Oeconomia 6 (2) 2007, 71 80

Transkrypt

1 Oeconomia 6 (2) 2007, TENDENCJE ZMIAN NA RYNKU WO OWINY I CIEL CINY W POLSCE W LATACH Stanis aw Sta ko 1, Rados aw Lewandowski 2 1 Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 2 Agencja Rynku Rolnego 1 Streszczenie. Celem opracowania jest zobrazowanie kierunków i wielko ci zmian na rynku wo owiny i ciel ciny w Polsce w latach , g ównie w odniesieniu do pog owia byd a, produkcji, handlu zagranicznego, spo ycia i poziomu cen mi sa wo owego i ciel cego. Konieczno restrukturyzacji sektora mlecznego w kraju wymusza poszukiwanie alternatywnych rozwi za pozwalaj cych na dalsze prowadzenie dzia alno ci rolniczej opartej na istniej cej w gospodarstwach infrastrukturze. Jedn z mo liwo ci jest chów byd a o mi snym kierunku u ytkowania. Sektor ten wymaga jednak odpowiedniego wsparcia ze strony rz du, ale równie zacie nienia wspó pracy pomi dzy producentami a przetwórcami wo owiny i ciel ciny celem wzmocnienia ich pozycji rynkowej. S owa kluczowe: Polska, wo owina i ciel cina, pog owie, produkcja, ceny skupu, spo ycie, tendencje WST P Chów byd a wi e si z wieloma korzy ciami, tak dla cz owieka i rodowiska naturalnego. Dwukierunkowe, mleczne i mi sne u ytkowanie tych zwierz t umo liwia zró nicowanie oferty produkcyjnej i jej komplementarno w zale no ci od rozwoju sytuacji na rynku rolnym, z wykorzystaniem istniej cej w gospodarstwach infrastruktury. Wybór kierunku wytwarzania, a tak e skali jego intensywno ci pozwala na racjonalne wykorzystanie posiadanej si y roboczej. W ywieniu byd a stosuje si zarówno pasze obj to ciowe, jak i tre ciwe, co pozwala na pe niejsze czerpanie z zasobów ziemi, a co za tym idzie p odów rolnych. Wypas stada pozwala na naturalne wykorzystanie u ytków zielonych z ograniczeniem ingerencji maszyn i urz dze. Ponadto, produktem ubocznym w chowie Adres do korespondencji Corresponding author: Stanis aw Sta ko, Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Mi dzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGGW, ul. Nowoursynowska 166, Warszawa, stanislaw_stanko@sggw.pl; Rados aw Lewandowski, ARR, ul. Nowy wiat 6/12, Warszawa, r.lewandowski@arr.gov.pl

2 72 S. Sta ko, R. Lewandowski byd a jest cenny w sk adniki organiczne i mineralne obornik, co przy s abych jako ciowo glebach Polski jest nie do przecenienia. CEL BADA, MATERIA Y I METODY ANALIZY Celem bada by o okre lenie dominuj cych kierunków zmian w pog owiu byd a, produkcji, handlu zagranicznym, cenach i konsumpcji wo owiny i ciel ciny. Podstaw analizy by y szeregi czasowe charakteryzuj ce badane kategorie produkcyjne i rynkowe, informacje GUS oraz EUROSTAT. Kierunki zmian analizowanych kategorii wyznaczono na podstawie modeli tendencji rozwojowej. Wyboru najlepiej dopasowanej do danych empirycznych funkcji trendu dokonano na podstawie wspó czynnika determinacji (r 2 ) [Jó wiak, Podgórski 1998, s. 396]. Do analizy dynamiki badanych kategorii wykorzystano indeksy statystyczne [Jó wiak, Pogórski 1998, s ] oraz rednie tempo (stop ) zmian, przy obliczaniu którego uwzgl dniono wszystkie wyrazy szeregu chronologicznego [Timofi ejuk 1990]. WYNIKI Pog owie byd a W Polsce od wielu lat utrzymuje si spadkowa tendencja w pog owiu byd a. W 1975 r. w kraju by o ok. 13 mln szt. tych zwierz t, a w 1990 r. ok. 9 mln szt. (spadek o ok. 30%). W okresie od 1990 do 2006 r. równie dominuje tendencja spadkowa, wokó której wyst puj wahania. W latach szybko zmniejsza o si pog owie krów mlecznych ( 5,7% rocznie) i byd a pozosta ego ( 5,8% rocznie). W pó niejszym okresie tempo spadku pog owia krów mlecznych by o coraz wolniejsze. W latach wynosi o ono rednio w roku 2,2%, a w latach ,9%. Tempo spadku pog owia pozosta ego byd a by o bardziej zró nicowane. W latach wynosi o ono 6,1% w skali roku. W latach nast pi o w tej grupie odwrócenie tendencji spadkowej i w okresie tym pog owie zwi ksza o si rednio w roku o 1,9% (wykres 1). Wynika to ze wzrostu popytu eksportowego oraz cen na wo owin i ciel cin. Na spadek liczebno ci pog owia byd a niew tpliwy wp yw mia y ceny uzyskiwane za ciel ta w eksporcie, które od lat znacznie przewy szaj otrzymywane za pozosta e zwierz ta w krajowym skupie. Ni sza op acalno produkcji wo owiny i ciel ciny w stosunku do produkcji mleka czy te wieprzowiny przyczyni a si do redukcji stada. Ponadto, po wprowadzeniu gospodarki rynkowej popyt na wo owin obni y si na korzy wieprzowiny. Równie zainteresowanie spo yciem mleka i jego przetworami znacz co zmala o. Tak e rosn ce wymagania sanitarne wobec producentów mleka wymusi y na s abszych podmiotach rezygnacj z chowu byd a mlecznego. W Polsce utrzymywane jest g ównie byd o rasy holszty sko-fryzyjskiej o mlecznym kierunku u ytkowania. W latach krowy stanowi y od 48 do 55% ogó u pog owia w kraju. W 2006 r. udzia krów w pog owiu byd a (wed ug stanu z ko ca roku) wyniós 50,7%. Acta Sci. Pol.

3 Tendencje zmian na rynku wo owiny i ciel ciny w Polsce w latach ,0 5,0 8,0 byd o ogó em mln szt. 6,0 4,0 4,0 3,0 krowy oraz byd o pozosta e mln szt. 2,0 0, ,0 POG OWIE BYD A OGÓ EM tendencja w pog owiu byd a ogó em KROWY tendencja w pog owiu krów POZOSTA E BYD O tendencja w pog owiu byd a pozosta ego Wykres 1. Tendencje w pog owiu byd a w Polsce w latach (wed ug stanu w ko cu roku, w mln szt.) Graph 1. Cattle population trends in Poland in (end-year data, mln heads) ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych GUS. Source: Own elaboration based on Central Statistical Offi ce data. Zmniejszenie si pog owia byd a w Polsce wynika o tak e z redukcji liczby gospodarstw rolnych prowadz cych chów tych zwierz t. W czerwcu 1996 r. by o ich ogó- em 1373,5 tys., w 2002 r. ju tylko 935,2 tys. (spadek o 32%). Liczba tych podmiotów w po owie 2005 r. stanowi a ok. 84% ich liczby sprzed 3 lat, tj. 783,5 tys. Szacuje si, e w 2006 r. liczba podmiotów posiadaj cych te zwierz ta obni y a si o kolejne 100 tys. Dynamika zmian pog owia jest zró nicowana w zale no ci od skali chowu w gospodarstwach. Po ród gospodarstw indywidualnych, stanowi cych blisko 100% wszystkich gospodarstw i posiadaj cych ponad 92% krajowego pog owia, najszybciej zmniejsza- o si pog owie w podmiotach o ma ej skali produkcji. W latach w ma ych stadach (1 9 szt.) zmniejszy o si o 60,3%, w stadach rednich (10 19 szt.) o 36,1%, a wzros o o 146,4% w stadach wi kszych (20 i wi cej szt.). W tym okresie pog owie byd a ogó em w Polsce zmniejszy o si o 26,6%. W wyniku takich kierunków zmian nast puje proces koncentracji chowu byd a w wi kszych stadach (tab. 1). W 1996 r. 60% populacji byd a znajdowa o si w ma ych stadach (1 9 szt.), a 14,4% w stadach licz cych 20 szt. i wi cej. W 2006 r. natomiast ok. jednej trzeciej (31,5%) by o w stadach ma ych (1 9 szt.), 46,9% za w stadach wi kszych. Produkcja mi sa wo owego i ciel cego Krajowa produkcja mi sa wo owego i ciel cego pochodzi w g ównej mierze od byd a o mlecznym kierunku u ytkowania i podobnie jak w przypadku wielko ci pog owia wykazuje tendencj malej c. W latach mo na wyró ni cztery podokresy w produkcji tego mi sa (w wadze bitej ciep ej) w zale no ci od tempa zmian: Oeconomia 6 (2) 2007

4 74 S. Sta ko, R. Lewandowski Tabela 1. Struktura pog owia byd a w gospodarstwach indywidualnych wed ug wielko ci stada (%) Table 1. Cattle livestock structure in the private farms in Poland (%) 1) 2) 3) 4) Lata szybkiego spadku produkcji w latach W okresie tym produkcja wo owiny i ciel ciny zmniejszy a si o 51% (spadek z 856 do 418 tys. t); powolnego wzrostu w latach , rednio w roku o 3,6% (do 472,5 tys. t w 1998 r.); ponownie szybkiego spadku obejmuj cego lata w tempie 9,9% w ci gu roku; ostatni okres obejmuje lata Nast pi o odwrócenie tendencji spadkowej na wzrostow. rednia stopa wzrostu wynios a 5,6% i w 2006 r. produkcja wo owiny i ciel ciny wynios a ok. 400 tys. t. Handel zagraniczny Wielko stada w sztukach i wi cej ,8 29,2 25,6 11,2 3, ,3 24,2 25,5 18,0 4, ,6 18,3 23,0 27,6 8, ,7 14,8 21,6 32,8 14,1 ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych GUS. Source: Own elaboration based on Central Statistical Offi ce data. Polska od wielu lat jest eksporterem netto wo owiny i ciel ciny. W analizowanym okresie obserwujemy wzrostow tendencj w eksporcie i malej c w imporcie (wykres 2). W latach eksport wo owiny i ciel ciny by wzgl dnie ustabilizowany i wynosi w latach: ,3 tys. t, ,4 tys. t, ,2 tys. t. Wi ksze ilo ci wyeksportowano w 1990 i 1998 r. Znaczne przy pieszenie skali wywozu produktów z tego rynku nast pi o w latach Eksport wo owiny i ciel ciny w 2006 r. wyniós 204,0 tys. t, tj. o 91,4% wi cej ni w 2002 r. i prawie 3,6-krotnie wi cej ni w 2001 r. Odgrywa on coraz wi ksze znaczenie w zagospodarowaniu krajowej produkcji. Na rynki zagraniczne w 1990 r. przeznaczono 18% tego mi sa, a w 2006 r. ju 51,4%. Wykaz produktów z tego rynku obejmuje byd o, mi so wo owe i ciel ce oraz przetwory. Od 1998 r. w strukturze wywozu mi sa zmniejsza si udzia eksportu ywca (36% w 1998 r., 17% w 2006 r.) na rzecz wzrostu udzia u mi sa wie ego i mro onego (48% w 1998 r. i 78% w 2006 r.). Przywóz wo owiny i ciel ciny w odniesieniu do wielko ci wywozu i produkcji nie ma wi kszego wp ywu na bilans tego mi sa w kraju. W ci gu pierwszych 2 lat transformacji w Polsce wzrós on z 2 do 72 tys. t, stanowi c ok. 13% wielko ci krajowej produkcji, po czym uleg os abieniu i po latach stabilizacji na niskim poziomie w 2006 r., wyniós ok. 10 tys. t, tj. 2,5% rodzimej produkcji. Acta Sci. Pol.

5 Tendencje zmian na rynku wo owiny i ciel ciny w Polsce w latach Wykres 2. Tendencje w produkcji, poda y i handlu zagranicznym wo owin i ciel cin w Polsce w latach Graph 2. Trends in bovine and veal production, supply and international trade in Poland in ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych GUS. Source: Own elaboration based on Central Statistical Offi ce data. Spo ycie Spo ycie mi sa wo owego w kraju od wielu lat charakteryzuje tendencja spadkowa (wykres 3) o ró nym tempie. W 1990 r. kszta towa o si ono na poziomie 16,4 kg/mieszka ca i do 1996 r. odznacza o si znaczn dynamik redukcji, do 8,6 kg/mieszka ca (tempo spadku 11,4%). W nast pnych 7 latach tempo zmian uleg o spowolnieniu i spo ycie zmniejsza o si rednio w roku o 5,8%, do 5,8 kg/mieszka ca w 2003 r. Lata to ponowny okres przy pieszenia redukcji konsumpcji w tempie 14,2% rocznie. W wyniku takich tendencji spo ycie tego mi sa w Polsce jest 5-krotnie mniejsze ni przeci tnie w krajach UE-25. Coraz mniejsze zainteresowanie konsumpcj wo owiny wynika zarówno z jej niskiej jako ci oferowanej w handlu detalicznym, jak równie wy szych cen wobec cen pozosta- ych produktów mi snych z drobiu czy wieprzowiny. Oeconomia 6 (2) 2007

6 76 S. Sta ko, R. Lewandowski Poziom cen W kszta towaniu si dynamiki cen skupu byd a ogó em mo na wyró ni w badanych latach trzy okresy: szybkiego wzrostu, wzgl dnej stabilizacji i ponownie znacznego wzrostu (wykres 3). Szybko zwi ksza y si nominalne ceny skupu w latach , rednio w roku o 38%. Lata charakteryzowa y si wzgl dn stabilizacj cen, rednio w roku wzrasta y one o 1,6%, tj. poni ej tempa infl acji. Ponowne przy pieszenie tempa wzrostu cen (20,6%) obejmuje lata , tj. od momentu wst pienia Polski do UE, i wynika ze zwi kszania si popytu eksportowego, g ównie w krajach Europy Zachodniej. 20,0 4,5 18,0 4,0 spo ycie w kg / 1 mieszka ca / rok 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 ceny skupu z / kg 2,0 0,5 0, ,0 SPO YCIE TENDENCJA W SPO YCIU CENY SKUPU TENDENCJA CEN SKUPU Wykres 3.Tendencje w spo yciu i cenach skupu ywca wo owego w Polsce w latach Graph 3. Trends in beef consumption and slaughter bovine purchase prices in Poland in ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych GUS. Source: Own elaboration based on Central Statistical Offi ce data. Mimo e cena referencyjna wo owiny w Polsce w lutym 2007 r. by a o 47,8% wy sza ni w maju 2004 r. i kszta towa a si na poziomie 240,80 euro/100 kg (wagi bitej sch odzonej kl. R3), nadal jest znacznie ni sza od redniej unijnej wynosz cej 316,46 euro/100 kg. Obserwuj c kszta towanie si cen skupu byd a w Polsce, a tak e cen referencyjnych polskiej wo owiny i ciel ciny na rynku unijnym mo na wysnu wniosek, e trudno b dzie uzyska lepsze warunki zap aty bez poprawy jako ci oferowanego mi sa. Po gwa townym wzro cie po akcesji w maju 2004 r. ceny te obecnie kszta tuj si na wzgl dnie stabilnym poziomie i stanowi 78% redniej w UE. Wy sze ceny uzyskuje si za wo owin i ciel cin z ras mi snych. Acta Sci. Pol.

7 Tendencje zmian na rynku wo owiny i ciel ciny w Polsce w latach ,0 300,0 250,0 200,0 150,0 V VI VIIVIII IX X XI XII I II III IV V VI VIIVIII IX X XI XII I II III IV V VI VIIVIII IX X XI XII I II Polska tendencja Polska rednio UE tendencja rednio UE Wykres 4. Ceny referencyjne byd a m odego R3 w UE i w Polsce w euro/100 kg Graph 4. Bovine market prices in EU and Poland, euro/100 kg ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych EUROSTAT. Source: Own elaboration based on EUROSTAT data. Mo liwy rozwój sytuacji na rynku wo owiny i ciel ciny w Polsce Wraz z akcesj Polski do UE nie wprowadzono u nas limitowania produkcji wo owiny i ciel ciny, nie zastosowano te unijnego systemu dop at dla producentów (do krów mamek, buhajów, wolców). Przyznane premie wliczono do puli dop at obszarowych. Stosuje si je jako dop aty uzupe niaj ce do u ytków zielonych. Takie rozwi zanie powoduje, e producenci nie maj dodatkowej motywacji sk aniaj cej ich do chowu byd a mi snego w miejsce lub obok byd a mlecznego. Jednocze nie przy wy szych cenach uzyskiwanych za ciel ta w eksporcie i w skupie, wobec cen uzyskiwanych za pozosta e byd o rze ne, cz ciej decyduj si na ich sprzeda. Scenariusze dotycz ce dalszego rozwoju sytuacji na rynku wo owiny i ciel ciny sprowadzaj si w du ej mierze do odpowiedzi na pytanie o kierunek i wielko zmian na rynku mleka. Uwarunkowania produkcji i handlu mi sem wo owym i ciel cym w Polsce zale e równie b d od rozwi zania kwestii wsparcia rynku w UE, w tym utrzymania b d ca kowitego zniesienia premii w chowie byd a obowi zuj cych w niektórych krajach cz onkowskich, jak równie od wyników rozmów w ramach wiatowej Organizacji Handlu w sprawie liberalizacji obrotu artyku ami rolno-spo ywczymi. Przede wszystkim skutki b d pochodn dzia a, jakie zostan uprzednio podj te przez rodowiska bran owe i w adze kraju w celu stymulowania rozwoju tego kierunku chowu w Polsce. Zmiany w liczbie i strukturze gospodarstw wskazuj na koncentracj chowu byd a w Polsce wynikaj c z uwarunkowa w produkcji mlecznej i konieczno ci spe nienia odpowiednich norm weterynaryjnych i sanitarnych. W kolejnych latach prawdopodobna jest dalsza redukcja liczby gospodarstw utrzymuj cych byd o w Polsce, natomiast liczeb- Oeconomia 6 (2) 2007

8 78 S. Sta ko, R. Lewandowski no tych zwierz t zale e b dzie od wielu czynników maj cych swe ród o zarówno w kraju, jak i za granic. Brak dzia a stymuluj cych rozwój sektora mi sa wo owego i ciel cego w Polsce mo e spowodowa, e odnotowany w latach wzrost pog owia byd a ogó em oka e si chwilowy i w dalszej perspektywie pog owie byd a obni y si do poziomu 5,0 mln szt. Na taki rozwój sytuacji mog wskazywa dane ze stycznia i lutego 2007 r. og oszone przez GUS, które przedstawiaj istotne zwi kszenie wielko ci skupu byd a w Polsce wobec notowanego przed rokiem. Redukcja pog owia wp ynie niekorzystnie na wielko produkcji mi sa wo owego i ciel cego. W dobie silnej konkurencji na rynku krajowym i mi dzynarodowym obok przewagi kosztowo-cenowej coraz wi ksze znaczenie odgrywaj czynniki zwi zane z jako ci i ró nicowaniem oferowanych produktów, intensywn dzia alno ci marketingow i promocj. Konieczna jest zmiana organizacji rynku, polegaj ca na tworzeniu rynków hurtowych i zacie nieniu wspó pracy pomi dzy producentami a przetwórcami wo owiny i ciel ciny, redukcji liczby po redników, a tak e wypracowaniu wspólnej marki i rozwi za pozwalaj cych na planowanie produkcji. Polska ma du e potencjalne warunki, aby by w Unii Europejskiej licz cym si producentem mi sa wo owego i ciel cego. Przemawiaj za tym powierzchnia u ytków rolnych i dost pno pasz, potrzeby nawo eniowe gleb, warunki klimatyczne, a tak e du e zasoby si y roboczej i infrastruktura istniej ca w gospodarstwach. Jednak e dla producenta rolnego podstawowym kryterium wyboru kierunku produkcji jest jej op acalno i wielko osi ganego dochodu. Program rozwoju sektora wo owiny i ciel ciny w Polsce, k ad cy nacisk na podniesienie jako ci oferowanego mi sa oraz zacie nieniu wspó pracy pomi dzy producentami a przetwórcami, mo e si przyczyni do poprawy op acalno ci produkcji i wzrostu zainteresowania chowem byd a mi snego. Efektem tego mo e by odbudowa pog owia tych zwierz t w Polsce. Krokiem ku zwi kszeniu op acalno ci utrzymania byd a jest przede wszystkim poprawa jego genotypu oraz metod opasu. Zwi zane jest to m.in. z poniesieniem kosztów na zakup odpowiedniego stada, ale ma to spowodowa lepsz jako, a co za tym idzie wy sze ceny uzyskiwane przez producentów mi sa. Podj cie dzia a zmierzaj cych do zwi kszenia zainteresowania chowem ywca wo owego i ciel cego mo e przyczyni si do zwi kszenia pog owia byd a rze nego o typie mi snym, a w nast pstwie tego do wzrostu produkcji mi sa o dobrej jako ci kulinarnej. W konsekwencji produkcja wo owiny i ciel ciny mo e si zwi ksza. Pomimo tocz cych si w ramach WTO rozmów w sprawie liberalizacji handlu trudno jest spodziewa si ze strony Komisji Europejskiej zupe nego zniesienia wsparcia rodzimej produkcji i ogranicze w wymianie towarów rolno-spo ywczych. Ma o prawdopodobne jest, by producenci otrzymuj cy premie wo owe w innych krajach Wspólnoty zrezygnowali z nich, gdy stanowi one wa ne ród o ich dochodów. Wydaje si, e pewna forma wsparcia sektora wo owiny i ciel ciny pozostanie. Ma e zainteresowanie wo owin polskich konsumentów wynika z jej s abej jako ci w handlu detalicznym, ale równie ceny, która jest wy sza od cen wieprzowiny czy drobiu. Badania rynku [Gutkowska, Ozimek 2005] wskazuj, e podstawowym kryterium przy wyborze produktu przez Polaków jest jego cena. Poprawa jako ci oferowanego na rynku krajowym mi sa niew tpliwie przyczyni si do wzrostu jego ceny, a przez to mo e pog bi i tak ju ma e zainteresowanie rodzimych konsumentów. St d te produkcja Acta Sci. Pol.

9 Tendencje zmian na rynku wo owiny i ciel ciny w Polsce w latach mi sa wo owego i ciel cego powinna by ukierunkowana w g ównej mierze na odbiorc z pozosta ych krajów Unii Europejskiej. W d u szej perspektywie mo liwy jest wzrost spo ycia tego mi sa w kraju, w szczególno ci po przeprowadzeniu w ród konsumentów kampanii informacyjnej o walorach smakowych i dietetycznych wysokiej jako ci kulinarnej wo owiny i mo liwych sposobach jej przyrz dzania. Na wzrost eksportu mi sa wo owego i ciel cego wp yn y konkurencyjne ceny polskiej wo owiny wobec innych krajów UE-15 oraz stawki refundacji eksportowych obowi zuj ce od dnia akcesji do po owy 2005 r. Spowodowa y one du e zainteresowanie w ród polskich przedsi biorców wywozem tego mi sa, g ównie do Bo ni i Hercegowiny, Macedonii oraz Rosji i Bia orusi. Po tym okresie Komisja Europejska zacz a redukowa wysoko stawek, przez co w 2006 r. zmala wywóz mi sa wo owego i ciel cego z Polski do krajów trzecich (dane ARR). Komisja Europejska prognozuje do 2013 r. relatywnie sta y popyt na wo owin, niedostateczn poda unijn i konkurencyjny import tego mi sa z Ameryki Po udniowej [European Commision 2006]. Stwarza to szanse dla dalszego rozwoju produkcji i eksportu polskiej wo owiny i ciel ciny. Obecnie cieszy si ona du ym zainteresowaniem w ród unijnych odbiorców, co wynika z konkurencyjno ci cenowej. Jednak e w wyniku obni enia wielko ci krajowej produkcji eksport mo e si zmniejszy. PODSUMOWANIE Wej cie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. przyczyni o si do zahamowania tendencji spadkowych w pog owiu byd a, a w przypadku produkcji mi sa do jej stabilizacji, a nast pnie wzrostu. Wzrós tak e eksport wo owiny i ciel ciny. Po znacz cych podwy kach cen skupu byd a w 2004 r. nast pi a wzgl dna ich stabilizacja. Wydaje si, e dalszy wzrost tych cen b dzie mo liwy dopiero po poprawie jako ci oferowanego mi sa. B dzie to jednak wymaga o podj cia stara zarówno ze strony polskiego rz du, jak równie producentów i przetwórców. Dzi ki temu jednak mo e wzrosn krajowe zainteresowanie wo owin i ciel cin, co w dalszej perspektywie prze o y si na wzrost zarówno pog owia byd a, jak i produkcji mi sa. PI MIENNICTWO European Commission, Directorate-General for Agriculture, 2006: Prospects for agricultural markets and income in the European Union Gutkowska K., Ozimek I. 2005: Wybrane aspekty zachowa konsumentów na rynku ywno ci kryteria zró nicowania. Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Jó wiak J., Podgórski J., 1998: Statystyka od podstaw. PWE, Warszawa. Lewandowski R., 2005: Handel Polski z krajami trzecimi na rynku wo owiny i ciel ciny w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, Acta Scientiarum Polonorum Oeconomia 4 (1) 2005, Wydawnictwo SGGW, Warszawa. Timofi ejuk I., 1990: Tablice redniego tempa wzrostu wed ug metody r. Zeszyty metodyczne. GUS, Warszawa Oeconomia 6 (2) 2007

10 80 S. Sta ko, R. Lewandowski TRENDS IN THE POLISH BEEF AND VEAL MARKET IN YEARS Abstract. The main purpose of this article is to characterize trends dimensions of beef and veal market in Poland in with respect to stock, production, consumption, prices and Polish international trade of beef and veal. The need for changes of diary sector in Poland affects seeking for alternative solutions allows them further agricultural production based on infrastructure exists in their farms. One of the possibilities is to breed meat cattle. This sector needs support from the government, but also close cooperation between producers and food-processors to aim stronger market position. Key words: Poland, beef and veal, stock, production, consumption, purchase prices, trade, trends Zaakceptowano do druku Accepted for print: Acta Sci. Pol.