Doświadczenia z prac bez wyłączania napięcia w sieci PSE Operator S.A.

Transkrypt

1 Doświadczenia z prac bez wyłączania napięcia w sieci PSE Operator S.A. Jerzy Szastałło PSE Operator SA Krzysztof Mikołajczyk PSE Północ SA Streszczenie: Awarie w sieciach elektroenergetycznych wynikające głównie z anomalii pogodowych powodują poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjnych i technicznych zmierzających do jak najszybszego przywrócenia zasilania energią elektryczną odbiorców. W wielu krajach narażonych regularnie na żywioły natury stosuje się tymczasowe sposoby, metody i rozwiązania konstrukcyjne przywracające w jak najkrótszym czasie zasilanie przy zastosowaniu technik tymczasowych. Wykonywanie prac bez wyłączania napięcia i techniki tymczasowego zasilania może znaleźć szerokie zastosowanie przy realizacji procesów w zakresie eksploatacji i w ramach działań inwestycyjnych tam gdzie wyłączenia obiektów sieciowych są bardzo trudne, a wręcz niemożliwe, ze względu na ryzyko obniżenia niezawodności pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE). 1. Wstęp Dbałość właściciela majątku sieciowego o jego efektywne wykorzystanie zwraca uwagę na potrzeby przyjęcia takiego procesu eksploatacji, który będzie skutkować zapewnieniem dla odbiorców należytą ciągłością dostawy i dotrzymywaniem umownych parametrów technicznych-jakościowych energii elektrycznej. Realizacji tych celów można oczekiwać m.in. poprzez rozwój techniki eksploatacji sieci przesyłowej pod napięciem i zastosowaniu technik tymczasowego zasilania. Stan techniczny polskich sieci przesyłowych mimo istniejących i utrzymujących się w najbliższych latach ograniczeniach (patrz rys.1) wykazuje konieczność szczególnej dbałości o jego utrzymanie zwłaszcza, że dotychczasowy rozwój nie był oparty o zbyt silne przesłanki ekonomiczne, rynkowe. Problem handlu energią to w głównej mierze ze strony technicznej problem jej ciągłej dostawy, całodobowej, bez nawet dopuszczonych umowami przerw. Taki stan rzeczy budzi zaufanie u klientów szczególnie, że ich świadomość w zakresie procesu dostawy energii elektrycznej ciągle rośnie, i coraz częściej sięgają oni po prawa im przysługujące gdy towar jest dostarczany niezgodnie z umowami.

2 Rys.1 Ograniczenia przesyłowe w KSP (źródło [31]) Przerwy w dostawach energii elektrycznej występowały, występują i będą występować dopóki będzie istniała sieć elektroenergetyczna. Mimo, że zaprojektowana jest ona tak, aby wytrzymać obciążenia klimatyczne, linie elektroenergetyczne pozostają podatne na zagrożenia w przypadku nagłych zmian warunków pogodowych, których wartości przekraczają wartości krytyczne przyjęte podczas projektowania i budowy linii. Wartości, na które projektowana jest linia są kompromisem pomiędzy ekonomią a niezawodnością i opierają się na narodowych lub innych przepisach i normach. Awarie mogą wystąpić w wyniku: silnych nawałnic, sadzi, osunięć skalnych, lawin błotnych, erozji fundamentów, korozji słupów, wandalizmu lub sabotażu. Straty powstałe w wyniku długotrwałych wyłączeń ważnych linii przesyłowych mogą być znaczne. W zależności od rozmiaru i w rezultacie konsekwencji awarii linii przesyłowych, straty finansowe mogą wystąpić w elektrowniach, przedsiębiorstwach energetycznych i u odbiorców. Przykłady bezpośrednich strat przedsiębiorstw, dostawców energii to m.in.: 1) koszt przywrócenia zasilania, 2) wyższe straty sieciowe na innych liniach przesyłowych, 3) kary (bonifikaty) w wyniku niewywiązania się z umów dostaw energii do odbiorców,

3 4) koszt generacji wymuszonej. Ograniczenia zdolności przesyłowej mogą wynikać również z konieczności przebudowy lub rozbudowy istniejących linii. Prace te mogą spowodować tymczasową redukcję w dostawach energii. Planowane wyłączenia i ograniczenia w przesyle energii elektrycznej są największym problemem operatorów, wytwórców, dostawców i odbiorców energii. Warto im przeciwdziałać wprowadzając dobre regulacje prawne. W ich redagowaniu warto wykorzystać publikacje podkreślające wagę infrastruktur krytycznych, należytej staranności i odpowiedzialności operatorów sieciowych. 2. Charakterystyka czynności wykonywanych w ramach technologii PPN na urządzeniach sieci przesyłowej. Czynności wykonywane w ramach technologii PPN [IEV]:

4 1) praca z odległości - metoda pracy pod napięciem, przy której pracownik zachowuje wymaganą odległość od części czynnych oraz wykonuje pracę za pomocą drążków izolacyjnych (metoda ta znajduje zastosowanie w liniach wysokich napięć, zwłaszcza liniach 110 kv), 2) praca w kontakcie - metoda pracy pod napięciem, przy której pracownik jest zabezpieczony przed porażeniem prądem elektrycznym przez stosowanie rękawic izolacyjnych oraz innego sprzętu izolacyjnego i wykonuje prace w bezpośrednim kontakcie mechanicznym z częściami czynnymi (łatwość wykonywania prac, stosunkowo mało skomplikowana budowa narzędzi oraz materiałów izolacyjnych sprawiają, że metoda ta znajduje powszechne zastosowanie w instalacjach do 1 kv, a w przypadku sieci przesyłowej może dotyczyć zasadniczo niskonapięciowego zasilania oświetlenia przeszkodowego), 3) praca na potencjale - metoda pracy pod napięciem, przy której pracownik w wyniku odpowiedniego połączenia elektrycznego z częściami czynnymi i odizolowania od otaczających części o innym potencjale wykonuje swoją pracę w zetknięciu z częściami czynnymi, przy czym potencjał elektryczny jego ciała jest równy potencjałowi tych części, (warunek ten może być spełniony w liniach napowietrznych i stacjach najwyższych napięć, gdzie odległości pomiędzy przewodami różnych faz oraz pomiędzy częściami linii posiadającymi różne potencjały są wystarczająco duże. Odizolowanie osiąga się na różne sposoby najczęściej są to podnośniki z ramieniem izolacyjnym, drabiny i wieże, kładki i żurawiki izolacyjne; także do zapewnienia odstępów izolacyjnych stosuje się izolatory kompozytowe i liny izolacyjne), 4) czynności wykonywane w polu elektromagnetycznym, gdy - monterzy pracują w przestrzeni o natężeniu pola elektrycznego powyżej 1 kv/m, oraz o natężeniu pola magnetycznego powyżej 60 A/m oraz gdy znajdują się na słupie powyżej 1m wysokości, a rozkłady natężeń pól nie są dokładnie znane. Tablica 1. Możliwości realizacji prac bez wyłączania przesyłowych linii napowietrznych Metoda/obiekt Praca w pobliżu napięcia Przesyłowe linie napowietrzne 110 kv 220 kv 400 kv (750 kv)

5 Praca w silnym PEM Diagnostyka Prace pod napięciem w kontakcie, z odległości, + -* -* - - na potencjale, kombinowana, na potencjale nieustalonym, Prace pod napięciem mimo wyłączenia Tymczasowe techniki przesyłu bocznikowanie * z wyjątkiem możliwości usuwania obcych ciał specjalnymi tyczkami (drążkami) izolacyjnymi. Zadanie 4 Standard prowadzenia prac z zastosowaniem bezwyłączeniowych technik utrzymania na przesyłowych liniach napowietrznych 400, 220, 110 kv Tablica 2 Techniki eksploatacji pod napięciem na różnych typach urządzeń elektroenergetycznych sieci przesyłowej Metoda pracy w kontakcie Metoda pracy z odległości Bezwyłączeniowe techniki utrzymania Prace pod napięciem Metoda pracy na potencjale Robotyzacja Tymczasowe techniki przesyłowe Metoda bocznikowania Referat wygłoszony w trakcie drugiej edycji konferencji Metoda Aspekty nowej jakości eksploatacji sieci elektroenergetycznej Warszawa, przenośnych października 2011r. generatorów

6 3. Aktualny stan wykorzystywania technologii bezwyłączeniowych w sieci przesyłowej PSE Operator S.A. Prace w sieci przesyłowej PSE Operator S.A. poddane regułom zapewniającym zachowanie niezbędnych standardów obowiązujących przy ich wykonawstwie w technologiach bez wyłączania napięcia, w sposób zorganizowany, rozpoczęto realizować w 2007 roku. Dokumentem nadającym ramy organizacyjne oraz ustalającym zasady i procedury obowiązujące zleceniodawców jak i wykonawców prac w tych technologiach był wtedy Regulamin organizacji i wykonawstwa prac bez wyłączania napięcia w obiektach sieciowych eksploatowanych przez PSE Operator S.A.. Na początku możliwości wykonawcze były ograniczone do jednego wykonawcy operującego na rynku krajowym, który dysponował zaledwie 7 technologiami PPN. Wysiłki kierowane na rozwój bazy wykonawczej natrafiały na bariery wynikające z pełnego obciążenia zamówieniami, u wykonawców krajowych, na prace realizowane w technologiach tradycyjnych. Wynikający z tego brak zainteresowania do ponoszenia sporych nakładów na zakup nowych technologii, zakup specjalistycznego sprzętu i szkolenia pogłębiał jeszcze brak gwarancji na uzyskanie zleceń zapewniających zwrot powyższych nakładów. Wykonawców zagranicznych interesowały natomiast tylko bardzo duże zadania, które pozwalałyby na zwrot dodatkowych kosztów związanych z logistyką organizacji bazy wykonawczej na terenie Polski oraz adaptacją posiadanych technologii do konstrukcji stosowanych w sieci przesyłowej PSE Operator S.A. Mimo powyższych barier aktualny Katalog prac pod napięciem zawiera już 3 wykonawców posiadających razem ponad 50 technologii zweryfikowanych i zaakceptowanych do stosowania w polskiej sieci przesyłowej. Technologie te dotyczą: w 25 przypadkach wymiany izolacji liniowej, w 10 przypadkach prac związanych z osprzętem liniowym, w 6 przypadkach prac na przewodach roboczych linii a w 4 przypadkach przewodu odgromowego. Pozostałe technologie dotyczą malowania konstrukcji wsporczych i nietypowych prac na liniach przesyłowych. Powyższe możliwości technologiczne i wykonawcze pozwoliły na zrealizowanie w latach szeregu bardzo ważnych, dla utrzymania niezbędnego stanu technicznego sieci przesyłowej, prac. Ze względu na bardzo trudne lub niemożliwe do uzyskania wyłączenia na okres niezbędny do ich wykonania, technologie bezwyłączeniowe stanowiły tu praktycznie jedyne możliwe do przyjęcia

7 rozwiązanie problemu. Do najważniejszych prac wykonanych w technologii PPN w tym okresie należy zaliczyć: 1) masową wymianę uszkodzonej izolacji kołpakowej, szklanej na liniach 400 kv na sześciu całych ciągach liniowych w relacjach obejmujących ponad 588 km linii, 2) wymianę starej, awaryjnej izolacji długopniowej na liniach 220 kv o długości ponad 83 km (na skrzyżowaniach oraz najbardziej awaryjnych odcinkach linii), 3) wymianę linki odgromowej na OPGW w kilkunastu sekcjach linii 400 kv, 4) malowanie konstrukcji wsporczych linii 400 kv o długości ponad 512 km, 5) wykonanie przeglądów odgórnych (oględziny i usunięcie usterek) obejmujących ponad 257 km linii 400 kv. Przedsięwzięcia związane z nadaniem ram organizacyjnych pracom bez wyłączania napięcia, rozbudowa bazy wykonawczej i technologicznej a także samo wykonawstwo zrealizowanych w latach technologii PPN pozwoliły na zgromadzenie pewnego zasobu doświadczeń. Dotyczą one ogólnego podejścia do wykonawstwa prac w technologiach bezwyłączeniowych jak i problemów bardziej szczegółowych dotyczących samych technologii. Tak więc coraz wyraźniejsze zahamowanie rozwoju rynku prac bez wyłączania napięcia (brak nowych wykonawców i nowych technologii) wskazuje na konieczność dokonania zmian w podejściu do tego rynku. Powinno to dotyczyć: 1) przekazywania potencjalnym wykonawcom informacji o wieloletnich zamierzeniach związanych z koniecznością wykorzystywania technologii bezwyłączeniowych. Informacja taka winna, w miarę możliwości, wskazywać technologie, na których nam zależy oraz wyjaśniać zasady preferowania tych technologii w postępowaniu przetargowym. Takie podejście do sprawy znacznie ograniczy zakres niewiadomych przy podejmowaniu decyzji przez potencjalnych wykonawców, 2) preferowania wykonawstwa w technologiach bez wyłączania napięcia przy wyborze ofert. Konieczna jest tu zmiana zasad wyboru uwzględniająca indywidualne podejście do każdego zadania z uwzględnieniem możliwości wzrostu kosztów oraz wydłużenia całkowitego czasu jego realizacji przy jednoczesnym skróceniu czasu trwania wyłączeń. Musi to być powiązane z rezygnacją z dominującej pozycji kosztów realizacji danego zadania przy ocenie ofert. Taka regulacja stanowi wyraźną zachętę do zainteresowania się technologiami nie wymagającymi wyłączeń,

8 3) wyraźnego określenia, w dokumentacji przetargowej, ryzyka związanego z możliwością niedotrzymania terminów planowanych wyłączeń lub braku możliwości ich realizacji w określonych sytuacjach systemowych, 4) ciągłego poszukiwania nowych możliwości dotyczących rozszerzania rynku wykonawców oraz wzbogacania zasobów sprzętu specjalistycznego niezbędnego do wykonywania prac bez wyłączania z ruchu elementów sieci przesyłowej, 5) sprawdzania możliwości nowych zastosowań technologii bezwyłączeniowych do poprawy stanu technicznego sieci przesyłowej. Dobrym przykładem są tu doświadczenia PSE Północ S.A. związane z zastosowaniem technologii PPN do przeglądów odgórnych linii. Zaniechanie, stosowanych kiedyś, przeglądów linii napowietrznych (zabieg zagregowany łączący oględziny odgórne z usuwaniem wykrytych usterek) miało swoje uzasadnienie w narastających trudnościach związanych z uzyskaniem koniecznych wyłączeń linii z ruchu. Obecnie dysponujemy technikami pozwalającymi na wykonanie oględzin odgórnych bez wyłączania napięcia (technologie PPN) i bez odstawiania automatyki SPZ. Monter przemieszczając się po konstrukcji górnych partii słupa może z bezpośredniej odległości dostrzec (także utrwalić na zdjęciu) i ustalić stopień zagrożenia dla usterek praktycznie niewykrywalnych innymi metodami. Wymaga to oczywiście sporego doświadczenia zawodowego ale wszyscy monterzy dopuszczeni do wykonywania prac w technologiach bez wyłączania napięcia takimi kwalifikacjami dysponują. Daje to gwarancję, że wynikiem takich oględzin będzie pełna identyfikacja ewentualnych nieprawidłowości dotyczących wszystkich elementów związanych z górną partią słupa. Fot. 1 Trudno dostrzegalne uszkodzenie przewodu uziemiającego na połączeniu z zaprasowywanym zaciskiem uziemiającym. Widoczna nowa zawleczka na połączeniu uchwytu przelotowego z zawiesiem przewodu odgromowego. Usterki, których wykrywanie jest możliwe praktycznie tylko poprzez oględziny odgórne mają charakter uszkodzeń mechanicznych powstających głównie na skutek drgań oddziałujących w długim okresie czasu, przede wszystkim, na wszelkie połączenia w układzie izolacyjnym,

9 przewodach i konstrukcji słupa. Tak więc oględziny te jako uzupełnienie aktualnie stosowanej diagnostyki, mogą być przeprowadzane w cyklu wieloletnim. Możliwości jakie stwarzają opanowane już technologie PPN skłaniają do zmiany poglądu w kwestii zasadności wykonywania przeglądów linii NN. Zabieg taki winien łączyć oględziny odgórne z usuwaniem stwierdzonych w ich trakcie usterek uwzględniając także wyniki pozostałych zabiegów diagnostycznych. Same oględziny jak i likwidacja zdecydowanej większości usterek może już być wykonywana w technologiach bezwyłączeniowych. Eliminuje to praktycznie trudności związane z uzyskiwaniem wyłączeń umożliwiając przeprowadzanie okresowo pożądanych restytucji stanu technicznego linii. Pierwszy, pełen przegląd odgórny bez wyłączania napięcia został przeprowadzony na linii 400 kv Grudziądz Węgrowo Płock. Prace rozpoczęto w lipcu 2009 roku od oględzin odgórnych wszystkich stanowisk linii (306 słupów). Na podstawie wyników oględzin (także dokumentacji zdjęciowej) została podjęta decyzja o zakresie prac realizowanych w technologiach PPN. Przegląd został zakończony w czerwcu 2010r. Efektywność tych prac skłoniła prowadzących eksploatację do kontynuacji przyjętego sposobu działania. W listopadzie 2010r. rozpoczęto przegląd odgórny (328 stanowisk), w technologii PPN, linii 400 kv Gdańsk Błonia Olsztyn Mątki. Zadanie to zostało zakończone w czerwcu 2011r. Najważniejsze prace na tych liniach zrealizowanych w technologiach PPN przedstawiono w poniższej tabeli. Tablica 3 Najważniejsze prace na liniach zrealizowanych w technologiach PPN. Linie 400 kv Linia nr 1 Linia nr 2 Naprawa mostków przewodu odgromowego na słupach P Wymiana uszkodzonych izolatorów kołpakowych Uzupełnianie braków lub dokręcanie na słupach ON PS-16B PS-22A,PS-210W kątowników Śrub włazowych Kolorem czerwonym wyeksponowano zabiegi wymuszone usterkami w zdecydowanej większości, możliwymi do wykrycia jedynie przez oględziny odgórne. Dotyczy to np. niezbędnej wymiany lub naprawy (uzupełnianie nakrętek, podkładek oraz dokręcanie

10 poluzowanych połączeń) uchwytów śrubowo - kabłąkowych oraz zacisków uziemiających przewód odgromowy. Na obu liniach dotyczyło to 617 niezbędnych interwencji. Niezwykle trudnymi do wykrycia, w inny niż preferowany tu sposób, są także usterki wieszaków śrubowo kabłąkowych (15 przypadków na obu liniach) czy uchwytów przelotowych, wahliwych (3 przypadki na obu liniach) w zawieszeniu przewodu odgromowego. Kolorem żółtym zaznaczono prace, których potrzeba (szczególnie w przypadku izolacji kołpakowej szklanej) jest identyfikowalna przy okazji każdych oględzin (nie koniecznie odgórnych). Oględziny całego układu izolacyjnego (izolatory oraz różnego rodzaju wieszaki, łączniki, uchwyty oraz pierścienie i rożki ochronne) przeprowadzane z konstrukcji słupa dają jednak większą gwarancję na pełne zlokalizowanie usterek. Kolor zielony odpowiada pracom związanym z uzupełnianiem braków w konstrukcji słupa. Przeprowadzenie tych uzupełnień w technologii PPN, a szczególnie ułatwienie lokalizowania luźnych połączeń śrubowych w górnej partii słupa, to bardzo cenna zaleta tej technologii. O realizacji powyższych prac w technologiach PPN przesądziła analiza niżej przedstawionego modelu decyzyjnego. Tablica 4 Model decyzyjny prac prowadzonych w technologii PPN.

11 Prace na obu liniach zostały uznane jako konieczne do wykonania w trybie prac planowych. Decyzja o wykonaniu oględzin odgórnych bez wyłączania napięcia była oczywista, ze względu na koszty nie przekraczające całkowitych kosztów wykonania tych zabiegów w stanie beznapięciowym (przy uwzględnieniu skutków wyłączenia linii dla systemu oraz dodatkowych kosztów związanych z koniecznością zakładania przenośnych uziemiaczy w miejscu pracy). Ponadto stosowana tu technologia PPN nie narusza ruchowych warunków pracy linii (nie ma potrzeby odstawiania automatyki SPZ). Powoduje to, że (poza warunkami pogodowymi) praktycznie nie ma ograniczeń w ich realizacji. Można przyjąć, że dotyczy to wszystkich linii napowietrznych w polskiej sieci przesyłowej. Druga część przeglądu polegająca na likwidacji zakwalifikowanych do usunięcia usterek wymaga indywidualnego podejścia w zależności od konkretnego obiektu. Tak więc brak możliwości uzyskania wyłączeń dla realizacji zamierzonych prac na linii w relacji Grudziądz Płock skutkował uruchomieniem ścieżki decyzyjnej oznaczonej 1. W przypadku linii 400 kv Gdańsk Olsztyn uzyskanie wyłączeń było teoretycznie możliwe (ścieżka decyzyjna 2 ). Po oszacowaniu wszystkich elementów mających wpływ na wybór sposobu pracy (w tym skutków wyłączeń linii dla systemu elektroenergetycznego, braku pewności uzyskiwania wyłączeń w dogodnych terminach ze względu na uzależnienie możliwości tych wyłączeń od

12 pracy Elektrowni Ostrołęka, dodatkowych prac związanych z uziemianiem wielu miejsc pracy) okazało się, że koszty PPN i prac z wyłączeniem napięcia są tu porównywalne a dla niektórych zabiegów technologia bezwyłączeniowa jest ewidentnie tańsza (drobne naprawy w strefie napięciowej). Mając powyższe na uwadze celowym wydaje się przyjęcie następujących wniosków: 1) ze względu na skuteczność oględzin odgórnych oraz możliwości wdrożonych do stosowania w polskiej sieci przesyłowej technologii PPN wydaje się zasadnym wznowienie jako zabiegów planowych przeglądów odgórnych napowietrznych linii przesyłowych wykonywanych jako zabieg cykliczny, 2) przegląd odgórny jako zabieg zagregowany winien obejmować następujące etapy: a) oględziny odgórne wykonywane w technologii PPN, b) analizę wyników oględzin odgórnych oraz wykonywanych ostatnio pozostałych technik diagnostycznych - analiza ta powinna zakończyć się ustaleniem zakresu prac niezbędnych do wykonania w ramach przeglądu, c) realizację ustalonych prac z wykorzystaniem przedstawionego w tabeli 4 modelu decyzyjnego. 3) dla ułatwienia przeprowadzania analiz ekonomicznych niezbędnych dla wyboru właściwej ścieżki decyzyjnej należy opracować możliwie prostą metodykę ich stosowania, 4) cykliczne wykonywanie oględzin odgórnych w technologii PPN umożliwiłoby nawiązywanie umów wieloletnich (gwarancja pracy) z wybranymi wykonawcami oraz daje możliwość rozszerzenia grona wykonawców (niewielkie koszty wyposażenia monterów w kombinezony ochronne). 4. Doświadczenia związane ze stosowanymi technologiami. Rozwój bazy technologicznej wymusił opracowanie procedur dotyczących weryfikacji i akceptacji zgłaszanych do stosowania w sieci przesyłowej nowych technologii PPN. Uregulowania takie zostały zawarte w obowiązującej aktualnie Instrukcji prowadzenia prac bez wyłączania napięcia w obiektach sieciowych PSE Operator SA Instrukcja ta zastępuje obowiązujący dotychczas Regulamin organizacji i wykonawstwa prac bez wyłączania napięcia. Przyjęte procedury pozwoliły na weryfikację możliwości zastosowania istniejących rozwiązań technologicznych do wymiany izolacji linii 400 kv na słupach Z52 na nową, zgodną z obowiązującym katalogiem zamienników. Okazuje się, że wymiana istniejących łańcuchów przelotowych na izolatory L160C650/3100 lub na łańcuchy złożone z kołpaków szklanych U160BL (26 sztuk w rzędzie II strefa zabrudzeniowa) na dolnych i

13 środkowych ramionach słupa Z52 nie może być realizowana w stosowanej technologii PPN. Nie pozwala na to naruszenie minimalnej odległości zbliżenia przez montera, który dla zdjęcia naprężenia z wymienianego łańcucha przelotowego musi znaleźć się pod przewodami roboczymi fazy środkowej lub górnej w odległości mniejszej niż dopuszczalna. Problematyczne jest także zastosowanie, w omawianym przypadku, izolacji złożonej z kołpaków szklanych U160BL w I strefie zabrudzeniowej (21 kołpaków w rzędzie) oraz U160BS w II strefie zabrudzeniowej (26 kołpaków w rzędzie). O możliwości wykonania pracy w zaakceptowanej do stosowania technologii musi decydować tu indywidualne wyliczenie minimalnej odległości zbliżenia uwzględniającej warunki jej wykonania. Stosowane aktualnie technologia wymiany izolacji długopniowej w łańcuchach odciągowych bazuje na posiadanym sprzęcie. Stanowi on w zdecydowanie przeważającej części pozostałość zakupów poczynionych centralnie w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku od byłego NRD. Wyrażając uznanie dla autorów tej technologii trzeba jednak przyznać, że jest ona bardzo pracochłonna i tym samym droga. 5. Podsumowanie. W doświadczeniach krajowych wykorzystywano dotychczas wiedzę międzynarodową, a także ją wzbogacano. Pierwsze brygady w kraju były kształtowane i szkolone z udziałem psychologów, którzy stworzyli specjalną kartę obserwacji uwzględniającą specyficzne cechy osób pracujących w brygadach. Efektem tych prac było m.in. przyjęcie kryteriów typowania osób na stanowiska kierującego zespołem (brygadzisty). Pracodawcy, którzy skorzystali z tych badań ocenili je bardzo pozytywnie. Nieoczekiwanie, w naszym kraju, przezwyciężanie oporów wobec zmian w technice eksploatacji dotyczyło osób dozoru i kierownictwa. Rozpoczęto walkę między argumentami za ekonomią, a bezpieczeństwem pracy. W jakiejś mierze trwa ona do dziś. Zastosowanie w Polsce tymczasowych technik utrzymania zasilania energią elektryczną wymaga odpowiedniego umocowania prawnego. W obecnym stanie najlepszym rozwiązaniem wydaje się aktywne włączenie w nurt regulacji związany z wprowadzaniem Infrastruktur Krytycznych. Dobre rozwiązanie może uwzględniać zastosowanie tymczasowych technik nie tylko w stanach poawaryjnych, ale także tam, gdzie występuje obniżenie niezawodności i/lub podwyższone ryzyko ograniczenia dostawy energii elektrycznej. Adaptacja na polski rynek zagranicznych tymczasowych rozwiązań nie powinna nastręczyć większych trudności technicznych, ale będzie wyzwaniem dla firm zajmujących się budową, przebudową, remontami i modernizacjami infrastruktury krytycznej. Potrzebne jest także pogłębiona znajomość monitorowania anomalii pogodowych, czasu ich trwania i

14 okresowości występowania, obszaru zagrożeń, co pozwoli na skuteczne wykorzystanie doświadczeń zagranicznych. Prowadzenie działalności w zakresie techniki prac pod napięciem dla potrzeb OSP w celu eliminowania wyłączeń sieci przesyłowej i poprawy jakości dostarczania energii elektrycznej jest przejawem dostrzegania nowych szans we wprowadzaniu nowoczesnych metod utrzymania sieci oraz działania w wieloletniej perspektywie w zakresie zaspokajania potrzeb klientów. Istnieje przeświadczenie poparte sygnałami rynkowymi, że przyjęcie i pokazanie rynku prac w sieci przesyłowej, liczenie się z obiektywnymi uwarunkowaniami rozwoju techniki prac pod napięciem oraz konieczność przyjęcia indywidualnych, jednostkowych kalkulacji ekonomicznych będzie prawidłowym impulsem podjęcia decyzji wyboru drogi zmian w eksploatacji sieci. Istotny jest dotychczasowy dorobek i zebrane doświadczenie z PPN, które jest niestety zapewnione tylko przez kilka podmiotów świadczących usługi PPN w sieci przesyłowej. # LITERATURA [1] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590) [2] Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej (projekt ) [3] Klimpel A., Lubicki W.: Infrastruktury krytyczne w elektroenergetyce, ŚWE 2009, nr 5, s [4] Bartodziej G., Tomaszewski M. (pod redakcją): Problemy rozległych awarii sieci elektroenergetycznych, Nowa Energia, Racibórz 2010 [5] Muras Z., Swora M.: Prawne aspekty nadzoru regulacyjnego nad jakością sieci elektroenergetycznej. Rynek Energii 2009, nr 6 [6] Dołęga W.: Odpowiedzialność ekonomiczna Operatorów Systemu Przesyłowego i Systemów Dystrybucyjnych za bezpieczeństwa dostaw energii. Rynek Energii 2009, nr 6 [7] Dudek B., Daszczyszak M.: Ocena ryzyka zawodowego przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych pod napięciem. Energetyka 2008, nr 8, s [8] Folder reklamowy Emergency Restoration Systems, Lindsey Series IEEE 1070 ERS [9] Folder reklamowy Creator of the Modular Tower, SBB [10] Folder reklamowy Energy Restoration System, KEMA

15 [11] Dudek B., Frymer K.: Wymiana przewodów odgromowych na liniach przesyłowych pod napięciem na przewody typu OPGW. Konferencja EUI 2007, Przegląd Elektrotechniczny 2007, nr 3, s [12] Reichmeider P., Jacobson S., Tuttle J., O Connell D., Devine C., Barthold L. (USA): Experience with New Methods For Live-Line Conductor Replacement, ref. B2-106, CIGRE 2008 [13] Schweiner R. J., Twomey K. E., Lindsey K. E.: Transmission Line Emergency Restoration Philosophy at Los Angeles Department of Water and Power; Session Paper , Paris 2002 [14] Broszura Techniczna CIGRE nr 353 Guidelines for increased utilization of existing overhead transmission lines, August 2008 oraz biuletyn CIGRE nr 239 s [15] 345 kv Line Rebuild, Transmission & Distribution, September 2003 [16] Kapuściński J., Zabielski M.: Zarządzania w energetyce a katastroficzne zjawiska geofizyczne; Biuletyn PTPiREE Energia elektryczna nr 12, 2009 s [17] Rakowska A., Grzybowski A., Stiller J.: Czy grożą nam awarie systemowe wywołane zjawiskami klimatycznymi? Energetyka nr 7, 2009 s [18] Kuczkowska I.: Raport: Awarie w sieci przesyłowej, Biuletyn PSE Operator nr 4, 2010 [19] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (Dz.U. nr 83 poz.541) [20] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej (Dz.U. nr 83 poz.542) [21] Mikołajczyk K., Gramowski J., Szczepański T.: Wykorzystanie techniki PPN do poprawy diagnostyki stanu technicznego napowietrznych linii przesyłowych. [22] Utrzymanie ciągłości zasilania energią elektryczną odbiorców za pomocą rozwiązań tymczasowych. X Konferencja Prace pod napięciem w sieciach nn, SN i WN w Polsce i na świecie, Łódź, czerwca 2010, Jerzy Szastałło, Robert Dzięciołowski, Andrzej Dobroczek, Bogumił Dudek. [23] Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Operatora Sieci Przesyłowej. [24] Instrukcja ogólna organizacji prac pod napięciem na urządzeniach elektroenergetycznych sieci przesyłowej (w opracowaniu). [25] Instrukcja organizacji bezpiecznej pracy w PSE Operator, marzec 2001 [26] PN-E Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym od 1 kv.

16 [27] PN-EN Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemiennego powyżej 45 kv. [28] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U.nr 129, poz [29] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych. [30] Instrukcja organizacji i wykonywania prac eksploatacyjnych na liniach i stacjach, PSE Operator S.A., Warszawa, listopad 2005 [31] Kądzielawa A.: Uwarunkowania rynkowe bezpieczeństwa elektroenergetycznego, Elektroenergetyka nr 1, 2005 [32] Zadanie 4 Standard prowadzenia prac z zastosowaniem bezwyłączeniowych technik utrzymania na przesyłowych liniach napowietrznych 400, 220, 110 kv, Warszawa/Katowice wrzesień 2009.