Opracowanie: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER

Transkrypt

1

2 Opracowanie: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych DELTA PARTNER Pokrówka, 2017

3 Spis treści Wprowadzenie Podstawa prawna i metodyka opracowania Uwarunkowania prawne Metodyka opracowania LPR Opis powiązań programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Spójność dokumentu w skali makro Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi miasta Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Portret terytorialny Gminy Chełm Metodyka wyznaczania obszaru zdegradowanego Wyróżnione jednostki statystyczne Dobór kryteriów delimitacji obszaru zdegradowanego Analiza czynników rozwojowych Sfera społeczna Sfera techniczna Sfera funkcjonalna - przestrzenna Sfera środowiskowa Syntetyczny wskaźnik poziomu degradacji Obszar zdegradowany w świetle sondażowego badania opinii Wyznaczenie obszaru zdegradowanego Wyznaczenie obszaru rewitalizacji Analiza pogłębiona obszaru rewitalizacji Podobszar rewitalizacji jednostka 2 (Okszów, Okszów-Kolonia) Charakterystyka i zasięg terytorialny podobszaru jednostka Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera techniczna Sfera funkcjonalno-przestrzenna Sfera środowiskowa Potencjały podobszaru rewitalizacji jednostka Podobszar rewitalizacji jednostka 3 (Wólka Czułczycka, Zarzecze) Charakterystyka i zasięg terytorialny podobszaru jednostka Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera techniczna Sfera funkcjonalno-przestrzenna Sfera środowiskowa Potencjały podobszaru rewitalizacji jednostka Podobszar rewitalizacji jednostka 10 (Pokrówka, Pokrówka-Bazylany, Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie Kolonia) Charakterystyka i zasięg terytorialny podobszaru jednostka Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera techniczna Strona 3

4 4.3.5 Sfera funkcjonalno-przestrzenna Sfera środowiskowa Potencjały podobszaru rewitalizacji jednostka Stan kryzysowy na obszarze rewitalizacji Analiza SWOT obszaru rewitalizacji Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji Cele rewitalizacji oraz kierunki działań Przedsięwzięcia rewitalizacyjne Projekty podstawowe Jednostka Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt Jednostka Projekt Projekt Jednostka Projekt Projekt Projekt Projekt Projekt Charakterystyka pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych Mechanizmy zapewnienia zintegrowania oraz komplementarności Komplementarność przestrzenna Komplementarność problemowa Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Komplementarność międzyokresowa Komplementarność źródeł finansowania Podsumowane komplementarności Indykatywne ramy finansowe Ramy finansowe Potencjalne źródła finansowania projektów rewitalizacyjnych Partycypacja społeczna Uspołecznienie opracowania LPR Uspołecznienie wdrażania LPR System realizacji Opis struktury zarządzania System monitoringu i ewaluacji LPR System monitoringu Ewaluacja Wskaźniki realizacji Strona 4

5 Spis grafik, tabel i wykresów Strona 5

6 Wprowadzenie Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Chełm na lata jest podstawowym dokumentem dotyczącym gminnej polityki w zakresie rewitalizacji obszaru, który został uznany w toku delimitacji za zdegradowany. Zawartość merytoryczna niniejszego dokumentu uwzględnia w pełni Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata , zatwierdzone przez Ministra Rozwoju w dniu 2 sierpnia 2016 r., a także zapisy opracowania Zasady programowania, wdrażania i wsparcia rewitalizacji w województwie lubelskim (Departament Wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Departament Zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym, Lublin, grudzień 2015r.). LPR to wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej, środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego. Zgodnie z powyżej przytoczonymi dokumentami, rewitalizacja rozumiana jest jako kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na określonym obszarze proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez samorząd terytorialny w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju. Jednocześnie działania rewitalizacyjne, w tym związane z rewitalizacją przestrzenną, będą podporządkowane celom społecznym związanym z redukcją zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego. Celem rewitalizacji jest poprawa warunków przestrzennych, ekonomicznych oraz społecznych dla mieszkańców, podnoszących jakość życia, co jest również głównym celem polityki władz gminy. Poza aplikowaniem o środki pomocowe zostaną również rozważone inne możliwości finansowania przedsięwzięć zmierzających do rewitalizacji zagrożonego obszaru gminy Chełm. Niniejszy dokument powstał dzięki ogromnemu zaangażowaniu pracowników Urzędu Gminy w Chełmie oraz przy aktywnym uczestnictwie przedstawicieli społeczności lokalnej (mieszkańców, przedsiębiorców, pracowników samorządowych oraz osób działających w sektorze organizacji pozarządowych). Tym samym opracowanie ma charakter ściśle oddolny, realizując wyartykułowany interes publiczny i społeczny. Dokument uwzględnia z jednej strony formalne i prawne wymagania co do wielostopniowego procesu rewitalizacji, z drugiej uwzględnia kompletny zakres zadań (projektów), które przyczynią się do pełnej rewitalizacji obszaru zdegradowanego. Zasięg oddziaływania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Chełm obejmuje jeden obszar zdegradowany, składający się z trzech podobszarów. Jednocześnie obszar zdegradowany został w całości uznany za obszar rewitalizacji. W kontekście nowego podejścia do zagadnienia rewitalizacji w ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej , władze gminy zdecydowały o opracowaniu Strona 6

7 przedmiotowego dokumentu, który określa zakres i kierunki rewitalizacji w gminie. Podstawowym celem sporządzenia Programu Rewitalizacji jest określenie obszaru zdegradowanego, przeznaczonego do rewitalizacji na terenie Gminy Chełm oraz wskazanie przedsięwzięć mających na celu rozwiązania zidentyfikowanych problemów i zjawisk kryzysowych. Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Chełm na lata jest podstawą do ubiegania się o środki z funduszy Unii Europejskiej na projekty w nim zapisane. Z tego względu prace nad wiązkami projektowymi w ramach rewitalizacji traktowane były priorytetowo, a wytypowane projekty są kluczowe z punktu widzenia powodzenia planowanego procesu rewitalizacji. Strona 7

8 1. Podstawa prawna i metodyka opracowania 1.1 Uwarunkowania prawne Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Chełm na lata został opracowany i dostosowany do stawianych wymogów formalno-prawnych. W związku z nowym podejściem do rewitalizacji w ramach perspektywy finansowej UE na lata , korzystając z Art Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, samorząd Gminy Chełm skorzystał z zapisu wskazującego, że do dnia 31 grudnia 2023 r. dopuszcza się realizację przedsięwzięć wynikających z programu zawierającego działania służące wyprowadzeniu obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego, przyjmowanego uchwałą rady gminy, bez uchwalania gminnego programu rewitalizacji. W takim przypadku wyznaczenie w drodze uchwały obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, Strefy, a także uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji nie jest dopuszczalne. W związku z przedstawionymi uwarunkowaniami prawnymi przedmiotowy dokument został opracowany na podstawie: Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U poz. 446); Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata z 2 sierpnia 2016 r. wydanych przez Ministra Rozwoju; Zasad programowania, wdrażania i wsparcia rewitalizacji w województwie lubelskim, wydanych przez Departament Wdrażania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Departament Zarządzania Regionalnym Programem Operacyjnym w grudniu Podsumowując powyższe uwagi podstawą formalno-prawną, obok Wytycznych jest ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późniejszymi zmianami), a zwłaszcza jej art. 18 ust. 2 pkt 6, który określa tytuł do uchwalania programów rewitalizacji. Ustawa o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku, która określa rewitalizację jako zadanie własne gminy, może także stanowić podstawę prawną. Merytoryczne wymogi tej ustawy są zasadniczo zbieżne z Wytycznymi, przy czym wprowadza ona nowe narzędzia programowania i wdrażania rewitalizacji i ustanawia dodatkowe wymogi proceduralne. Do czasu wejścia w życie ustawy, czyli do 2023 roku, gminy mogą stosować rozwiązania prawne określone w Wytycznych lub w ustawie o rewitalizacji, w zależności od własnych potrzeb i możliwości. Program rewitalizacji to dokument inicjowany i uchwalony przez radę gminy, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.), wieloletni program działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu Strona 8

9 kryzysowego oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju, stanowiący narzędzie planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. 1.2 Metodyka opracowania LPR Pierwszym krokiem w zakresie diagnozy było podzielenie terenu gminy na mniejsze jednostki porównawcze, według jasnego kryterium spójności funkcjonalno-przestrzennej, następnie dokonano wyboru kryteriów wskaźników, na podstawie których przeprowadzono badania. Następnie opracowano szczegółową analizę wskaźnikową w zakresie problemów społecznych oraz pozostałych sfer w wyodrębnionych jednostkach porównawczych. Drugim działaniem było przeprowadzenie delimitacji obszaru zdegradowanego i poddanie go konsultacjom społecznym poprzez realizację badania ankietowego (kwestionariusz dystrybuowano zarówno w wersji papierowej, jak również elektronicznej szczegółowe informacje oraz analiza pozyskanych w ten sposób danych znajduje się w rozdziale 3.5 Obszar zdegradowany w świetle sondażowego badania opinii). Trzecim krokiem było przeprowadzenie spotkań warsztatowych z interesariuszami w celu prezentacji wyników badań ankietowych oraz ostatecznego ustalenia zasięgu terytorialnego obszaru zdegradowanego przewidzianego do rewitalizacji. Ponadto na etapie konsultowania kształtu obszaru przeprowadzono wizję lokalną w formie spaceru studyjnego. Czwartym krokiem w ramach diagnozy było przeprowadzenie analizy pogłębionej wyznaczonego obszaru rewitalizacji, podczas którego prowadzono badania społeczne oraz pogłębione studia urbanistyczne. Na potrzeby szczegółowej dziedzinowej diagnozy wybranego obszaru wsparcia pozyskano wyselekcjonowane dane, dotyczące wyznaczonego obszaru, m.in. z Powiatowego Urzędu Pracy, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Policji i Urzędu Gminy oraz jego jednostek. Analiza obszaru została przeprowadzona z podziałem na sferę społeczną, gospodarczą, techniczną, środowiskową oraz funkcjonalno-przestrzenną. Ostatnim z fundamentalnych działań było przeprowadzenie otwartego naboru projektów rewitalizacyjnych, który umożliwił wypełnienie treściowe programu w kooperacji z interesariuszami rewitalizacji w gminie. Strona 9

10 2. Opis powiązań programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy 2.1 Spójność dokumentu w skali makro Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Chełm na lata jest wyrazem potrzeb społeczności lokalnej i samorządu lokalnego. Przedmiotowe opracowanie zostało poddane analizie oraz kompleksowej weryfikacji w zestawieniu z kluczowymi dokumentami strategicznymi i operacyjnymi o wymiarze regionalnym oraz lokalnym. Zakres analizy celowo ograniczono do poziomu regionalnego. Proces rewitalizacji, co do zasady ma wymiar lokalny. Powinien on kreować rozwój na poziomie poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego i następnie pośrednio realizować cele i założenia programów na poziomie regionu. Niniejsze opracowanie jest w pełni zgodne z założeniami, priorytetami oraz celami artykułowanymi w poniżej zestawionych dokumentach. W ramach analizy Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata (z perspektywą do 2030 r.) stwierdza się zgodność w następujących celach: Cel strategiczny 1: Wzmocnienie urbanizacji regionu 1.2. Wspieranie ponadlokalnych funkcji miast (np. naukowych, akademickich, kulturalnych, turystycznych), które przyczyniają się do dynamizacji rozwoju miast i otaczających je obszarów. Uzasadnienie: Planowane działania rewitalizacyjne mają przyczynić się do integracji i wsparcia obszarów miejskich, wzmocnienia pozycji gospodarczej oraz współpracy placówek badawczych, rozwojowych i kulturalnych. Cel strategiczny 3: Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu 3.2. Wspieranie kierunków kształcenia na poziomie wyższym szczególnie istotnych dla przyszłego rynku pracy regionu oraz mających unikatowe znaczenie w skali ponadregionalnej Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. Uzasadnienie: Planowane działania rewitalizacyjne mają przyczynić się do wsparcia kształcenia na poziomie wyższym, wzmocnienia relacji i współpracy placówek oświatowych ze środowiskiem pracy oraz wzrostu zatrudnienia. W ramach rewitalizacji planowane są także działania, które wpłyną na poprawę warunków gospodarczych na wybranych obszarach i szerzej całego miasta. Cel strategiczny 4: Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu Strona 10

11 4.2. Wspieranie włączenia społecznego Wzmocnienie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi i współpracy wewnątrzregionalnej Racjonalne i efektywne wykorzystanie zasobów dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. Uzasadnienie: Przedsięwzięcia zaplanowane w ramach LPR zakładają poprawę standardu świadczenia oraz dostępności podstawowych usług publicznych w zakresie lokalnej infrastruktury społecznej, o charakterze: edukacyjnym, kulturalnym, rekreacyjnym i sportowym, zdrowotnym. Spójność dokumentu z Aktualizacją Strategii Rozwoju Powiatu Chełmskiego na lata z perspektywą do roku 2020 wyraża się w następujących elementach: Cele nadrzędne (Priorytety): Priorytet 1: Zrównoważone wykorzystanie istniejących zasobów dla rozwoju społecznogospodarczego Cele operacyjne (działania): 1.1. Gospodarcze wykorzystanie istniejących zasobów naturalnych; 1.2. Ochrona środowiska w zgodzie z potrzebami życiowymi człowieka; Priorytet 2: Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności lokalnej gospodarki Cele operacyjne (działania): 2.1. Rozwój infrastruktury liniowej i punktowej służącej poprawie dostępności transportowej i atrakcyjności inwestycyjnej; 2.2. Promowanie i wspieranie innowacyjności; Priorytet 3: Wzrost poziomu zatrudnienia i jakości życia mieszkańców powiatu Cele operacyjne (działania): 3.1. Tworzenie programów łączących wsparcie rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności ze wzrostem zatrudnienia wraz z aktywnymi formami przeciwdziałania bezrobociu, 3.2. Rozbudowa infrastruktury sportowej, rekreacyjnej i turystycznej służącej zwiększeniu zatrudnienia w sektorze usług. Priorytet 4: Podnoszenie kompetencji i zdolności do kooperacji mieszkańców oraz ograniczenie wykluczenia cywilizacyjnego Cele operacyjne (działania): 4.1. Stałe podnoszenie poziomu wykształcenia i wiedzy mieszkańców oraz dostosowywanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy; 4.2. Poprawa stanu zdrowia mieszkańców i jakości świadczonych usług w publicznej służbie zdrowia; 4.3. Przeciwdziałanie wykluczeniu cywilizacyjnemu w zakresie społecznym, kulturalnym, edukacyjnym, informatycznym, komunikacyjnym, technicznym; 4.4. Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego, jakości rządzenia oraz wspieranie rozwoju organizacji pozarządowych. Uzasadnienie: LPR w swoim zakresie wskazuje na konieczność podejmowania spójnych działań mających na celu poprawę sytuacji na obszarze rewitalizacji. W głównej mierze mają one charakter społeczny, a także przestrzenny, gospodarczy, środowiskowy itp. Tym samym zaplanowane zadania są zgodne Strona 11

12 z zapisami Strategii, zwłaszcza w zakresie integracji społecznej, która jest kluczowa z punktu widzenia rozwoju powiatu chełmskiego. 2.2 Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi miasta W wymiarze mikro, Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Chełm na lata jest zgodny z następującymi dokumentami: Strategia Rozwoju Gminy Chełm na lata z perspektywą do roku 2030, w zakresie: Obszar priorytetowy I: Poprawa jakości życia w gminie Cel strategiczny 1.1. Wykorzystanie aktywności mieszkańców do prowadzenia polityki rozwoju gminy, Cel strategiczny 1.2. Zwiększenie jakości usług publicznych, Cel strategiczny 1.3. Wspieranie mobilności mieszkańców, Cel strategiczny 1.4 Podnoszenie jakości edukacji, Cel strategiczny 1.5. Poprawa dostępności oferty kulturalnej, Cel strategiczny 1.6. Rozwój aktywności sportowej i profilaktyka zdrowotna, Ce strategiczny 1.8. Włączenie społeczne grup marginalizowanych, Cel strategiczny 1.9. Utrzymanie jakości środowiska naturalnego, Cel strategiczny 1.10 Zwiększenie bezpieczeństwa publicznego, Cel strategiczny Budowanie spójności społecznej. Obszar priorytetowy II: Rozbudowa i poprawa stanu infrastruktury Cel strategiczny 2.1. Zwiększenie spójności układu drogowego gminy, Cel strategiczny 2.2. Poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego, Cel strategiczny 2.3. Rozbudowa infrastruktury sieci komunalnych, Cel strategiczny 2.4. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, Cel strategiczny 2.6. Poprawa stanu infrastruktury społecznej. Obszar priorytetowy III: Rozwój gospodarczy Cel strategiczny 3.1. Zapewnienie dostępności atrakcyjnych terenów inwestycyjnych Cel strategiczny 3.2. Stała poprawa poziomu obsługi inwestorów, Cel strategiczny 3.3. Wspieranie funkcjonujących i przyciąganie nowych przedsiębiorców Cel strategiczny 3.5. Promocja aktywności gospodarczej wśród mieszkańców, Cel strategiczny 3.6. Wykorzystanie potencjału Chełmskiego Obszaru Funkcjonalnego do rozwoju gminy, Cel strategiczny Promocja i wzrost zatrudnienia poza rolnictwem. Strona 12

13 Uzasadnienie: Opracowany dla gminy Chełm LPR, w którym wskazano cele strategiczne oraz skonkretyzowano działania skierowane na wyznaczony do rewitalizacji obszar realizuje założenia Strategii Rozwoju Gminy Chełm na lata , wyrażone w wymienionych obszarach priorytetowych i celach strategicznych. LPR jest przygotowany konsekwentnie, zgodnie z założeniami rozwojowymi gminy opracowanymi w ramach Strategii Rozwoju. W szczególności cele strategiczne LPR wpisują się w założenia dotyczące poprawy jakości życia w gminie, włączenia społecznego grup marginalizowanych, zwiększenia bezpieczeństwa publicznego, rozbudowy i poprawy stanu infrastruktury, rozwoju gospodarczego gminy. Skoordynowane działania rewitalizacyjne zakładają efekt, który może być czynnikiem wspierającym realizację celów strategicznych Strategii Rozwoju. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Chełm w następujących obszarach: Cel rozwoju: Dążenie do zaspokojenia potrzeb mieszkańców. Cel ten osiągnie się poprzez: wykorzystanie zasobów i walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego z uwzględnieniem regionalnej polityki ekologicznej, wzrost gospodarczy i zwiększenie aktywności gospodarczej, wykorzystanie walorów, położenia gminy w regionie dla jej dalszego rozwoju, między innymi poprzez przyciąganie nowych, atrakcyjnych z punktu widzenia przyjętej strategii, inwestycji z zewnątrz, tworzenie warunków przestrzennych dla rozwoju gminy. Uzasadnienie: Ważnym elementem interwencji zaplanowanej w ramach LPR jest wyprowadzenie obszaru ze stanu kryzysowego związanego ze sfera społeczną, środowiskową, przestrzenno-funkcjonalną oraz techniczną. Podjęte działania zostały poddane analizie z punktu widzenia ich zgodności ze Studium, co zapewnia ich adekwatność. Gminny program przeciwdziałania przemocy w rodzinie i ochrony ofiar przemocy w rodzinie gminy Chełm na lata deklaruje na poziomie celu generalnego następujące wyzwania stojące przed lokalnym samorządem: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i ochrona ofiar przemocy w rodzinie oraz zwiększenie dostępności i skuteczności pomocy dla rodzin, w których stosowana jest przemoc. Cel generalny realizowany poprzez następujące cele szczegółowe, do których bezpośrednio nawiązuje LPR: 1. Zorganizowanie zespołu osób przygotowanych do działań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Strona 13

14 2. Stworzenie systemu rozpoznawania przemocy w rodzinie, zwiększenie profesjonalizmu służb społecznych w udzielaniu pomocy ofiarom przemocy domowej, zwiększenie dostępności pomocy socjalnej, psychologicznej, podejmowanie odpowiednich działań wobec sprawców przemocy, 3. Skuteczne i efektywne zwalczanie przemocy w rodzinie, ograniczenie skali zjawiska przemocy w rodzinie na terenie gminy; 4. Zapewnienie osobom doznającym przemocy bezpieczeństwa i skutecznej pomocy; 5. Prowadzenie działań informacyjno edukacyjnych ukierunkowanych na zmianę postaw mieszkańców wobec przemocy w rodzinie, podnoszenie świadomości społecznej w zakresie przyczyn i skutków przemocy w rodzinie; Uzasadnienie: Przedmiotowy dokument skupia się w swej istocie na realizacji rewitalizacji społecznej. Zapisy Gminnego programu stanowiły ważne wytyczne przy opracowywaniu LPR, wskazując z jednej strony na zidentyfikowane potrzeby mieszkańców, z drugiej pokazując te obszary interwencji, które powinny mieć charakter pierwszoplanowy. Istotnym dokumentem z zakresu ochrony środowiska jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Chełm, tożsamy z LPR w zakresie następujących celów: Główny cel strategiczny: Redukcja emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, redukcja zużycia energii finalnej poprawa efektywności energetycznej. Cele szczegółowe: 1. Gmina Chełm jako miejsce zarządzane w sposób zrównoważony i ekologiczny. 2. Ograniczenie emisji CO2 oraz emisji zanieczyszczeń z instalacji wykorzystywanych na terenie gminy, a także emisji pochodzącej z transportu, zużycia energii elektrycznej i paliw opałowych. 3. Zwiększenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. 4. Poprawa ładu przestrzennego, rozwój zrównoważonej przestrzeni publicznej. 5. Realizacja idei wzorcowej roli sektora publicznego w zakresie oszczędnego gospodarowania energią. 6. Zwiększenie świadomości mieszkańców dotyczącej ich wpływu na gospodarkę lokalną. 7. Promocja wizji zrównoważonego transportu. 8. Promocja efektywnego energetycznie oświetlenia. Uzasadnienie: Kluczowym elementem zaplanowanych działań rewitalizacyjnych jest poprawa stanu środowiska naturalnego, zwłaszcza w zakresie ograniczenia niskiej emisji, jak również racjonalnego zużycia energii. Uzasadnienie: Kluczowym elementem zaplanowanych działań rewitalizacyjnych jest poprawa stanu środowiska naturalnego, zwłaszcza w zakresie ograniczenia niskiej emisji, jak również racjonalnego Strona 14

15 zużycia energii. Charakter zabudowy obszarów rewitalizowanych i jej wiek zmusza do podjęcia działań termomodernizacyjnych, które pozwolą na osiągnięcie celów zaplanowanych w PGN. Strona 15

16 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Przedmiotowy rozdział obejmuje diagnozę gminy Chełm z rozbiciem na mniejsze obszary w oparciu o delimitację jednostek statystycznych. Przeprowadzona analiza ma na celu wyznaczenie zasięgu obszaru zdegradowanego, co umożliwia wyłonienie obszaru rewitalizacji, który docelowo zostanie objęty Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy Chełm na lata Dodatkowo wyłoniony obszar rewitalizacji zostanie poddany pogłębionej analizie wielokryterialnej, skupiającej się na identyfikacji źródeł i konsekwencji stanu kryzysowego w sferze społecznej, gospodarczej, technicznej, przestrzennofunkcjonalnej oraz środowiskowej. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych obejmuje obligatoryjnie pogłębioną analizę kwestii społecznych, które mają priorytetowe znaczenie. W dalszej części analiza porównawcza obejmuje analizę pozostałych sfer życia społeczno-gospodarczego. W rozdziale znajdują się następujące elementy: Charakterystyka gminy portret terytorialny Chełma, Metodyka wyznaczania obszaru zdegradowanego obejmująca delimitację oraz charakterystykę jednostek statystycznych, Omówienie mierników rozwojowych poddanych analizie porównawczej, Analiza skategoryzowanych wskaźników w wymiarze przestrzennym zaprezentowana z wykorzystaniem kartogramów w sferze społecznej oraz gospodarczej, technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej i środowiskowej, Podsumowanie w postaci syntetycznego wskaźnika poziomu degradacji poszczególnych jednostek statystycznych, Uspołecznienie badanie ankietowe w zakresie potrzeb rewitalizacyjnych w Chełmie, Wnioski obejmujące rekomendowanie wyłonionego obszaru rewitalizacji do objęcia LPR i przeprowadzenia analizy pogłębionej (wybór obszaru rewitalizacji w oparciu o obiektywne kryteria wskaźnikowe oraz aspekt jakościowy - wyniki badania kwestionariuszowego). W ramach niniejszego rozdziału nadrzędnym celem jest przeprowadzenie pełnej diagnozy sytuacji zastanej, służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego, czyli takiego, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych oraz dodatkowo problemami współwystępującymi w sferze gospodarczej, technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz środowiskowej. W rezultacie przeprowadzonych prac zostanie wskazany obszar zdegradowany, który zostanie uznany za obszar rewitalizacji i będzie podlegał analizie pogłębionej i docelowo zostanie objęty niniejszym LPR. Strona 16

17 3.1 Portret terytorialny Gminy Chełm Gmina Chełm położona jest w południowo-wschodniej Polsce, we wschodniej części województwa lubelskiego. Od północnej, wschodniej i południowej strony otacza Miasto Chełm. Ponadto sąsiaduje z gminami: Rejowiec, Rejowiec Fabryczny, Siedliszcze, Wierzbica, Sawin, Ruda-Huta, Dorohusk, Kamień, Leśniowice (w powiecie chełmskim) oraz gminą Siennica Różana (w powiecie krasnostawskim). Siedzibą gminy jest Pokrówka. Przez gminę wiodą ważne szlaki komunikacyjne zarówno kolejowe, jak i drogowe, łączące wschód Europy z zachodem. Są to drogi wojewódzkie (812, 841 i 843), krajowe (12) i międzynarodowe (E373) oraz linie kolejowe (7 i 69). Bezpośrednie położenie przy nich sprawia, że gmina ma dobre połączenie komunikacyjne ze stolicą regionu i kraju, a także innymi ważnymi ośrodkami, jak Zamość czy Rzeszów. Gmina Chełm posiada dosyć dobrze rozwiniętą infrastrukturę drogową i komunikacyjną, co wynika z jej tranzytowego charakteru. Konieczne jest jednak dalsze podejmowanie inwestycji, mające na celu poprawę stanu tej infrastruktury, jakość użytkowa i techniczna wielu dróg nie odpowiada bowiem wymaganym standardom. Dotyczy to przede wszystkim dróg powiatowych, gminnych i wewnętrznych, z których część ma nawierzchnię gruntową. Należy jednak podkreślić, że w ostatnich latach zrealizowano wiele przedsięwzięć związanych z budową, remontami i utrzymaniem dróg. Gmina Chełm ma charakter wiejski. Strukturę administracyjną tworzą 43 miejscowości skupione wokół 40 sołectw: Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie Kolonia, Henrysin, Horodyszcze, Horodyszcze-Kolonia, Janów, Józefin, Koza Gotówka, Krzywice, Ludwinów, Nowe Depułtycze, Nowiny, Nowosiółki, Nowosiółki-Kolonia, Ochoża-Kolonia, Okszów, Parypse, Podgórze, Pokrówka, Rożdżałów, Rudka, Srebrzyszcze, Stańków, Stare Depułtycze, Staw, Stołpie, Strupin Duży, Strupin Łanowy, Strupin Mały, Tytusin, Uher, Weremowice, Wojniaki, Wólka Czułczycka, Zarzecze, Zagroda, Zawadówka, Żółtańce, Żółtańce-Kolonia. Podstawowym dokumentem regulującym stan prawny zagospodarowania przestrzennego Gminy Chełm jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Chełm przyjęte Uchwałą Nr XX/106/96 Rady Gminy Chełm z dnia 16 grudnia 1996 r., zmieniane w latach kolejnych. Studium określa politykę przestrzenną gminy, w tym zasady zagospodarowania przestrzennego służące realizacji celów publicznych. Na terenie Gminy Chełm obowiązuje ponadto 6 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 3.2 Metodyka wyznaczania obszaru zdegradowanego Wyróżnione jednostki statystyczne W ramach prowadzonych prac nad opracowaniem LPR zdecydowano się na wyróżnienie w gminie czternastu jednostek statystycznych. Uchwała nr XXI/187/2016 Rady Gminy Chełm z dnia 12 września 2016 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Chełm wskazuje w 8. 1., że w gminie są utworzone Strona 17

18 jednostki pomocnicze: sołectwa. We wspomnianym dokumencie wskazuje się 40 sołectw. Jednocześnie zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w gminie Chełm liczba miejscowości podstawowych ogółem wynosi 50 (stan na ). Łączna powierzchnia gminy wynosi ha, a liczba ludności kształtuje się na poziomie osób. W związku z rozdrobnieniem sieci osadniczej, zróżnicowanym poziomem gęstości zaludnienia, zdecydowano o delimitacji 14 jednostek statystycznych uwzględniających następujące przesłanki: Struktura wyłonionych jednostek statystycznych opiera się o powiązania funkcjonalne oraz komunikacyjne, dzięki czemu poszczególne skomasowane miejscowości tworzą spójne terytoria o podobnym profilu, specyfice oraz uwarunkowaniach wewnętrznych. 14 zdelimitowanych jednostek statystycznych cechuje się porównywalną powierzchnią poza dwoma przypadkami, w których relatywnie wysoki udział powierzchni wynika z istnienia kompleksów leśnych w części gminy. W pozostałych przypadkach zrównoważony udział powierzchni został zachowany. Analogicznie jak w przypadku powierzchni struktura ludnościowa jest zrównoważona, poza dwoma przypadkami silnie zurbanizowanymi. Struktura 14 wybranych jednostek była komunikowana mieszkańcom na etapie konsultacji i dokonano modyfikacji umożliwiających ich jednoznaczną konotację i identyfikację. Dla utworzonej struktury analizowanych jednostek pozyskiwano dane statystyczne i agregowano je na potrzeby wyznaczenia znormalizowanych wskaźników. W poniższej tabeli natomiast znajduje się charakterystyka wyznaczonych jednostek statystycznych poddanych analizie porównawczej i konsultacjom społecznym w kolejnym etapie prac diagnostycznych. Tabela 1 Charakterystyka wyłonionych jednostek statystycznych Miejscowości Nazwa jednostki Liczba ludności wchodzące w skład statystycznej [os.] jednostki Antonin, Srebrzyszcze, Jednostka 1 Koza-Gotówka, Nowiny, Stańków Powierzchnia [ha] Udział ludności [%] Udział powierzchni [%] ,988 10,24% 24,45% Jednostka 2 Okszów, Okszów-Kolonia ,932 10,33% 1,70% Jednostka 3 Wólka Czułczycka, Zarzecze ,715 1,86% 2,33% Jednostka 4 Horodyszcze, Horodyszcze-Kolonia ,424 6,67% 4,09% Jednostka 5 Parypse, Staw, Ochoża- Kolonia ,846 7,24% 9,16% Jednostka 6 Józefin, Stołpie, Nowosiółki, Nowosiółki ,257 5,28% 8,38% Kolonia Jednostka 7 Tytusin, Henrysin, Podgórze, Janów ,554 6,21% 3,73% Jednostka 8 Rudka, Zawadówka ,789 6,28% 6,51% Strona 18

19 Nazwa jednostki statystycznej Jednostka 9 Jednostka 10 Jednostka 11 Jednostka 12 Jednostka 13 Jednostka 14 Źródło: opracowanie własne Miejscowości wchodzące w skład jednostki Żółtańce, Żółtańce- Kolonia, Weremowice Pokrówka, Pokrówka- Bazylany Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie- Kolonia Strupin Duży, Strupin Łanowy, Strupin Mały Krzywice, Krzywice- Kolonia, Rożdżałów, Rożdżałów-Kolonia Ludwinów, Uher, Zagroda Nowe Depułtycze, Stare Depułtycze, Wojniaki Liczba ludności [os.] Powierzchnia [ha] Udział ludności [%] Udział powierzchni [%] ,135 8,83% 7,10% ,496 17,76% 10,19% ,886 7,29% 4,92% ,408 4,29% 7,15% ,002 3,92% 5,16% ,744 3,80% 5,13% Gmina Chełm łącznie: ,18 100,00% 100,00% Na poniższej grafice prezentuje się zakres terytorialny uwzględniający granice administracyjne gminy oraz obszar poddany analizie, z uwzględnieniem podziału na 14 jednostek statystycznych. Strona 19

20 Grafika 1 Obszar objęty analizą gmina Chełm w podziale na sołectwa Źródło: opracowanie własne Strona 20

21 3.1.2 Dobór kryteriów delimitacji obszaru zdegradowanego Dla prawidłowego przeprowadzenia delimitacji analizowanych jednostek statystycznych konieczny był wybór odpowiednich zmiennych, które je w sposób istotny statystycznie różnicują. Ze względu na charakter miasta i występujące w nim zjawiska społeczne i demograficzne, jak również środowiskowe, przestrzenne i techniczne, konieczne było zbadanie szeregu zmiennych i wypracowanie katalogu umożliwiającego analizę na każdym, ze wskazanych w Wytycznych, poziomie. Mierniki rozwoju stanowiące kryteria wyboru obszaru zdegradowanego zostały pogrupowane na 5 sfer, łącznie poddano analizie 19 wskaźników, które w zasadniczej większości różnicowały gminę i wyłonione jednostki funkcjonalne. Przeprowadzone prace umożliwiły wypracowanie zbioru zmiennych zaprezentowanych w poniższej tabeli. Tabela 2 Dobór zmiennych do wyznaczenia obszaru zdegradowanego Kategoria L.p. Zmienna Opis zmiennej 1. Liczba klientów OPS na 100 osób Kwota przeznaczona na świadczenia OPS w przeliczeniu na 100 osób Osoby uzależnione od alkoholu na 100 osób Liczba ofiar przemocy (niebieskie karty) na 100 osób 5. Liczba bezrobotnych na 100 osób Liczba zarejestrowanych bezrobotnych kobiet na 100 osób Liczba bezrobotnych będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy ogółem - liczba długotrwale bezrobotnych na 100 osób Wskaźnik obrazujący potrzeby lokalnej społeczności w zakresie zinstytucjonalizowanej pomocy społecznej. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej na 100 osób. Źródło danych: OPS Gminy Chełm. Wskaźnik prezentujący skalę pomocy udzielanej lokalnej społeczności. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej obrazującej kwotę udzielanych zasiłków stałych przez MOPS na 100 osób. Źródło danych: OPS Gminy Chełm. Wskaźnik prezentujący skalę problemu uzależnień w mieście. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej obrazującej liczbę osób uzależnionych od alkoholu na 100 osób. Źródło danych: OPS Gminy Chełm. Zmienna obrazująca problemy społeczne związane z przemocą. Wskaźnik prezentowany w formie przeliczeniowej liczby procedur niebieskiej karty przypadających na 100 osób obszaru. Źródło: OPS Gminy Chełm Wskaźnik skupiający się na ocenie sytuacji społeczności obszaru na lokalnym rynku pracy. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę osób bezrobotnych na 100 osób. Źródło danych: PUP w Chełmie. Zmienna prezentująca sytuację kobiet na lokalnym rynku pracy. Wskaźnik przedstawiono w formie przeliczeniowej liczby bezrobotnych kobiet przypadających na 100 osób obszaru. Źródło danych: PUP w Chełmie. Wskaźnik obrazujący sytuację osób długotrwale pozostających bez zatrudnienia. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę osób długotrwale bezrobotnych na 100 osób. Źródło danych: PUP w Chełmie. Strona 21

22 Kategoria L.p. Zmienna Opis zmiennej Sfera gospodarcza Sfera techniczna Sfera przestrzenno -funkcjonalna Liczba bezrobotnych będący w szczególnej sytuacji na rynku pracy ogółem liczba bezrobotnych do 25 roku życia na 100 osób Liczba przestępstw ogółem na 100 osób Zdarzenia w ruchu drogowym na 100 osób Liczba ofiar przemocy domowej na 100 osób Liczba zarejestrowanych działalności gospodarczych na 100 osób 13. Stopień degradacji technicznej 14. Poziom skanalizowania Dostępność szkół, bibliotek i świetlic Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu 17. Jakość przestrzeni publicznej Zmienna opisująca sytuację osób młodych na lokalnym rynku pracy. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej liczby osób do 25 roku życia pozostających bez zatrudnienia na 100 osób obszaru. Źródło danych: PUP w Chełmie. Wskaźnik opisujący poziom bezpieczeństwa na danym obszarze, skupia się na prezentacji danych dotyczących naruszeń prawa odnotowanych prze Policję. Zmienna prezentowana w formie przeliczeniowej pokazującej liczbę przestępstw na 100 osób. Źródło danych: KMP w Chełmie. Wskaźnik opisujący poziom bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Zmienna została zaprezentowana w formie przeliczeniowej liczby zdarzeń w ruchu drogowym przypadających na 100 osób obszaru. Źródło danych KMP w Chełmie Zmienna obrazująca problemy społeczne związane z przemocą domową. Wskaźnik zaprezentowano w formie przeliczeniowej liczby ofiar przemocy domowej przypadającej na 100 osób obszaru. Źródło danych KMP w Chełmie Wskaźnik obrazujący poziom rozwoju przedsiębiorczości w poszczególnych jednostkach statystycznych. Zmienna prezentowana jest w formie przeliczeniowej, wyrażanej liczbą zarejestrowanych działalności gospodarczych na 100 osób. Źródło danych: CEIDG i KRS rejestr przedsiębiorców. Zmienna obrazująca stopień zniszczenia budynków oraz ich zapotrzebowania na prace remontowe. Źródłem danych dla oceny stopnia degradacji były badania własne (wizje lokalne spacery studyjne oraz prowadzone badania społeczne). Zmienna obrazuje poziom rozwoju sieci kanalizacyjnej w mieście. Wskaźnik jest mierzony odsetkiem mieszkańców podłączonych do infrastruktury kanalizacyjnej. Źródło danych: UG Chełm Wskaźnik prezentujący dostępność usług publicznych edukacyjnych i opiekuńczych. Prezentowany w formie przeliczeniowej na 100 mieszkańców obszaru. Źródło: UG Chełm Zmienna prezentuje funkcjonalność analizowanej jednostki z punktu widzenia jej charakterystyki. Źródłem danych dla oceny stopnia degradacji były badania własne (wizje lokalne, spacery studyjne oraz prowadzone badania społeczne). Zmienna ocenia jakość zagospodarowania przestrzeni publicznej z punktu widzenia wyposażenia w niezbędne elementy. Źródłem danych dla oceny stopnia degradacji były badania Strona 22

23 Kategoria L.p. Zmienna Opis zmiennej własne (wizje lokalne, spacery studyjne oraz prowadzone badania społeczne). Sfera środowiskowa Źródło: opracowanie własne 18. Jakość powietrza 19. Masa wyrobów azbestowych i zawierających azbest Wskaźnik prezentujący zjawisko związane z poziomem zanieczyszczeń generowanych przez ruch samochodowy oraz niską emisją. Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Chełm. Zmienna obrazująca jakość infrastruktury mierzona masą niezutylizowanego azbestu. Źródło danych: UG Chełm Powyżej wymienione zmienne zostały zaprezentowane w kolejnych rozdziałach oraz szczegółowo omówiono i zwizualizowane przestrzennie. 3.3 Analiza czynników rozwojowych Sfera społeczna Analizę sfery społecznej oparto o 11 wskaźników obrazujących natężenie problemów społecznych występujących na terenie gminy Chełm. Pierwszym analizowanym czynnikiem jest liczba osób korzystająca ze wsparcia Ośrodka Pomocy Społecznej Gminy Chełm w stosunku do liczby mieszkańców obszaru. Wskaźnik ten obrazuje skalę różnorakich problemów społecznych występujących w poszczególnych jednostkach statystycznych. Średnio około 5% ludności gminy Chełm korzysta ze wsparcia OPS. Znacząco od tej wartości odbiegają jednostki 2, 10 oraz 13. Najlepszą sytuację odnotowano na terenie jednostek 6 i 7. Tabela poniżej prezentuje szczegółowe dane. Tabela 3 Klienci OPS Gminy Chełm z podziałem na jednostki funkcjonalne wartości przeliczeniowe Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba klientów ośrodków pomocy społecznej ogółem Odsetek klientów ośrodków pomocy społecznej ogółem [%] Liczba klientów ośrodka pomocy społecznej - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,02% 4,02 2. Jednostka ,18% 6,18 3. Jednostka ,54% 5,54 4. Jednostka ,04% 5,04 5. Jednostka ,78% 5,78 6. Jednostka ,34% 2,34 7. Jednostka ,43% 2,43 8 Jednostka ,83% 3,83 Strona 23

24 9 Jednostka ,67% 4,67 10 Jednostka ,65% 6,65 11 Jednostka ,81% 4,81 12 Jednostka ,96% 4,96 13 Jednostka ,65% 6,65 14 Jednostka ,80% 3,80 Gmina Chełm (łącznie) ,98% 4,98 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika liczba klientów ośrodka pomocy społecznej w przeliczeniu na 100 osób. Strona 24

25 Grafika 2 Liczba klientów ośrodka pomocy społecznej w przeliczeniu na 100 osób wymiar terytorialny Źródło: opracowanie własne Strona 25

26 Ocenę skali występowania problemów społecznych na terenie gminy Chełm uzupełniono o analizę kwot przeznaczonych na wsparcie osób będących w trudnej sytuacji życiowej. W 2016 roku łączna kwota wydatkowana na wsparcie wyniosła ,34 zł. Analizując poszczególne jednostki statystyczne dostrzega się znaczne zróżnicowanie w przeznaczanych kwotach. Największe nakłady finansowe OPS w stosunku do liczby mieszkańców odnotowano w jednostce 1, najniższe natomiast w jednostce 4. W kolejnej tabeli przedstawiono szczegółowy podział wsparcia finansowego. Tabela 4 Kwota przeznaczona na świadczenia OPS na terenie gminy Chełm Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Kwota przeznaczona na świadczenia OPS ogółem [zł] Kwota przeznaczona na świadczenia OPS w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka , ,64 2. Jednostka , ,97 3. Jednostka , ,75 4. Jednostka , ,55 5. Jednostka , ,07 6. Jednostka , ,15 7. Jednostka , ,15 8 Jednostka , ,57 9 Jednostka , ,33 10 Jednostka , ,03 11 Jednostka , ,47 12 Jednostka , ,70 13 Jednostka , ,99 14 Jednostka , ,39 Gmina Chełm (łącznie) , ,36 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Na kolejnej grafice przedstawiono rozkład terytorialny wskaźnika. Strona 26

27 Grafika 3 Kwota przeznaczona na świadczenia OPS na terenie gminy Chełm na 100 osób Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Strona 27

28 Jedną z przyczyn a także powodem trudnej sytuacji mieszkańców gminy Chełm objętych wsparciem OPS są uzależnienia. Największą koncentrację zjawiska odnotowano w jednostce 2, 5 oraz 13 co w znacznym stopniu pokrywa się z danymi poświęconymi liczbie klientów pomocy społecznej. Tabela 5 Liczba osób uzależnionych od alkoholu w liczbie ludności ogółem Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba osób uzależnionych od alkoholu ogółem Odsetek osób uzależnionych od alkoholu ogółem [%] Liczba osób uzależnionych od alkoholu - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,67% 0,67 2. Jednostka ,00% 1,00 3. Jednostka ,00% - 4. Jednostka ,31% 0,31 5. Jednostka ,85% 0,85 6. Jednostka ,26% 0,26 7. Jednostka ,44% 0,44 8 Jednostka ,44% 0,44 9 Jednostka ,39% 0,39 10 Jednostka ,62% 0,62 11 Jednostka ,28% 0,28 12 Jednostka ,48% 0,48 13 Jednostka ,70% 0,70 14 Jednostka ,54% 0,54 Gmina Chełm (łącznie) ,56% 0,56 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Na następnej grafice przedstawiono zróżnicowanie terytorialne badanego wskaźnika. Strona 28

29 Grafika 4 Liczba osób uzależnionych od alkoholu w liczbie ludności ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Strona 29

30 Kolejną badaną zmienną jest liczba prowadzonych procedur Niebieskiej Karty. Procedura ta obejmuje czynności podejmowane i realizowane w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie tym samym ich wysoka liczba wskazuje na koncentrację negatywnych zjawisk społecznych. Sumaryczna liczba procedur na terenie gminy Chełm w 2016 roku wyniosła 77. Pozyskane dane wskazują na wysokie natężenie problemu przemocy w najbardziej ludnych częściach gminy jednostce 2, 3 oraz 10. W następnej tabeli zgodnie z przyjętą metodologią przedstawiono liczbę procedur Niebieskiej Karty w przeliczeniu na 100 mieszkańców obszaru. Tabela 6 Liczba procedur niebieska karta Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba procedur niebieska karta Odsetek procedur niebieska karta [%] Liczba procedur niebieska karta - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,47% 0,47 2. Jednostka ,06% 1,06 3. Jednostka ,95% 2,95 4. Jednostka ,31% 0,31 5. Jednostka ,19% 0,19 6. Jednostka ,39% 0,39 7. Jednostka ,33% 0,33 8 Jednostka ,55% 0,55 9 Jednostka ,54% 0,54 10 Jednostka ,58% 0,58 11 Jednostka ,09% 0,09 12 Jednostka ,32% 0,32 13 Jednostka ,53% 0,53 14 Jednostka ,36% 0,36 Gmina Chełm (łącznie) ,53% 0,53 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Na załączonej mapie przedstawiono natężenie oraz zasięg terytorialny zjawiska. Strona 30

31 Grafika 5 Liczba procedur Niebieska Karta Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Gminy Chełm Strona 31

32 Ważnym czynnikiem kształtującym kondycję społeczną jest sytuacja na lokalnym rynku pracy. Według danych udostępnionych przez Powiatowy Urząd Pracy w Chełmie liczba osób bezrobotnych w gminie Chełm w 2016 roku wyniosła 658. Analiza liczby osób bezrobotnych przypadających na 100 mieszkańców obszaru dowiodła, iż w najtrudniejsza sytuacja dotyka obszaru jednostki 3, jednostki 2 oraz jednostki 9. Nieco lepiej prezentuje się kondycja jednostek 6, 7 oraz 14. Wyższy poziom bezrobocia na wskazanych obszarach wynika w głównej mierze z usytuowania ich na mniej zurbanizowanych terenach i ograniczonej chłonności rynku pracy. Tabela 7 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności ogółem. Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba zarejestrowanych bezrobotnych Odsetek zarejestrowanych bezrobotnych w ludności ogółem [%] Liczba zarejestrowanych bezrobotnych - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,23% 4,23 2. Jednostka ,58% 5,58 3. Jednostka ,01% 7,01 4. Jednostka ,91% 3,91 5. Jednostka ,55% 4,55 6. Jednostka ,51% 3,51 7. Jednostka ,32% 3,32 8 Jednostka ,72% 3,72 9 Jednostka ,98% 4,98 10 Jednostka ,79% 4,79 11 Jednostka ,81% 4,81 12 Jednostka ,96% 4,96 13 Jednostka ,20% 4,20 14 Jednostka ,80% 3,80 Gmina Chełm (łącznie) ,52% 4,52 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Następna grafika prezentuje rozkład przestrzenny badanej zmiennej. Strona 32

33 Grafika 6 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności ogółem. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Strona 33

34 Płeć jest jedną z kluczowych cech stosowaną przy opisie zjawisk na rynku pracy. Kobiety często pracują w innych zawodach i innych branżach niż mężczyźni. Zróżnicowanie to wynika w głównej mierze z wykształcenia, zaangażowania w życie rodzinne, a także oczekiwań życiowych. Szczegółowa analiza zjawiska bezrobocia w gminie Chełm dowiodła, iż największa liczba bezrobotnych kobiet występuje w jednostkach 2, 3 oraz 10 co może stanowić przesłankę do konieczności podjęcia aktywnego wsparcia kobiet na rynku pracy w tych jednostkach statystycznych. Zdecydowanie lepszą sytuację kobiet na rynku pracy odnotowano w jednostkach 13 i 14, w których odsetek bezrobotnych kobiet jest dwukrotnie niższy. Tabela 8 Liczba bezrobotnych kobiet w liczbie ludności ogółem Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba bezrobotnych kobiet Odsetek bezrobotnych kobiet w ludności ogółem [%] Liczba bezrobotnych kobiet - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,08% 2,08 2. Jednostka ,12% 3,12 3. Jednostka ,80% 4,80 4. Jednostka ,37% 2,37 5. Jednostka ,99% 1,99 6. Jednostka ,08% 2,08 7. Jednostka ,21% 2,21 8 Jednostka ,30% 2,30 9 Jednostka ,02% 2,02 10 Jednostka ,13% 3,13 11 Jednostka ,89% 1,89 12 Jednostka ,92% 1,92 13 Jednostka ,75% 1,75 14 Jednostka ,63% 1,63 Gmina Chełm (łącznie) ,40% 2,40 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Poniższa grafika prezentuje wymiar przestrzenny zjawiska. Strona 34

35 Grafika 7 Liczba bezrobotnych kobiet w liczbie ludności ogółem. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Strona 35

36 Zgromadzone dane na temat bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy potwierdzają wcześniejsze spostrzeżenia. W 2016 roku ogólna liczba osób długotrwale pozostających bez pracy wyniosła 386, stanowiąc tym samym 2,65% ogółu ludności gminy Chełm. Najwięcej osób długotrwale bezrobotnych odnotowano w jednostkach 2, 3 oraz 10. Szczegółowe dane liczbowe przedstawiono w następnej tabeli. Tabela 9 Liczbo osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba długotrwale bezrobotnych Odsetek długotrwale bezrobotnych w ludności ogółem [%] Liczba długotrwale bezrobotnych - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,48% 2,48 2. Jednostka ,46% 3,46 3. Jednostka ,69% 3,69 4. Jednostka ,75% 1,75 5. Jednostka ,75% 2,75 6. Jednostka ,08% 2,08 7. Jednostka ,88% 1,88 8 Jednostka ,19% 2,19 9 Jednostka ,41% 2,41 10 Jednostka ,21% 3,21 11 Jednostka ,92% 2,92 12 Jednostka ,88% 2,88 13 Jednostka ,10% 2,10 14 Jednostka ,35% 2,35 Gmina Chełm (łącznie) ,65% 2,65 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Na następnej grafice przedstawiono przestrzenne natężenie zjawiska Strona 36

37 Grafika 8 Liczba osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Strona 37

38 Ostatnią analizowaną zmienną związaną z bezrobociem jest liczba osób młodych (do 25 roku życia) pozostających bez pracy. Wysoki odsetek osób bezrobotnych do 25 roku życia może negatywnie rzutować na procesy demograficzne, obniżać atrakcyjność osiedleńczą a także powodować procesy migracyjne. W 2016 roku w gminie Chełm zamieszkiwały 93 osoby poniżej 25 roku życia pozostających bez pracy i stanowiły one 0,64% ogólnej liczby ludności. Niemniej jednak należy zwrócić uwagę, iż liczba osób w tej kategorii bezrobotnych różnicuje się terytorialnie. Najwyższy odsetek osób bezrobotnych poniżej 25 roku życia odnotowano na ternie jednostek 2, 3 oraz 10. Tabela 10 Liczbo osób bezrobotnych do 25 roku życia w ogólnej liczbie mieszkańców Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba bezrobotnych do 25 roku życia Odsetek bezrobotnych do 25 roku życia w ludności ogółem [%] Liczba bezrobotnych do 25 roku życia - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,54% 0,54 2. Jednostka ,86% 0,86 3. Jednostka ,11% 1,11 4. Jednostka ,62% 0,62 5. Jednostka ,57% 0,57 6. Jednostka ,39% 0,39 7. Jednostka ,33% 0,33 8 Jednostka ,66% 0,66 9 Jednostka ,54% 0,54 10 Jednostka ,01% 1,01 11 Jednostka ,47% 0,47 12 Jednostka ,48% 0,48 13 Jednostka ,35% 0,35 14 Jednostka ,36% 0,36 Gmina Chełm (łącznie) ,64% 0,64 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Przestrzenny wymiar wskaźnika został przedstawiony na kolejnej grafice. Strona 38

39 Grafika 9 Liczba osób bezrobotnych do 25 roku życia w ogólnej liczbie mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP w Chełmie Strona 39

40 Ostatnim badanym zagadnieniem z zakresu sfery społecznej jest bezpieczeństwo publiczne. Łącznie dokonano analizy 3 wskaźników: ogólnej liczby przestępstw; liczby zdarzeń w ruchu drogowym. liczby ofiar przemocy domowej (odnotowanych przez policję) Bezpieczeństwo publiczne ma znaczny wpływ na sferę społeczną i tym samym na jakość życia mieszkańców gminy. Podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczeństwo mieszkańców jest Komenda Powiatowa Policji w Chemie. W literaturze przedmiotu wśród czynników o charakterze społecznoekonomicznym wpływających na występowanie zjawisk o charakterze przestępczym wymienia się m.in. bezrobocie, zróżnicowanie dochodów, gęstość zaludnienia, warunki życia ludności, tempo wzrostu gospodarczego oraz jakość edukacji. Dane udostępnione przez Policję wskazują, iż najwyższa liczba przestępstw, czyli najcięższych naruszeń prawa, została odnotowana na obszarze jednostek 1 i 10. Jednak wartość przeliczeniowa (liczby przestępstw w stosunku do liczby ludności) wskazuje na największe obciążenie jednostek 3, 6 i 7. Sytuacja w jednostce 3 wydaje się najtrudniejsza, ponieważ liczba przestępstw tu popełnianych w przeliczeniu na 100 mieszkańców jest ponad dwukrotnie wyższa niż średnia gminna. Tabela 11 Liczba przestępstw ogółem na 100 mieszkańców Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Ogólna liczba przestępstw Odsetek liczby przestępstw w ludności ogółem [%] Liczba przestępstw - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,41% 1,41 2. Jednostka ,13% 1,13 3. Jednostka ,21% 2,21 4. Jednostka ,34% 1,34 5. Jednostka ,04% 1,04 6. Jednostka ,82% 1,82 7. Jednostka ,44% 1,44 8 Jednostka ,98% 0,98 9 Jednostka ,54% 0,54 10 Jednostka ,77% 0,77 11 Jednostka ,13% 1,13 12 Jednostka ,64% 0,64 13 Jednostka ,35% 0,35 14 Jednostka ,36% 0,36 Gmina Chełm (łącznie) ,04% 1,04 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie Strona 40

41 Terytorialne natężenie zjawiska zilustrowano na następnej grafice. Grafika 10 Liczba przestępstw ogółem na 100 mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie Strona 41

42 Analiza liczby zdarzeń w ruchu drogowym wskazuje na największe natężenie zjawiska na terenie jednostek 4, 6 oraz 7. Częstymi przyczynami zdarzeń w ruchu drogowym jest brawura oraz niedostosowanie prędkości do warunków jazdy, ale także jakość infrastruktury drogowej i okołodrogowej. W tabeli poniżej uwagę zwraca wartość wskaźnika dla jednostki 7, który jest dwukrotnie wyższy niż średnia w gminie Chełm. Tabela 12 Liczba zdarzeń w ruchu drogowym na 100 mieszkańców Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba zdarzeń w ruchu drogowym Odsetek zdarzeń w ruchu drogowym w ludności ogółem [%] Liczba zdarzeń w ruchu drogowym - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,54% 0,54 2. Jednostka ,40% 0,40 3. Jednostka ,37% 0,37 4. Jednostka ,03% 1,03 5. Jednostka ,38% 0,38 6. Jednostka ,17% 1,17 7. Jednostka ,33% 1,33 8 Jednostka ,44% 0,44 9 Jednostka ,39% 0,39 10 Jednostka ,01% 1,01 11 Jednostka ,85% 0,85 12 Jednostka ,32% 0,32 13 Jednostka ,18% 0,18 14 Jednostka ,36% 0,36 Gmina Chełm (łącznie) ,68% 0,68 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie Na następnej grafice przedstawiono zasięg terytorialny zdarzeń w ruchu drogowym. Strona 42

43 Grafika 11 Liczba zdarzeń drogowych na 100 mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie Strona 43

44 Zgodnie z danymi policji w 2016 roku łącznie na terenie gminy Chełm odnotowano 37 osób, które padły ofiarą przemocy domowej. Najwięcej tego typu zdarzeń miało miejsce w jednostce 2 oraz jednostce 9. Odnosząc jednak liczbę zdarzeń do liczby ludności poszczególnych obszarów największe natężenie zjawisk związanych z przemocą domową odnotowano na ternie jednostki 3, gdzie wartość wskaźnika jest blisko sześciokrotnie wyższa od średniej gminnej. Tabela 13 Liczba ofiar przemocy domowej na 100 mieszkańców Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba ofiar przemocy domowej Odsetek ofiar przemocy domowej w ludności ogółem [%] Liczba ofiar przemocy domowej - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,27% 0,27 2. Jednostka ,33% 0,33 3. Jednostka ,48% 1,48 4. Jednostka ,41% 0,41 5. Jednostka ,09% 0,09 6. Jednostka ,52% 0,52 7. Jednostka ,11% 0,11 8 Jednostka ,11% 0,11 9 Jednostka ,39% 0,39 10 Jednostka ,12% 0,12 11 Jednostka ,19% 0,19 12 Jednostka ,32% 0,32 13 Jednostka ,18% 0,18 14 Jednostka ,00% - Gmina Chełm (łącznie) ,25% 0,25 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie Następna mapa prezentuje przestrzenny wymiar wskaźnika. Strona 44

45 Grafika 12 Liczba ofiar przemocy domowej na 100 mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie Strona 45

46 3.3.2 Sfera gospodarcza Potencjał gospodarczy został oceniony na podstawie liczby przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie gminy Chełm. Sfera gospodarcza, zmiany makroekonomiczne determinują miejscowy rynek pracy oraz mają istotny wpływ na kierunek i dynamikę procesów zachodzących w różnych sferach życia miasta. Wskaźnik aktywności gospodarczej wyrażony został w formie przeliczeniowej, stosunkiem zarejestrowanych działalności gospodarczych na 100 mieszkańców i jest możliwie obiektywnym miernikiem przedsiębiorczości mieszkańców oraz kryterium różnicującym wyszczególnione jednostki porównawcze w gminie. Wartość wskaźnika aktywności gospodarczej (liczba zarejestrowanych przedsiębiorców - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób) dla gminy Chełm wyniosła 4,33. Świadczy to o relatywnie niskim poziomie przedsiębiorczości mieszkańców gminy, co wynika w głównej mierze z jej wiejskiego charakteru. Najlepszą kondycją gospodarczą odznaczają się następujące obszary: Jednostka 8 (6,46) oraz jednostka 7 (15,19). Przeciętne wartości osiągnęły jednostki: 5 (4,36), 10 (4,56), 2 (4,58), natomiast najniższy poziom przedsiębiorczości charakteryzuje jednostkę 3 (1,11) oraz jednostkę 12 (1,60). Struktura przedsiębiorczości w poszczególnych jednostkach jest wypadkową pełnionych przez nie funkcji, jak również gęstości zaludnienia. Tabela 14 Wskaźnik przedsiębiorczości z podziałem na jednostki funkcjonalne wartości przeliczeniowe Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba zarejestrowanych przedsiębiorców Odsetek przedsiębiorców w populacji [%] Liczba zarejestrowanych przedsiębiorców - wskaźnik w przeliczeniu na 100 osób 1. Jednostka ,75% 2,75 2. Jednostka ,58% 4,58 3. Jednostka ,11% 1,11 4. Jednostka ,73% 4,73 5. Jednostka ,36% 4,36 6. Jednostka ,07% 5,07 7. Jednostka ,53% 5,53 8 Jednostka ,46% 6,46 9 Jednostka ,90% 4,90 10 Jednostka ,56% 4,56 11 Jednostka ,37% 5,37 12 Jednostka ,60% 1,60 13 Jednostka ,68% 3,68 14 Jednostka ,63% 1,63 Gmina Chełm (łącznie) ,33% 4,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG i KRS rejestr przedsiębiorców. Strona 46

47 Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika liczba zarejestrowanych przedsiębiorców w przeliczeniu na 100 osób. Grafika 13 Liczba zarejestrowanych przedsiębiorców w przeliczeniu na 100 osób wymiar terytorialny Źródło: opracowanie własne Strona 47

48 3.3.3 Sfera techniczna Do opisu sfery technicznej posłużono się oceną poziomu degradacji technicznej obiektów, która została przeprowadzona m.in. na podstawie wizji lokalnych oraz oceną dostępności infrastruktury sieciowej kanalizacji. Stopień degradacji technicznej budynków, opisuje w sposób klarowny koncentrację obiektywnych potrzeb związanych z remontami obiektów. Dewastacja, zapóźnienia w modernizacji oraz estetyka obiektów stanowią wyzwanie dla wielu jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Wskaźnik poziomu degradacji powinien zatem odnosić się do jakości obiektów, które mogą stanowić bazę do prowadzenia rzeczywistych działań rewitalizacyjnych. Poniższa tabela prezentuje ocenę poziomu degradacji poszczególnych jednostek, która w zasadniczej części jest rezultatem spacerów studyjnych, wizji lokalnych oraz analizy jakościowej. Tabela 15 Stopień degradacji technicznej z podziałem na jednostki funkcjonalne kategoryzacja Lp. Jednostka funkcjonalna Ocena (kategoryzacja) 1. Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka 14 4 Gmina Chełm (średni poziom) 3,07 Źródło: opracowanie na podstawie badań jakościowych Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika w zakresie poziomu degradacji technicznej. Każdą analizowaną zmienną skategoryzowano według gradacji punktowej (1 bardzo wysokie natężenie zjawiska kryzysowego, 2- wysokie natężenie zjawiska kryzysowego, 3 przeciętne natężenie zjawiska kryzysowego, 4 niskie natężenie zjawiska kryzysowego, 5 bardzo niskie natężenie zjawiska kryzysowego). Tabele ilustrujące zjawiska oceniane z punktu widzenia badań jakościowych w niniejszym rozdziale są prezentowane we wspomnianej pięciostopniowej skali, natomiast pozostałe również zostały poddane kategoryzacji co zostało szczegółowo opisane Strona 48

49 w podsumowaniu rozdziału, gdzie dokonano obliczenia syntetycznego wskaźnika degradacji dla porównywanych jednostek funkcjonalnych. Grafika 14 Stopień degradacji technicznej wymiar terytorialny Źródło: opracowanie własne Strona 49

50 Następną analizowaną zmienną z zakresu sfery technicznej jest dostępność infrastruktury sieciowej kanalizacji. Wartość wskaźnika obliczono na podstawie liczby umów podpisanych na odprowadzenie nieczystości w stosunku do liczby budynków. Należy także podkreślić, że niskie wskaźniki w tej sferze niejednokrotnie negatywnie rzutują na sferę środowiskową. Poziom skanalizowania gminy Chełm należy uznać za niski, a do kanalizacji podłączonych jest niespełna 15% gospodarstw domowych. Najwyższy dostęp do kanalizacji odnotowano w najbardziej ludnych jednostkach funkcjonalnych, jednostce 2, 9 oraz 10. W następnej tabeli przedstawiono odsetek gospodarstw domowych podłączonych do tego zasobu sieciowego. Tabela 16 Dostępność kanalizacji Lp. Jednostka funkcjonalna Liczba budynków Liczba umów na odprowadzenie nieczystości Odsetek budynków podłączonych do kanalizacji [%] 1. Jednostka ,75% 2. Jednostka ,96% 3. Jednostka ,00% 4. Jednostka ,01% 5. Jednostka ,00% 6. Jednostka ,00% 7. Jednostka ,55% 8 Jednostka ,00% 9 Jednostka ,03% 10 Jednostka ,30% 11 Jednostka ,00% 12 Jednostka ,00% 13 Jednostka ,00% 14 Jednostka ,00% Gmina Chełm (łącznie) ,78% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm Na następnej grafice przedstawiono terytorialny wymiar dostępu do kanalizacji Strona 50

51 Grafika 15 Dostępność kanalizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm Strona 51

52 3.3.4 Sfera funkcjonalna - przestrzenna Sfera funkcjonalno-przestrzenna wydaje się być kluczowa z punktu widzenia potrzeb artykułowanych przez mieszkańców oraz problemów, które zostały zdiagnozowane w poprzednich częściach opracowania. Diagnozę tej sfery oparto o analizę trzech czynników dostępność do instytucji takich jak szkoły biblioteki i świetlice, poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu oraz jakość przestrzeni publicznej. Pierwszy z czynników ma wymierny wpływ na kształtowanie się sfery społecznej niższa dostępność do wyżej wymienionych instytucji może negatywnie rzutować na aktywność kulturalną, wyniki szkolne osiągane przez uczniów a także utrudniać funkcjonowanie rodziców na lokalnym rynku pracy ze względu na ograniczoną dostępność do opieki pozaszkolnej. W następnej tabeli przedstawiono wskaźniki dostępności do szkół, świetlic i bibliotek, obliczony na podstawie liczby instytucji przypadającej na 100 mieszkańców obszaru. Najniższą dostępność do instytucji odnotowano w jednostce 10, najwyższą natomiast w jednostce 3. Tabela 17 Dostępność do szkół, świetlic i bibliotek wskaźnik na 100 mieszkańców Lp. Jednostka funkcjonalna Ludność [os.] Liczba instytucji szkół świetlic i bibliotek Liczba instytucji szkół świetlic i bibliotek wskaźnik na 100 mieszkańców 1. Jednostka ,13 2. Jednostka ,13 3. Jednostka ,74 4. Jednostka ,10 5. Jednostka ,38 6. Jednostka ,39 7. Jednostka ,22 8 Jednostka ,22 9 Jednostka ,23 10 Jednostka ,08 11 Jednostka ,28 12 Jednostka ,32 13 Jednostka ,35 14 Jednostka ,18 Gmina Chełm (łącznie) ,21 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm Na następnej grafice przedstawiono wymiar terytorialny badanej zmiennej. Strona 52

53 Grafika 16 Dostępność szkół, świetlic i bibliotek wskaźnik na 100 mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm Strona 53

54 Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu to bardzo ważny wskaźnik, który ilustruje skalę potrzeb związanych z przekształceniem przestrzeni publicznej. Podstawą oceny poszczególnych jednostek statystycznych w ramach omawianego wskaźnika jest przede wszystkim funkcja, którą pełni dany teren. W przypadku terenu jednostki 10 możemy mówić o jej niedostosowaniu do zmieniających się uwarunkowań wynikających ze zmian w sferze społecznej. Tabela 18 Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu z podziałem na jednostki funkcjonalne Lp. Jednostka funkcjonalna Ocena (kategoryzacja) 1. Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka 14 4 Gmina Chełm (średni poziom) 3,00 Źródło: opracowanie na podstawie badań jakościowych Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika odnoszącego się do poziomu dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu. Strona 54

55 Grafika 17 Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu wymiar terytorialny Źródło: opracowanie własne Jakość przestrzeni publicznej podlegała ocenie w oparciu głównie o wizje lokalne. Na potrzeby przeprowadzonej analizy, jakość zdefiniowano w kontekście funkcjonalności stopnia i zakresu realizacji Strona 55

56 oczekiwanych funkcji (mieszkalnych, usługowych, gospodarczych itp.), drugim aspektem jest praktyczność przestrzeni i komfort jej użytkowania. W związku z powyższym przeprowadzona kategoryzacja wskazuje na problemy jednostek 2, 3 oraz 10., które z punktu widzenia samej estetyki, ale również funkcjonalności i praktyczności, odbiegają od standardów oczekiwanych przez mieszkańców. W poniższej tabeli znajdują się oceny dla poszczególnych jednostek statystycznych. Tabela 19 Jakość przestrzeni publicznej z podziałem na jednostki funkcjonalne Lp. Jednostka funkcjonalna Ocena (kategoryzacja) 1. Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka 14 4 Gmina Chełm (średni poziom) 3,21 Źródło: opracowanie na podstawie badań jakościowych Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika opisującego jakość przestrzeni publicznej. Strona 56

57 Grafika 18 Jakość przestrzeni publicznej wymiar terytorialny Źródło: opracowanie własne Strona 57

58 3.3.5 Sfera środowiskowa Sfera środowiskowa została oceniona jako mało różnicująca sytuację w poszczególnych częściach gminy Chełm. Do oceny tej sfery wykorzystano dwa niezależne od siebie wskaźniki. Na terenie Polski sieć punktów pomiarowych związana z jakością powietrza jest nader skromna, co w znacznym stopniu utrudnia mierzalną ocenę jakości powietrza. Najbliższy punkt pomiarowy jakości powietrza dla gminy Chełm znajduje się w mieście Chełm przy ul. Jagiellońskiej, nadmienić jednak należy, że jakość powietrza może różnicować się nawet do poziomu dzielnicy lub ulicy. W ramach Rocznej Oceny Jakości Powietrza w Województwie Lubelskim za 2016, odnotowano w punkcie pomiarowym w mieście Chełm przekroczenia w zakresie występowania pyłu PM 10 (klasa C1) (48 razy w cyklu dobowym). Niemniej badania jakościowe i powszechne odczucia mieszkańców wskazują na negatywnie wyróżniającą się sytuację zimą w obrębie jednostek 2, 7, 8, 10. Związane jest to przede wszystkim z dużą ilością pieców w domach jednorodzinnych, w których paliwo jest niskiej jakości, a także szlakami komunikacyjnymi przechodzącymi przez wskazane jednostki statystyczne. Tym samym na tym obszarze identyfikuje się ponadprzeciętną niską emisję. Tabela 20 Jakość powietrza z podziałem na jednostki funkcjonalne Lp. Jednostka funkcjonalna Ocena (kategoryzacja) 1. Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka 14 3 Gmina Chełm (średni poziom) 3,00 Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Chełm Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika opisującego jakość powietrza w wyszczególnionych częściach gminy. Strona 58

59 Grafika 19 Jakość powietrza wymiar terytorialny Źródło: opracowanie własne Drugą zmienną środowiskową jest masa wyrobów azbestowych i zawierających azbest. Dokumentem regulującym utylizację tego niebezpiecznego materiału na poziomie lokalnym jest Program Usuwania i Unieszkodliwiania Wyrobów Zawierających Azbest z terenu Gminy Chełm na lata , przyjęty Uchwałą Nr V/25/2011 Rady Gminy Chełm 24 lutego 2011 roku. Zgodnie z dokumentem, szacunkowy koszt usunięcia azbestu z gminy Chełm wynosi ,17 zł, a sumaryczna masa wyrobów azbestowych wyniosła Mg. W poniższej tabeli przedstawiono masę niezutylizowanego azbestu z podziałem na jednostki statystyczne. Azbest jako materiał stosowany do pokryć dachowych największą Strona 59

60 popularność w Polsce zyskał w latach 70. ubiegłego wieku, choć jego produkcję w Polsce rozpoczęto już w 1907 roku. Był także stosowany jako materiał izolacyjny i uszczelniający głównie w instalacjach narażonych na oddziaływanie wysokich temperatur. Zgodnie z ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.), 28 września 1998 roku zakończono produkcję płyt azbestowo-cementowych. Wybór tego wskaźnika został podyktowany przede wszystkim wysokim poziomem zagrożenia dla zdrowia mieszkańców i sfery środowiskowej. Tabela 21 Masa wyrobów azbestowych i zawierających azbest z podziałem na wyróżnione jednostki statystyczne [Mg} Masa wyrobów azbestowych i zawierających Lp. Jednostka funkcjonalna azbest w przeliczeniu na powierzchnię obszaru 1. Jednostka 1 117,25 2. Jednostka 2 0,00 3. Jednostka 3 398,04 4. Jednostka 4 690,90 5. Jednostka 5 370,58 6. Jednostka 6 353,72 7. Jednostka 7 493,78 8. Jednostka 8 180,99 9. Jednostka 9 260, Jednostka , Jednostka , Jednostka , Jednostka , Jednostka ,31 Gmina Chełm (średnia masa przypadająca na jednostkę) 295,05 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm Poniższa grafika obrazuje skategoryzowany rozkład przestrzenny wskaźnika masy wyrobów azbestowych i zawierających azbest na terenie gminy Chełm. Strona 60

61 Grafika 20 Masa niezutylizowanego azbestu i wyrobów zawierających azbest Źródło: opracowanie własne Strona 61

62 3.4 Syntetyczny wskaźnik poziomu degradacji Powyżej zaprezentowane obszary zostały podsumowane w formie zbiorczych tabel obrazujących poziom natężenia negatywnych zjawisk w Gminie Chełm. Każdą analizowaną zmienną skategoryzowano według gradacji punktowej (1 bardzo wysokie natężenie zjawiska kryzysowego, 2- wysokie natężenie zjawiska kryzysowego, 3 przeciętne natężenie zjawiska kryzysowego, 4 niskie natężenie zjawiska kryzysowego, 5 bardzo niskie natężenie zjawiska kryzysowego). Następnie, obliczono średnią dla każdej z wyróżnionych jednostek statystycznych, a uzyskane wyniki stanowiły podstawę do wyłonienia obszaru zdegradowanego (im niższa wartość punktowa, tym większe natężenie zjawisk kryzysowych). Pierwsza z tabel obrazuje natężenie negatywnych zjawisk w sferze społecznej. W związku z obowiązującą definicją rewitalizacji wskazaną w Wytycznych, kryteria te traktuje się jako kluczowe z punktu widzenia delimitacji obszaru zdegradowanego. W ramach analizy skupiono się łącznie na jedenastu kryteriach obrazujących czynniki związane z jakością kapitału ludzkiego, uzależnieniami, pomocą społeczną, naruszeniami prawa oraz sytuacją na rynku pracy (bezrobocie). Analiza czynników społecznych determinujących konieczność podjęcia działań rewitalizacyjnych pokazuje, że terenem szczególnie problemowym, gdzie koncentrują się negatywne zjawiska społeczne i występuje tam zagrożenie ich nasilania się i rozprzestrzeniania są trzy jednostki: jednostka 2, jednostka 3 oraz jednostka 10. Wartość referencyjna poziomu degradacji (średnia) kształtuje się na poziomie 2,86. Wartości niższe od średniej przyjmują cztery jednostki: 2, 3, 10. Wśród wymienionych jednostek najwyższe natężenie zjawisk kryzysowych identyfikuje się w jednostkach 3, 2 oraz 10 o czym świadczą dane przytoczone w analizie porównawczej. Tym samym jako rekomendowany obszar zdegradowany proponuje się teren jednostek 2, 3, oraz 10, jako tych, które osiągnęły najniższe wyniki z zakresu sfery społecznej. Strona 62

63 Tabela 22 Podsumowanie analizy czynników w sferze społecznej Lp Obszar Jednostka 1 Jednostka 2 Jednostka 3 Jednostka 4 Jednostka 5 Jednostka 6 Jednostka 7 Jednostka 8 Jednostka 9 Jednostka 10 Jednostka 11 Jednostka 12 Jednostka 13 Liczba klientów OPS Kwota przeznaczona na wsparcie przez OPS Liczba osób uzależnionych od alkoholu Liczba procedur niebieska karta Liczba osób bezrobotnych Liczba bezrobotnych kobiet Liczba osób długotrwale bezrobotnych Liczba bezrobotnych do 25 roku życia Liczba przestępstw ogółem Liczba zdarzeń w ruchu drogowym Liczba ofiar przemocy domowej Wskaźnik syntetycz ny degradacj i obszaru w sferze społeczne j , , , , , , , , , , , , ,91 Strona 63

64 Lp. 14. Obszar Jednostka 14 Liczba klientów OPS Kwota przeznaczona na wsparcie przez OPS Liczba osób uzależnionych od alkoholu Liczba procedur niebieska karta Liczba osób bezrobotnych Liczba bezrobotnych kobiet Liczba osób długotrwale bezrobotnych Liczba bezrobotnych do 25 roku życia Liczba przestępstw ogółem Liczba zdarzeń w ruchu drogowym Liczba ofiar przemocy domowej Wskaźnik syntetycz ny degradacj i obszaru w sferze społeczne j ,09 Gmina Chełm Wartość referencyjna 2,86 Źródło: opracowanie własne Strona 64

65 Dodatkową przesłanką, która została wzięta pod uwagę w wytypowaniu obszaru zdegradowanego były wyniki w pozostałych sferach (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej). Poniżej zestawiono zmienne z zakresu sfery gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Tabela 23 Podsumowanie analizy obszarów pozostałe sfery Lp. Obszar Liczba podmiotów gospodarczych Odsetek gospodarstw korzystających z kanalizacji Stopień degradacji technicznej budynków Dostępność szkół, świetlic i bibliotek Poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu Jakość przestrzeni publicznej Jakość powietrza atmosferycznego Masa wyrobów azbestowych 1. Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Jednostka Źródło: opracowanie własne Strona 65

66 3.5 Obszar zdegradowany w świetle sondażowego badania opinii Analiza porównawcza opierająca się o metodę desk research i badania jakościowe wskazują na degradację jednostek 2, 3, i 10, co potwierdza syntetyczny wskaźnik poziomu degradacji. Z punktu widzenia prowadzenia na kolejnym etapie analizy pogłębionej uznano za konieczne przeprowadzenie badań sondażowych wśród mieszkańców gminy Chełm, poddając pod ich ocenę 14 jednostek statystycznych. Zrealizowane badanie miało charakter sondażu diagnostycznego i było zrealizowane poprzez dystrybucję ankiety w wersji papierowej oraz aplikację elektroniczną. W ramach badania pozyskano 84 kompletnie wypełnione kwestionariusze, które poddano zbiorczej analizie. Ankietyzacja była prowadzona począwszy od 10 do 24 lipca 2017 roku. Uzyskane informacje umożliwiły rozbudowanie diagnozy gminy. W pierwszej części rozdziału prezentuje się dane metryczkowe opisujące zmienne socjodemograficzne badanej grupy, w drugiej natomiast dokonano analizy preferencji związanych z rewitalizacją konkretnej części gminy. Wśród respondentów biorących udział w badaniu liczniejszą grupę stanowiły kobiety, natomiast 37% badanej populacji stanowili mężczyźni. Wykres 1 Respondenci wg płci [%] 37,0% Kobieta Meżczyzna 63,0% Źródło: opracowanie własne, n=73 26,8% badanych to osoby w wieku lat, co piąty respondent jest natomiast w przedziale pomiędzy 46 i 55 rokiem życia lub 26 i 35 rokiem życia. Tym samym należy uznać, że dominującymi respondentami była grupa osób w wieku produkcyjnym. Warto zauważyć, że stosunkowo rzadko w badaniu wzięły udział osoby w wieku poprodukcyjnym. Strona 66

67 Wykres 2 Wiek respondentów [%] 8,5% 36_45 26_35 46_55 56_66 16_25 67_i_wiecej 11,0% 9,8% 22,0% 26,8% 22,0% Źródło: opracowanie własne, n=82 Blisko 37% respondentów to osoby z wykształceniem wyższym, natomiast 26,8% badanych legitymuje się średnim wykształceniem. Ten stan rzeczy w przypadku badań sondażowych jest powszechny i wynika on z większej aktywności i zaangażowania osób wykształconych. Wykres 3 Wykształcenie respondentów [%] 14,1% Wyższe Średnie Zawodowe Podstawowe 16,9% 36,6% 26,8% Źródło: opracowanie własne, n=71 Zasadnicza większość badanych to osoby pracujące, ich odsetek kształtuje się na poziomie 79%. Uczący się to 14,6% badanej populacji. Warto podkreślić, że udział bezrobotnych biorących udział w badaniu jest bardzo niski i kształtuje się na poziomie 3,8%. Koreluje to ze stosunkowo niskim poziomem bezrobocia identyfikowanym w gminie Chełm. Strona 67

68 Wykres 4 Status na rynku pracy [%] 9,0% Pracujący Bezrobotny Inne Uczący się 17,9% 20,5% 52,6% Źródło: opracowanie własne, n=78 Na poniższym wykresie zilustrowano odpowiedź na pytanie odnoszące się do wskazania obszaru, który powinien stać się obszarem rewitalizacji. Tego typu badanie jest obarczone ryzykiem wskazywania swojego miejsca zamieszkania jako obszaru proponowanego do rewitalizacji, głównie ze względu na duże oczekiwania związane z rewitalizacją, jak również powszechne łączenie rewitalizacji z działaniami remontowymi, co nie jest zgodne z istotą rewitalizacji. 55% respondentów wskazała na Zarzecze oraz Wólkę Czułczycką jako obszar, który powinien podlegać rewitalizacji. Na drugim miejscu uplasował się teren siedziby władz gminy Pokrówka oraz Depułtycze., trzecim najczęściej wskazywane obszarem był Okszów, który jest najgęściej zaludnioną jednostką spośród porównywanych. Kluczowym wnioskiem płynącym z poniższego wykresu jest zgodność preferencji ankietowanych z wynikami analizy porównawczej. Strona 68

69 Wykres 5 Proszę wskazać, który obszar gminy Pana(i) zdaniem powinien być poddany procesowi rewitalizacji? [%] Zarzecze i Wólka Czułczycka 25,0% Okszów i Okszów-Kolonia Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie-Kolonia, Pokrówka i Pokrówka-Bazylany 19,7% 55,3% Źródło: opracowanie własne, n=76 Dla zdecydowanej większości badanych wskazane miejscowości to miejsce zamieszkania. Niemniej warto zwrócić uwagę na fakt, że 28,9% respondentów deklaruje, iż obszar to miejsce spędzania czasu wolnego. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na ekonomiczny charakter obszarów zaledwie 14,5% respondentów wskazało te miejsca jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej lub wykonywaniem pracy wynika to najprawdopodobniej z bliskiego sąsiedztwa ośrodka miejskiego miasta Chełm, gmina natomiast pełni głównie funkcje mieszkaniowe. Wykres 6 Proszę podać Pana(i) związek z tym terenem [%] Miejsce zamieszkania 54,4% Miejsce rekreacji, wypoczynku 28,9% Miejsce pracy 8,9% Miejsce prowadzenia działalności gospodarczej 5,6% Inne 2,2% Źródło: opracowanie własne, n=84 Strona 69

70 Kolejnym elementem podlegającym ocenie jest jakość życia mieszkańców w poszczególnych sferach. Warto zwrócić uwagę, że największa liczba odpowiedzi świadczących o niskiej jakości została przyporządkowana infrastrukturze drogowej i chodnikom. Aktywność ośrodków kulturalnoedukacyjnych, samoorganizacja społeczna oraz stan techniczny budynków również uzyskały relatywnie wysoki odsetek odpowiedzi świadczący o niskiej jakości tych elementów, co potwierdza wyniki analizy porównawczej. Zdecydowana większość respondentów oceniła wszystkie wskazane kategorie jako przeciętne. Wykres 7 Proszę ocenić wymienione elementy związane z jakością życia na wskazanym przez Pana(nią) podobszarze rewitalizacji [%] Aktywność ośrodków kulturalno-rekreacyjnych i sportowych 2,4% 25,0% 64,3% 8,3% Zdewastowane i opuszczone obiekty 3,6% 22,6% 61,9% 11,9% Samoorganizacja społeczna i współpraca między mieszkańcami a władzami publicznymi 2,4% 25,0% 57,1% 15,5% Infrastruktura drogowa oraz ciągi dla pieszych 1,2% 27,4% 53,6% 17,9% Stan techniczny obiektów 2,4% 25,0% 52,4% 20,2% Stan boisk, placów zabaw itp. 3,6% 20,2% 54,8% 21,4% Estetyka otoczenia 1,2% 14,3% 60,7% 23,8% Poczucie bezpieczeństwa w okolicy 1,2% 15,5% 58,3% 25,0% Brak odpowiedzi Niska Średnia Wysoka Źródło: opracowanie własne, n=84 W kolejnym poddanym analizie pytaniu poproszono badanych o opinię na temat problemów identyfikowanych na wskazanych obszarach. W świetle opinii respondentów, oceniających natężenie problemów, dominuje bezrobocie, zły stan infrastruktury drogowej oraz dostępność nowoczesnych technologii. Jednocześnie, badani wskazali na stosunkowo wysokie poczucie bezpieczeństwa kwalifikując takie kategorie jak przestępczość oraz przemoc w rodzinie jako niskie zagrożenia. Poniższy wykres ilustruje rozkład opinii w ramach poszczególnych kategorii. Strona 70

71 Wykres 8 Jakie problemy Pana(i) zdaniem występują na wybranym przez Pana(ią) obszarze? [%] Przemoc w rodzinie 1,2% 9,5% 46,4% 38,1% 4,8% Przestępczość0,0% 14,3% 47,6% 33,3% 4,8% Narkomania 1,2% 19,0% 38,1% 35,7% 6,0% Przestępczość młodocianych0,0% 10,7% 51,2% 31,0% 7,1% Brak podstawowych mediów0,0% 15,5% 32,1% 44,0% 8,3% Stan budynków kubaturowych 2,4% 11,9% 31,0% 45,2% 9,5% Stan zabytków 3,6% 13,1% 27,4% 44,0% 11,9% Zanieczyszczenie środowiska 1,2% 9,5% 33,3% 42,9% 13,1% Alkoholizm0,0% 7,1% 38,1% 41,7% 13,1% Bieda0,0% 8,3% 32,1% 46,4% 13,1% Połączenia komunikacyjne, ilość dróg 1,2% 9,5% 32,1% 42,9% 14,3% Stan dróg0,0% 7,1% 25,0% 51,2% 16,7% Brak dostępu do nowoczesnej technologii 1,2% 10,7% 21,4% 50,0% 16,7% Bezrobocie 1,2% 6,0% 22,6% 47,6% 22,6% Brak odpowiedzi Brak problemu Niskie zagrożenie Średnie zagrożenie Wysokie zagrożenie Źródło: opracowanie własne, n=84 Strona 71

72 Poniższy wykres ilustruje odpowiedzi na pytanie, które zagadnienia wymagają wzmożonej interwencji. Warto zwrócić uwagę, że dla ponad 30% badanych zainteresowanie władz związane z baza gastronomiczną, bazą noclegową oraz służbą zdrowia, jest niedostateczne. Poza tym warto zwrócić uwagę na tematykę oferty turystycznej, która powinna być powiązana z eksponowaniem unikalnych zasobów gminy. Wykres 9 Jak ocenił(a)by Pan(i) poziom zainteresowania władz oraz innych instytucji w działania wskazane poniżej na wybranym obszarze [%] Usługi bankowe 3,6% 31,0% 52,4% 13,1% Baza gastronomiczna 3,6% 35,7% 46,4% 14,3% Baza noclegowa 3,6% 33,3% 48,8% 14,3% Służba zdrowia 3,6% 33,3% 47,6% 15,5% Handel/usługi 3,6% 28,6% 52,4% 15,5% Oferta turystyczna 4,8% 31,0% 47,6% 16,7% Usługi telefoniczne/internet 3,6% 20,2% 58,3% 17,9% Oferta kulturalna 4,8% 21,4% 54,8% 19,0% Komunikacja 2,4% 21,4% 57,1% 19,0% Oferta inwestycyjne przewidywane inwestycje 4,8% 23,8% 51,2% 20,2% Baza sportowa, wypoczynkowa i rekreacyjna 4,8% 23,8% 51,2% 20,2% Stan dróg, chodników i parkingów 3,6% 11,9% 64,3% 20,2% Brak odpowiedzi Niski Średni Wysoki Źródło: opracowanie własne, n=84 Ostatnie z pytań zawartych w kwestionariuszu ankietowym odnosiło się do pożądanych miejsc i form aktywności, których w opinii badanych respondentów brakuje na wskazanych obszarach. Dla 25% bardzo brakuje imprez integrujących społeczność lokalną oraz punktów małej gastronomi czy handlu (23,8%). Strona 72

73 Wykres 10 Jakich miejsc i form aktywności brakuje we wskazanych przez Pana(ią) miejscach? [%] Miejsc spędzania wolnego czasu świetlice, kluby, itp. 2,4% 16,7% 60,7% 20,2% Miejsc wsparcia osób z problemami społecznymi 3,6% 14,3% 60,7% 21,4% Placówek opieki medycznej1,2% 9,5% 67,9% 21,4% Organizacji wpływających na aktywność społeczną 4,8% 11,9% 61,9% 21,4% Infrastruktury sportowo-rekreacyjnej 2,4% 20,2% 54,8% 22,6% Punktów małej gastronomii oraz handlu1,2% 19,0% 56,0% 23,8% Imprez integrujących społeczność 2,4% 20,2% 52,4% 25,0% Źródło: opracowanie własne, n=84 Brak odpowiedzi Nie brakuje Brakuje Bardzo brakuje 3.6 Wyznaczenie obszaru zdegradowanego Z przeprowadzonych analiz wynika, że w gminie Chełm 3 jednostki cechuje koncentracja negatywnych zjawisk społecznych oraz obecność negatywnych zjawisk w co najmniej jednej z pozostałych sfer, tj. gospodarczej, funkcjonalno-przestrzennej, technicznej lub środowiskowej. Poziom poszczególnych zmiennych jest zróżnicowany. Analiza ich pokazuje, iż kryzys społeczny w połączeniu z kryzysem w pozostałych sferach (jednostki, w których poszczególne obszary uzyskują wartości najmniej korzystne), koncentruje się w następujących jednostkach: 2 (kryzys w sferze technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej i środowiskowej), 3 (kryzys w sferze gospodarczej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej), 10 (kryzys w sferze technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej i środowiskowej). Warto podkreślić, że stan kryzysowy identyfikowany na podstawie danych wskaźnikowych został potwierdzony badaniem społecznym prowadzonym wśród mieszkańców gminy Chełm. Respondenci wskazywali na Okszów, Okszów Kolonia, Zarzecze, Wólkę Czułczycką, Pokrówkę, Pokrówkę Bazylany, Depułtycze Królewskie i Depułtycze Królewskie-Kolonia jako obszary o największym natężeniu zjawisk kryzysowych i wymagające podjęcia działań rewitalizacyjnych. Tym samym, na podstawie analizy wielokryterialnej oraz konsultacji społecznych należy przyjąć, że terenem, na którym koncentruje się najwięcej negatywnych zjawisk jest: Jednostka 2 (o powierzchni około 378 ha, zamieszkiwana przez osób), Strona 73

74 Jednostka 3 (o powierzchni około 517 ha, zamieszkiwana przez 271 osób), Jednostka 10 (o powierzchni około ha, zamieszkiwana przez osób). Wyżej wymienione jednostki funkcjonalne cechuje stan kryzysowy dlatego tę część gminy definiuje się jako obszar zdegradowany. Tym samym za obszar zdegradowany uznaje się obszar jednostki 2, 3 oraz Wyznaczenie obszaru rewitalizacji Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego stanowi jednocześnie obszar rewitalizacji gminy Chełm. Wyznaczony został w oparciu o wnioski wynikające z: diagnozy zjawisk kryzysowych w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej, spacerów studyjnych i wizji lokalnych prowadzonych w trakcie prac nad wyznaczaniem obszaru wsparcia w ramach LPR, w trakcie których zidentyfikowano miejsca i obiekty, które ze względu na swój potencjał rozwojowy zasługują na objęcie działaniami rewitalizacyjnymi, analizy aktualnych gminnych dokumentów strategicznych, programowych i planistycznych, w zakresie komplementarności rozstrzygnięć w nich zawartych z możliwymi do podjęcia działaniami rewitalizacyjnymi. Zgodnie z uwarunkowaniami prawnymi (Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata , Warszawa, 2 sierpnia 2016 r.) obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez nie więcej niż 30% liczby mieszkańców. Wytyczony obszar rewitalizacji obszar jednostek 2, 3 oraz 10 (tożsamy z wyznaczonym obszarem zdegradowanym) spełnia wymagania zawarte w wytycznych. Ogólna powierzchnia obszaru rewitalizacji wynosi 3 153,143 ha, co stanowi 14,22% całej powierzchni gminy. Natomiast ogólna liczba ludności zamieszkującej go wynosi osoby (29,95% łącznej liczby ludności gminy Chełm). Podstawowe informacje dotyczące podobszarów oraz obszaru rewitalizacji (stanowiącego jednocześnie obszar zdegradowany) znajdują się w poniższej tabeli. Tabela 24 Zestawienie wskaźników obligatoryjnych dla obszaru rewitalizacji Miejscowości Nazwa jednostki Liczba ludności wchodzące w skład statystycznej [os.] jednostki Powierzchnia [ha] Udział ludności [%] Udział powierzchni [%] Jednostka 2 Okszów, Okszów-Kolonia ,932 10,33% 1,70% Jednostka 3 Wólka Czułczycka, Zarzecze ,715 1,86% 2,33% Jednostka 10 Pokrówka, Pokrówka- Bazylany, Depułtycze Królewskie, Depułtycze ,496 17,76% 10,19% Królewskie-Kolonia Obszar rewitalizacji: ,143 29,95% 14,22% Gmina Chełm łącznie: ,18 100,00% 100,00% Źródło: opracowanie własne Strona 74

75 Biorąc pod uwagę powyższe rekomenduje się obszar rewitalizacji do objęcia pracami badawczymi i analitycznymi w ramach analizy pogłębionej. Jednocześnie należy pokreślić, że na etapie wyłaniania obszaru prowadzono działania polegające na uspołecznieniu i możliwie szerokiej partycypacji społecznej. Powierzchnia i zasięg obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji są sobie równe. Granice zarówno obszaru zdegradowanego, jak również obszaru rewitalizacji są tożsame i obejmują jednostkę 2, 3 oraz 10. Na poniższej grafice zilustrowano zasięg terytorialny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Grafika 21 Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji Strona 75

76 Źródło: opracowanie własne Strona 76

77 4. Analiza pogłębiona obszaru rewitalizacji Na podstawie diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych rekomendowano do poddania analizie pogłębionej obszar rewitalizacji składający się z trzech podobszarów: podobszar rewitalizacji jednostka 2 (Okszów, Okszów-Kolonia), podobszar rewitalizacji jednostka 3 (Wólka Czułczycka, Zarzecze) oraz podobszar rewitalizacji jednostka 10 (Pokrówka, Pokrówka-Bazylany, Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie-Kolonia) jako tereny cechujące się natężeniem i koncentracją stanu kryzysowego. Tym samym należy podkreślić, że zasięg terytorialny obszaru zdegradowanego pokrywa się z wyznaczonym obszarem rewitalizacji. Zatem poszczególne podobszary to tereny poddane dalszym pracom badawczym i eksperckim jako obszar rewitalizacji. Przedmiotowy rozdział obejmuje wskazanie szczegółowego zasięgu przestrzennego obszaru rewitalizacji wraz z identyfikacją potrzeb rewitalizacyjnych na podstawie analiz pogłębionych sfery społecznej, gospodarczej, technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz środowiskowej. 4.1 Podobszar rewitalizacji jednostka 2 (Okszów, Okszów-Kolonia) Charakterystyka i zasięg terytorialny podobszaru jednostka 2 W ramach diagnozy porównawczej przeprowadzonej dla Gminy Chełm wyłoniono trzy części cechujące się wysokim poziomem degradacji społeczno-gospodarczej jedną z nich jest podobszar jednostka 2, składający się z miejscowości Okszów wraz z przylegającą na zachodzie Kolonią. Podobszar rewitalizacji jednostka 2 jest zamieszkiwany przez co stanowi 10,33% ludności gminy, natomiast powierzchnia zdelimitowanego terenu kształtuje się na poziomie 377,932 ha (1,7% łącznej powierzchni gminy). Omawiany podobszar rewitalizacji jest drugim najludniejszym spośród części składowych obszaru rewitalizacji w gminie Chełm. Indeks ulic podobszaru przedstawia poniższa tabela, w dalszej części zaprezentowano mapę podobszaru rewitalizacji. Tabela 25 Zestawienie ulic wchodzących w skład podobszaru rewitalizacji jednostka 2 Okszów Akacjowa Jaworowa Olchowa Azaliowa Jodłowa Orzechowa Bratkowa Kalinowa Różana Brzoskwiniowa Kasztanowa Sosnowa Brzozowa Klonowa Storczykowa Bukowa Konwaliowa Świerkowa Chabrowa Kwiatowa Szkolna Chełmska Liliowa Słoneczna Cisowa Lipowa Topolowa Fiołkowa Makowa Tulipanowa Hiacyntowa Malinowa Wierzbowa Jabłoniowa Modrzewiowa Wiklinowa Strona 77

78 Jaśminowa Dębowa Źródło: opracowanie własne Morelowa Narcyzowa Strona 78

79 Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Świdnik na lata Grafika 22 Jednostka 2 zasięg terytorialny podobszaru rewitalizacji Źródło: opracowanie własne Strona 79

80 4.1.2 Sfera społeczna Kwestie społeczne w możliwie pełny sposób opisują wskaźniki przywołane w ramach analizy porównawczej. Poszczególne wskaźniki zostały obliczone dla wyłonionego podobszaru rewitalizacji jednostka 2 oraz pozostałych jednostek statystycznych, co uzasadniło zdegradowanie obszaru poprzez identyfikację stanu kryzysowego. Analiza uwzględnia dwa poziomy. Pierwszy z nich skupia się na zestawieniu wartości zmiennych pozyskanych w trakcie prac diagnostycznych w odniesieniu do obszaru rewitalizacji spełniając tym samym wytyczną w postaci pogłębienia analizy. Ponadto mając na uwadze dominującą rolę czynnika społecznego w procesie rewitalizacji, przeanalizowano dodatkowe wskaźniki opisujące aktywność społeczną mieszkańców (liczbę organizacji pozarządowych oraz frekwencję wyborczą) i jakość edukacji. Rozdział kończy drzewo problemów wskazujące źródła oraz skutki istniejącego kryzysu. Pierwszą grupą danych poddanych analizie są te pozyskane z OPS Gminy Chełm. 12,8% łącznej liczby klientów OPS zamieszkuje jednostkę 2 i pobierają 11,43% środków wydatkowanych na wsparcie osób w trudnej sytuacji życiowej, co wskazuje, że również w wymiarze kwotowym sytuacja w jednostce 2 wymaga zaangażowania największych środków finansowych. Ubóstwo to jeden z kluczowych obszarów problemowych jednostki 2, który mógłby być rozwiązywany przy wykorzystaniu m.in. instrumentów ekonomii społecznej. Bezpośrednio koreluje on ze starzeniem się społeczności i niskimi uposażeniami osób nie pracujących. Tabela 26 Portret jednostki 2 w zakresie zadań realizowanych przez OPS Zmienna Liczba klientów ośrodków pomocy społecznej ogółem Wartość Udział procentowy w ogólnej liczbie/kwocie 93 12,8% Kwota udzielonych świadczeń ogółem ,53 11,43% Liczba osób uzależnionych od alkoholu 15 18,51% Liczba ofiar przemocy (niebieskie 16 20,77% karty) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS gminy Chełm, 2016 r. Należy zwrócić uwagę na tematykę związaną z profilaktyką oraz uzależnieniami. Problematyka nadużywania środków psychoaktywnych, głównie alkoholu jest widoczna, ilustrują to powyższe dane. Na terenie jednostki 2 mieszka niemal co piąta osoba uzależniona od alkoholu z terenu gminy Chełm. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że mówimy tylko o danych ewidencjonowanych, rzeczywista skala zjawiska może przypuszczalnie być większa. Alkoholizm i narkomania to zjawiska negatywnie wpływające na wizerunek gminy w odbiorze samych mieszkańców, ale również gości, turystów czy też inwestorów. Źródeł tego stanu rzeczy należy upatrywać w ubóstwie, które zostało opisane w oparciu o dane OPS oraz braku profesjonalnej i nowoczesnej oferty spędzania czasu wolnego. Strona 80

81 Kolejnym istotnym obszarem analizy jest bezpieczeństwo publiczne i związane z nim naruszenia prawa. W jednostce 2 odnotowano 17 przestępstw, z czego 3 zostały popełnione przez osoby nieletnie, 6 zdarzeń w ruchu drogowym oraz 5 ofiar przemocy domowej. Odpowiednie kategorie zaprezentowano w ujęciu tabelarycznym. Główną dominantą w odniesieniu do bezpieczeństwa na podobszarze jednostki 2 stanowią ofiary przemocy domowej. Udział procentowy tej kategorii zdarzeń wynosi ponad 13% i jest ściśle powiązany, z wcześniej zdiagnozowanymi problemami ubóstwem oraz uzależnieniami. Tabela 27 Portret jednostki 2 w zakresie przestępczości w 2016 r. Zmienna Wartość Odsetek w ogólnej liczbie zdarzeń Ogólna liczba przestępstw 17 11,25% Liczba przestępstw popełnionych przez nieletnich 3 100% Liczba zdarzeń w ruchu drogowym 6 6,06% Liczba ofiar przemocy domowej 5 13,51% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie, 2016 r. Kolejnym elementem analizy pogłębionej jest aktywność społeczna. Niski kapitał społeczny oraz brak skonsolidowanego środowiska organizacji pozarządowych (w przypadku jednostki 2 w KRS nie odnotowano ani jednego podmiotu) to wskaźniki potwierdzające taki stan rzeczy. Frekwencja wyborcza na terenie gminy Chełm w wyborach samorządowych w 2014 roku wyniosła 45,40% natomiast na podobszarze jednostki 2 44,28%. Należy zatem uznać ten wynik za przeciętny. Warto wspomnieć również o jakości usług publicznych w szczególności jakości edukacji. Zmienna ta jest istotna z punktu widzenia przyczyn negatywnych zjawisk społecznych. Wyniki uczniów obrazują jakość kształcenia na poziomie podstawowym w jednostce 2, która w znacznym stopniu kształtuje przyszłe losy absolwentów i możliwości osiągania określonego statusu społecznego, zawodowego czy ekonomicznego. Średni wynik sprawdzianu 6-klasisty w 2016 na terenie gminy Chełm wyniósł 59,20%. Dla jednostki 2, uczniowie szkoły podstawowej w Zespole Szkół w Okszowie osiągnęli wynik na poziomie 51%. W poniższej tabeli przedstawiono dodatkowe wskaźniki sfery społecznej w odniesieniu do wartości referencyjnych. Tabela 28 Aktywność społeczna i jakość edukacji w jednostce 2 Zmienna Wartość Wartość referencyjna (gminna) Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych (2014 r.) 44,28% 45,40% Liczba organizacji pozarządowych na 100 mieszkańców 0 0,14 Wynik sprawdzianu 6-klasisty 51,00% 59,20% Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE, KRS oraz PKW Strona 81

82 Grafika 23 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery społecznej jednostka 2 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Brak organizacji wpływających na rozwój społeczeństwa obywatleskiego Brak skutecznych działań w zakresie przeciwdziałania patologiom Brak atrakcyjnej oferty spędzania czasu wolnego Niska aktywność społeczna Identyfikowane problemy Wysoka liczba osób objetych wsparciem OPS oraz ofiar przemocy domowej Relatywnie wysoka liczba przestępstw - także popełnianych przez nieletnich Skutki Niskie wykorzystanie aktywności mieszkańców Źródło: opracowanie własne Sfera gospodarcza Apatia i bierność niektórych mieszkańców podobszaru Ograniczony poziom atrakcyjności osiedleńczej, turystycznej i inwestycyjnej obszaru Przedstawiona wcześniej analiza sfery społecznej to podstawowa przesłanka wskazująca na konieczność podjęcia działań rewitalizacyjnych. W niniejszym podrozdziale zostanie dokonana analiza pogłębiona kwestii gospodarczych, które zostały zasygnalizowane w analizie porównawczej. W skali makro sfera gospodarcza gminy Chełm jest stosunkowo słabo rozwinięta głównie ze względu na sąsiadujące miasto Chełm, które stanowi swoiste, lokalne centrum społeczno-gospodarcze (ośrodek gospodarczy) o rozwiniętych powiązaniach funkcjonalnych. Aktualna sytuacja gospodarcza podobszaru rewitalizacji jest najlepsza, a wskaźnik aktywności gospodarczej wyrażony liczbą podmiotów gospodarczych przypadających na 100 mieszkańców wynosi 4,58 (średnia dla gminy Chełm 4,33, średnia dla miasta Chełm 6,22). Na terenie jednostki 2 funkcjonuje 69 działalności gospodarczych, stanowiących 10% ogólnej liczby przedsiębiorstw działających w gminie Chełm. Profil przedsiębiorstw to przede wszystkim działalność związana z pracami remontowobudowlanymi, transportem oraz handlem. W następnej tabeli przedstawiono porównywane wartości. Strona 82

83 Tabela 29 Wskaźnik aktywności gospodarczej, jednostka 2 - porównanie Zmienna Wartość Wskaźnik aktywności gospodarczej miasto Chełm 6,22 Wskaźnik aktywności gospodarczej gmina Chełm 4,33 Wskaźnik aktywności gospodarczej podobszar jednostka 2 4,58 Źródło: opracowanie własne Na poniższym schemacie prezentuje się wnioski płynące z analizy problemowej odnoszące się do sfery gospodarczej. Wykorzystując metodykę tworzenia drzewa problemów wskazuje się na źródła oraz skutki aktualnej sytuacji na terenie jednostki 2. Grafika 24 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery gospodarczej jednostka 2 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Sąsiedztwo większego ośrodka społeczno gospodarczego Rolniczy charakter gminy Identyfikowane problemy Niższa aktywność gospodarcza w porównaniu z miastem Chełm Małe zróżnicowanie prowadzonaych działalności Skutki Petryfikacja ubóstwa Kryzys w sferze spolecznej przenikający się z problemami w sferze gospodarczej Źródło: opracowanie własne Sfera techniczna Stan infrastruktury technicznej w podobszarze jednostki 2 należy uznać za zadowalający w szczególności w zakresie wyposażenia w infrastrukturę sieciową. Jednostka 2 posiada najlepiej rozwiniętą sieć kanalizacyjną spośród wszystkich jednostek gminy. W kolejnej tabeli przedstawiono zestawienie wyposażenia gminy w poszczególne elementy infrastruktury obliczonej na podstawie liczby podpisanych umów w stosunku do liczby budynków. Strona 83

84 Tabela 30 Wyposażenie w infrastrukturę sieciową na terenie jednostki 2 Nazwa wskaźnika Jednostka 2 Wartość referencyjna (gminna) Liczba podpisanych umów na dostarczenie wody w stosunku do liczby budynków Liczba podpisanych umów na wywóz nieczystość w stosunku do liczby budynków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm 100% 100% 84,95% 14,78% Dodatkowo (poza infrastrukturą sieciową) o technicznej kondycji obszaru świadczy poziom degradacji budynków. Na podstawie przeprowadzonych badań jakościowych wizji lokalnej i spacerów studyjnych najwięcej budynków wymagających remontów lub prac modernizacyjnych wraz z przyległym otoczeniem odnotowano w 3 jednostkach w tym także jednostce 2. Wydaje się zatem, że generalną kondycję techniczną jednostki 2 należy uznać za przeciętną. Z jednej strony jej wyposażenie w elementy infrastruktury sieciowej jest najlepsze ze wszystkich jednostek na terenie gminy Chełm, z drugiej natomiast stan techniczny niektórych budynków wymaga prac interwencyjnych. Grafika 25 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery technicznej jednostka 2 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Niski stan techniczny niektórych budynków Niewielkie braki w infrastrukturze sieciowej Identyfikowane problemy Niska estetyka i pogłebiająca się degradacja obiektów Zapóżnienie cywilizacyjne Skutki Pogarszający się wizurenk podobszaru i gminy NIska atrakcyjność osiedleńcza i inwestycyjna Źródło: opracowanie własne Strona 84

85 4.1.5 Sfera funkcjonalno-przestrzenna Okszów wraz z Kolonią jest drugą co do liczby mieszkańców miejscowością gminy Chełm a pod względem powierzchni najmniejszą, co w rezultacie skutkuje znaczną gęstością zaludnienia (398 osób/km 2 ). Na terenie gminy Chełm mieszkalnictwo realizowane jest w głównej mierze w zabudowie zagrodowej. W jednostce 2 natomiast oprócz zabudowy zagrodowej występuje także jednorodzinna i wielorodzinna forma zabudowy. Wynika to w głównej mierze z podmiejskiego charakteru miejscowości, która stanowi niejako przedłużenie miasta Chełm. Na terenie jednostki 2 w trakcie analizy porównawczej zdiagnozowano między innymi niską dostępność szkół, świetlic i bibliotek (w stosunku do liczby mieszkańców), a także niski poziom dostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji terenu i pochodną niską jakość przestrzeni publicznej. Szczególnie interesujące są dwie ostanie zmienne. W związku z dominującą funkcją mieszkaniową w jednostce 2 oraz jej podmiejskim charakterem staje się ona atrakcyjna dla mieszkańców miasta Chełm. Tradycyjne sołectwo staje się zatem dzielnicą miasta bez dostosowania rozwiązań infrastrukturalnych. Widoczne są tu deficyty przestrzeni na rozbudowę infrastruktury drogowej i okołodrogowej a niejednokrotnie ruch pieszych jest znacznie utrudniony. Pochodną tej sytuacji jest niska jakość przestrzeni publicznej, której widocznymi oznakami są niska estetyka i funkcjonalność niektórych obiektów. Grafika 26 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery funkcjonalno-przestrzennej jednostka 2 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Wysoka gęstość zaludnienia Pełnienie funkcji mieszkaniowych Podmiejski charakter podobszaru Brak rezerw przestrzennych Identyfikowane problemy Mała dostępność szkół, świetlic i bibliotek Brak dostsoswania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających sie funkcji terenu Skutki Ograniczenie mobilności mieszkańców Brak miejsc sprzyjających integracji mieszkańców Obniżanie się atrakcyjnosci osiedleńczej Źródło: opracowanie własne Strona 85

86 4.1.6 Sfera środowiskowa Sfera środowiskowa to obszar diagnozowany głównie w kontekście przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi bądź stanu środowiska. Na wstępie należy podkreślić, że zagadnienia środowiskowe nie determinują konieczności podjęcia rewitalizacji, niemniej, co równie ważne, oddziaływanie hałasu czy też jakość powietrza to problemy dotykające poszczególne części gminy Chełm. Analizując dokumenty poświęcone stanowi środowiska i gminie Chełm (Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Chełm, Program usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Chełm na lata , Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Chełm) zwracają uwagę trzy podstawowe fakty. Po pierwsze należy zauważyć, że na terenie jednostki 2 nie występują wyroby azbestowe lub zawierające azbest, co jest niewątpliwą zaletą tego obszaru. Po drugie, we wskazanych opracowaniach wymienia się, iż zaledwie jeden z budynków użyteczności publicznej - szkoła oraz typ zabudowy wielorodzinnej posiada przyłącze do sieci ciepłowniczej z miejskiej ciepłowni miasta Chełm. Pozostali mieszkańcy oraz obiekty usługowe i produkcyjne zaopatrują się w ciepło z lokalnych źródeł pieców, kotłowni. Dlatego też jakość powietrza w przedstawionej analizie porównawczej została zaklasyfikowana jako niska. Kolejnym deficytem i niebezpieczeństwem płynącym ze strony uwarunkowań środowiskowych są kwestie występujących podtopień. Na terenie Gminy Chełm istnieje zagrożenie zalewowe terenów, które może być spowodowane zbyt wysokim stanem wód rzecznych Uherki i Garki, występowaniem znacznych ilości wód opadowych w związku z długotrwałymi opadami deszczu i deszczem nawalnym oraz roztopami śniegu. Powierzchnia gminy, gdzie występują tereny zalewowe wynosi około 126 ha, między innymi w sołectwie Okszów. Strona 86

87 Grafika 27 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery środowiskowej jednostka 2 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Niska świadomość ekologiczna mieszkańców, brak możliwości podłączenia do ciepłociągu Niedobór w zakreie utrzymania infrastruktury odprowadzającej wodę deszczową Identyfikowane problemy Niska emisja Niewydolny system odprowadzania wód opadowych Skutki Wzrost zagrożenia występowania chorób nowotworowych Miejscowe podtopienia, wystepowanie terenów zalewowych Źródło: opracowanie własne Potencjały podobszaru rewitalizacji jednostka 2 Ważnym uzupełnieniem analizy pogłębionej obszaru rewitalizacji jest analiza potencjałów podobszaru rewitalizacji jednostka 2, które w perspektywie wdrażania zaplanowanego procesu rewitalizacji umożliwią rzeczywistą zmianę na terenie na którym odnotowano stan kryzysowy. Biorąc pod uwagę powyższe konkluzje oraz zawartość wielokryterialnej analizy, uznaje się, że analiza pogłębiona uzasadnia planowaną interwencję. Dodatkowo z punktu widzenia skuteczności kompleksowego przeobrażenia zdelimitowanego obszaru należy brać pod uwagę również jego potencjały: 1. Podstawowym potencjałem wyznaczonego podobszaru rewitalizacji są jego mieszkańcy (1 505 osób stanowiących 10,33% wszystkich mieszkańców gminy. Mieszkańcy stanowią główny punkt odniesienia w kontekście interwencji rewitalizacyjnej jako rdzeń i kluczowa grupa docelowa. Jednocześnie społeczność lokalna jako zasób endogeniczny pozwala na partycypacyjne oraz inkluzyjne wdrażanie działań rewitalizacyjnych. 2. Jednostka 2 jako podobszar rewitalizacji cechuje się ponadprzeciętnym poziomem bioróżnorodności, Chełmski Park Krajobrazowy znajdujący się na omawianym terenie jest Strona 87

88 ukierunkowany na zachowanie specyficznego krajobrazu Polesia Wołyńskiego, a w szczególności naturalnego ukształtowania terenu z rzadkimi formami krasu kredy piszącej, mozaiki siedlisk torfowisk węglanowych i muraw kserotermicznych, ekosystemów leśnych i łąkowych wraz z charakterystyczną florą i fauną. Do najciekawszych zbiorowisk leśnych należą świetliste dąbrowy z ciepłolubnym runem oraz bagienne lasy brzozowoolchowe. 3. Ważnym zasobem i zarazem potencjałem jednostki 2 są zabytki dziedzictwa kulturowego m.in. szkoła i kapliczka w Okszowie. Natomiast kluczowym elementem budującym unikalny potencjał w zakresie zabytków materialnych jest park dworski powstały w XIX w., o powierzchni 9,3 ha i gęstej zabudowie. Znajduje się w nim ok drzew i krzewów. Do najczęściej występujących gatunków należą: klon zwyczajny, klon jesionolistny, lipa drobnolistna, topola biała, jesion wyniosły, topola osika, grab pospolity, świerk kłujący srebrzysty, świerk kłujący pospolity, żywotnik zachodni i modrzew europejski. 4. Należy podkreślić potencjał organizacyjny, kadrowy i instytucjonalny Biblioteki Publicznej Gminy Chełm w Okszowie, która w adekwatny sposób ma możliwość wspierania działań ukierunkowanych na przeobrażenie terenu cechującego się kryzysem. 5. Potencjałem, edukacyjnym jest funkcjonowanie na terenie podobszaru rewitalizacji Zespołu Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. J. Piłsudskiego w miejscowości Okszów, z tradycjami edukacyjnymi sięgającymi okresu II Rzeczypospolitej. Poza walorem historycznym oddziałującym na poziom świadomości i zakorzenienia wspólnoty lokalnej warto podkreślić możliwość kooperowania podmiotu z interesariuszami rewitalizacji na poziomie tworzenia projektów miękkich. 6. Funkcjonowanie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, w tym nowoczesnego boiska sportowego, które może zostać wykorzystane do działań aktywizacyjnych i integracyjnych w ramach rewitalizacji podobszaru. Strona 88

89 4.2 Podobszar rewitalizacji jednostka 3 (Wólka Czułczycka, Zarzecze) Charakterystyka i zasięg terytorialny podobszaru jednostka 3 Miejscowości Wólka Czułczycka i Zarzecze (jednostka 3) leżą w północnej części gminy i łącznie zamieszkiwane są przez 271 osób stanowiąc tym samym najmniej ludne miejscowości gminy Chełm. W miejscowościach nie występuje podział na ulice a większość zabudowań zlokalizowana jest w wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych. Na poniższej grafice zaprezentowano zasięg terytorialny jednostki 3. Grafika 28 Jednostka 3 zasięg terytorialny podobszaru rewitalizacji Źródło: opracowanie własne Strona 89

90 4.2.2 Sfera społeczna W analizie porównawczej przedstawiono możliwie szeroko sferę społeczną poszczególnych jednostek statystycznych. W tabeli poniżej przedstawiono udział procentowy badanych kategorii. W liczbach bezwzględnych sytuacja społeczna na terenie jednostki 3 wydaje się umiarkowana, niemniej jednak pamiętajmy o tym, iż jednostka ta jest najmniej ludna, w związku z czym przytoczone liczby w przeliczeniu na 100 mieszkańców pokazują znacznie większe natężenie problemów społecznych. Do największych problemów jednostki należy zaliczyć przemoc, która jak się wydaje jest ściśle powiązana z bezrobociem i ubóstwem - w ramach analizy porównawczej wykazano, iż zła sytuacja na lokalnym rynku pracy najbardziej dotyka mieszkańców jednostki 3. Tabela 31 Portret jednostki 3 w zakresie zadań realizowanych przez OPS Zmienna Wartość Udział procentowy w ogólnej liczbie/kwocie Liczba klientów ośrodków pomocy społecznej ogółem 15 2,06% Kwota udzielonych świadczeń ogółem ,11 2,37% Liczba osób uzależnionych od alkoholu 0 0% Liczba ofiar przemocy (niebieskie karty) 8 10,38% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS gminy Chełm Analiza danych poświęconych bezpieczeństwu publicznemu potwierdza występowanie problemu przemocy w rodzinie a liczba zdarzeń powiązanych z tym problemem stanowi ponad 10% ogólnej liczby incydentów w gminie Chełm. Tabela 32 Portret jednostki 3 w zakresie przestępczości w 2016 r. Zmienna Wartość Odsetek w ogólnej liczbie zdarzeń Ogólna liczba przestępstw 6 3,97% Liczba przestępstw popełnionych przez nieletnich 0 0% Liczba zdarzeń w ruchu drogowym 1 1,01% Liczba ofiar przemocy domowej 4 10,81% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KMP w Chełmie, 2016 r. Aktywność obywatelską mieszkańców oceniono na podstawie frekwencji wyborczej w wyborach samorządowych w 2014 r. Przedstawione wyniki wskazują, na najniższą frekwencję wyborczą w porównaniu z innymi jednostkami wyróżnionymi w gminie Chełm. Na przedmiotowym obszarze zidentyfikowano jedną organizację społeczną co w przeliczeniu na 100 mieszkańców daje wynik ponadprzeciętny. Zgodnie z uchwałą Nr XXVI/249/2017 w sprawie Planu sieci publicznych szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Chełm z dnia 30 marca 2017 roku, dzieci zamieszkujące w jednostce 3 uczęszczają do Szkoły Podstawowej w Okszowie. Uczniowie tej szkoły w 2016 roku, podczas Strona 90

91 sprawdzianu 6-klasisty osiągnęli wynik 51%, który jest o ponad 8% niższy od przeciętnego wyniku w gminie Chełm. Tabela 33 Aktywność społeczna i jakość edukacji w jednostce 3 Zmienna Wartość Wartość referencyjna (gminna) Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych (2014 r.) 37,91 45,40% Liczba organizacji pozarządowych na 100 mieszkańców 0,37 0,14 Wynik sprawdzianu 6-klasisty 51,00% 59,20% Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE, KRS oraz PKW Grafika 29 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery społecznej jednostka 3 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Brak skutecznych działań w zakresie przeciwdziałania patologiom Brak odpowiedniej edukacji w zakresie aktwności społecznej i obywatelskiej Identyfikowane problemy Wysoki poziom ubostwa i bezrobocia Niska frekwencja wyborcza i wyniki edukacyjne Skutki Stosunkowo częste występowanie przemocy w rodzinie Pogłebiająca się apatia Źródło: opracowanie własne Sfera gospodarcza Kondycja gospodarcza jednostki 3 jest najsłabsza spośród wszystkich podobszarów a wskaźnik aktywności gospodarczej wyrażony liczbą podmiotów gospodarczych przypadających na 100 mieszkańców wynosi zaledwie 1,1 (średnia dla gminy Chełm 4,33, średnia dla miasta Chełm 6,22). Na terenie jednostki 3 funkcjonują zaledwie 3 działalności gospodarcze, stanowiących 0,47% ogólnej liczby przedsiębiorstw działających w gminie Chełm. Przeprowadzone badania sondażowe Strona 91

92 wykazały na znaczne braki w dostępie do punktów handlowych czy małej gastronomii, co wydaje się potwierdzać przytoczone wyniki. Tabela 34 Wskaźnik aktywności gospodarczej, jednostka 3 - porównanie Zmienna Wartość Wskaźnik aktywności gospodarczej miasto Chełm 6,22 Wskaźnik aktywności gospodarczej gmina Chełm 4,33 Wskaźnik aktywności gospodarczej podobszar jednostka 3 1,1 Źródło: opracowanie własne Grafika 30 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery gospodarczej jednostka 3 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Brak wsparcia osób bezrobotnych w zakresie prowadzenia włanej działalności gospodarczej Identyfikowane problemy Bardzo niska aktywność gospodarcza mieszkańców Skutki Niska dostępnąć punktów handlowych i małej gastronomii Źródło: opracowanie własne Strona 92

93 4.2.4 Sfera techniczna Analizowana jednostka jest najsłabiej wyposażona w infrastrukturę sieciową mieszkańcy jednostki nr 3 nie posiadają możliwości przyłączenia do sieci kanalizacyjnej czy ciepłowniczej. Tabela 35 Wyposażenie w infrastrukturę sieciową na terenie jednostki 3 Nazwa wskaźnika Jednostka 3 Wartość referencyjna (gminna) Liczba podpisanych umów na dostarczenie wody w stosunku do liczby budynków Liczba podpisanych umów na wywóz nieczystość w stosunku do liczby budynków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Chełm 100% 100% 0% 14,78% O niskiej kondycji technicznej obszaru może także świadczyć przeprowadzona jakościowa ocena stanu technicznego budynków. W tym przypadku jednostka 3 została oceniona najsłabiej, a stan techniczny budynków został określony jako wymagający pilnej interwencji. Dlatego też ogólną kondycję techniczną jednostki nr 3 należy ocenić negatywnie. Grafika 31 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery technicznej jednostka 3 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Niski stan techniczny niektórych budynków Znaczne braki w infrastrukturze sieciowej Identyfikowane problemy Niska estetyka i pogłebiająca się degradacja obiektów Zapóżnienie cywilizacyjne Skutki Pogarszający się wizurunek podobszaru i gminy NIska atrakcyjność osiedleńcza i inwestycyjna Źródło: opracowanie własne Strona 93

94 4.2.5 Sfera funkcjonalno-przestrzenna Układ miejscowości jednostki nr 3 można określić jako ulicówkę, gdzie zabudowania mieszkalne, głównie złożone z tzw. zabudowy zagrodowej usytuowane są wzdłuż głównego traktu komunikacyjnego. Przez teren sołectw przebiega koryto rzeki Uherka. W zakresie dostępności usług publicznych dostrzega się najwyższy wynik dostępności szkół, świetlic i bibliotek na 100 mieszkańców, podkreślenia wymaga jednak fakt, iż jednostka 3 jest najmniej ludną ze wszystkich wyróżnionych w gminie Chełm. Do kluczowych deficytów podobszaru w sferze funkcjonalno-przestrzennej należy zaliczyć stosunkowo niską dostępność komunikacyjną obszaru ze względu na niskiej jakości drogi, brak rezerw przestrzennych dla ruchu pieszego i w rezultacie niską jakość przestrzeni publicznej. Grafika 32 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery funkcjonalno-przestrzennej jednostka 3 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Niskiej jakości drogi Deficyt miejsc wypoczynku i rekreacji Identyfikowane problemy Niska dostępność komunikacyjna podobszaru Niska jakość przestrzeni publicznej Skutki Obniżenie jakości życia mieszakńców Źródło: opracowanie własne Sfera środowiskowa Do zdiagnozowanych problemów w sferze środowiskowej należy zaliczyć występowanie na terenie jednostki 3 azbestu i produktów zawierających azbest. Według danych Urzędu Gminy Chełm łączna masa tego szkodliwego materiału występująca na przedmiotowym obszarze wynosi Mg. Kolejnym deficytem obszaru, który ujawniły badania jakościowe prowadzone podczas delimitacji obszaru jest przeciętna jakość powietrza atmosferycznego związana głównie ze zjawiskiem niskiej emisji. Jak wspomniano w analizie sfery technicznej miejscowości wchodzące w obszar rewitalizacji nie posiadają podłączenia do sieci ciepłowniczej, a ogrzewanie budynków oparte jest o system lokalnych źródeł ciepła, w których nierzadko spalane są niskiej jakości paliwa. Podobnie jak w przypadku jednostki Strona 94

95 2 odnotowuje się tu lokalne podtopienia oraz występowanie terenów zalewowych co związane jest z bliskością rzeki Uherki. Grafika 33 Podsumowanie analizy stanu kryzysowego w ramach sfery środowiskowej jednostka 3 Przyczyny generujące zjawiska i procesy o charakterze problemowym Niski świadomość ekologiczna mieszkańców, brak możliwości podłączenia do ciepłociągu Bliskość rzeki Uherki Identyfikowane problemy Niska emisja Brak konserwacji koryta Skutki Wzrost zagrożenia wystepowania chorób cywilizacyjnych Miejscowe podtopienia, wystepowanie terenów zalewowych Źródło: opracowanie własne Potencjały podobszaru rewitalizacji jednostka 3 Ważnym uzupełnieniem analizy pogłębionej obszaru rewitalizacji jest analiza potencjałów podobszaru rewitalizacji jednostka 3, które w perspektywie wdrażania zaplanowanego procesu rewitalizacji umożliwią rzeczywistą zmianę na terenie na którym odnotowano stan kryzysowy. Biorąc pod uwagę powyższe konkluzje oraz zawartość wielokryterialnej analizy, uznaje się, że analiza pogłębiona uzasadnia planowaną interwencję. Dodatkowo z punktu widzenia skuteczności kompleksowego przeobrażenia zdelimitowanego obszaru należy brać pod uwagę również jego potencjały: 1. Omawiany podobszar rewitalizacji jednostka 3 jest relatywnie małoludna. Na jej terenie, w skład której wchodzi Wólka Czułczycka i Zarzecze mieszka tylko 271 osób. Niemniej mieszkańców tej części gminy należy ocenić jako skonsolidowaną wspólnotę lokalną, która pełni rolę kluczowego interesariusza rewitalizacji w gminie. 2. Potencjałem jednostki 3 jest jej bioróżnorodność. Na terenie Zarzecza i Wólki Czułczyckiej jest częściowo zlokalizowany Chełmski Park Krajobrazowy. Strona 95

96 3. Na omawianym podobszarze zidentyfikowano ponad 50 stanowisk archeologicznych (29 w Wólce Czułczyckiej oraz 22 w granicach sołectwa Zarzecze). Wskazuje to na potencjał historyczny i związany z dziedzictwem kulturowym omawianego terenu. 4. Potencjałem podobszaru jest zróżnicowana zabudowa o wielorakim charakterze składająca się z zabudowy zagrodowej, jednorodzinnej i w ograniczonym stopniu wielorodzinnej. Na strukturę zabudowy wpływa również spory odsetek nowopowstających obiektów. Przeobrażenia związane z zagospodarowaniem przestrzennym wpływają korzystnie na tkankę społeczną poprzez integrowanie zróżnicowanych grup społecznych i jednostek, które dzięki synergii mogą działać wspólnie na rzecz skutecznej rewitalizacji podobszaru. Strona 96

97 4.3 Podobszar rewitalizacji jednostka 10 (Pokrówka, Pokrówka-Bazylany, Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie Kolonia) Charakterystyka i zasięg terytorialny podobszaru jednostka 10 Jednostka 10 jest największą zarówno pod kątem liczby ludności jak i powierzchni, spośród wszystkich porównywanych. W jej skład wchodzą następujące sołectwa: Pokrówka, Pokrówka-Bazylany, Depułtycze Królewskie, Depułtycze Królewskie Kolonia. Podobszar rewitalizacji jednostka 10 jest zamieszkiwany przez co stanowi 17,76% ludności gminy, natomiast powierzchnia zdelimitowanego terenu kształtuje się na poziomie 2 258,496 ha (10,19% łącznej powierzchni gminy). Omawiany podobszar rewitalizacji jest najludniejszym spośród części składowych obszaru rewitalizacji w gminie Chełm. Jednostka 10 usytuowana jest w południowej części gminy. W poniższej tabeli przedstawiono indeks ulic miejscowości Pokrówka i Pokrówka-Bazylany w pozostałych miejscowościach (Depułtycze oraz Depułtycze Królewskie) nie występuje podział na ulice. Tabela 36 Indeks ulic jednostka 10 Pokrówka, Pokrówka-Bazylany ul. Bazylany ul. Łąkowa ul. Spokojna ul. Cicha ul. Majdańska ul. Sportowa ul. Gminna ul. Majowa ul. Wesoła ul. Jarzębinowa ul. Modra ul. Wiosenna ul. Łanowa ul. Mostowa ul. Zielona Źródło: opracowanie własne Strona 97

98 Grafika 34 Jednostka 10 zasięg terytorialny podobszaru rewitalizacji Źródło: opracowanie własne Strona 98