BUPROPION (WELLBUTRIN) A SEKSUALNOÂå

Transkrypt

1 BUPROPION (WELLBUTRIN) A SEKSUALNOÂå prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz Streszczenie Wp yw Bupropionu na ycie seksualne wià e si z jego dzia aniem na uk ad dopaminergiczny. Z analizy piêmiennictwa wynika, e lek ma dzia anie proseksualne, jest zalecany w leczeniu pacjentów z rozpoznaniem depresji dla których wa na jest jakoêç ycia seksualnego i mo e byç traktowany jako lek alternatywny w leczeniu zaburzeƒ po àdania i podniecenia seksualnego u kobiet nie chorujàcych na depresj. S owa kluczowe Bupropion, depresja, zaburzenia po àdania, zaburzenia podniecenia seksualnego BUPROPIONE Summary Bupropione has an impact on sexuality through the dopaminergic system. As the literature review reveals, the drug acts pro-sexually and is recommended in the treatment of these patients with depression, for whom the quality of sexual life is important. It can be also treated as an alternative treatment method in desire and sexual arousal disorders in women who are not suffering from depression. Key words Bupropione, depression, desire disorders, sexual arousal disorders PRACA RECENZOWANA Historia Bupropion jest lekiem przeciwdepresyjnym wp ywajàcym na pierwotny wychwyt zwrotny dopaminy oraz wtórny wychwyt zwrotny noradrenaliny. Nie ma wp ywu na wychwyt zwrotny serotoniny. Chemicznie jest pochodnà efedryny o agodnym dzia aniu dopaminergicznym pobudzajàcym. Lek zosta zsyntetyzowany w 1966 r. [1]. Odkrycie roli dopaminy w reaktywnoêci i przyjemnoêci seksualnej, w badaniach na zwierz tach, sk oni o badaczy do przeprowadzenia badaƒ u ludzi. W 1987 r. zosta y opublikowane wyniki badaƒ z zastosowaniem metody podwójnie Êlepej próby u 60 pacjentów (30 kobiet i 30 m czyzn, bez depresji), leczonych przez 22 tygodnie z powodu os abionego po àdania i podniecenia seksualnego. U ponad 60% pacjentów stwierdzono popraw w porównaniu z 10% pacjentów, którym podawano placebo [2]. Od tego czasu w wielu monografiach leczenia zaburzeƒ seksualnych Bupropion by zalecany w leczeniu os abienia po àdania, podniecenia i w zaburzeniach orgazmu. W 1989 r. zosta wprowadzony w USA do leczenia du ej depresji, jako Bupropion IR, w dawce trzy razy na dob, a w 1996 r. jako Bupropion SR dawkowany dwa razy na dob. W 1997 r. zosta zarejestrowany w USA jako lek wspomagajàcy przy rzucaniu palenia (w krajach EU od 1999 r. jako Zyban). W 2003 r. Bupropion XL zosta zarejestrowany w USA jako lek w leczeniu depresji, w dawce raz na dob. W krajach EU wyst puje pod nazwà Wellbutrin XR [1]. W seksuologii Bupropion jest badany i oceniany w nast pujàcych wariantach: prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz Pracownia Seksuologii Klinicznej i Sàdowej Klinika Ginekologii i Po o nictwa CMKP w Warszawie Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 15

2 wp yw na po àdanie, podniecenie, orgazm, wp yw na zaburzenia seksualne w przebiegu i leczeniu depresji, alternatywny lek w leczeniu zaburzeƒ seksualnych u pacjentów bez rozpoznania depresji. Bupropion, powszechnie stosowany w leczeniu depresji w USA, od wielu lat ma równie du e znaczenie w klinice zaburzeƒ seksualnych. Wp yw Bupropionu na seksualnoêç Poznanie roli neuroprzekaêników w po- àdaniu, podnieceniu i reaktywnoêci seksualnej przyczyni o si do wprowadzenia nowych leków w terapii zaburzeƒ seksualnych, g ównie w leczeniu zaburzeƒ erekcji, dzi ki poznaniu znaczenia roli tlenku azotu. Znaczàcy odsetek populacji kobiet i m czyzn ujawnia zaburzenia po àdania, zanik lub brak potrzeby seksualnej i zaburzenia orgazmu. Z Raportu SeksualnoÊci Polaków [3, 4] wynika, e 8% kobiet ujawnia brak orgazmu, 17% ma trudnoêci w jego osiàganiu, a 30% kobiet zg asza zanik lub brak potrzeby seksualnej. Podobne dane wynikajà z badaƒ przeprowadzonych w innych krajach. Nic zatem dziwnego, e intensywnie poszukuje si mo liwoêci leczenia tego typu zaburzeƒ. Dopamina jest oceniana jako jeden z wa niejszych neuroprzekaêników majàcych wp yw na seksualnoêç. Uk ad dopaminergiczny ma niewiele neuronów w porównaniu z innymi i w miar up ywu wieku spada ich liczba. Z przeprowadzonych badaƒ [5] wynika, e: mniejsza iloêç receptorów D2 koreluje z odczuwaniem oboj tnoêci, dopamina ma wp yw na procesy uczenia si, motywacji, odczuwania przyjemnoêci, regulacji hormonalnej, zadowolenie z ycia, aktywnoêç neuronów dopaminowych roênie w aktywnoêci seksualnej, poszukiwaniu nowoêci, w podniecajàcych prze yciach, zachowaniach agresywnych, bodêce przykre hamujà aktywnoêç neuronów dopaminowych, szlaki dopaminowe przenoszà informacj dotyczàcà przysz ych przyjemnoêci i reagujà na wspomnienie przesz ych. Dzia anie chemiczne Bupropionu wià àce si z uk adem dopaminergicznym zach ci o badaczy do zbadania jego wp ywu na seksualnoêç. Uzyskano ró ne wyniki: Na podstawie badania nocnych erekcji u 13 zdrowych m czyzn, metodà podwójnej próby stwierdzono, e nie ma istotnej ró nicy w nocnych erekcjach u m czyzn stosujàcych 300 mg. Bupropionu dziennie, w porównaniu z m czyznami stosujàcymi placebo, a zatem lek nie mia negatywnego wp ywu na reaktywnoêç erekcyjnà [6]. U kobiety leczonej Sertralinà z powodu depresji po zmianie leku na Bupropion pojawi y si spontaniczne orgazmy, bez fizycznej stymulacji [7]. W monografii poêwi conej wynikom badaƒ nad orgazmem u kobiet autorzy stwierdzajà, e Bupropion przyjmowany systematycznie zwi ksza poziom po àdania, podniecenia i reaktywnoêç orgazmicznà u kobiet oraz wytrysk u m czyzn [8]. Zdaniem autorów wynika to z badaƒ z zastosowaniem metod obrazowania mózgu w których stwierdzono, e receptory postsynaptyczne D2 w uk adzie limbicznym biorà udzia w powstawaniu orgazmu. Analizujàc piêmiennictwo poêwi cone wp ywowi Bupropionu na seksualnoêç, wi kszoêç prac pozytywnie ocenia jego wp yw, na podstawie oceny znaczenia szlaku dopaminergicznego, w yciu seksualnym zwierzàt i cz owieka, obserwacji wyniesionych ze zamiany innych leków przeciwdepresyjnych wywo ujàcych zaburzenia seksualne u pacjentów z rozpoznaniem depresji na Bupropion. Najmniej jest prac eksperymentalnych oceniajàcych wp yw Bupropionu na seksualnoêç. Wp yw Bupropionu na seksualnoêç pacjentów z dysfunkcjami seksualnymi leczonych z powodu depresji Do lat osiemdziesiàtych XX w. niewiele uwagi poêwi cano w piêmiennictwie zaburzeniom seksualnych w przebiegu depresji. Do wzrostu zainteresowania tym zagadnieniem przyczyni o si kilka czynników: odkrycie roli neuroprzekaêników w yciu seksualnym, sukcesy w leczeniu zaburzeƒ erekcji (dzi ki wprowadzeniu leków z grupy 5-PDE), pojawienie si nowych metod diagnostycznych w klinice zaburzeƒ seksualnych (fmri, kwestionariusze, pletyzmografia). W piêmien- 16 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13

3 Ryc.1. Wellbutrin ni sza cz stoêç dysfunkcji seksualnych w porównaniu do innych leków przeciwdepresyjnych 50 Podgrupa pacjentów bez innych prawdopodobnych przyczyn dysfunkcji seksualnych % pacjentów z dysfunkcjami seksualnymi Citalopram (n=83) Wenlafaksyna (n=70) Sertralina (n=161) Paroksetyna (n=159) Fluoksetyna (n=245) Wellbutrin Sr (n=45) Na podstawie: Clayton A.H. et al., J. Clin. Psychiatry 2002; 63: nictwie, zwiàzek mi dzy zaburzeniami seksualnymi a depresjà, sà przedstawiane w trzech perspektywach: dysfunkcje i zaburzenia seksualne jako jedna z przyczyn depresji, dysfunkcje i zaburzenia seksualne powstajàce w przebiegu depresji oraz jako nast pstwo psychofarmakoterapii. Z badaƒ epidemiologicznych wynika, e u pacjentów z rozpoznaniem depresji obni- enie libido ujawnia ponad 70% badanych [9]. Z badaƒ przeprowadzonych u 4557 pacjentów z rozpoznaniem depresji wynika, e najcz Êciej spotykanymi zaburzeniami seksualnymi by y: obni enie libido, zanik zainteresowania seksem, zaburzenia erekcji i orgazmu, a tak e wyst pujàce niespecyficzne zaburzenia seksualne: dyspareunia, anestezja genitalna, priapizm, fobie seksualne, samouszkodzenia narzàdów p ciowych [10]. Ró ne sà przyczyny zaburzeƒ seksualnych w przebiegu depresji: psychogenne (l k, poczucie mniejszej wartoêci, czynniki partnerskie, postawy rezygnacyjne), styl ycia (brak aktywnoêci fizycznej, zaburzenia snu, od ywania, d u sze przerwy w aktywnoêci seksualnej). Obecnie najwi cej uwagi poêwi ca si negatywnym nast pstwom psychofarmakoterapii depresji na seksualnoêç. Ocenia si, e ogólna cz stoêç zaburzeƒ seksualnych przy stosowaniu leków przeciwdepresyjnych wynosi 59% [11], a przy stosowaniu SSRI od 30 do 70% [12]. Najcz Êciej wyst pujàcymi przyczynami zaburzeƒ seksualnych, w nast pstwie stosowania leków przeciwdepresyjnych, sà nast pujàce czynniki: pobudzenie receptorów serotoninoergicznych, zmniejszenie poziomu dopaminy, zaburzenie syntezy tlenku azotu, hyperprolaktynemia, efekt beta-adrenergiczny, pobudzanie receptorów 5-HT2 i 5-HT3. RoÊnie liczba publikacji porównujàcych wp yw Bupropionu na funkcje seksualne, u pacjentów leczonych z powodu depresji, a innymi lekami przeciwdepresyjnymi. Mo na je podzieliç na dwie grupy. W pierwszej stwierdza si, e Bupropion nale y do grupy leków najmniej zaburzajàcych funkcje seksualne [np.13], a w drugiej stwierdza si pozytywny wp yw tego leku na funkcje seksualne [np.14]. Z analizy piêmiennictwa wynika, e Paroksetyna wywo uje zaburzenia seksualne u 43% pacjentów w porównaniu z 22% po Bupropionie [15]. Z pracy Clayton a [16] wynika, e z porównania 6 leków przeciwdepresyjnych (Ryc. 1) Citalopram, Wenfalaksyna, Sertralina, Paroksetyna, Fluoksetyna i Wellbutrin SR) najmniej dysfunkcji seksualnych pojawi o si u leczonych Wellbutrinem. Podobne wnioski sà podawane w pracach innych badaczy [17, 18, 19, 20, 21]. Z dok adnej analizy porównujàcej cz stoêç wyst powania objawów ubocznych w sferze seksualnej w przypadku stosowania Wenfalaksyny XR i Wellbutrinu XR (Ryc. 2) wynika, e Wellbutrin uzyska pozytywnà ocen we wszystkich kategoriach seksualnoêci. Na podstawie danych z badaƒ, wielu autorów traktuje Bupropion, w leczeniu depre- Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 17

4 Ryc. 2. Znikoma cz stoêç wyst powania objawów ubocznych ze sfery seksualnej w porównaniu do SNRI wenlafaksyny XR Poprawa Skorygowana Êrednia zmiana od poczàtku badania Ârednie zmiany w podskalach CSFQ (Ârednia zmiana po 5 12 tygodniach leczenia) 1 0 Wellbutrin XR (n=160) Wenlafaksyna XR (n=164) -1 U niektórych pacjentów w tej analizie stosowana dawka Wellbutrinu by a wi ksza ni zatwierdzona do stosowania w Europie p 0,011 vs wenlafaksyna PrzyjemnoÊç Po àdanie (cz stotliwoêç aktywnoêci) Po àdanie (cz stotliwoêç zainteresowania) Podniecenie Orgazm Adaptowane z Thase M.E. et. al., J. Clin. Psychopharmacol 2006; 26; sji jako opcj terapeutycznà w celu poprawy jakoêci ycia seksualnego pacjentów [np. 1, 22, 23, 24, 25]. Bupropion w leczeniu zaburzeƒ seksualnych Najwi cej publikacji poêwi cono roli Bupropionu w leczeniu zmniejszenia lub braku potrzeb seksualnych u kobiet. Stosowanie mg. Bubropionu na godzin przed przewidywanym kontaktem seksualnym da o pozytywny efekt u 38% pacjentek, awprzypadku stosowania dawki 75 mg. trzy razy dziennie przez 3 tygodnie u 66% pacjentek [26]. Z innej pracy wynika, e stosowanie Bupropionu w dawce 300 mg dziennie zwi kszy o po àdanie u 29% pacjentek [27]. Stwierdzono te pozytywny wp yw Bupropionu w leczeniu zaburzeƒ po àdania, u kobiet premenopauzalnych [28], u kobiet w ró nym wieku z zaburzeniami po àdania w porównaniu z kobietami przyjmujàcymi placebo [28, 29, 30], u kobiet z rakiem piersi majàcych zaburzenia seksualne w nast pstwie farmakoterapii [31]. Z analizy piêmiennictwa wynika, e pozytywny wp yw Bupropionu na po àdanie i wzrost reaktywnoêci seksualnej kobiet wià e si ze stosowaniem leku w dawce Êrednio mg dziennie przez kilka miesi cy. Niewiele jest w piêmiennictwie publikacji poêwi conych wp ywowi Bupropionu na zaburzenia libido, erekcji i orgazmu u m czyzn bez rozpoznania depresji. O ile w przypadku dysfunkcji seksualnych kobiet Bupropion jest traktowany jako alternatywna metoda leczenia lub lek drugiego rzutu, to w przypadku m czyzn nie ma tego typu zaleceƒ. Wst pne wyniki badaƒ sugerujà silny synergizm mi dzy dopaminà, testosteronen i tlenkiem azotu [32]. Bioràc pod uwag fakt, e dobrze jest ju znana ich rola w seksualnoêci, mo na przewidywaç w przysz oêci wykorzystanie tego synergizmu w leczeniu zaburzeƒ seksualnych u kobiet i m czyzn. Wnioski Z analizy piêmiennictwa poêwi conego oddzia ywania Bupropionu na seksualnoêç mo na wyciàgnàç nast pujàce wnioski: 1. Bupropion nale y do leków o dzia aniu proseksualnym. 2. Bupropion jest zalecany w leczeniu pacjentów z rozpoznaniem depresji dla których wa na jest jakoêç ycia seksualnego. 3. Bupropion mo e byç traktowany jako lek alternatywny w leczeniu zaburzeƒ po àdania i podniecenia seksualnego u kobiet nie chorujàcych na depresj. 18 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13

5 PiÊmiennictwo 1. Sadock B., Sadock V. (2005) Comprehensive Textbook of Psychiatry. Lippincott Williams& Wilkins, Philadelphia. 2. Crenshaw T. et all. (1987) Pharmacologic modification of psychosexual dysfunction. Journal of Sex and Marital Therap. 13, Lew-Starowicz Z. (2002) Raport SeksualnoÊci Polaków. SMG&RMC, Warszawa. 4. Lew-Starowicz Z. (2005) Raport SeksualnoÊci Polek. SMG&RMC, Warszawa. 5. Vetulani J. (2007) Dopamina w nagrodzie i depresji. Wyk ad wyg oszony na konferencji szkoleniowej dla psychiatrów w Krakowie w dniu Labbate L. et all. (2001) Effects of Bupropion Sustained-Release on Sexual Functioning and Nocturnal Erections in Healthy Men. Journal of Clinical Psychopharmacology. Vol. 21, 1, Grimes J. (1996) Spontaneous Orgasm with the Combined Use of Bupropion and Sertraline. Biol. Psychiatry. 40, Komisaruk B. (2006) The Science of Orgasm. The Johns Hopkins Univ. Press. Baltimore. 9. Balon R. (2007) Depresja, leki przeciwdepresyjne a seksualnoêç cz owieka. Psychiatria po dyplomie. 4, 6, Bonierbale M. (2007) Evaluation of sexual dysfunction in 4557 depressed patients in France. Journal of Sexual Med. 4, Baldwin D., Thomas S. (1997) Depression and Sexual Function. Martin Dunitz, London. 12. Bettucci D. et all. (2006) Combination of tinazidine and amitriptiline in the prophylaxis of chronic tension-type headache. Journal Headache Pain. 7, 1, Balon R. (2007) Primary Psychiatry, Vol. 14, Clayton A. (2007) Changes in sexual functioning associated with Duloxetine, Escilopran and placebo in the of patients with major depressive disorder. J. Sex. Med. 4, Clayton A. (2002) Prevalence of sexual dysfunction among never antidepressants. J. Clin. Psychiatry. 63, 4, Ibidem. 17. Coleman Ch. (2001) A Placebo-Controlled Comparison of the Effects on Sexual Functioning of Bupropion Sustained Release and Fluoxetine. Clin.Therapeutics. 23, 7, Coleman Ch. (1999) Sexual Dysfunction Associated with the Treatment of Depression: A Placebo- Controlled Comparison of Bupropion Sustained Release and Sertraline Treatment. Annals of Clinical Psychiatry. 11, 4, Craft H. et all. (1999) A placebo-controlled Comparison of the Antidepressant Efficacy and Effects on Sexual Functioning of Sustained-Release Bupropion and Sertraline. Clin.Therapeutics 21, 4, Thase M. et all. (2006) A Double-blind Comparison Between Bupropion XL and Venlafaxine XR. J. Clin. Psychopharmacology. 26, Clayton A. et all. (2006) Bupropion Extended Release Compared With Escitalopram. J. Clin. Psychiatry 67, 5, Leiblum S., Rosen R. (2005) Terapia zaburzeƒ seksualnych. Gdaƒskie Wyd. Psychologiczne, Gdaƒsk. 23. Labbate L. et all. (1997) Bupropion Treatment of Serotonine Reuptake Antidepressant-Associated Sexual Dysfunction. Annals of Clin.Psychiatry. 9, 4, Masand P. et all. (2001) Sustained-Release Bupropion for Selective Serotonin Reuptake Inhibitor- Induced Sexual Dysfunction: A Randomozed, Double-Blind, Placebo-Controlled, Parallel-Group Study. Amer. J. Psychiatry. 158, 5, Clayton A. (2001) Substitution of an SSRI With Bupropion Sustained Release Following SSRI-Induced Sexual Dysfunction. J. Clin. Psychiatry. 62, 3, Leiblum S. (2007) Principles nad Practice of Sex Therapy. The Guilford Press. New York and London. 27. Ashton A. (1998) Bupropion as an antidote for SSRI, J. Clin. Psychiatry. 59, Mulcahy J. (2006) Male Sexual Function. Humana Press, New Jersey. 29. Weeks G., Gambescia N.( 2002) Hypoactive Sexual Desire. W.W. Norton &Company, New York and London. 30. Segraves T. et all. (2001) Bupropion Sustained release (SR) for the Treatment oh Hypoactive Sexual Desire Disorder (HSDD) in Nondepressed Women. Journal of Sex and Marital Therapy. 27, Mathias C. et all. (2006) An open-label, fixed-dose study of bupropion effect on sexual function scores in women treated for breast cancer. Annals of Oncology. 17, Bartlik B. et all. (1999) Medications with the potential to enhance sexual responsivity in women. Psychiatric Annals. 28, Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 19