Rada Unii Europejskiej Bruksela, 24 października 2017 r. (OR. en)

Transkrypt

1 Rada Unii Europejskiej Bruksela, 24 października 2017 r. (OR. en) 13599/17 PISMO PRZEWODNIE Od: ESPACE 43 COMPET 701 RECH 342 IND 272 TRANS 428 MI 748 ENER 412 ENV 872 CSC 245 TELECOM 250 Sekretarz Generalny Komisji Europejskiej, podpisał dyrektor Jordi AYET PUIGARNAU Data otrzymania: 23 października 2017 r. Do: Nr dok. Kom.: Dotyczy: Jeppe TRANHOLM-MIKKELSEN, Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej COM(2017) 617 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Śródokresowa ocena programu Copernicus ( ) Delegacje otrzymują w załączeniu dokument COM(2017) 617 final. Zał.: COM(2017) 617 final 13599/17 mf DG G 3 C PL

2 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2017) 617 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Śródokresowa ocena programu Copernicus ( ) {SWD(2017) 347 final} PL PL

3 WPROWADZENIE Niniejsze sprawozdanie przedstawia główne wnioski z oceny śródokresowej europejskiego programu monitorowania Ziemi Copernicus po trzech latach od rozpoczęcia jego realizacji. Opiera się ono na zewnętrznym badaniu 1 przeprowadzonym w imieniu Komisji w celu wypełnienia obowiązku wynikającego z art. 32 rozporządzenia dotyczącego programu Copernicus 2. Ocena dostarcza cennych informacji, które będą przydatne do celów realizacji drugiej połowy programu i określenia podejścia do przyszłych inicjatyw. Komisja podjęła się tego zadania, aby nie tylko ocenić korzyści i osiągnięcia programu Copernicus, ale także sprawdzić, na ile wciąż odpowiednie są jego pierwotne cele i w jaki sposób program może lepiej odpowiadać na nowe wyzwania i ambicje, biorąc pod uwagę radykalne zmiany krajobrazu politycznego, społecznego, naukowego i gospodarczego w ostatnich latach. Przyjęta w zeszłym roku Strategia kosmiczna dla Europy 3, której program Copernicus jest jednym z filarów, nakreśliła już główne priorytety działalności kosmicznej UE i będzie inspiracją dla przyszłych działań. Powstanie nowej gospodarki kosmicznej niewątpliwie stanowiło czynnik zmian, ale konieczność dostosowania priorytetów i perspektyw jest podyktowana przede wszystkim pojawieniem się usieciowionego społeczeństwa informacyjnego i gospodarki cyfrowej: dane zmieniają nasze życie w wielu dziedzinach. Duże zbiory danych pozyskanych w przestrzeni kosmicznej w połączeniu z technologiami cyfrowymi i usługami przetwarzania w chmurze otwierają nowe, ekscytujące możliwości opracowywania innowacyjnych produktów, usług i aplikacji przez przedsiębiorstwa korzystające z takich danych. Chodzi o system użytecznych danych i informacji georeferencyjnych, które zasilają i podtrzymują niezliczone aplikacje. Wywiad geoprzestrzenny programu Copernicus 4 przyczynia się już w istocie rzeczy do powstawania społeczeństwa 4.0. Cele programu będą zatem musiały odzwierciedlać wspomniane zmiany społeczne, a zarazem zapewniać z uwzględnieniem dotychczasowych osiągnięć możliwości rozwoju w dziedzinach takich jak bezpieczeństwo, przy jednoczesnym propagowaniu wzrostu gospodarczego. Z tego powodu w sprawozdaniu z oceny przyjęto nowe podejście, które opiera się na łańcuchu wartości danych programu Copernicus: od gromadzenia i przetwarzania danych po rozpowszechnianie danych i informacji oraz ich absorpcję przez użytkowników i rynek. Nowe podejście odzwierciedla zmieniającą się rzeczywistość programu Copernicus, który w ciągu zaledwie kilku lat stał się jednym z największych dostawców danych z obserwacji Ziemi na świecie i motorem europejskiej gospodarki cyfrowej. Z prostego, choć jedynego 1 PwC Interim evaluation of Copernicus [Śródterminowa ocena programu Copernicus], ET EN-N 2 ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 377/2014 z dnia 3 kwietnia 2014 r. ustanawiające program Copernicus i uchylające rozporządzenie (UE) nr 911/ KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Strategia kosmiczna dla Europy, COM (2016) 0705 final 4 Wywiad geoprzestrzenny ma za zadanie dostarczać wiedzy na temat działalności człowieka na Ziemi poprzez wykorzystywanie i analizę obrazów oraz informacji geoprzestrzennych w celu opisania, oceny i wizualizacji cech fizycznych i geograficznych, mówiących o działaniach podejmowanych na Ziemi. Obejmuje on obrazy, rozpoznanie obrazowe i geoinformacje. 2

4 w swoim rodzaju, narzędzia obserwacji Ziemi Copernicus przekształca się w dynamiczny system wywiadu geoprzestrzennego. Poczynając od sukcesu swojej infrastruktury dostarczania danych poprzez dokładność danych rozpowszechnianych zgodnie z polityką pełnego, nieograniczonego i bezpłatnego dostępu, a na ogromnym potencjale zastosowań komercyjnych kończąc, program Copernicus wykazał już swoją wartość i zapewnił uznanie dla UE na arenie międzynarodowej. Stanowi on narzędzie wsparcia polityki i zastosowań w zakresie zmian klimatu i środowiska naturalnego, bezpieczeństwa morskiego i ochrony na morzu, rolnictwa, zarządzania katastrofami, planowania przestrzennego i infrastruktury. Pomaga władzom cywilnym ratować życie w nagłych przypadkach, takich jak trzęsienia ziemi, pożary lasów czy powodzie. Program stanowi wsparcie dla współpracy międzynarodowej i wnosi wkład w inicjatywy globalne, takie jak Globalna Sieć Systemów Obserwacji Ziemi (GEOSS) i Komitet ds. Satelitów Obserwacyjnych Ziemi (CEOS). Sprawozdaniu towarzyszy dokument roboczy służb zawierający więcej szczegółów i odniesień do badania, na którym się opiera. Samo badanie obejmowało szereg konsultacji z zainteresowanymi stronami, których wyniki znalazły odzwierciedlenie w końcowej analizie poszczególnych komponentów programu. Ocena obejmuje oczywiście tylko trzy pierwsze lata funkcjonowania programu Copernicus. W tym krótkim okresie wszystkie cele ustanowione w rozporządzeniu zostały w różnym stopniu osiągnięte. Infrastruktura i usługi powstają zgodnie z planem i funkcjonują zadowalająco. Jest wciąż zbyt wcześnie, aby ocenić niektóre aspekty procesu wdrożenia związane z tworzeniem zastosowań rynkowych lub absorpcją wśród użytkowników, jako że są one uzależnione od dostarczania surowych danych, które siłą rzeczy pojawiły się kilka miesięcy po wyniesieniu satelitów Sentinel na orbitę. Doskonałe wykonanie przydzielonego budżetu i zadowalający postęp w zakresie absorpcji przez użytkowników dopełniają obrazu zdrowego i dynamicznego programu. Złożoność wzajemnych oddziaływań klastrów programu (infrastruktura kosmiczna, dostarczanie usług i dostęp użytkowników) skierowała niemniej uwagę na potrzebę uproszczenia procedur i modeli zarządzania, aby zapewnić najlepsze wyniki w zakresie wdrażania polityki przemysłowej. KONTEKST Copernicus jest unijnym programem obserwacji i monitorowania Ziemi, który w 2014 r. zastąpił program kosmiczny GMES 5. Jego ogólne cele służą wspieraniu ochrony środowiska naturalnego oraz ochrony i bezpieczeństwa ludności. Dąży on do maksymalizacji korzyści społeczno-gospodarczych, zapewniając Europie samodzielny dostęp do wiedzy o środowisku oraz wspierając rozwój konkurencyjnego europejskiego sektora kosmicznego i usługowego. Program Copernicus składa się z trzech głównych komponentów: infrastruktury kosmicznej (w tym satelitów i urządzeń naziemnych do odbioru i przetwarzania danych), usług tworzenia i rozpowszechniania produktów w zakresie tematycznych danych i informacji oraz skoordynowanego dostępu do danych in situ. Większość zadań w zakresie spraw operacyjnych, zarządzania projektami, koordynacji i realizacji komponentu kosmicznego została przekazana Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) i częściowo Europejskiej Organizacji Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (EUMETSAT), natomiast usługi 5 Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 911/2010 z dnia 22 września 2010 r. w sprawie europejskiego programu monitorowania Ziemi (GMES) 3

5 należą do gestii DG WCB 6 i poszczególnych operatorów usług, z którymi zostały zawarte umowy o przekazaniu zadań. Są to między innymi: Europejska Agencja Środowiska (EEA), Europejskie Centrum Prognoz Średnioterminowych (ECMWF), Mercator Océan, Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej (FRONTEX), Europejska Agencja Bezpieczeństwa Morskiego (EMSA) i Centrum Satelitarne Unii Europejskiej. Copernicus odziedziczył po programie GMES doskonałą synergię z programem INSPIRE 7, z którym łączy go operacyjny kontekst podstawowych usług i platform dystrybucji danych. Zgodność programu Copernicus z usługami internetowymi INSPIRE i interoperacyjność są konieczne, aby zapewnić skuteczną i efektywną integrację ze wszystkimi innymi zasobami danych geoprzestrzennych. GŁÓWNE USTALENIA OCENY Zgodnie z zasadami oceny wyniki realizacji programu zostały ocenione w oparciu o pięć kryteriów: skuteczności, efektywności, istotności, spójności (wraz z powiązanymi kryteriami komplementarności i współpracy) oraz europejskiej wartości dodanej. Ocena została oparta na głównych wskaźnikach skuteczności działania określonych w rozporządzeniu i w poszczególnych umowach o przekazaniu zadań. Pozyskiwanie danych Program Copernicus pozyskuje dane z różnych źródeł: satelitów, czujników in situ i innych misji. Dane z przestrzeni kosmicznej przekazywane przez satelity Sentinel (satelity programu Copernicus) do segmentu naziemnego uzupełniane są przez dane pozasatelitarne o wymiarze geograficznym, w tym dane obserwacyjne z czujników naziemnych, morskich lub powietrznych, jak również dane referencyjne i pomocnicze, objęte licencją na wykorzystanie w programie Copernicus lub przekazywane do tego celu z różnych źródeł (głównie źródeł danych państw członkowskich lub organów europejskich i międzynarodowych, takich jak EUMETNET 8 ), tak zwane dane in situ. Ocena potwierdziła, że komponent kosmiczny powierzony Europejskiej Agencji Kosmicznej i EUMETSAT jest najbardziej zaawansowanym elementem programu pod względem rozmieszczenia satelitów, wielkości i jakości danych przesyłanych i przetwarzanych do celów dalszego rozpowszechniania. Wszystkie dane z satelitów podlegają kontroli, kalibracji w oparciu o dane in situ i walidacji, zanim zostaną opublikowane, aby zapewnić jednolity poziom jakości. Wielu użytkowników uważa ten aspekt za główny atut programu Copernicus. Na koniec pierwszego kwartału 2017 r. konstelacja Sentinel liczy pięć satelitów na orbicie, które funkcjonują bardzo dobrze. Tylko w stosunku do dwóch satelitów odnotowano pewne opóźnienia związane z dostępnością rakiet nośnych: oba (Sentinel 3A i Sentinel 2B) miały zostać wyniesione na orbitę przez rosyjską rakietę Rokot, którą wybrano jako najbardziej opłacalną opcję w momencie nabywania rakiet nośnych. Pogorszenie się klimatu politycznego i skutki dla łańcucha dostaw miały wpływ na harmonogram startów. Aby ograniczyć opóźnienia w wyniesieniu co najmniej jednego z dwóch satelitów (Sentinel 2B) w przestrzeń kosmiczną, postanowiono wykorzystać inną rakietę nośną (Vega), co pozwoliło na udany start 7 marca 2017 r. Opóźnienia można jednak uznać za nieznaczne w przypadku programu kosmicznego tej skali, a harmonogram startów jest generalnie przestrzegany. 6 Dyrekcja Generalna Wspólne Centrum Badawcze, która zapewnia cenne wsparcie techniczne i rozwiązania w zakresie działań programu Copernicus, w tym badań i aspektów międzynarodowych. 7 DYREKTYWA 2007/2/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) 8 Europejska Sieć Usług Meteorologicznych. 4

6 Ilość, rzetelność, wiarygodność i jakość danych należą do najbardziej udanych elementów wdrożenia programu Copernicus. Do końca pierwszego kwartału 2017 r. wielkość danych z satelitów Sentinel osiągnęła i przekroczyła zakładany dzienny poziom 9. Pierwotna podstawowa infrastruktura naziemna, służąca do odbioru i przetwarzania danych w celu dalszego rozpowszechniania przez węzły dystrybucyjne, została zintegrowana z dodatkowymi stacjami lokalnymi do odbierania danych z satelitów i ich przetwarzania, witrynami lustrzanymi i archiwami wspieranymi przez państwa członkowskie (tzw. segment współpracujący ). Aby uniknąć fragmentaryzacji i powielania struktur oraz inwestycji, w roku 2015 Komisja utworzyła doraźną grupę zadaniową ds. koordynacji inicjatyw w zakresie dystrybucji danych i wzmocnienia synergii. Aby uzupełnić dane z satelitów Sentinel o dodatkowe dane, które są istotne dla użytkowników końcowych i niezbędne do tworzenia usług, wykorzystywane są także tak zwane misje wspomagające, czyli krajowe lub międzynarodowe misje kosmiczne, które mają żywotne znaczenie dla programu Copernicus. Przykładem mogą być dane o bardzo wysokiej rozdzielczości, których satelity Sentinel nie są w stanie dostarczać same. Historycznie rzecz biorąc, misje wspomagające umożliwiły uruchomienie usług programu Copernicus, zanim pierwszy satelita Sentinel został wyniesiony na orbitę w kwietniu 2014 r. Na dzień dzisiejszy zawarto dziesięć licencji z dostawcami danych z misji wspomagających 10. Wszystkie zbiory danych z misji wspomagających są umieszczane w hurtowni danych. Najnowsze statystyki z 2017 r. wskazują, że zapotrzebowanie na dane z misji wspomagających gwałtownie rośnie w miarę nabierania przez usługi coraz bardziej operacyjnego charakteru. Copernicus jest programem ukierunkowanym na użytkowników, opartym na zapotrzebowaniu na określone dane, informacje i produkty wśród społeczności użytkowników. Znajduje to odzwierciedlenie w strukturze zarządzania programem, obejmującej forum użytkowników, na którym wszystkie społeczności użytkowników są reprezentowane i mogą wspierać wdrażanie programu i nim sterować. Po upływie półtora roku od ostatniej aktualizacji Komisja przeprowadza obecnie przegląd funkcjonowania hurtowni danych pod kątem wymagań dotyczących danych, procedury gromadzenia danych, zadowolenia użytkowników i narzędzi do monitorowania hurtowni danych. Do 2017 r. osiągnięto również szereg celów pośrednich w zakresie koordynacji działań: wymagania dotyczące danych in situ zostały zweryfikowane i zaktualizowane w odniesieniu do wszystkich sześciu usług programu Copernicus; sporządzono wykaz krytycznych luk w danych in situ, w tym zaproponowano sposoby ich zlikwidowania; podpisano umowy o dostęp do danych z wybranymi sieciami europejskimi; uruchomiony został węzeł dostępu do danych referencyjnych programu Copernicus (CORDA); uzgodniono z przedstawicielami usług plan zaangażowania wybranych sieci globalnych; powstał międzyusługowy rejestr zainteresowanych podmiotów, partnerstw i uzgodnień w zakresie dostępu do danych. Umowa z międzynarodowymi sieciami partnerów, takimi jak EUMETNET, zapewniła pojedynczą platformę dostępu do kilkudziesięciu partnerów i jest uznawana za wzorcowe rozwiązanie pod względem efektywności. Wnioski dotyczące kwestii budżetowych są również pozytywne: z informacji zwrotnych od partnerów przemysłowych wynika, że operacje kosmiczne programu Copernicus nie wykazują przekroczenia kosztów i cechują się bardzo sprawnym procesem udzielania 9 Według stanu na lato 2016 r. satelity Sentinel wytwarzały około 12 terabajtów danych dziennie. 10 Są to między innymi: Radarsat-2, COSMO-SkyMed, TerraSAR-X, Pléiades 1A & 1B, Deimos-1 & 2, Dubaisat-2, UK-DMC2, WorldView-2 & 3 i GeoEye-1, PROBA-V, GAF AG oraz EUSI. 5

7 zamówień. Wydatki na komponent kosmiczny (stanowiące największą część budżetu programu) mieszczą się w budżecie założonym na lata Biorąc pod uwagę złożoność programu i związane z tym koszty, trudne do pokrycia przez pojedyncze państwo członkowskie, europejska wartość dodana jest bardzo wysoka: możliwości programu Copernicus oraz jego system produkcji danych i koordynacji sprawiają, że stanowi on coś więcej niż sumę nakładów poszczególnych państw członkowskich, będąc prawdziwie europejską instytucją służącą obywatelom, przemysłowi i ogółowi społeczeństwa. Działania w zakresie gromadzenia danych cechują się efektywnością: wysokiej jakości satelity zostały z powodzeniem wyniesione w przestrzeń kosmiczną w założonym czasie i budżecie, aby dostarczać wysokiej jakości dane obrazowe. Skuteczność jasno dowodzi zdolności konkurencyjnego europejskiego przemysłu kosmicznego do efektywnego działania. Przetwarzanie danych i informacji W ramach sześciu usług leżących u podstaw tego, co można określić jako system wywiadu geoprzestrzennego programu Copernicus, dostarczane są aktualne i wiarygodne informacje rosnącej społeczności użytkowników w Europie i na świecie. Do celów działalności wiedzotwórczej uzyskane dane są przetwarzane i przekształcane w odpowiednie produkty dostępne dla użytkowników końcowych i rozpowszechniane za pośrednictwem usług. Wykorzystując obserwacje i dane z przestrzeni kosmicznej i in situ, usługi programu Copernicus tworzą w oparciu o zdefiniowane i uzgodnione procesy aktualne i wiarygodne produkty geoinformacyjne, co w niektórych przypadkach wiąże się z poważnymi działaniami w zakresie asymilacji danych i modelowania. Każda z sześciu usług odpowiada konkretnym tematom związanym z ochroną środowiska lub bezpieczeństwem, które uznano za kluczowe dla społeczeństwa europejskiego. Usługi są powierzane właściwym operatorom usług (lub podmiotom uprawnionym), którzy zarządzają nimi w imieniu Komisji. W początkowej fazie programu Copernicus działały dwie z sześciu usług podstawowych monitorowanie obszarów lądowych (CLMS) 11 i zarządzanie kryzysowe (EMS) 12 dzięki danym z misji wspomagających dostarczanym w ramach programu GMES GIO 13. Usługi monitorowania atmosfery (CAMS) 14 i monitorowania środowiska morskiego (CMEMS) Usługa programu Copernicus w zakresie monitorowania obszarów lądowych (CLMS) zapewnia informacje geograficzne dotyczące pokrycia terenu oraz zmiennych związanych np. ze stanem roślinności lub cyklem wodnym. Wspiera ona zastosowania w różnych dziedzinach, takich jak planowanie przestrzenne, gospodarka leśna, gospodarka wodna, rolnictwo i bezpieczeństwo żywności. W drugiej połowie 2016 r. produkty te zostały pobrane ponad razy. 12 Usługa programu Copernicus w zakresie zarządzania kryzysowego (CEMS) zapewnia informacje do celów reagowania w sytuacjach nadzwyczajnych w związku z różnego rodzaju klęskami żywiołowymi. Stale poprawia się usługa mapowania, w ramach której dostarczane są mapy referencyjne, zasięgu i gradacyjne, zwłaszcza jeśli chodzi o terminowość komponentu szybkiej kartografii. 13 Pierwszy program operacyjny GMES 14 Usługa programu Copernicus w zakresie monitorowania atmosfery (CAMS) zapewnia informacje o składzie atmosfery, takie jak analiza w czasie rzeczywistym i prognozy dzienne lub nawet częstsze. W jej ramach są ponadto dostarczane produkty w zakresie reanalizy, które są stale aktualizowane, a także szereg dodatkowych produktów. 15 Usługa programu Copernicus w zakresie monitorowania środowiska morskiego (CMEMS) zapewnia informacje o stanie i dynamice fizycznych ekosystemów oceanicznych i morskich w obszarach oceanów w skali globalnej i w obszarach mórz w regionalnej skali europejskiej. Produkty te są stosowane w czterech głównych rodzajach działalności: (1) klimat, prognozy sezonowe i prognozy meteorologiczne; (2) środowisko morskie i przybrzeżne; (3) bezpieczeństwo morskie oraz (4) zasoby morskie. 6

8 były w fazie przedoperacyjnej, a usługi w zakresie zmian klimatu (C3S) 16 i bezpieczeństwa w fazie projektowania lub opracowywania. Trzy lata później wszystkie usługi działają, z wyjątkiem pewnych grup produktów w zakresie bezpieczeństwa i zmian klimatu, które wciąż znajdują się w fazie przedoperacyjnej. Wszystkie umowy o powierzenie zadań podmiotom uprawnionym zostały jednakże zawarte zgodnie z planem. Niektóre produkty dostarczane w ramach usług są szczególnie ważne dla sektora publicznego i organów lokalnych: do grona użytkowników usługi monitorowania obszarów lądowych zaliczają się urbaniści, administratorzy miast i organy odpowiedzialne za transport. Coraz większa liczba prywatnych operatorów w dziedzinie monitorowania i rozwoju obszarów miejskich, takich jak przedsiębiorstwa energetyczne i użyteczności publicznej, przedsiębiorstwa handlu nieruchomościami, sieci handlowe i dostawcy materiałów budowlanych, nabywa produkty z zakresu obserwacji Ziemi. Typologia użytkowników różni się oczywiście w zależności od usługi: na przykład z usług zarządzania kryzysowego korzystają jedynie podmioty i organizacje zajmujące się zarządzaniem kryzysowym na szczeblu regionalnym, krajowym, europejskim i międzynarodowym. Lista priorytetów politycznych UE i Komisji, które znajdują wsparcie w usługach i produktach programu Copernicus, jest długa i obejmuje zmiany klimatu, migrację, politykę środowiskową, rolnictwo i bezpieczeństwo żywności, nadzór morski, bezpieczeństwo, transport i energię, inteligentny rozwój obszarów miejskich, zarządzanie katastrofami i zmniejszanie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi. Użytkownicy generalnie pozytywnie oceniają realizację usług, wskazując na ich dobrą dostępność, terminowość i różnorodność oferty produktów. Nawet usługa w zakresie zmian klimatu, choć wciąż znajduje się w fazie przedoperacyjnej, zmierza w dobrym kierunku, o czym świadczy fakt, że liczba jej użytkowników ewidentnie przyciągniętych wysoką innowacyjnością pierwszych wyników podwoiła się między rokiem 2015 i Jednym z przykładów doskonałej jakości usług jest pierwszy raport o stanie oceanów, który powstał w oparciu o produkty opracowane w ramach usługi monitorowania środowiska morskiego programu Copernicus i stanowi cenne narzędzie dla działalności dyrekcji środowiskowych, agencji, konwencji i organizacji międzynarodowych. W szczególności usługa w zakresie bezpieczeństwa nabiera coraz większego znaczenia ze względu na informacje, jakich jest w stanie dostarczać w odpowiedzi na wyzwania związane z bezpieczeństwem w Europie, zwłaszcza w zakresie ochrony granic i nadzoru morskiego. Dane i produkty w zakresie tej usługi są w pełni zintegrowane, stanowiąc wsparcie dla agencji w realizacji zleconych zadań w dziedzinie ochrony granic i bezpieczeństwa morskiego, a także dla WPZiB/WPBiO w UE 17. Za wyzwanie uznano wyważone określanie nowych produktów w ramach oferty programu Copernicus, ale problem ten został rozwiązany przez Komisję, która wprowadziła w porozumieniu z zainteresowanymi stronami specjalną procedurę określania nowych 16 Usługa programu Copernicus w zakresie zmian klimatu (C3S), choć wciąż znajduje się w fazie przedoperacyjnej, już może poszczycić się wymiernymi osiągnięciami. Rozwój infrastruktury danych klimatycznych i opracowanie pierwszych treści zmierzają w dobrym kierunku. Szereg działań pilotażowych wykazał przydatność produktów C3S w różnych obszarach zastosowań. Regularnie dostarczane są pierwsze produkty przedoperacyjne, takie jak produkty w zakresie temperatura powietrza przy powierzchni, lodu morskiego, prognoz sezonowych lub reanalizy. 17 Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa/wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony 7

9 produktów oraz proces pozyskiwania informacji o potrzebach użytkowników. Proces ten pozwala programowi Copernicus dynamicznie reagować na szybkie zmiany otoczenia. Copernicus to nie tylko największy na świecie program obserwacji Ziemi, ale i dzięki uczynieniu wiedzotwórczego komponentu usług programu elementem jego architektury lider w zakresie specjalistycznej wiedzy naukowej i operacyjnej związanej z obserwacją Ziemi, co czyni go przykładem prawdziwego europejskiego sukcesu. Reagując na zmieniające się potrzeby użytkowników poprzez dostarczanie aktualnych i wiarygodnych produktów geoinformacyjnych, program Copernicus potrafi dynamicznie dostosowywać się do szybko zmieniających się wyzwań i europejskiego krajobrazu politycznego, na przykład zajmując się w ramach usługi zmian klimatu tym najpoważniejszym problemem środowiska naturalnego, przed którym stoi Europa i cały świat. Dostęp do danych i ich rozpowszechnianie Dane z przestrzeni kosmicznej i dane in situ, jak również informacje o usługach oraz produkty należy udostępniać użytkownikom w efektywny sposób. Jedną ze słabych stron wskazanych podczas konsultacji z zainteresowanymi stronami, jeśli chodzi rozpowszechnianie danych w ramach programu, jest rozdrobnienie oferty produktowej i mechanizmu upowszechniania danych (za pośrednictwem podmiotów upoważnionych, portali UE czy Europejskiej Agencji Kosmicznej), co może dezorientować niektórych użytkowników i być postrzegane jako dublowanie nakładów. Z tego względu sugeruje się dalsze prace na rzecz ułatwienia dostępu do danych ze szczególnym uwzględnieniem współpracujących segmentów naziemnych i rozpowszechniania danych na poziomie krajowym. Przesyłanie danych między punktami odbioru programu Copernicus a użytkownikami jest stosunkowo wolne, co wpływa na możliwość korzystania z nich na dużą skalę. Za problem dla użytkowników uznaje się również czytelność metadanych, co zazwyczaj ma miejsce w przypadku, gdy do przechowywania danych potrzebne są superkomputery. Użytkownicy oczekiwaliby także, że urządzenia do przetwarzania w sieci będą zlokalizowane w pobliżu danych, aby nie zachodziła potrzeba pobierania dużych wolumenów danych. Komisja podjęła działania w odpowiedzi na te oczekiwania użytkowników. Wzmacniane są tradycyjne trasy dystrybucji danych i informacji programu Copernicus oraz uruchamia się innowacyjne usługi dostępu do danych i informacji (DIAS) w ramach umów z Europejską Agencją Kosmiczną i EUMETSAT, aby przybliżać użytkowników do danych. Pierwsze usługi DIAS mają zostać uruchomione na początku 2018 r. Poza dostępem do platform usług programu Copernicus, obsługiwanych przez upoważnione podmioty, główny kanał dostępu do danych satelitarnych obejmuje obecnie cztery węzły Europejskiej Agencji Kosmicznej: 1.Węzeł otwartego dostępu programu Copernicus (COAHub), uprzednio węzeł naukowy 2.Węzeł danych usług programu Copernicus (ServHub), uprzednio CopHub, dostępny jedynie dla usług programu Copernicus i instytucji europejskich. 3.Węzeł danych z zakresu współpracy (ColHub), dostępny dla komponentu kosmicznego GMES (GSC) i krajów uczestniczących w programie Copernicus po podpisaniu z Europejską Agencją Kosmiczną umowy o współpracującym segmencie naziemnym. 4.Węzeł dostępu międzynarodowego (IntHub), dostępny dla partnerów międzynarodowych, którzy podpisali umowę. 8

10 Duża ilość pobieranych danych stwarza wyzwania w zakresie zarządzaniem ruchem sieciowym w infrastrukturze teleinformatycznej. Aby rozwiązać ten problem, w maju 2016 r. utworzone zostało dedykowane łącze do sieci GÉANT" 18, które obecnie obsługuje około 66 % ruchu sieciowego. Obecna infrastruktura została zmodernizowana w marcu 2017 r., aby podwoić przepustowość pasma. Jeśli chodzi o kwestie bezpieczeństwa, polityka pełnego, nieograniczonego i bezpłatnego udostępniania danych została wdrożona zgodnie z art. 23 rozporządzenia, z uwzględnieniem określonych w nim ograniczeń. Nie stwierdzono szczególnych zagrożeń cybernetycznych, biorąc pod uwagę aktualną rozdzielczość obrazów i wewnętrzne środki każdego z uprawnionych podmiotów w zakresie przeciwdziałania tym zagrożeniom. Nowe progi w zakresie wytwarzania i przetwarzania informacji i danych programu Copernicus spowodowały przesunięcie paradygmatu w dziedzinie dużych zbiorów danych z obserwacji Ziemi. W reakcji na te wyzwania zastosowano najnowocześniejsze rozwiązania w budowaniu gospodarki cyfrowej. Pierwotna koncepcja programu Copernicus zakładała dostarczanie danych przede wszystkim na potrzeby usług programu; cel ten został pomyślnie zrealizowany. Pojawiły się jednak nowe potrzeby użytkowników, powodując konieczność szerokiego udostępnienia i bezpośrednich danych z satelitów Sentinel i ich wykorzystywania na wiele sposobów, w różnym czasie i na różnych poziomach przetwarzania. W odpowiedzi na te potrzeby użytkowników Komisja planuje ewolucję programu poprzez dodanie sprawnego systemu dostarczania dużych zbiorów danych. 18 GÉANT jest ogólnoeuropejską siecią danych dla społeczności badawczej i edukacyjnej. Łączy krajowe sieci badawcze i edukacyjne (NREN) w całej Europie, umożliwiając współpracę przy projektach obejmujących tematykę od nauk biologicznych poprzez obserwację Ziemi po sztukę i kulturę. W ramach projektu GÉANT szerokopasmowej sieci o dużej przepustowości i długości km towarzyszy coraz szersza gama usług. Badacze zyskują w ten sposób możliwość współpracy bez względu na lokalizację. 9

11 Absorpcja danych Postulowana w rozporządzeniu dotyczącym programu Copernicus maksymalizacja społecznoekonomicznych korzyści programu poprzez wsparcie rozwoju inteligentnych aplikacji okazała się trudnym zadaniem z uwagi na to, że dane z programu Copernicus były planowane, ale jeszcze niedostępne (ze względu na stopniowe rozmieszczanie konstelacji). Przyjęta w ramach programu Copernicus polityka pełnego, nieograniczonego i bezpłatnego dostępu doprowadziła do niespodziewanego zainteresowania: do końca marca 2017 r. liczba zarejestrowanych użytkowników w głównym centrum rozpowszechniania (węzeł otwartego dostępu) znacznie przekroczyła cel założony na początku programu, co dotyczyło też liczby pobranych produktów. Wraz z dostępnością danych i usług programu Copernicus pojawił się silny wzrost w europejskim sektorze usług pochodnych związanych z obserwacją Ziemi (ponad 10 % rocznie w latach 2014 i w porównaniu ze średnim wzrostem 1,8 % w gospodarce europejskiej). Komisja Europejska wspiera tę tendencję, uruchamiając wiele inicjatyw na rzecz absorpcji wśród użytkowników. Aby zwiększyć promocję na szczeblu regionalnym i lokalnym, utworzono dwie sieci europejskie, Copernicus Relays i Copernicus Academy, odpowiedzialne za organizację działań uświadamiających i prowadzenie lokalnych punktów informacyjnych. Powstało biuro pomocy programu Copernicus, aby zapewnić wsparcie wszystkim użytkownikom. Ponadto, aby zachęcać do innowacyjnych zastosowań danych z programu Copernicus, Komisja połączyła siły z Europejską Agencją Kosmiczną przy organizacji Copernicus Masters, corocznego konkursu mającego na celu stymulowanie innowacyjności, zwiększanie świadomości i zapewnienie widoczności przedsiębiorstwom typu start-up. Działania programu Copernicus na rzecz nowych przedsiębiorstw obejmują również Copernicus Accelerator (roczny program coachingowy), który został uruchomiony w 2016 r., a wkrótce będzie uzupełniony przez programy Copernicus Hackathons i Copernicus Incubation. Zorganizowano również wiele sesji informacyjnych i szkoleniowych oraz warsztatów tematycznych skierowanych do użytkowników publicznych i prywatnych. Znacząco wzmocniono komunikację w Internecie i mediach społecznościowych. Równolegle Komisja stworzyła program rozwoju umiejętności korzystania z programu Copernicus, obejmujący partnerstwo w zakresie umiejętności dla sektora geoprzestrzennego (poprzez program ERASMUS+) oraz współpracę z dwiema wspólnotami wiedzy i innowacji: w zakresie zmian klimatu i w zakresie surowców. Działania te uzupełniają inicjatywy podmiotów uprawnionych programu Copernicus na rzecz komunikacji i absorpcji wśród użytkowników. Chociaż wysiłki Komisji w zakresie podejmowania działań na rzecz absorpcji wśród użytkowników są znaczące, nadal istnieje potrzeba objęcia tymi działaniami użytkowników, którzy nie są specjalistami w zakresie obserwacji Ziemi. Uwagę należy w szczególności skierować na niektóre społeczności, na przykład społeczność informatyczną lub niektóre obiecujące sektory (inteligentne miasta, ubezpieczenia itp.). To poszerzyłoby bazę użytkowników programu Copernicus, zwiększając tym samym jego społeczne oddziaływanie. Aby jeszcze bardziej zwiększyć liczbę działań na rzecz absorpcji wśród użytkowników, 19 Źródło: A Survey into the State and Health of the European EO Services Industry [Badanie stanu i kondycji europejskiego sektora usług związanych z obserwacją Ziemi], przeprowadzone przez EARSC dla ESA w 2015 r. 10

12 Komisja mogłaby również zbadać możliwość zlecenia niektórych zadań agencji operacyjnej. Wreszcie większy udział państw członkowskich i ściślejsza koordynacja z działaniami na szczeblu unijnym mogłyby jeszcze bardziej przyspieszyć absorpcję programu Copernicus przez użytkowników. Komisja zaczęła zajmować się tą kwestią i wkrótce wdroży ramową umowę o partnerstwie z państwami członkowskimi, aby wspólnie finansować działania w zakresie absorpcji wśród użytkowników. Program Copernicus cieszy się dużym zainteresowaniem, o czym świadczy zarejestrowanych użytkowników w głównym centrum danych z satelitów Sentinel (znacznie powyżej pierwotnie założonego celu). Od 2015 r. Komisja prowadzi ambitne działania na rzecz absorpcji wśród użytkowników, w tym imprezy służące podnoszeniu świadomości, szkolenia, programy wsparcia dla przedsiębiorstw typu start-up oraz inicjatywy regionalne. Należy rozważyć objęcie działaniami społeczności niespecjalistycznych. Większe zaangażowanie państw członkowskich mogłoby również znacznie przyspieszyć absorpcję programu Copernicus. WNIOSKI I PLANY NA PRZYSZŁOŚĆ Zaledwie trzy lata po wyniesieniu pierwszego satelity Sentinel na orbitę program Copernicus daje wymierne rezultaty, które wyraźnie pokazują wartość dodaną działań UE. Program jest realizowany zgodnie z planem, a jego pierwotne cele zostały w znacznym stopniu osiągnięte. Dziś Copernicus jest jednym z największych dostawców danych na świecie. Ogromna ilość danych generowanych przez program, w połączeniu z postępami w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych i przetwarzania w chmurze, stwarza bezprecedensowe możliwości biznesowe w wielu sektorach gospodarki i w państwach członkowskich UE. Uwolnienie tego potencjału gospodarczego jest jednym z głównych wyzwań, przed jakimi stoi dziś program Copernicus. Umożliwienie funkcjonowania żywego ekosystemu, który byłby zdolny przekształcać dane i informacje z programu Copernicus w innowacyjne produkty i usługi, pozostanie wyraźnym priorytetem w następnej fazie programu do roku Patrząc w przyszłość przez pryzmat niniejszej oceny, należy stwierdzić, że ciągłość i stabilność usług i danych obserwacyjnych będą miały absolutnie krytyczne znaczenie dla trwałego sukcesu programu Copernicus. Należy zapewnić długoterminową stabilność programu i prowadzenie polityki pełnego, nieograniczonego i bezpłatnego udostępniania danych, aby zagwarantować przewidywalność i pewność planowania przedsiębiorstwom i użytkownikom. Copernicus jest i powinien pozostać programem ukierunkowanym na użytkownika. Jego przyszła ewolucja musi nadążać za zmieniającymi się wymaganiami użytkowników i przesunięciami paradygmatu w sektorze obserwacji Ziemi na całym świecie. Zgodnie z przyjętą w 2016 r. strategią kosmiczną Komisja powinna opracować długoterminową wizję programu, aby zapewnić widoczność i przewidywalność wszystkim partnerom programu Copernicus, a tym samym możliwości inwestowania, korzystania i wspierania, w szczególności biorąc pod uwagę zmieniające się priorytety programu. Usługi programu Copernicus stanowią istotną część jego wartości dodanej. Powinny one nadal rozwijać się, doskonalić i ewoluować w odpowiedzi na nowe wyzwania i priorytety polityczne. Strategia kosmiczna dla Europy określa szereg priorytetowych obszarów w zakresie rozwoju i ewolucji w celu reagowania na wyzwania związane ze zmianami 11

13 klimatu i zrównoważonym rozwojem, monitorowania emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych, użytkowania gruntów i leśnictwa oraz zmian w Arktyce. Wskazane jest również zwiększenie wymiaru bezpieczeństwa programu Copernicus, aby poprawić zdolność UE do reagowania na zmieniające się wyzwania w zakresie kontroli granic i nadzoru morskiego oraz zbadać, w jaki sposób program ten mógłby zaspakajać dalsze potrzeby w zakresie bezpieczeństwa, w tym obrony. Opracowując fazę programu po roku 2020, należy wraz z państwami członkowskimi dokładnie przeanalizować wszystkie opcje i uszeregować je według ważności. Program Copernicus powstał jako partnerstwo między Unią Europejską, państwami członkowskimi, Europejską Agencją Kosmiczną i EUMETSAT. Zasada partnerstwa koordynowanego przez Komisję Europejską powinna nadal leżeć u podstaw przyszłego rozwoju programu, jako że rozproszone zarządzanie okazało się skutecznie. W perspektywie po roku 2020 Komisja mogłaby natomiast zbadać dalsze możliwości uproszczenia i optymalizacji, a także ocenić potrzebę angażowania nowych podmiotów w sytuacjach, w których mogłoby to zapewnić wyraźną wartość i większą skuteczność programu. Nowe modele biznesowe oparte na partnerstwie publiczno-publicznym, partnerstwie publiczno-prywatnym lub programach zakupu usług, mające na celu wykorzystanie potencjału państw członkowskich i europejskich kompetencji przemysłowych, mogłyby stanowić wsparcie dla solidnych i trwałych europejskich zdolności w zakresie obserwacji Ziemi, co z kolei powinno stanowić bodziec do dalszych inwestycji. Współpraca międzynarodowa ma zasadnicze znaczenie dla programu Copernicus. Jest to podstawowe narzędzie realizacji zobowiązań Europy i jej przywódczej roli w walce z ogólnoświatowymi wyzwaniami, takimi jak zmiany klimatu i globalne możliwości dla zbywalnych produktów. Przyszłe zmiany muszą jeszcze bardziej wzmocnić ten aspekt, aby można było zwiększyć zakres i jakość danych i usług programu Copernicus w oparciu o wzajemnie korzystne uzgodnienia dotyczące wymiany danych, a także współpracować z kluczowymi partnerami międzynarodowymi w budowaniu pozytywnych synergii i łączeniu zdolności w zakresie skoordynowanego reagowania na wyzwania globalne (np. monitorowanie emisji dwutlenku węgla). Wysiłki należy zatem skierować na konsolidację programu Copernicus jako globalnego standardu w dziedzinie danych geolokalizacyjnych. Copernicus to wielka szansa dla Europy. Program ten oferuje ogromny potencjał w zakresie innowacji, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Dzięki niemu europejski przemysł ma niepowtarzalną szansę stać się liderem szybko rozwijającego się rynku światowego. Kolejne lata będą miały zatem kluczowe znaczenie dla scalenia osiągnięć i przygotowania się na przyszłość w obliczu zmieniającego się otoczenia programu. 12