' IIO r 5 a 5 *5 * : L uksem burg S z w a jca ry a ; za ro k : O co vo A ustrya U W artość rozm aitych m onet p. s tr. 939 i u ast., Stany tow ych w różnych państwach. Zjednoczone Ameryki Północnej o p ła t rocznych nie pobierają W przeciągu 90 d n i za d o p łatą 20% * H iszpania L uksem burg Niemcy N orw egia P o rtu g alia R osya Szw ecya T u rcy a W przeciągu 3 m iesięcy bez dopłaty. F ra n c y a /W \ /W \ /W \ przeciągu 30 d n i bez dopłaty, w przeciągu dalszych 30 dni za dopł. 20 kor. -ym miesiącu za dopłata, w 2-im 3, w 3-ira 5. przeciągu 3 m iesięcy od końca k w artału terminowego. W przeciągu 60 d n i bez do p łaty. W ęgry W. B rytania W łochy Japonia

32 9 7 6 Dodatek. T. Umowy międzypaństwowe, dotyczące patentów, a. M ięd zypań stw ow y Z w ią zek p a te n to w y. Do Związku m iędzypaństwow ego, patentow ego przystąpiły dotychczas: Belgia, Brazylia, Dania, R zeczpospolita St. Domingo, H iszpania, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Francya, W ielka Brytania z Nową Zelandią, W łochy, Japonia, Niemcy, Holandia, Norwegia, Portugalia, Serbia, Szw ecya, Szw ajcarya i Tunis. Związek ma na celu równoupraw nienie wszystkich m ieszkańców państw zw iązkowych pod względem uzyskiw ania patentów i podobnego rodzaju ochron. M ieszkańcy państw, do zw iązku należących, m ają praw o, starać się o patenty w innych państw ach związkow ych w przeciągu jednego roku, licząc od dnia pierw szego zgłoszenia się, a to przy jednoczesnem zachow aniu praw pierw szeństw a, liczonego od dnia owego pierwszego zgłoszenia. Również rozpoczęcie ozysku w ynalazków obow iązuje nie wcześniej jak w przeciągu trzech lat od dnia zgłoszenia się w danem państw ie związkowem. Nadto traci moc praw ną ogólny zakaz wewozu przedm iotów opatentow anych z jednego z państw zw iązkow ych do drugiego. ). Umowa między Niemcami, Austro-W ęgram i, W łochami i Szw ajcarya. Um owa, zaw arta m iędzy Niemcami, A ustro-w ęgram i, W łocham i i Szw ajcaryą, nadaje mieszkańcom wspom nianych państw praw o sta rania się o patenty w państw ach, do um owy należących, w przeciągu trzech miesięcy od dnia udzielenia najw cześniej zgłoszonego patentu w jednem z tych państw, przy jednoczesnem zachow aniu praw pierw szeństw a, liczonego od dnia owego pierw szego zgłoszenia. O zysk w ynalazku w jednem z tych państw czyni jego ozysk zbytecznym w państw ach pozostałych dla zachow ania w nich praw patentowych. Y I. Streszczenie praw patentowych Rosyi, Niemiec i Austryi. A. Iłosya.. W ynalazca i przedmiot patentu. a. P ra w o do u z y s k a n ia p a te n tu posiada tylko w ynalazca lub prawny właściciel wynalazku. W łaściciel taki, którym może też być k a żd a osoba prawna, powinien jednak przedstaw ić piśm ienne pozwolenie wynalazcy (p. 2 a. d). Zamieszkujący za granicą musi obrad zastępcę w osobie, osiadłej w obrębie Państw a. *b, Do o p a te n to w a n ia n a d a ją s ię w ynalazki i ulepszenia z dziedziny przem ysłu i techniki. Przedm iot patentu powinien być nowy, a mianowicie bądźto w całości, bądźto w pewnych częściach, bądżteż wreszcie nową kombinacyą znanych części. Prawo wyklucza od opatentow ania: naukowe odkrycia i teorye; przedmioty zagrażając publicznemu porządkowi i moralności; drobno zmiany przedmiotów znanych; wytwory chemiczno; przedmioty spożywcze; środki lecznicze; sposoby i przyrządy do wytwarzania środków leczniczych (natom iast sposoby i przyrządy do wyrobu wytworów chemicznych, oraz przedmiotów spożywczych mogą stanow ić przedm iot p aten tu ); przyrządy i środki do obrony kraju na lądzio i morzu (o ile jed n ak przydatne i dla osób pryw atnych, mogą być patentow ane, wszakże p aten t wydany nie ogranicza swobodnego korzystania z wy

33 Dodatek nalazku przez Państw o). P a te n t nie może być przyznany na w ynalazki, które przed złożeniem podania o patont były już ozyskiwano w Rosyi, lub też opisano w lite ra tu rze w Rosyi lub zagrauicą, w zględnie opatentow ane na imię osoby drugiej. W łaściciele zagranicznych patentów mogą jednak otrzymywać w Rosyi patent na ten sam wynalazek, o ile tem u pozatem nio przeszkadza w arunek co dopiero omówiony. c. P atenty dodatkow e. W łaściciol patentu udzielonego, wzgł. wynalazku przedstawionego do opatentowania, może się każdego czasu starać o patent dodatkowy na ulepszenia, lub dalsze sposoby wykonania pierwotnego wynalazku. P ate n t dodatkowy nie podlega opłatom rocznym, zam iast których płaci się jednorazow o rb. 20 zaraz po przyznaniu p aten tu ; koszty uzyskania patontu dodatkowego są natom iast takie same, ja k dla patentu głównego. d. P atenty uzupełniająco. Po upływ ie roku od dnia publikacyi o w ydaniu patontu, mogą i osoby postronno otrzymać p ate n t uzupełniający, na którego ozysk niezbędnem je s t jednakże zezwołeuie w łaściciela patentu głównego. W ydawanie i utrzym yw anie ich w mocy podlega przopisoin ogólnym. 2. Starania o patent. P r o ś b a o p rz y z n a n i p a t e n t u ł d o lą c z n ik i. a. Prośba. Prośba o udzielenie patentu na w ynalazek pow inna zaw ierać: miano wynalazku, pełne nazwisko, zawód, oraz m iejsce zam ieszkania podającego prośbę, spis załączników i wzmiankę o w niesieniu przepisanej prawem opłaty. Prośbę, napisaną w języku rosyjskim, należy skierować do K omitetu dla spraw technicznych we W ydziale przem ysłu M inistoryum H andlu i Przem ysłu i zaopatrzyć w 2 marki stem plow e po 75 kop., oraz w podpis w łaścieiola wynalazku, wzgl. jogo zastępcy. b. Opis wynalazku dzieli się na opis właściwy i na żądania patontow o (predm jet p riwilogji), t. j. podane w końcu opisu streszczenie w jednym, lub w kilku punktach togo, co ma podlegać ochronie. Przedm iot wynalazku trzoba opisać tak, aby rzeczoznawca mógł go wykonać, nio uciekając się do przypuszczeń i domysłów. W interesie samego wynalazcy leży przedstaw ić taki opis, a zw łaszcza takie żądania patentow e, któreby obejmowały nie tylko samą isto tę wynalazku, ale i w szelkie możliwe jego odmiany, a to w celu uniemożliwienia naśladownictwa. Opis, w języku rosyjkim, dołącza się w dwóch egzemplarzach, podpisanych przez starającego się o patent, wzgl. przez jego zastępcę; podlega on opłacie stem plow ej w wysokości kop. 75 za każdy a rk im jednego egzem plarza. c. Rysunek najeźy przedstaw ić również w dwóch egzem plarzach, z których jeden musi być na mocnym papierze rysunkowym, drugi zaś taki sam, albo na kalce płóciennej o wymiarach papieru, wzgl. kalki: 203 X 330, 406 X 330, albo 609 X 330 miu. W odstępie 25 mm od każdego brzegu papieru należy obwieść rysunek czarną lin ią i w takich też liniach czarnych wykonać cały rysunek. Do oznaczenia poszczególnych części można stosować litery alfabetu rosyjskiego, albo łacińskiego, w reszcie też cyfry arabskie. Figury oddzielne naloty ponumerować bieżąco. W obrębie obwódki nie w olno stawiać żadnych napisów, oprócz oznaczenia tigur literam i: Fig. <po rosyjsku). Rysunki muszą być podpisane przez starającego się o p atent, wzgl. przez jego zastępcę a ponad górną linią obwódki umieszcza się jako nadpis nazwisko właściciela wynalazku d. Pozwolenie wynalazcy. S tarający się o p atent, a nie będący sam w ynalazcą, powinien dołączyć w języku rosyjskim pozwolenie wynalazcy, poświadczone rojentalnic w kraju, zagranicą zaś przez konsula rosyjskiego. e. Upoważnienie, poświadczono rojontalnie w kraju, zagranicą zaś przez konsula rosyjskiego, należy dołączyć w razio korzystania z usług zastępcy. ^ f. Kopia p atentu zagranicznego. W razio istnienia w cześniejszych patentów zagranicznych, dotyczących tego samego wynalazku, należy dołączyć kopię tego z owych patentów, którego okres trw ania kończy się najwcześniej, a mianowicie kopię poświadczoną przez konsula rosyjskiego A gdy ów p ate n t zagraniczny wydano n a imię osoby trzeciej, trzeba dołączyć pozwolenie podobne, ja k powyżej pod d. g. O płata. K wit Kasy Państw owej na w niesione rb. 30, jo s t również nieodzownym dołącznikiem prośby. /?. P o s tę p o w a n ie w s p ra w a c h p a te n to w y c h. a. Św iadectw a ochronne. K om itet spraw dza przedow szystkiem. czy prośba \vraz z dołacznikam i czyni zadość przepisom pod w zględem formalnym, a jeżeli ta k je s t w istocie, to w ydaje on świadectwo ochronne, na mocy którego, nio tracąc praw a do uzyskania patentu, można podawać w ynalazek do publicznoj wiadomości, pokazywać Podręcznik techniczny. T. II. 6 2

34 9 7 8 Dodatek. i wykonywać go, przekazywać prawa, wynikające z podania patentowego, na osoby trzecio, wreszcie ostrzegać przed naśladownictwem, jednakże bez praw a otrzym ania wyroku sądowego na naśladowcę.. O wydaniu świadectwa ochronnego, zarówno ja k i o jogo unieważnieniu, w razie późniejszego odrzucenia prośby. K om itet podaje do publicznej wiadomości. b. Zm iana opisu. W przeciągu trzech miesięcy od dnia w niesienia podania m ożnauzupełniać i popraw iać opis, żądania patentow e i rysunki, n ie zm ieniając jed n ak przez to isto ty samego wynalazku. c. Badanie w ynalazku. N astępnie spraw dza Kom itet, czy w ynalazek je s t istotnie nowy i czy nadaje się do opatentowania, a nadto czy opis i rysunki są dostatecznie ja s ne i zrozumiałe. Zaznaczamy, że znaczną ilość próśb patentowych Komitet odrzuca je dynie w skutek niedostatecznie jasnego przedstaw ienia wynalazku. d. P rzyznanie patentu. Jeśli przedm iot podany do opatentow ania czyni zadość wymaganiom przez prawo przewidzianym, to K om itet przyznaje patent, zawiadamiając o tem starającego się, i wzywając go jednocześnie do oświadczenia (w przeciągu trzech miesięcy) swej zgody na żądania patentow e, ustalone przez Kom itet, oraz do przedstaw ienia kwitu Kasy Państw ow ej na wypłacone rubli 5 za -szy rok trw ania patentu. W razie niezgodzenia się na ustalone przez K om itet żądania patentow e, można podać zażalenie w term inie oznaczonym, również z załączeniem kw-itu na rb. 5, wpłacone n a rozstrzygnięcie zażalenia. Po w niesieniu opłaty rocznej starający się o p aten t otrzym uje dokum ent patentow y w raz z odbitka opisu i rysunku. Ó*wydaniu patentu ogłasza się urzędownie. e. Odmowa i zażalenie. Na otrzym aną odmowę przyznania patentu, którą K om itet pow inien uzasadnić, m ożna w przeciągu trzech m iesięcy od daty otrzym ania' odmowy wnieść zażalenie (w dwóch egzemplarzach) do połączonego Komitetu dla spraw- technicznych we W ydziale Przem ysłu M inisleryum H andlu i Przem ysłu: w zażaleniu należy się ograniczyć do odparcia zarzutów, postawionych w odmowie. Jeżeli odmowa nastąpi z powodu niejasnego opisu lub rysunku, to można przedstaw ić nowy opis lub dokładniejsze rysunki, nie zm ieniając jednakże przytem samej istoty w ynalazku. P rzy zażaleniu trzeba w nieść do Kasy Państw owej rb. 5. f. P rotest. Po w ydaniu świadectwa ochronnego przysługuje każdemu prawo wniesienia do K om itetu protestu przeciw w ydaniu patentu, n a zasadzie tego, żo w ynalazek był już znany, lub poprzednio ju ż stosowany. O niepraw ne przyw łaszczenie w ynalazku przez właściciela patentu w ytacza się spraw ę przed sąd, a do chw ili uprawomocnienia się. wyroku w ydanie p atentu pozostaje w zawieszeniu. 3. Prawa i obowiązki w łaściciela patentu. a. Znaczenie patentu. Przyznanie patentu nie je s t jeszcze dowodem ani nowości w ynalazku, ani te ż jego w artości ozyskow ej; a nie je st ono też dowodem, że posiadacz p ateutu je st istotnym wynalazcą, lub jego prawnym następcą. W danym razie o spraw ach takich wyrokuje sąd. W łaściciel patentu przez okres jego prawomocności ma w yłączne prawdo ozysku i sprzedaży zabezpieczonego w ynalazku. W szelkich naruszeń tego prawa może on dochodzić sądownie z chw ilą uzyskania patentu, przyczem może żądać odszkodow-ania i za czas od dnia ogłoszenia o wydaniu mu św iadectw a ochronnego. P ate n t można odstąpić osobom postronnym bądź to w całości, bądźteż na praw ach licen cji, w reszcie może on też przejść n a w łasność spadkobierców. O przepisaniu patentu na imię nowonabywcy trzeba zawiadomić K om itet w podaniu, poświadczonem w obrębie P aństw a reje n taln ie, a konsularnie zagranicą, oraz z załączeniem kw itu Kasy Państw owej na rb. 6, za ogłoszenie o uskutecznionem przepisaniu patentu. b. Czas trw ania patentu ustalono nu lat 5 od dnia wystawienia dokumentu patentow ego. Jeśli jed n ak istnieją w spółrzędne patenty zagraniczne, to trw anie patentu rosyjskiego kończy się jednocześnie z najrychlej upływ ającym patentem zagranicznym, uzyskanym przed wniesieniem prośby o p aten t rosyjski, przyczem jednakże w cześniejszo unieważnienie patentu zagranicznego nie unicestwia jednocześnie patentu rosyjskiego. P ate n t dodatkowy kończy się jednocześnie z patentem głównym. c. U trzym anie praw om ocności patentu zależy od dopełnienia dwóch warunków: ) Corocznie, z góry, najpóźniej w dzień w ystaw ienia patentu, należy wnosić do Kasy Państw owej opłaty roczne, zestawione w tablicy na str. 974 i 975, a kw ity otrzymane przesyłać K omitetowi z prośbą o poświadczenie w-płaty dokonanej. Po upływ ie term inu można jeszcze wnosić opłaty w- przeciągu trzech miesięcy, lecz z karą: za -szy miesiąc 0%, za 2-gi 2 5 %, 3-ci 5 0 %, Poddani rosyjscy, za przedstawieniem św iadectw a ubóstw a, mogą otrzym ać zwolnienie od opłat za pierwsze trzy lata.

35 Dodatek ) Przód upływom 5 lat ód dnia wystawienia patentu trzeba przedstawić Komitetowi urzędowe poświadczenie o tom, że w ynalazek ozyskuje się w obrębie P aństw a, a do podania należy dołączyć odbitkę opisu patentowego. Poświadczenie to w ystaw ia zazwyczaj starszy Inspektor fabryczny, w niektórych razach jednakże inno władzo, np. portowe, kolejowe, zarządy rolnictw a i t. p. Otrzym anie poświadczenia zabiora zazwyczaj wiolo czasu, zaleca się zatem rozpocząć starania o nie dość wcześnie; niedopełnienie bowiem powyższego wymagania unicestw ia patent. 4. Utrata patentu. P a te n t traci moc: ) po upływie term inu, na ja k i został w ydany; 2) w skutek nieuiszczenia opłat rocznych; 3) wskutek nioprzedłożonia na czas dowodu o ozysku wynalazku; 4) przez unieważnienie. Sprawę o uniew ażnienie patentu należy skierow ać na drogę sądową w przeciągu pierwszych dwóch la t od dnia szczegółowego ogłoszenia p a tontu. Skargę można, oprzeć albo na tom, żo pom ysł całego w ynalazkn lub toż pewnej jego części nie je s t w łasnością posiadacza patentu, albo toż na braku nowości w pomyśle, albo wweszcie na niedostatecznej jasności opisu patentow ego. Po upływ ie dwóch lat patent może być unieważniony jedynie na drodze procesu karnego, t. j. skargi o niepraw ne przyw łaszczenie. B. Niemcy.. Zgłaszający się o patent i przedmiot patentu. a. Praw o do uzyskania patentu przysługuje pierwszem u z pośród tych, którzy się zgłoszą o jego przyznanie, a czynić to mogą osoby zarówno fizyczne jak i prawmę. Osoba zam ieszkała zagranicą musi obrać sobie zastępcę osiadłego w obrębie Państw a. b. Do opatentow ania nadają się wynalazki i ulepszenia takie same. ja k powyżej opisano pod A.. b. dla Rosyi,' z tą jedynio różnicą, że można otrzymywać patenty i na sposoby lub przyrządy do w ytw arzania środków leczniczych, oraz że przyrządy i środki do obrony kraju nio podlegają ograniczeniom jak w Rosyi, wreszcie, że za znane, a więc nienowe, uznają się te pomysły, które są ujawnione w literaturze z ostatnich la t stu, albo jaw nie w Niemczech stosowane przed dniem zgłoszenia się o patent, ja k również opatontow ane w państw ie lub zagranicą. N aw et sami właściciole patentów zagranicznych nio mogą otrzymać p atentu niemieckiego n a tego rodzaju pomysły. c. P atenty dodatkowe: dokładnie ja k w Rosyi (por. powyżoj A.. c.), opłata jednak za nie je st niższa, bo tylko m arek 30, zam iast rb Starania o patent. a) Podanie o udzielenie patentu i dolączniki. a. Podanie o patent należy skierować (w języku niemieckim) pod adresem Cesarskiego U rzędu Patentow ego w Berlinie, w ymieniając nazwisko, zawód i m iejsce zamieszkania zgłaszającego się, miano wynalazku, oraz spis dołączników. b. Opis w języku niemieckim, niepodlegający opłacie stem plow ej, należy dołączyć w dwócli egzem plarzach, podpisanych przez starającego się o p atent, wzgl. przez jego zastępcę. Pozatem wypada się stosować do wskazówek podanych dla Rosyi pod A* 2. a) b> c. Rysunki dołącza się w, 2-ch egzemplarzach podpisanych, jeden n a kartonie, drugi na kalce płóciennej, o rozm iarach: 33 cm wj^sokości, dla kartonu 2 cm lub 42 cm szerokości, dla kalki płóciennej natom iast szerokości dowolnej. Na rysunku figury należy staw iać pionowo w kierunku wysokości. Rysunki kreślą się w ciemnych liniach czarnych, figury otrzym ują numery kolejne, a do oznaczania poszczególnych części można używać cyfr, lub małych liter łacińskich. Rysunek na kalce płóciennej może być wykonany i barw nie, w celu lepszego wyróżnienia poszczególnych części. d. Upoważnienie dla zastępcy nie potrzebuje poświadczenia podpisu, podlega je dnak opłacie stemplowej,50 M. e. O płata za zgłoszenie się o p atent: M arek 20.

36 9 8 0 Dodatek. f. Próbki i modele. Próbki trzeb a dołączać, gdy chodzi o sposoby lub przyrządy do wyrobu nowych wytworów chem icznych, a mianowicie w opieczętowanych buteleczkach o 3-ch cm średnicy i 8-miu cm wysokości. M odele przedstaw ia się tylko na żądanie. (i) Postępowanie w sprawach patentow ych. a. Badanie form alne. Jeżeli podanie pod względem formalnym nie odpowiada przepisom obowiązującym, to Urząd Patentow y zawiadam ia o tem starającego się o patent, wskazując na zauważone niedokładności, któro należy natenczas usunąć w term inie wskazanym. b. Badanie wynalazku. Następnie sprawdza znawca Urzędu Patentowego, czy w y nalazek nadaje się do opatentowania, a o w yniku tego sprawdzenia Urząd zawiadam ia starającego się o patent, wzywając go jednocześnie do dania odpowiedzi, o ile się sprawa odrazu nio załatw ia pomyślnie. N iekiedy takie spieranie się Urzędu patentowego 7, w ynalazcą, tak o nowość pom ysłu, ja k i o treść opisu, może się pow tarzać kilkakrotnie, a kończy się ono albo przyznaniem patentu, albo odmową. c. P rzyznanie patentu. Jeżeli Urząd Patentow y uzna w ynalazek za nadający się do opatentowania, to zarządza obwieszczenie o zgłoszeniu się, oraz w yłożenie opisu z ry sunkam i na widok publiczny przez dwa m iesiące, uprzedzając o tem starającego się o patent, i dając mu w ten sposób możność zażądania, aby ujaw nienie to odroczono na 3 do 6-iu m iesięcy. Z chw ilą ujaw nienia tego w ynalazku, jego w łaściciel może ju ż korzystać z praw, w ynikających z patentu. W przeciągu dwumiesięcznego okresu w yło żenia opisu z rysunkam i trzeba opłacić -szą taksę roczną, w wysokości marek 30, a po upływ ie tego okresu Urząd P atentow y bada ponownie całą sprawę, rozpatruje założone protesty osób trzecich i rozstrzyga sprawę o udzieleniu patentu. Z doręczeniem zaw iadomienia o postanowionem w ydaniu patentu, stają się ptatnem i i dalsze roczne opłaty., jeżeli od ch w ili podania o patent upłynęło więcej niż rok czasu, gdyż okres trw ania patentu liczy się od duia podania, a opłaty roczne płatne są z góry. N astępnio Urząd, w ystaw ia dokument patentow y, dołączając do niego odbitkę zatwierdzonego opisu i rysunków, oraz ogłasza urzędownie o udzieleniu patontu. d. Odmowa i zażalenie. Na odmowę patentu, w przeciągu -go m iesiąca od dnia je j doręczenia, można w nieść zażalenie do W ydziału zażaleń Urzędu Patentow ego z załą czeniem opłaty marek 20- G dy uzasadnienie zażalenia wym aga w ięcej czasu, należy w nieść samo zażalenie m ożliwie wcześnie, prosząc W yd ział o przyznanie późniejszego zroku (terminu) na przedstawienie tegoż uzasadnienia. W zażaleniu można zażądać, aby W yd ział w ezw ał do ustnych objaśnień, na wypadek gdyby bez nich W ydział nie m iał mieć zamiaru w ydania patentu, e. P rotest. W przeciągu dwumiesięcznego okresu w yłożenia opisu i rysunków w olne każdemu założyć protest przeciwko udzieleniu patentu. P rotest taki opierać się może albo na tem, że w ynalazek nie nadaje się do opatentowauia, albo też na zarzucie je g o przywłaszczenia. Z e zarzutem przywłaszczenia może jednak wystąpić tylko istotny w łaściciel w ynalazku, a je żeli jego protest odniesie skutek, to wolno mu w przeciągu m iesiąca od ó n ia doręczenia takiego postanowienia zażądać udzielenia patentu na swoje imię. Patent taki liczy się od dnia obwieszczenia o podaniu odrzuconem. Urząd Patentowy, po rozpatrzenia protestu, albo odrzuca go, albo też odmawia przyznania patentu, bądźto w całości, bądżteż częściowo. Na postanowienie to każda ze stron ma prawo, w przeciągu miesiąca od dnia jego doręczenia wnieść zażalenie za opłatą marek Prawa i obowiązki w łaściciela patentu. a. Znaczenie patentu ja k w K osyi (p. pow yżej A. 3. a.), lecz ccsyę na inną osobę należy poświadczyć rejentalnie w państw ie, a konsularnie zagranicą. b. Czas trw ania patentu ustalono na la t 5, licząc od dnia następnego po dniu, w niesienia podania o patent. c. Utrzymanie prawomocności patentu zależy od dopełnienia dwóch w arunków: ) Corocznie, z góry, najpóźniej w rocznicę w niesienia podania, należy uiszczać opłaty roczne, zestaw ione w tablicy na str. 974 i 975, jedynie z w yjątkiem opłaty za ro k pierw szy, k tóią trzeba w nieść w czasie w yłożenia opisu i rysunku, oraz opłat za te la ta następne, przez które przew lekała się sprawa przyznania patentu: opłaty te są bowiem płatne z dniem doręczenia zawiadomienia o przyznaniu patentu. 'Wszystkie opłaty roczne, za w yjątkiem -e j, można wnosić w przeciągu 6-u tygod ni od terminu w łaściw ego bez dopłaty, w przeciągu zaś następnych 6-u tygodni za dopłatą marek 0. Niezamożni w łaściciele patentów, przedstaw iający świadectwo ubóstw a, mogą uzyskać odroczenie opłat za -szy i 2-gi rok, aż do roku trzeciego.

37 Dodatek ) Przedm iot wynalazku należy wykonać w Państw ie w przeciągu trzech la t od dnia obwieszczonia o udzieloniu patentu. d. Ograniczenia praw, z patentu wynikających: ) Osoba, która przed dniem podania o paten t używ ała już w Niemczech wynalazku, wzgl. poczyniła ku tomu odpowiednio przysposobienia, może stosować wynalazek dla potrzeb w łasnego przedsiębiorstw a przemysłowego i nadal, a również prawa to mogą przejść na nowego właściciela tegoż przedsiębiorstw a. 2) Gdy zużytkow anie danego patentu wymaga łącznego stosowania wynalazków, ochronionych niowygasłymi patentam i wcześniejszymi, natenczas patent nowoprzyznauy nie narusza w niczero praw, wynikających z owych patentów wcześniejszych. 3) Kanclerz Rzeszy, w interesie arm ii, floty lub dobra publicznego, za odpowiedniom w ynagrodzeniem, może również ograniczyć prawa, wynikająco z patentu przyznanego. i. Utrata patentu. Patent traci moc: ) po upływie terminu, na jaki został wydany; 2) na mocy zrzeczenia się patentu w zawiadomieniu, wystosowanem do Urzędu P atentow ego; 3) wskutek niew niesienia na czas którejkolw iek z opłat rocznych; 4) przez unieważnienie lub odebranie patentu. Unieważnianiu podlega paten t na wynalazek przywłaszczony lub nienadający się do opatentow ania, odebraniu natom iast p atent, nieozyskiwany w granicach Państwa po upływie trzech lat od dnia ogłoszenia o udzioleniu patentu. Skargę o unieważnienie z powodu przyw łaszczenia m ożna wnosić przez cały czas trw ania patentu, z powodu zaś, żo w ynalazek nie nadaw ał się do opatentow ania, tylko w przeciągu la t 5-iu od dnia w ydania patentu. C. Austrya.. W ynalazca i przedmiot patentu. a. Praw o do uzyskania patentu posiada wynalazca lub praw ny właściclol wynalazku, a zgłaszać się o przyznanie patentu mogą osoby tak fizyczne jak i prawne. Pracownicy danego przedsiębiorswa są praw nie autoram i zrobionych w służbie wynalazków i mają prawo do wynagrodzenia. Zamieszkujący zagranicą powinni mieć zastępcę w osobie osiadłej w Państw ie. b. Do opatentow ania nadają się wynalazki nowo, a mogące znaleść zastosowanie w przemyśle. W yłączone są od opatentow ania: w ynalazki, sprzeciwiające się prawom lub dobrym obyczajom; szkodliwe dla zdrowia, lub mające na celu wprowadzenie ludzi w błąd: przedmioty państwowych monopolów, jako to : tytuń, sól kuchenna, proch strzelniczy i t. p.; artykuły spożywcze; środki lecznicze i deztnfekcyjne, oraz przetwory chemiczne. Jednakże na sposoby i przyrządy do wyrobu wspom nianych wytworów i środków. nie w ykluczając monopolowych, można uzyskiwać patenty. W reszcie nie nadają się do opatentowania wynalazki znane przoz publikacyę i druki, lub jaw nie w kraju używ ane przed dniom zgłoszenia się o p atent. c. P atenty dodatkowe. J a k w Rosyi. Taksa ostateczna koron 60. d. P atenty zależne są niejako patentam i dodatkowerai do patentu głównego, lecz mogą je uzyskiwać nietylko właściciele patentu głównogo, locz i osoby postronne, na zasadach ogólnych. Jednakże ozysk patentu zależnego pozostaje w zależności od zezw olenia w łaściciela patentu głównego, stąd i jego nazwa. 2. Starania o patent. a) P o d a n ie o u d z ie le n ie p a t e n tu i d o łą c z n ik i. a. Podanie, podobne jak w Niemczech, należy skierować do Ces. Król. Urzędu Patentow ego we W iedniu. b. Opis. J a k w Niemczech; opis podlega jednak opłacie stem plow ej, po 30 halerzy za każdy arkusz. c. Rysunki, ja k w Niemczech, naw et wymiary te same, lecz i dla kalki obowiązują wymiary rysunku kartonowego. W odstępie po 2 cm od każdego brzegu arkusza należy obwieść rysunki kreskam i czarnerai, tworzącemi obwódkę. d. Upoważnienie zastępcy nie potrzebuje poświadczenia podpisu. e. O płata 2a zgłoszenie się o patent koron 30.

38 9 8 2 Dodatek. f. Próbki i modele- Próbki trzeba dołączać, gdy cbodzi o sposoby wytwarzania barwników smołowcowycb, modele zaś, o ile tego wymaga zrozumienie w ynalazku, zbyt zaw ile się przedstawiającego w samym rysunku. 7) Postępowanie w sprawach patentowych. «p a. Badanie form alne, podobne ja k w Niemczech. b. Badanie wynalazku, podobno ja k w Niemczech. c. Przyznanie patentu, podobne ja k w Niemczech. Pierw szą opłatę, roczną, koron 40, należy w nieść w przeciągu 3 miesięcy od dnia obwieszczenia o zgłoszeniu się o patent. d. Odmowa i zażalenie- W razie odmowy patentu można wnieść zażalenie, podlegające opłacie koron 20, a to nie później niż w 30 dni od dnia doręczenia odmowy. e. Protest, postanowienie o nim i zażalenia, podobne ja k w Niemczech; koszty protestu i zażalenia ponosi jednak strona przegrywająca. Zażalenia, podlegające opłacie koron 20, nałoży w nieść w przeciągu dni 30 od otrzym ania postanow ienia. 3. Prawa i obowiązki w łaściciela patentu. a. Z naczenie patontu podobne ja k w Rosyi, lecz naw et o udzieleniu licencyi należy zawiadomić Urząd Patentowy. Cesyę należy poświadczyć w państwie przez rejenta, zagranicą zaś przez konsula austro-w ęgierskiego; nie podlega ona żadnym opłatom dodatkowym. b. Czas trw ania patentu ustalono na lat 5, licząc od dnia obwieszczenia o zgłoszeniu się. c. Utrzymanie praw om ocności patentu zależy od dopełnienia dwóch w arunków : ) Corocznie, najpóżnioj w rocznicę obwieszczenia o zgłoszeniu się, należy uiszczać opłaty roczne, zestawiono w tablicy na str. 974 i 975, bez dopłaty, a w razie uchybienia terminu, można, za dopłatą koron 0, niścić jeszcze w ciągu dalszych trzech miesięcy opłatę zaległą. Niezamożni, zam ieszkali w Państw ie, mogą uzyskać odroczenie opłat za pierwszo 2 lata. 2) Przedm iot wynalazku należy wykonać w P aństw ie, w przeciągu la t trzech od dnia obwieszczenia o udzieleniu patentu. d. Ograniczenia praw z patentu wynikających, podobne jak w Niemczech. 4. Utrata patentu. W arunki u traty patentu są podobue ja k w Niemczech. Skarga w pierwszej in stancyi nie podlega jednak opłacie, a wytoczyć ją można przez cały czas trw ania patentu. Apelacyę, podlegającą opłacie koron 50, należy wnieść do Sądu Patentowego we W iedniu, a to w przeciągu 30 dni od doręczenia wyroku pierwszej instancyi. Y II. Uzupełnienia..Już po wydrukowaniu pierw szej części rozdziału o patentach wydano w Anglii i Szw ajcaryi nowe prawa patentow e, wprowadzające zasady odmienne. Skutkiem tego ustęp 2. na str. 973, dotyczący Anglii, oraz wiersz trzeci od dołu w tablicy na str. 974 i 975, dotyczący rocznych opłat patentow ych w Wielkioj B rytanii, są już bez znaczenia, podobnie i ustęp 5. na 974 i 975, dotyczący Szwajcaryi, a poniżej podajemy dane te podług nowego praw a angielskiego, wzgl. szwajcarskiego. Anglia (W. Brytania). Patent trw a lat 4, można go jodnak w razach wyjątkowych sądownio przedłużyć na dalsze 7, w zględnie 4 lat. O płaty coroczne, podług poniższego zestawienia. O płatę za pierwsze 4 lata należy w nieść z góry. Można albo w yjednać nasam przód paten t tymczasowy, z term inom 6-cio miesięcznym i następnie dopioro starać się o p aten t ostateczny', albo też starać się odrazu o taki paten t ostateczny. W prowadzenie w ynalazku w użycie obowiązuje w ciągu pierwszych 4-ch la t i powinno trw ać nadal bez przerwy. Patenty dodatkowe wydają się. Nowość-wynalazku podlega spraw dzaniu, lecz tylko z uwzględnieniem patentów angielskich z ostatnich 50-ciu lat. Upoważnienia zastępcy poświadczać nie potrzeba: podpis dw ukrotny, całkow item im ieniem i nazwiskiem.

39 Dodatek Roczne opłaty patentow e w Anglii (W. Brytanii). Za pierw sze 4 lata 4, jednorazow o /. góry. Z a rok 5-ty do 8-go w łącznie, po 0 rocznie. Z a rok 9-ty i 0, po 5 rocznie. Za rok -ty do 4-go w łącznie, po 20 ro czn ie." W razie uchybienia zroku (term inuj można jeszcze w przeciągu w n ieść opłatę roczną za dopłatą e k m iesięcy S zw ajca rya. P a te n t trw a 5 la t. O płaty coroczne. W prow adzenie w użycie obowiązuje w przeciągu pierw szych trzech lat. P atenty tym czasowe zniesiono, w ydają się zatem tylko odrazu patenty ostateczne. P rzy staraniu się należy przedstaw ić bądźto dokładną fotografię wynalezionego przodmiotu, bądźteż sam przedm iot' P atenty dodatkowo w ydają się. Oprócz patentów' na przedm ioty tnożna też otrzym ać patenty na sposoby. Nowość w ynalazku podłoga sprawdzaniu. U rząd P atentow y może jednak ty l ko zw rócić uwagę w ynalazcy, żo przedstawiony przedm iot lub sposób nie je s t.nowy, odmówić zaś patentu z tego powodu nie ma prawa. Upoważnienia z aa tąp cy poświadczać nio potrzeba. O p ł a t y r o c z n e, podł. tab licy str. 974 i 975, bez zmiany. IV. OBJAŚNIENIA DOTYCZĄCE ENTROPII. (Do tom u I str. 32 i nast.). Stosując się do życzenia, w yrażonego w kilku krytykach pierwszego tom u Technika, przedstaw iam y poniżej dowód bardziej poglądow y na ścisłość określenia miary entropii, pom ieszczonego w tomie I str. 32 i nast., aczkolw iek jasn y i ścisły dow ód zaw ierają już w sobie wyw ody m atem atyczne, tam że na str. 33 podane. Z wyw odów tych wynika przedewszystkiem, że, m ówiąc w określeniach n aszy ch : dane ciało w danym, stanie, rozum ieć tylko mogliśmy jed n akow ą tem peraturę (i ciśnienie) we w szystkich częściach danego ciała, i to nietylko w stanie początkow ym i końcowym, lecz i w każdym poszczególnym chwilowym stanic przejściow ym. Chcąc to zastrzeżenie, w yrażające się w podanych w zorach m atem atycznych, uw ydatnić i w stownem określeniu m iary entropii, m ożnaby dla ścisłości, np. na str. 33 we w ierszu 8 od dołu, za w yrazam i dane ciało dodać w yraz objaśniający : w. całości, aby zapobiedz mylnemu zrozum ieniu owego określenia w tem znaczeniu, jakoby m ożna było poszczególne części danego ciała kolejno sprow adzać z jednego stanu do drugiego stanu przejściow ego, a wodę na ten cel zużytą stosow ać ponow nie do zm iany stanu innych części danego ciała. Podobne uzupełnienia w yrazem w całości m ożnaby również dodać i do pozostałych trzech określeń, t, j. n a str. 34 i 36. Określenie nasze zatrzym uje w zasadzie sw ą w ażność jednakże i w przypadku, gdy dane ciało w sw ym stanie początkow ym ma tem peraturę niejednolitą, a więc rozm aitą w poszczególnych sw ych częściach. Natenczas, stosując nasze określenie, należałoby' atoli owe ciało podzielić na pew ną ilość części dostatecznie małych, aby módz zaniedbać różnice temperatury', zachodzące w obrębie każdej takiej

40 9 8 4 Dodatek. części, poczem do każdej takiej części stosow ałyby się nasze określenia zupełnie ściśle. C h c ą c jednak otrzymać miarę entropii całego takiego ciała, należałoby zesumować najmniejsze ilości wody cieplikowo doskonałej, zapomocą których moglibyśmy owe poszczególne części danego ciała (lecz każdą z nich w całości) doprowadzić ze stanu początkowego do stanu końcowego, wzgl. do zera bezwzględnego. Uzupełniwszy tak pewne niedom ówienia podanych określeń m iary entropii, przystępujem y do w łaściw ego zadania, t. j. do możliwie poglądow ego dow odu praw dziw ości tych określeń: W yobraźm y sobie cylinder z tłokiem w nim przesuw nym, otulony w sposób, któryby bezwzględnie zapobiegał wym ianie ciepła między w nętrzem cylindra a otoczeniem; załóżm y nadto, że tak same ścianki cylindra ja k i tłok nie w chłaniają ciepła, ani też go z siebie nie w yłaniają. W nętrze cylindra niechaj będzie wypełnione czynnikiem pom ocniczym, w postaci gazu bezwzględnie doskonałego. We w nętrze cylindra w prow adzam y następnie naczynie o ściankach niepochlaniających ciepła i tak łatw o dla niego przenikalnych, że tem peratury między wnętrzem naczynia i wnętrzem cylindra m ogą w y rów nyw ać się prawie natychm iastowo. W naczynie w prow adzam y dane ciało w danym stanie, doprow adzając uprzednio tem peraturę czynnika (przez stosow ne przesunięcie tłoka, a więc przez sprężenie lub rozprężenie czynnika) do tej sam ej tem peratury i j, ja k ą posiada owo ciało. Mamy zatem stany początkow e ciała i czynnika, znam ionow ane ich tem peraturą początkow ą T,, jednakow ą we w szystkich cząstkach ciała i czynnika. R ozprężam y czynnik przez tak powolne w ysuw anie tłoka, ab} starczyło czasu na każdochwilow e w yrów nanie się tem peratury w calem w nętrzu cylindra, a więc tem peratury czynnika w cylindrze i całego ciała w naczyniu. Postępując w ten sposób dalej, dochodzim y wreszcie do pożądanego stanu końcowego, znam ionow anego tem peraturą końcow ą Tt w czynniku i w danem ciele. W obec założonej, bezwzględnej nieprzenikalności cieplikowej ścianek cylindra i w założeniu, iż one sam e ciepła ze siebie nie w yłaniają, mamy we w nętrzu cylindra przebieg ściśle adiabatyczny, to znaczy, że sum a ilości ciepła (, zaw artego w danem ciele, i ilości ciepła 5, zaw artego w czynniku, a więc ilość Q. -+- g podczas całego przebiegu, a więc w każdej chwili, była niezm ienna, czyli że w ciągu całego przebiegu było: Q + q = stałej. W praw dzie następow ała w ym iana ciepła m iędzy ciałem a czynnikiem, a więc zm ieniała się i w artość entropii S ciała, i w artość entropii s czynnika, sum a jednakże obydw óch tych entropii, t. j. 8-!-s, podczas całego przebiegu nie podlegała żadnym zmianom, czyli podczas całego przebiegu było:,s' -i- s stałej. Przebieg we w nętrzu cylindra jest przebiegiem ściśle odw racalnym : możemy bowiem tłok w suw ać powoli z powrotem i (przez p o wrotne sprężanie czynnika) przeprow adzić tak sam czynnik, ja k i cia

41 Dodatek. 9*85 ło, ze stanu końcowego, poprzez w szystkie kolejne stany pośrednie przebiegu pierw otnego, lecz w kolejności odw rotnej, do pierw otnej tem peratury i ',, a to bez w zględu na rodzaj początkow ego i końcow ego stanu skupienia ciała, gdyż pod tym względem żadnego założenia nie staw ialiśm y, nie jest ono bowiem potrzebne. M ożnaby conajw yżej zaznaczyć, że jeżeli stan początkow y ciała był stanem krytycznym, w którym następuje zm iana jego stanu skupienia, to dla oznaczenia pożądanego końca w suw u tłoka m iarodajną byłaby nie sam a tylko tem peratura T,, lecz i prężność, wzgl. ciśnienie, panujące we w nętrzu naczynia. Ponieważ przebieg był ściśle odw racalny, więc nie może podlegać w ątpliw ości, że j "podczas tego przebiegu istotnie w yraża zm ianę entropii ciała, a więc: T i Poniew aż zaś S -t- S = stałej, a więc: S i - - s, S% ~ t- 8%, przeto też: «S'a S sl s2, czyli: Z powyższego w ynika, że o ile się zm niejsza entropia ciała podczas przebiegu, o tyleż zw iększa się entropia czynnika. Gdybyśmy znali tę zm ianę entropii czynnika, m ogłaby ona niezaprzeczenie służyć nam za miarę zm iany entropii ciała. Poniew aż jednak zmiany entropii czynnika nie znam y, więc podług naszego określenia owe chłodzenie rozprężającym się czynnikiem gazow ym zastępujem y przez chłodzenie w odą cieplikowo doskonałą w ten sposób, aby dokładnie naśladow ać omówione poprzednio chłodzenie za pośrednictwem czynnika gazow ego. Skoro to uskutecznim y, natenczas przebieg zm iany stanu ciała w naczyniu zaw artego niczem nie będzie się różnił od przebiegu poprzedniego, czyli nie straci swej praw dziw ości wzór: Jeżeli zaś owe chłodzenie czynnikiem gazow ym chcemy naśladow ać, musimy dane ciało w naczyniu chłodzić w odą cieplikowo dosk o n ałą powoli, t. j. tak, aby, po dodaniu kropelki dx owej wody, ilość ciepła dq była zabierana z całego ciała, a więc aby jego tem p eratu ra m iała czas w yrów nania się we w szystkich jego częściach, a natenczas w zór pow yższy nie straci swej ważności.

42 9 8 6 Dodatek. Pozostaje jeszcze dopełnić drugiego w arunku, a mianowicie takiego, aby ilość wody cieplikowo doskonalej, zużyta na chłodzenie, m o g ła być istotnie m iarą zm ian y. eutropii, a ten drugi w arunek jest rów noznaczny z w arunkiem zużycia najm niejszej ilości tejże wody. Jeżeli bowiem dla dopełnienia pierw szego w arunku, t. j. dla zachow ania w ażności w zoru powyżej podanego, musieliśmy ową wodę doprow adzać w kropelkach o różniczkow ej wielkości dx, to, aby zużyć ja k najm niej owej wody, musimy każdą tak ą kropelką dx zabrać możliwie jak najwięcej ciepła, a.więc odprow adzić ją dopiero w tenczas, gdy się ona ju ż zagrzeje do możliwie najw yższej w danych w arunkach tem peratury, a więc do chwilowej tem peratury ciała. Dopełniając zaś tego w arunku zużycia najm niejszej ilości wody, dopełniamy jednocześnie i w arunku, aby ow a ilość wody była zarazem m iarą zm iany eutropii ciała, albowiem kropelka wody dx, zagrzew ając się z 0 do 7, w chłania w siebie ilość ciepła:" T li*, która m usi być rów na ilości ciepła d,q, zabranej z ciała. W arunek zużycia możliwie najm niejszej ilości wody cieplikowo doskonalej, na ochłodzenie danego ciała w całości, doprow adza nas zatem bezpośrednio do w zoru; Tdx- = <IQ, czyli x = f^ -=s*-sy czyli do w zoru, w ykazującego, że zużyta w tych w arunkach ilość x w ody cieplikowo doskonałej jest w istocie m iarą zmiany entropii danego ciała. W ywody pow yższe będą chyba dostatecznie poglądow ym dow o dem ogólnej praw dziw ości określenia m iary entropii, podanego w t ó rnie I-T echnika, poniew aż co do ciała zaw artego w naczyniu nie czyniliśm y żadnych założeń ani zastrzeżeń (oprócz, w praw dzie ogółem zm iennej, lecz w calem ciele naw skroś jednolitej tem peratury podczas całego przebiegu), tak że określenie nasze zatrzym uje sw ą moc naw et w tenczas, jeżeli do naczynia w prow adzim y nie jedno, ciało, lecz dow olną mieszaninę, dowolnej ilości ciał.