Sytuacja międzynarodowa w latach sobota, 29 maja :53

Transkrypt

1 Wiele wydarzeń europejskich w latach trzydziestych wskazywało, że system ustanowiony przez traktat wersalski wali się w gruzy. Po dojściu Hitlera do władzy stało się jasne, że pokój światowy jest zagrożony, a Liga Narodów nie będzie w stanie temu przeciwdziałać. Zresztą wystąpienie Niemiec i Japonii z tej organizacji w 1933 r. świadczyło o zamiarach obydwu państw dochodzenia wszelkich roszczeń na własną rękę, drogą wojny. Trzecim państwem, zdecydowanym bezkompromisowo realizować swoje plany imperialne, były Włochy. Mussolini stał się bardziej aktywny na arenie międzynarodowej po 1933 r., ponieważ obawiał się dominacji Niemiec hitlerowskich. Obaj dyktatorzy nie ukrywali swoich agresywnych planów i nikt nie starał się skutecznie powstrzymać ich ekspansji. Polityka Anglii i Francji w stosunku do Niemiec nie polegała na zapobieganiu wojnie, ale kierowaniu niemieckiej agresji na wschód, przeciwko Związkowi Sowieckiemu. Oba państwa nie przejmowały się tym, że po drodze padną inne ofiary. Wyrazem uznania dla władzy Hitlera w Niemczech było podpisanie paktu czterech w lipcu 1933 r. w Rzymie. Włochy, Niemcy, Francja i Wielka Brytania zobowiązały się do konsultacji we wszystkich sprawach polityki europejskiej. Po wycofaniu się Niemiec z Ligi Narodów pakt utracił znaczenie. Choć pakt był przymierzem efemerycznym i tak nietrwałym, jego podpisanie wzbudziło wielki niepokój mniejszych państw. Polska na przykład ostro zaprotestowała. W kolejnych latach następowała szybka remilitaryzacja Niemiec, czemu również państwa dawnej ententy nie sprzeciwiały się albo robiły to zupełnie nieskutecznie. W całej Europie, a nawet poza nią, trwał niebezpieczny proces odchodzenia od demokracji. W wielu państwach powstawały rządy dyktatorskie lub autorytarne, przyjmujące niektóre elementy faszyzmu lub nazizmu. Jeszcze w latach dwudziestych powstały takie rządy w Polsce (J. Piłsudski, 1926), w Portugalii (Manuel de 01iveira Gomes da Costa, 1926), na Litwie (Antanas Smetona, 1926), w Jugosławii (dyktatura króla Aleksandra, 1929). W latach trzydziestych powstały dyktatury w Estonii, na Łotwie, w Grecji, w Bułgarii, w Rumunii (dyktatura króla Karola II). Dyktatury wojskowe powstały również w niektórych państwach Ameryki Łacińskiej. Między Włochami i Niemcami dochodziło do rywalizacji o wpływy w tych samych rejonach Europy. Mussolini zamierzał rozciągnąć hegemonię Włoch na kraje bałkańskie, ale przede wszystkim na Austrię, gdzie kanclerzem był Engelbert Dolfuss, sympatyk faszyzmu włoskiego, ulegający wpływom duce. Było to nie do przyjęcia dla Hitlera, który przecież zamierzał połączyć wszystkich Niemców w jednym państwie. W 1934 r. naziści austriaccy, ściśle powiązani z Niemcami, zamordowali kanclerza Dolfussa. Odtąd wpływy nazistowskie w Austrii wzrastały, a nowy kanclerz - Kurt Schuschnigg - nie był w stanie im się przeciwstawić. Mussolini przeniósł swoje zainteresowania na inne rejony świata. Korzystając z tego, że uwaga polityków 1 / 5

2 europejskich zwrócona była na Niemcy, przygotował agresję na Abisynię. Miał w tym poparcie Włochów, bo przecież pragnęli oni "zmycia hańby klęski pod Aduą". W październiku 1935 r. doskonale uzbrojone armie włoskie uderzyły na Etiopię bronioną przez wojowników wyposażonych przede wszystkim w łuki i dzidy. Jedynie gwardia cesarska była wojskiem nowoczesnym, wyszkolonym przez instruktorów angielskich. Liga Narodów, na wniosek brytyjski, uchwaliła sankcje antywłoskie, ale prawie żadne państwo ich nie przestrzegało. Po ciężkich walkach Włosi zdobyli Addis Abebę w maju 1936 r. Cesarz Hajle Sellasje udał się na emigrację, a król Włoch Wiktor Emanuel III przyjął tytuł cesarza Etiopii, wyznaczając wicekróla do zarządzania zdobyczą. Mussolini, potępiony w Europie za agresję, zbliżył się do Hitlera. Hitlerowi sprzyjała wojna etiopska, bo właśnie w czasie jej trwania zajął Nadrenię, kiedy uwaga świata była zwrócona na wydarzenia w Afryce. W 1936 r. między dwoma dyktatorami zawarte zostało przymierze o nazwie "oś Berlin - Rzym". W tym samym roku powstało przymierze japońsko-niemieckie do walki z Międzynarodówką Komunistyczną - pakt antykominternowski. W 1937 r. Włochy wystąpiły z Ligi Narodów. Na Dalekim Wschodzie Japonia najpierw opanowała Mandżurię, a potem skierowała się przeciwko Chinom. Od 1932 r. władzę w Japonii sprawowała grupa oficerów (choć formalnie władza nadal należała do cesarza), którzy inspirowali ekspansywną politykę zagraniczną. Po utworzeniu na terenie Mandżurii całkowicie marionetkowego cesarstwa Mandżukuo Japończycy popierali w Chinach wszystkich swoich zwolenników, ułatwiając im zdobywanie stanowisk w administracji. Tymczasem w Chinach trwał konflikt między partią narodową Kuomintang, kierowaną przez Czang Kaj-szeka, a komunistami Mao. W 1937 r. Japonia zaatakowana Chiny bez formalnego wypowiedzenia wojny. Liga Narodów ograniczyła się do uchwalenia apelu o przywrócenie pokoju. Zresztą Europa miała własne, liczne problemy i właściwie Japończycy mieli pełną swobodę działania w Azji. Znaczna część Chin znalazła się pod władzą Japonii, choć nigdy nie ustała tam walka wyzwoleńcza, a dotychczasowi antagoniści, Czang Kaj-szek i Mao Tse-tung, połączyli się do walki ze wspólnym wrogiem. Wkrótce po przewrocie hitlerowskim w Niemczech III Międzynarodówka wezwała komunistów w państwach europejskich, aby nawiązywali współpracę z innymi partiami lewicy - socjalistami i ludowcami i tworzyli fronty ludowe. Do porozumienia ugrupowań lewicowych doszło we Francji i 2 / 5

3 w Hiszpanii. We Francji Front Ludowy zwyciężył w wyborach 1936 r. Na czele rządu stanął socjalista Leon Blum (do 1938 r.). W latach trzydziestych trwała wojna domowa w Hiszpanii ( ). Hiszpania nie brała udziału w pierwszej wojnie światowej, jednak jej sytuacja wynikająca z zacofania gospodarczego była nie lepsza od państw zrujnowanych wojną. Trwała tam walka między ugrupowaniami republikańskimi a monarchistycznymi. Partie centrowe i lewicowe żądały ustąpienia króla. Po wyborach do Kortezów połączonych z referendum na temat losów monarchii (1931) król Alfons XIII abdykował. Ogłoszono powstanie republiki. Walki wewnętrzne nie ustały jednak. Zdecydowanie republikański Front Ludowy był zwalczany przez skrajnie prawicową Falangę. W 1936 r. Front Ludowy wygrał wybory i utworzył centrolewicowy rząd. Przeciwko niemu wystąpiła prawica. Do bardzo groźnych zamieszek doszło w Madrycie po zabójstwie przywódcy partii monarchistycznej, Jose Calvo Sotela. Walki przeniosły się poza stolicę i przerodziły się w wojnę domową. Na czele sił antyrządowych stanął generał Francisco Franco. Europa ogłosiła neutralność. Poszczególne państwa wprowadzały zakaz wywozu broni do Hiszpanii i wyjazdu ochotników popierających jedną lub drugą stronę. Wszelkie zakazy pozostały wyłącznie na papierze, ponieważ zewsząd płynęła pomoc zarówno dla rządu republikańskiego, jak i dla rebeliantów. Wielką falą płynęli tak zwani ochotnicy z ZSRR, oczywiście do oddziałów Frontu Ludowego. Dla generała Franco nadeszła pomoc z Włoch. Mussolini określał swoje oddziały również jako ochotników. Niemcy natomiast wysłali generałowi nowocześnie uzbrojony Legion Condor. Powszechnie się uznaje, że Hitler potraktował Hiszpanię jako poligon doświadczalny dla swojej armii i najnowszego uzbrojenia. Indywidualnie ochotnicy przybywali do Hiszpanii prawie ze wszystkich państw europejskich i z Ameryki. Niemcy użyli w wojnie nowoczesnego lotnictwa bojowego. W 1937 r. ich bombowce zbombardowały miasto baskijskie Guernica, które zostało zniszczone w 71%. Zginęło tam ponad półtora tysiąca mieszkańców. 28 marca 1939 r. wojska generała Franco opanowały Madryt, co zakończyło wojnę domową. Generał objął władzę nad Hiszpanią, ustanawiając na wiele lat dyktaturę wojskową. Podczas gdy cała Europa śledziła dramatyczne wydarzenia w Hiszpanii, Hitler realizował swój program jednoczenia narodu niemieckiego. Hitlerowcy austriaccy hałaśliwie domagali się przyłączenia ich kraju do Rzeszy. Uległy kanclerz Schuschnigg powołał do rządu ministrów wskazanych przez Hitlera, a sam pokornie podał się do dymisji. Nowym kanclerzem został wysoki dygnitarz NSDAP Arthur Seyss-Inquart. 11 marca zwrócił się on do fuhrera z prośbą o 3 / 5

4 przysłanie wojsk niemieckich w celu zapewnienia spokoju. W dwa dni później Hitler, owacyjnie witany w Wiedniu, ogłosił włączenie ( Anschluss) Austrii do Rzeszy. Znów mocarstwa zachodnie nie zaprotestowały, prowadząc politykę zaspokajania żądań Hitlera. On zaś po każdym akcie agresji obiecywał Europie lata pokoju. Wkrótce Hitler wystąpił z żądaniami pod adresem Czechosłowacji, gdzie w Sudetach żyła mniejszość niemiecka. Na żądanie Niemiec doszło do zwołania konferencji międzynarodowej w Monachium w celu rozpatrzenia żądań hitlerowskich. Czechosłowacja ogłosiła mobilizację i oczekiwała na pomoc, przynajmniej dyplomatyczną. Tymczasem szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch w układzie monachijskim podpisanym pod koniec września 1938 r. zaakceptowali żądanie przyłączenia do Niemiec obszaru Sudetów zamieszkanego w większości przez Niemców. Delegacji czechosłowackiej w ogóle nie zaproszono na konferencję. 1 października wojska niemieckie wkroczyły na obszar sudecki. Czechosłowacja straciła jedną piątą terytorium z dobrze rozwiniętym przemysłem. Aneksja ta miała i tym razem ostatecznie zaspokoić Hitlera, rozpoczynając erę pokoju. O tym przekonywał również premier brytyjski Chamberlain. Upłynęło zaledwie kilka miesięcy, a doszło do ostatecznej likwidacji Czechosłowacji w marcu 1939 r. Najpierw hitlerowcy poparli separatystyczne dążenia nacjonalistów słowackich i pomogli im proklamować niezależność Słowacji z księdzem Józefem Tiso jako prezydentem. Następnie armia niemiecka wkroczyła do Czech, likwidując ostatecznie niepodległość okrojonego państwa. Powstał Protektorat Czech i Moraw - twór pod okupacją niemiecką. W procesie likwidacji Czechosłowacji Hitlerowi udało się podzielić odpowiedzialność między Polskę i Węgry. Te państwa również zaspokoiły swoje roszczenia terytorialne kosztem Czechosłowacji. Włochy usiłowały nadążać za Niemcami w podbojach i w kwietniu 1939 r. podbiły Albanię, włączając ją do Królestwa Włoch. W tym samym czasie, kiedy rozstrzygały się losy Czechosłowacji, wojska niemieckie wkroczyły na teren wolnej Kłajpedy. Hitler ogłosił ponowne zjednoczenie obszaru Kłajpedy z Rzeszą Niemiecką. Następnym kierunkiem agresji niemieckiej była Polska. Sprawa Gdańska i tzw. "korytarza" poruszana była od dawna przez dyplomację niemiecką, jeszcze w czasach Republiki Weimarskiej, ale dopiero wiosną 1939 r. przybrała formę żądań. Zagrożonej Polsce Wielka Brytania udzieliła jednostronnej gwarancji bezpieczeństwa (31 III 1939). W miesiąc później, przemawiając w Reichstagu, Hitler wypowiedział Polsce deklarację o niestosowaniu przemocy z 4 / 5

5 1934 r. Niemieckie żądania zostały oficjalnie odrzucone przez ministra Józefa Becka w przemówieniu sejmowym 5 maja 1939 r. Wobec groźby wybuchu wojny kraje zachodnie podjęły rozmowy z ZSRR. zmierzające do stworzenia koalicji antyhitlerowskiej. Stalin podjął rozmowy, ale stawiał warunki nie do przyjęcia. Domagał się uznania Finlandii i krajów bałtyckich za sowiecką strefę wpływów oraz prawa przemarszu Armii Czerwonej przez terytorium Polski w razie potrzeby niesienia pomocy któremuś z państw sojuszniczych. Rozmówcy zachodni nie wiedzieli, że Stalinowi nie zależało na żadnym porozumieniu, że od dawna kontaktował się on z Trzecią Rzeszą, a od kilku miesięcy trwały rozmowy dwustronne. Kiedy trwały jeszcze rozmowy delegacji francusko-brytyjskiej z Mołotowem w Moskwie, świat został zaskoczony wiadomością o podpisaniu porozumienia sowiecko-niemieckiego - paktu Ribbentrop-Mołotow 23 sierpnia 1939 r. Oficjalnie nazywał się on paktem o nieagresji, w rzeczywistości był paktem o podziale terytoriów w Europie Wschodniej i Południowo-Wschodniej oraz o strefach wpływów. Po uroczystym podpisaniu dokumentów Stalin wzniósł toast za zdrowie Hitlera. Źródło: M. Borucki, Historia powszechna do 2004 roku, Warszawa / 5