Znaczenie sektora usług w polskiej gospodarce w latach

Transkrypt

1 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Robert Nowacki IBRKK Warszawa Rozdział I Znaczenie sektora usług w polskiej gospodarce w latach Wprowadzenie W literaturze naukowej pojęcie usług wiąże się z powstawaniem określonej wartości użytkowej. Można je zdefiniować w sensie gospodarczym jako użyteczny produkt niematerialny, który jest wytwarzany w wyniku pracy ludzkiej (czynności) w procesie produkcji, przez oddziaływanie na strukturę określonego obiektu (człowieka traktowanego jako osoba fizyczna, intelekt, czy cząstka określonej społeczności albo przedmiotu materialnego), w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich 1. W prostszym ujęciu usługi można zdefiniować jako korzyści oferowane do sprzedaży, w istocie niewymierne i subiektywnie oceniane przez nabywców 2 lub też działalność służącą zaspokajaniu potrzeb ludzkich, nie znajdującą żadnego ucieleśnienia w nowych dobrach materialnych 3. Określając zakres działalności usługowej można posłużyć się różnymi koncepcjami. Pierwsza z nich, wyłącznie praktyczna, ma charakter enumeratywny i polega na wyszczególnieniu dziedzin działalności zaliczanych do sfery usług. Podejście drugie związane jest z definicjami negatywnymi, które działalność usługową traktują jako wszystko to, co nie jest wytwarzaniem dóbr materialnych. Trzecia koncepcja ma charakter konstruktywny i określa działalność usługową przez pryzmat potencjału wykorzystywanego do wytwarzania usług, przebiegu procesów wytwarzania (świadczenia) lub też ich wyniku w postaci niematerialnych produktów. Nie rozwijając wątków definicyjnych należy podkreślić mnogość kryteriów klasyfikacyjnych usług, wśród których do najistotniejszych zaliczyć można rodzaj odbiorców, odpłatność i sposób udostępniania, tworzywa czynności usługodawcy, przeznaczanie, rodzaj wyniku pracy, rodzaj czynnika zewnętrznego w procesie produkcji, funkcje w przedsiębiorstwie czy też związek z dobrem materialnym (por. tabela 1.1). 1 M. Daszkowska, Usługi. Produkcja, rynek, marketing, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s M. Pluta-Olearnik, Marketing usług, PWE, Warszawa 1993, s L. Garbarski, I. Rutkowski, W. Wrzosek, Marketing. Punkt zwrotny nowoczesnej firmy, PWE, Warszawa 2000, s. 648.

2 12 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Tabela 1.1 Wybrane sposoby klasyfikacji usług Kryterium klasyfikacyjne Rodzaje usług Rodzaj odbiorców dla ludności dla gospodarki uspołecznionej Odpłatność i sposób udostępniania rynkowe nierynkowe Tworzywo czynności usługodawcy produkcyjne osobiste informacyjne kierownicze Przeznaczenie danej usługi produkcyjne konsumpcyjne ogólnospołeczne Rodzaj wyniku pracy renowacyjne informacyjne dystrybucyjne Rodzaj czynnika zewnętrznego w procesie produkcji usług związane z osobą związane z rzeczą Funkcje w przedsiębiorstwie związane z zaopatrzeniem związane z produkcją związane ze zbytem związane z finansowaniem Związek z dobrem materialnym komplementarne substytucyjne Źródło: S. Flejterski, R. Klóska, M. Majchrzak, Usługi w teorii ekonomii, (w:) S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa (red.), Współczesna ekonomika usług, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 25. Tak szerokie spojrzenie na zakres działalności usługowej konstytuuje znaczenie podmiotów działających w tym sektorze. Według obowiązującej od 1 stycznia 2008 r. znowelizowanej Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), usługi obejmują działalność skupioną w trzynastu sekcjach: G Handel; naprawa pojazdów samochodowych, H Transport i gospodarka magazynowa, I Zakwaterowanie i gastronomia, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Obsługa rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Administrowanie i działalność wspierająca, O Administracja publiczna, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja,

3 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Q Ochrona zdrowia i pomoc społeczna, R Działalność związana z kultura, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa. Cechą charakterystyczną współczesnego rozwoju społeczno-gospodarczego jest wzrost znaczenia sektora usług. Serwicyzacja gospodarek staje się wyznacznikiem tego rozwoju, a jednocześnie obrazuje zmiany zachodzące w strukturze konsumpcji. O rozwoju sektora usług w Polsce decyduje wiele czynników. Można je ująć w czterech podstawowych obszarach 4 : uwarunkowania ogólnoekonomiczne obejmujące wielkość dochodu narodowego, wydajność pracy w działach produkcyjnych, sytuację na rynku pracy, równowagę rynkową, strategię rozwoju społeczno-gospodarczego oraz politykę społeczno-gospodarczą jako środek realizacji strategii rozwoju kraju; uwarunkowania popytowe związane z rozwojem potrzeb, ich poziomem i strukturą, poziomem zamożności społeczeństwa, cenami usług funduszami społecznymi przeznaczanymi na rozwój działalności usługowej; uwarunkowania podażowe dotyczące możliwości finansowania niektórych usług społecznych z budżetu państwa, dostępność usług, warunki ich świadczenia wraz z zasadami funkcjonowania przedsiębiorstw usługowych; uwarunkowania socjologiczne i demograficzne wynikające ze zmian w zakresie stylu życia, wymiaru i sposobu wykorzystania czasu wolnego, sytuacji demograficznej społeczeństwa. Znaczenie sektora usługowego w gospodarce uzasadnia konieczność traktowania go jako istotnego obszaru badawczego. Szczególnie interesujące wydają się być uwarunkowania dotyczące jego stanu i potencjału konkurencyjnego decydującego o roli, którą pełni w kształtowaniu podaży miejsc pracy. Możliwości absorpcji zasobów pracy przez sektor usług są m.in. pochodną jego wielkości mierzonej liczbą działających podmiotów i wpływu na rozwój gospodarczy. Ich identyfikacja jest podstawowym celem niniejszego rozdziału. sektora usług w strukturze podmiotowej gospodarki Według danych zaczerpniętych z rejestru REGON, w końcu grudnia 2012 r. zarejestrowane były w Polsce podmioty gospodarcze, z czego to przedsiębiorstwa zarejestrowane w sekcjach usługowych (sektor III), co stanowiło 77,05% wszystkich podmiotów. sektora II, grupującego sekcje przemysłowe i budownictwo (sekcje od B do F) wynosił 20,57% ( przedsiębiorstwa), zaś sektora I, obejmującego podmioty prowadzące działalność związaną z rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem kształtował się na poziomie 2,28% ( pod- 4 S. Flejterski, R. Klóska, M. Majchrzak, Usługi w teorii ekonomii, (w:) S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa (red.), Współczesna ekonomika usług, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 26.

4 14 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI mioty). Pozostałe rodzaje działalności (sekcja T czyli gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników i produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby oraz sekcja U organizacje i zespoły eksterytorialne) stanowiły zaledwie 0,01% (łącznie 237 podmiotów). poszczególnych sektorów w strukturze podmiotowej gospodarki narodowej w latach przedstawiono na wykresie 1.1. Wykres 1.1 Struktura podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w latach (stan na koniec roku kalendarzowego) Źródło: obliczenia własne na podstawie zamawianych danych GUS dotyczących podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. W okresie analizowanych czterech lat dynamika liczby rejestrowanych w gospodarce polskiej podmiotów była niewielka. Charakterystycznym zjawiskiem był wzrost liczby przedsiębiorstw w roku 2010 w stosunku do roku 2009 w całej gospodarce wyniósł on 3,24% (przyrost o przedsiębiorstw do poziomu ). Najwyższa dynamika dotyczyła sektora I plus 4,91%, nieco wyższe tempo niż w całej gospodarce odnotowano też w sektorze II (plus 3,41%) oraz pozostałej działalności (plus 3,75%). W sektorze usługowym dynamika również była dodatnia w liczbach bezwzględnych przyrost wyniósł podmiotów (tym samym ich liczba wyniosła ), co oznaczało wzrost o 3,14% (por. wykres 2). Rok 2010 był swego rodzaju odbiciem po słabym roku 2009, w którym uwidoczniły się skutki światowego kryzysu finansowego. Relatywnie dobra na tle innych krajów sytuacja gospodarcza i niewielkie przyhamowanie wzrostu gospodarczego stały się bodźcem do nieco większej aktywności gospodarczej.

5 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Dwa kolejne lata charakteryzowały się pogorszeniem sytuacji. W roku 2011 zarysował się wyraźny trend spadkowy liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw. W całej gospodarce ich liczba zmniejszyła się o , do poziomu (tylko nieznacznie wyższego niż w 2009 r.). W ujęciu procentowym oznacza to spadek o 2,77%. W największym stopniu dotknęło to sektora II liczba zarejestrowanych podmiotów zmniejszyła się o 3,43%. W przypadku sektora I spadek miał charakter symboliczny o 0,01%. W dalszym ciągu rosła natomiast liczba rejestrowanych podmiotów w pozostałych sekcjach w ujęciu procentowym przyrost ten wyniósł aż 44,58%. Sektor usług również odczuł skutki pogorszenia koniunktury. Odnotowano dość wysoki spadek liczby zarejestrowanych podmiotów w stosunku do roku poprzedniego o 2,67% (czyli o , do poziomu ). Rok 2012 charakteryzował się mniejszymi wahaniami populacji przedsiębiorstw w Polsce. W skali całej gospodarki odnotowano nawet nieznaczny wzrost ich liczby o 5355, czyli o 0,15%. Było to rezultatem pewnego ożywienia w sektorze usługowym. Jako jedyny w gospodarce charakteryzował się dodatnią dynamiką liczby zarejestrowanych podmiotów w stosunku do roku poprzedniego. Wynosiła ona 0,86% (wzrost o przedsiębiorstw). Najwyższy spadek dotyczył natomiast sektora I (o 3,71%), w sektorze II wyniósł 1,97%, a w przypadku działalności pozostałej 1,25%. Wykres 1.2 Zmiana liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w trzech sektorach gospodarki w latach (stan na koniec roku kalendarzowego, rok poprzedni ) Źródło: jak w wykresie 1.1.

6 16 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Porównując rok 2012 z rokiem 2009 widać nieznaczny, bo wynoszący 0,54% wzrost liczby zarejestrowanych w polskiej gospodarce podmiotów. W tym okresie liczba przedsiębiorstw usługowych wzrosła o 1,25%. W sektorze I wzrost wyniósł 1,01%, w pozostałej działalności aż 48,13%. Dość wyraźny spadek zanotowano w przypadku sektora II w okresie czterech lat łączna liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw zmniejszyła się o 2,10%. Zmiany w liczbach rejestrowanych podmiotów nie miały istotnego statystycznie wpływu na udział poszczególnych sektorów w strukturze podmiotowej polskiej gospodarki. Zauważyć należy jedynie, iż w przypadku sektora usługowego udział ten zwiększył się o 0,61 p.p. Stało się to kosztem przede wszystkim sektora II (spadek udziału łącznie o 0,59 p.p.). Stabilny jest udział sektora I zmiana w ciągu czterech lat rzędu minus 0,02 p.p. oraz pozostałej działalności (plus 0,01 p.p.). Analizując znaczenie usług w strukturze gospodarki narodowej należy zwrócić uwagę na zróżnicowanie liczby podmiotów wewnątrz samego sektora usługowego. Tworzące go sekcje charakteryzują się bowiem dużym zróżnicowaniem liczby rejestrowanych w nich przedsiębiorstw. Zdecydowanie najliczniej reprezentowana jest sekcja G Handel; napraw pojazdów samochodowych. W roku 2012 były w niej zarejestrowane łącznie przedsiębiorstwa. Stanowiło to ponad jedną trzecią wszystkich podmiotów usługowych (34,73%). W strukturze całej gospodarki sekcja ta miała udział 26,76%. Warto jednak zwrócić uwagę, iż w latach liczba przedsiębiorstw handlowych zmalała o 5,90% (o jednostek). Spadek ten był najbardziej odczuwalny w roku 2011 w stosunku do roku 2010 odnotowano zmniejszenie liczby zarejestrowanych podmiotów handlowych o 5,39%. W 2012 roku dynamika roczna wyniosła minus 1,86%. Przyrost odnotowano jedynie w roku 2010, ale był on niewielki (1,34%). W konsekwencji tych zmian udział sekcji G w łącznej liczbie podmiotów usługowych obniżył się w analizowanych czterech latach o 2,64 p.p. Drugą pod względem liczby zarejestrowanych podmiotów sekcją usługową jest sekcja M, grupująca podmioty prowadzące działalność profesjonalną, naukową i techniczną. W 2012 r. było w niej zarejestrowanych łącznie przedsiębiorstw. Tym samym jej udział w podmiotach sektora usług wynosił 11,65%, a w całej gospodarce 8,98%. W odróżnieniu od sekcji G, w sekcji tej wzrosła liczba przedsiębiorstw w porównaniu z rokiem 2009 o 7,65%, notując dodatnie wartości rok do roku w latach 2010 (plus 5,60%) oraz 2012 (plus 2,29%), a nieznacznie ujemną w roku 2011 (minus 0,34%). Sekcje G oraz M zdecydowanie wyróżniają się pod względem liczby podmiotów na tle pozostałych sekcji usługowych. Warto także zwrócić uwagę na cztery sekcje, których udziały w liczbie podmiotów sektora usług kształtują się na zbliżonym poziomie. Są to: sekcja S Pozostała działalność usługowa ( podmiotów, udział 8,33% w sektorze i 6,42% w gospodarce), sekcja H Transport i gospodarka magazynowa ( podmioty, udział 8,30% w sektorze i 6,39% w gospodarce), sekcja L Obsługa rynku nieruchomości ( podmiotów, udział 7,50% w sek-

7 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Tabela 1.2 Podmioty sektora usług zarejestrowane w systemie REGON według sekcji na tle całej gospodarki w latach (stan na koniec roku kalendarzowego, rok poprzedni ) Wyszczególnienie Liczba w gosp. narod. w sektorze usług Liczba Dynamika 2009=100 w gosp. narod. w sektorze usług Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,59 37, ,34 28,06 36, ,61 27,30 35, ,14 94,10 26,76 34,73 Transport i gospodarka magazynowa ,13 9, ,35 6,86 8, ,07 6,57 8, ,50 90,16 6,39 8,30 Zakwaterowanie i gastronomia ,97 3, ,08 2,96 3, ,51 2,91 3, ,73 97,21 2,87 3,72 Informacja i komunikacja ,24 2, ,48 2,42 3, ,56 2,58 3, ,78 120,97 2,69 3,50 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,48 4, ,77 3,33 4, ,99 3,25 4, ,88 91,82 3,17 4,12 Obsługa rynku nieruchomości ,17 6, ,31 5,27 6, ,41 5,60 7, ,29 112,48 5,78 7,50 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,38 10, ,60 8,58 11, ,66 8,79 11, ,29 107,65 8,98 11,65 Administrowanie i działalność wspierająca ,28 2, ,74 2,36 3, ,44 2,41 3, ,67 108,97 2,47 3,21 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,76 0, ,37 0,74 0, ,32 0,76 0, ,85 100,55 0,76 0,98 Edukacja ,98 3, ,17 3,04 3, ,48 3,11 4, ,07 122,48 3,63 4,72 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,76 6, ,44 4,91 6, ,78 5,19 6, ,77 113,52 5,38 6,98 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,73 2, ,59 1,72 2, ,46 1,74 2, ,40 101,41 1,75 2,27 Pozostała działalność usługowa ,05 7, ,86 6,20 8, ,81 6,30 8, ,05 106,74 6,42 8,33 Sekcje usługowe razem ,51 100, ,14 76,44 100, ,33 76,51 100, ,86 101,25 77,05 100,00 Gospodarka narodowa ogółem , ,24 100, ,23 100, ,15 100,54 100,00 - Źródło: obliczenia własne na podstawie zamawianych danych GUS dotyczących podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON. Liczba Dynamika 2010=100 w gosp. narod. w sektorze usług Liczba Dynamika 2011=100 Dynamika 2009 =100 w gosp. narod. w sektorze usług

8 18 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI torze i 5,78% w gospodarce) oraz sekcja Q Ochrona zdrowia i pomoc społeczna ( podmiotów, udział 6,98% w sektorze i 5,38% w gospodarce). W trzech z tych sekcji S, L oraz Q liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw wzrosła, w jednej H odnotowano jej zmniejszenie. W perspektywie czterech lat udział podmiotów sekcji Q w sektorze usług wzrósł aż o 13,52%. Zbliżona skala wzrostu (12,48%) dotyczyła sekcji L, niższą (6,74%) odnotowano w sekcji S. W tym samym czasie liczba przedsiębiorstw sekcji H zmalała o 9,84%. Rezultatem tych zmian były wahania udziałów tych sekcji w strukturze ogółu przedsiębiorstw usługowych. Zauważalny jest przede wszystkim spadek znaczenia sekcji H jej udział zmniejszył się o 1,02 p.p., tym samym straciła ona trzecie miejsce pod względem liczby podmiotów, które zajmowała w 2009 r. z dość wyraźną przewagą nad następną w kolejności sekcją S. tej ostatniej wzrósł o 0,43 p.p. W przypadku sekcji Q wzrost wyniósł 0,69 p.p., a sekcji L 0,75 p.p. Następną grupę sekcji usługowych pod względem znaczenia w strukturze podmiotowej stanowią kolejno sekcje: P Edukacja ( podmioty), K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ( podmiotów), I Zakwaterowanie i gastronomia ( podmioty), J Informacja i komunikacja ( podmiotów), N Administrowanie i działalność wspierająca ( podmiotów) oraz R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ( podmiotów). Ich udział w łącznej liczbie przedsiębiorstw sektora usług waha się od 4,72% do 2,27%. Wśród nich zwracają uwagę sekcje P oraz J, charakteryzujące się wysokimi wskaźnikami dynamiki liczby zarejestrowanych podmiotów przy uwzględnieniu roku 2009 jako bazowego, na poziomie ponad 20% (odpowiednio 22,48% oraz 20,97%). Ostatnią z analizowanych sekcji usługowych jest sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne. Jej cechą szczególną jest relatywnie duża stabilność. Wahania liczby zarejestrowanych w niej podmiotów są nieznaczne (do 0,37% w skali roku, łącznie w analizowanych czterech latach wzrost (rzędu 0,55%), a ich udział w sektorze usługowym i całej gospodarce praktycznie nie ulegał zmianom (0,98% oraz 0,76%). Regionalne zróżnicowanie struktury podmiotowej sektora usług Struktura regionalna podmiotów gospodarczych funkcjonujących w sektorze usług jest odzwierciedleniem zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego regionów. Z ostatniego wydania raportu pt. Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski (za rok 2012) wynika, że największą atrakcyjnością inwestycyjną charakteryzuje się województwo śląskie, którego współczynnik wyniósł 0,86 5. Region ten jest najwyżej oceniany z punktu widzenia zasobów i kosztów pracy oraz infrastruktu- 5 M. Nowicki (red.), Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2012.

9 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH ry społecznej. Drugie miejsce w rankingu przypadło województwu mazowieckiemu, ze współczynnikiem 0,66. Jest ono najlepiej oceniane z punktu widzenia kryteriów dostępności transportowej, rynku zbytu, a także aktywności wobec inwestorów. Na trzeciej pozycji plasuje się województwo dolnośląskie, ze współczynnikiem 0,46, przodujące pod względem infrastruktury gospodarczej. Te trzy województwa tworzą pierwszą grupę najbardziej atrakcyjnych regionów. W drugiej grupie znalazło się pięć województw, których współczynniki są dodatnie i wahają się w granicach 0,08 0,33: wielkopolskie (0,33), małopolskie (0,26), zachodniopomorskie (0,18), pomorskie (0,12) i łódzkie (0,08). Grupa trzecia skupia regiony, których atrakcyjność inwestycyjną charakteryzują wskaźniki ujemne o niewielkiej wartości: kujawsko-pomorskie (minus 0,09), opolskie (minus 0,19) oraz lubuskie (minus 0,21). Ostatnia grupa to województwa o niskiej atrakcyjności inwestycyjnej wyrażanej przez współczynniki o wysokich wartościach ujemnych: podkarpackie (minus 0,42, choć jednocześnie jest to województwo najwyżej oceniane w skali kraju pod względem bezpieczeństwa powszechnego), lubelskie (minus 0,46), warmińsko-mazurskie (minus 0,48), świętokrzyskie (minus 0,52) oraz podlaskie (minus 0,58). Sytuacja w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej poszczególnych województw, w tym wspomniany podział regionów na cztery grupy, nie zmienił się zasadniczo w ostatnich latach. Podobnie stabilny charakter ma lokalizacja przedsiębiorstw. Ranking poszczególnych województw pod względem liczby działających na ich terenie przedsiębiorstw (zarówno z punktu widzenia całej gospodarki, jak i sektora usług) w dużej mierze pokrywa się z układem grup województw wyodrębnionych pod względem atrakcyjności inwestycyjnej. Różnice są niewielkie i w dużej mierze są pochodną wielkości danego regionu. W tabeli 1.3 przedstawiono dane o udziałach poszczególnych województw w strukturze podmiotowej przedsiębiorstw, w tym działających w sektorze usług, z uwzględnieniem podziału na sekcje. Największe nasycenie podmiotami gospodarczymi zanotowano w województwie mazowieckim jego udział w łącznej liczbie zarejestrowanych w Polsce podmiotów gospodarczych wyniósł w 2012 r. 17,7% i w ciągu ostatnich czterech lat zwiększył się o 0,3 p.p. Drugie miejsce przypadło województwu śląskiemu (udział 11,5%, a dynamika w stosunku do roku 2009 wyniosła minus 0,1 p.p.). Trzeci udział pod względem wysokości posiadało województwo wielkopolskie (9,8% i wzrost o 0,1 p.p.). Najniższymi udziałami charakteryzują się województwa: lubuskie, świętokrzyskie (po 2,7%), opolskie (2,5%) i podlaskie (2,4%). Dane dotyczące nasycenia poszczególnych regionów przedsiębiorstwami usługowymi tworzą dokładnie taki sam ich ranking, jak w przypadku ogółu podmiotów. Zmiany udziałów w stosunku do wskaźników charakteryzujących całą gospodarkę były niewielkie. W największym stopniu dotyczyły: Mazowsza wzrost udziału o 0,6%, Dolnego Śląska wzrost udziału o 0,3%, Wielkopolski spadek udziału o 0,4%.

10 20 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Tabela 1.3 Struktura regionalna podmiotów sektora usług według sekcji na tle całej gospodarki w latach (stan na koniec roku kalendarzowego) Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie Wyszczególnienie Ogółem Polska 2009 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 7,9 5,1 4,6 2,7 6,3 8,2 17,2 2,4 4,1 2,4 5,5 12,6 3,5 2,7 9,5 5,2 Transport i gospodarka magazynowa ,0 7,8 5,2 4,4 2,7 5,6 8,6 18,4 2,0 4,0 2,7 6,7 11,6 3,0 2,8 8,9 5,7 Zakwaterowanie i gastronomia ,0 8,4 4,0 3,8 2,8 4,8 10,9 13,6 2,6 3,6 1,8 8,9 13,0 2,5 2,7 7,5 9,1 Informacja i komunikacja ,0 8,0 3,9 2,9 1,8 4,8 8,5 30,2 1,8 3,1 1,7 6,2 10,5 1,9 1,8 8,9 4,0 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,0 8,3 5,3 4,3 2,5 5,7 7,7 17,9 2,7 3,4 2,5 6,8 12,8 2,7 2,9 9,0 5,4 Obsługa rynku nieruchomości ,0 17,7 3,9 2,2 4,7 4,0 5,7 13,5 4,0 1,9 1,1 9,0 11,4 1,5 5,3 6,7 7,5 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,0 8,6 4,0 3,5 2,1 5,2 8,4 23,5 2,4 3,4 2,2 6,4 10,8 2,2 2,4 10,0 4,9 Administrowanie i działalność wspierająca ,0 8,1 4,4 3,4 2,2 5,2 8,7 23,4 2,4 2,4 1,9 6,0 11,1 1,6 2,6 10,1 6,5 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,0 5,6 5,4 9,1 2,5 7,9 7,8 13,2 3,3 7,2 4,0 4,5 6,6 4,8 4,2 10,2 3,9 Edukacja ,0 7,5 4,8 5,1 2,4 6,0 9,0 17,5 2,5 5,0 2,5 6,1 11,3 2,7 3,4 9,6 4,7 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,0 7,8 6,2 4,8 2,6 5,7 8,5 14,7 2,3 4,0 3,0 6,2 10,6 2,6 4,0 9,9 7,2 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,0 8,3 5,1 4,6 2,7 5,7 9,5 15,5 2,8 4,8 2,6 6,3 11,6 2,4 3,3 9,2 5,5 Pozostała działalność usługowa ,0 8,2 5,1 4,7 2,7 6,2 8,1 16,7 2,5 4,4 2,9 6,1 11,2 2,8 3,5 9,8 5,2 Sekcje usługowe razem ,0 8,7 4,9 4,3 2,7 5,7 8,3 17,9 2,5 3,8 2,4 6,3 11,8 2,8 3,0 9,3 5,6 Gospodarka narodowa ogółem ,0 8,4 4,9 4,2 2,7 5,9 8,5 17,4 2,6 3,9 2,4 6,5 11,5 2,8 3,0 9,7 5,6

11 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie Wyszczególnienie Ogółem Polska 2010 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 7,9 5,0 4,6 2,7 6,4 8,3 17,3 2,4 4,2 2,4 5,6 12,6 3,4 2,6 9,5 5,1 Transport i gospodarka magazynowa ,0 7,8 5,1 4,4 2,8 5,7 8,6 18,4 2,0 4,0 2,6 6,7 11,7 2,9 2,8 8,9 5,6 Zakwaterowanie i gastronomia ,0 8,5 3,9 3,8 2,8 4,8 11,2 14,0 2,6 3,6 1,8 9,0 12,9 2,5 2,7 7,5 8,6 Informacja i komunikacja ,0 7,9 3,7 3,0 1,8 4,9 8,7 30,3 1,8 3,1 1,6 6,2 10,5 1,8 1,9 8,9 3,9 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,0 8,4 5,3 4,3 2,5 5,8 7,8 18,2 2,7 3,3 2,4 6,8 12,8 2,6 2,8 9,0 5,3 Obsługa rynku nieruchomości ,0 17,6 3,9 2,2 4,6 4,0 5,8 13,7 4,0 1,9 1,2 9,0 11,4 1,5 5,2 6,7 7,4 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,0 8,6 4,0 3,5 2,1 5,2 8,5 23,5 2,3 3,5 2,1 6,4 10,9 2,2 2,4 9,9 4,8 Administrowanie i działalność wspierająca ,0 8,0 4,4 3,5 2,3 5,3 8,7 23,3 2,4 2,5 1,8 5,9 11,2 1,7 2,6 10,1 6,3 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,0 5,6 5,4 9,1 2,5 7,9 7,8 13,1 3,3 7,1 3,9 4,5 6,6 4,8 4,2 10,2 3,9 Edukacja ,0 7,5 4,7 5,0 2,3 6,0 9,0 17,7 2,5 4,9 2,4 6,1 11,6 2,7 3,4 9,7 4,5 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,0 7,7 6,2 4,8 2,7 5,7 8,5 14,8 2,2 4,1 3,0 6,2 10,7 2,6 4,0 9,9 6,9 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,0 8,2 5,1 4,6 2,7 5,8 9,5 15,4 2,8 4,9 2,5 6,3 11,7 2,4 3,4 9,2 5,5 Pozostała działalność usługowa ,0 8,2 5,1 4,8 2,7 6,2 8,2 16,6 2,5 4,4 2,9 6,1 11,1 2,8 3,5 9,7 5,1 Sekcje usługowe razem ,0 8,7 4,8 4,3 2,7 5,8 8,3 18,1 2,5 3,9 2,3 6,3 11,8 2,8 3,0 9,3 5,5 Gospodarka narodowa ogółem ,0 8,4 4,8 4,2 2,7 5,9 8,6 17,5 2,6 3,9 2,4 6,5 11,6 2,8 3,0 9,7 5,5

12 22 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie Wyszczególnienie Ogółem Polska 2011 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 7,8 4,9 4,6 2,7 6,4 8,4 17,4 2,4 4,2 2,4 5,6 12,5 3,4 2,6 9,7 5,0 Transport i gospodarka magazynowa ,0 7,6 5,0 4,4 2,8 5,8 8,7 18,1 2,0 4,1 2,7 6,7 11,7 2,9 2,8 9,2 5,6 Zakwaterowanie i gastronomia ,0 8,7 3,9 3,7 2,7 4,8 11,2 14,3 2,6 3,7 1,8 8,7 12,9 2,5 2,6 7,8 8,0 Informacja i komunikacja ,0 8,1 3,6 2,9 1,7 4,9 8,9 30,4 1,7 3,1 1,6 6,1 10,6 1,7 1,8 9,1 3,9 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,0 8,5 5,2 4,2 2,5 5,8 7,8 18,4 2,7 3,3 2,4 6,9 12,7 2,5 2,8 9,1 5,2 Obsługa rynku nieruchomości ,0 17,6 3,9 2,3 4,6 4,0 5,8 13,6 3,9 1,9 1,2 9,0 11,4 1,5 5,2 6,8 7,4 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,0 8,6 3,9 3,5 2,0 5,3 8,7 23,9 2,3 3,4 2,2 6,5 10,7 2,1 2,4 10,0 4,7 Administrowanie i działalność wspierająca ,0 8,0 4,5 3,5 2,3 5,2 8,7 23,1 2,4 2,5 1,8 6,0 11,1 1,8 2,6 10,3 6,2 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,0 5,6 5,4 9,1 2,5 8,0 7,8 12,9 3,3 7,1 4,0 4,5 6,6 4,8 4,2 10,3 3,9 Edukacja ,0 7,5 4,7 5,0 2,3 6,0 9,1 17,8 2,5 4,9 2,4 6,1 11,4 2,7 3,3 9,7 4,5 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,0 7,7 6,1 4,8 2,7 5,8 8,6 14,9 2,2 4,1 3,0 6,3 10,7 2,5 4,0 9,9 6,6 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,0 8,4 5,1 4,6 2,7 5,8 9,5 15,4 2,7 4,9 2,6 6,3 11,7 2,4 3,3 9,2 5,3 Pozostała działalność usługowa ,0 8,2 5,0 4,8 2,7 6,2 8,3 16,7 2,5 4,5 2,9 6,1 11,0 2,8 3,5 9,7 5,0 Sekcje usługowe razem ,0 8,7 4,8 4,2 2,7 5,8 8,4 18,1 2,5 3,9 2,4 6,4 11,7 2,7 3,0 9,4 5,4 Gospodarka narodowa ogółem ,0 8,4 4,8 4,2 2,7 5,9 8,7 17,5 2,5 3,9 2,4 6,5 11,5 2,8 3,0 9,8 5,4

13 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie Wyszczególnienie Ogółem Polska 2012 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 7,8 4,9 4,6 2,7 6,4 8,5 17,6 2,4 4,1 2,4 5,5 12,5 3,3 2,6 9,8 4,9 Transport i gospodarka magazynowa ,0 7,6 4,9 4,5 2,8 5,8 8,8 18,0 2,0 4,1 2,7 6,7 11,6 2,9 2,7 9,2 5,5 Zakwaterowanie i gastronomia ,0 8,7 3,8 3,6 2,7 4,9 11,4 14,9 2,6 3,7 1,8 8,3 12,8 2,5 2,6 7,9 7,7 Informacja i komunikacja ,0 8,2 3,5 2,9 1,7 4,9 9,0 30,8 1,6 3,1 1,6 6,0 10,4 1,7 1,7 9,1 3,7 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,0 8,6 5,2 4,1 2,5 5,8 7,9 18,6 2,6 3,2 2,5 6,9 12,6 2,5 2,9 9,1 5,0 Obsługa rynku nieruchomości ,0 17,6 4,0 2,3 4,7 4,0 5,9 13,5 3,9 1,9 1,2 8,9 11,4 1,4 5,1 6,9 7,3 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,0 8,6 3,9 3,4 2,0 5,2 8,7 24,3 2,2 3,4 2,1 6,5 10,7 2,1 2,3 10,0 4,5 Administrowanie i działalność wspierająca ,0 8,1 4,7 3,2 2,3 5,1 8,9 23,2 2,3 2,6 1,9 6,1 11,1 1,8 2,6 10,3 6,1 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,0 5,6 5,4 9,1 2,5 8,0 7,8 12,9 3,3 7,2 4,0 4,5 6,6 4,8 4,1 10,3 3,9 Edukacja ,0 7,6 4,9 5,0 2,3 6,0 9,1 17,3 2,4 4,8 2,6 6,3 11,3 2,9 3,3 9,6 4,6 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,0 7,7 6,1 4,8 2,7 5,9 8,7 14,9 2,1 4,2 3,0 6,3 10,8 2,5 3,9 9,9 6,4 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,0 8,5 5,1 4,6 2,7 5,8 9,5 15,6 2,7 4,9 2,6 6,3 11,5 2,4 3,4 9,2 5,3 Pozostała działalność usługowa ,0 8,2 5,0 4,8 2,7 6,2 8,4 16,8 2,5 4,5 2,9 6,1 11,0 2,8 3,6 9,7 4,9 Sekcje usługowe razem ,0 8,7 4,7 4,2 2,7 5,8 8,5 18,3 2,4 3,9 2,4 6,3 11,7 2,7 3,0 9,4 5,3 Gospodarka narodowa ogółem ,0 8,4 4,7 4,1 2,7 5,9 8,7 17,7 2,5 3,9 2,4 6,5 11,5 2,7 3,0 9,8 5,3 Źródło: jak w tabeli 1.2.

14 24 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Również dynamika udziałów poszczególnych województw w łącznej liczbie przedsiębiorstw usługowych w ostatnich czterech latach nie wykazywała istotnych odchyleń od wskaźników charakteryzujących całą gospodarkę. Znacznie bardziej interesujące były odchylenia obserwowane w poszczególnych województwach z punktu widzenia sekcji usługowych. I tak, duże różnice występowały w województwie mazowieckim. Charakterystyczna była duża koncentracja podmiotów klasyfikowanych w sekcji J Informacja i komunikacja. tej sekcji na Mazowszu w kategorii podmiotów usługowych wyniósł w 2012 r. aż 30,8%, przy systematycznym wzroście. Znacznie wyższe od średniej udziały cechowały także sekcje M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna oraz N Administrowanie i działalność wspierająca. Rozwojowi tych sekcji sprzyja stołeczny charakter aglomeracji warszawskiej i pełnienie przez nią funkcji centrum, nie tylko administracyjnego, ale też biznesowego (dobrze rozwinięte usługi okołobiznesowe), jak również duże znaczenie jako ośrodka naukowego i akademickiego. Stosunkowo słabo, tzn. poniżej wskaźnika średniego dla całej działalności usługowej, w województwie mazowieckim rozwinięta były sekcje: I Zakwaterowanie i gastronomia, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (udziały po 14,9%), L Obsługa rynku nieruchomości (13,5%), a także O Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenie społeczne (12,9%). Dla przeciwwagi scharakteryzować można stan nasycenia podmiotami usługowymi województwa podlaskiego najsłabszego pod względem udziału w liczbie przedsiębiorstw usługowych. Lepiej niż przeciętnie województwo to wypadło pod względem liczby podmiotów świadczących usługi związane ze wspomnianymi już sekcjami O (udział na poziomie 4,0%), Q (udział 3,0%) oraz S (2,9%). W przypadku pozostałych sekcji wskaźniki są wyraźnie niższe od średniej ogólnopolskiej. sektora usług w generowaniu produktu krajowego brutto i wartości dodanej Analizując znaczenie przedsiębiorstw usługowych w gospodarce narodowej, należy zwrócić uwagę na wskaźniki charakteryzujące rozwój gospodarczy kraju w latach Badane czterolecie to okres wyraźnego spowolnienia koniunktury gospodarczej, wywołanego światowym kryzysem finansowym, zapoczątkowanym w drugiej połowie 2008 roku. Z danych przedstawionych w tabelach , obrazujących podstawowe wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę narodową liczone w cenach bieżących i cenach stałych, wynika, iż za szczególnie trudne należy uznać lata 2009 i W 2012 r. wartość produktu krajowego brutto wyniosła mln zł i była wyższa niż wytworzona w roku poprzednim o mln zł. Oznacza to przyrost w cenach bieżących o 4,4%. W cenach stałych przyrost ten wyniósł jednak zaledwie 1,9%.

15 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Tabela 1.4 Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę narodową w latach i ich dynamika (w cenach bieżących) Wyszczególnienie w mln PLN rok poprzedni w mln PLN rok poprzedni w mln PLN rok poprzedni w mln PLN rok poprzedni rok 2009 Produkt krajowy brutto , , , ,4 118,6 Wartość dodana brutto , , , ,3 118,3 Popyt krajowy , , , ,9 118,4 Spożycie ogółem , , , ,6 118,2 Akumulacja , , , ,6 119,1 Eksport towarów i usług , , , ,1 140,4 Import towarów i usług , , , ,8 139,8 Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, Warszawa, [dostęp: ].

16 26 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI W porównaniu ze zmianami zachodzącymi w latach uwidoczniło się przede wszystkim wyhamowanie tempa wzrostu w roku 2011 wynosiło ono 4,3%, rok wcześniej 3,9%. Tym samym wskaźnik dynamiki produktu krajowego brutto liczonej w cenach stałych zbliżył się do poziomu notowanego w roku 2009 (1,6%). Tabela 1.5 Dynamika podstawowych wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę narodową w cenach stałych (ceny średnioroczne roku poprzedniego) Wyszczególnienie rok poprzedni rok poprzedni rok poprzedni rok poprzedni Produkt krajowy brutto 101,6 103,9 104,5 101,9 Wartość dodana brutto 101,8 103,7 104,5 101,9 Popyt krajowy 98,9 104,6 103,6 99,9 Spożycie ogółem 102,0 103,4 101,6 101,0 Akumulacja 88,5 109,3 111,2 95,8 Eksport towarów i usług 93,2 112,1 107,7 103,9 Import towarów i usług 87,6 113,9 105,5 99,3 Źródło: jak w tabeli 1.4. Na spowolnienie tempa wzrostu produktu krajowego brutto wpływ miał przede wszystkim spadek dynamiki popytu krajowego w roku 2012 był on (licząc w cenach stałych) o 0,1 p.p. niższy niż w roku 2011, a różnica wskaźników dynamiki sięgała w tym okresie 3,7 p.p. Ujemna dynamika dotyczyła też akumulacji oraz importu towarów i usług. Przy uwzględnieniu w obliczeniach cen bieżących popyt wzrósł w 2012 r. tylko o 2,9% w stosunku do roku poprzedniego. Przyjmując za bazowy rok 2009, produkt krajowy brutto wzrósł o 18,6%, nieco niższa była dynamika wartości dodanej brutto 18,3%. Zbliżone tempo odnotowano w przypadku popytu krajowego (18,4%), spożycia ogółem (18,2%), a także akumulacji (19,1%). Indeksy dynamiki dla wymiany towarowej z zagranicą ukształtowały się na poziomie 40,4% w przypadku eksportu oraz 39,8% w odniesieniu do importu. Analizując rolę podstawowych sektorów gospodarki w kształtowaniu wskaźników ekonomicznych należy zwrócić uwagę na ich udział w tworzeniu wartości dodanej brutto (por. wykres 1.3). Podstawowe znaczenie odgrywa sektor usługowy, w którym w 2012 roku wytworzono mln zł (udział na poziomie 63,1% o 0,7 p.p. wyższym niż rok wcześniej, ale jednocześnie o 0,5 p.p. niższym niż w roku 2010). W sektorze II wytworzono w 2012 r mln zł. W sektorze tym zanotowano od-

17 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH wrotne tendencje w zakresie udziału w wartości dodanej brutto wzrost w roku 2011 w stosunku do 2010 i spadek w roku 2012 w porównaniu z rokiem Zwraca też uwagę nieznaczny wzrost tego wskaźnika w przypadku sektora I. W 2012 r. wartość dodana wynosiła mln zł (udział rzędu 3,9%), a 0,5% udział posiadała pozostała działalność gospodarcza (7 603 mln zł w roku 2012). Analizując dynamikę wartości dodanej brutto wytworzonej w poszczególnych sektorach gospodarki zwracają uwagę jej relatywnie duże wahania w przypadku sektora I oraz II (również pozostałej działalności gospodarczej) i wyraźnie ustabilizowane tempo wzrostu w sektorze usługowym (por. wykres 1.4). W kolejnych latach analizowanego okresu przyrost wartości dodanej brutto w przypadku sektora usługowego wynosił 5-6%. W sektorze I zanotowano duże wzrosty dynamiki w latach , a w roku 2012 wyraźne spowolnienie. Dynamika sektora II wykazywała duże wahania w cyklach dwuletnich duży wzrost w latach 2009 i 2011, osłabienie tempa wzrostu w latach 2010 i poszczególnych sektorów w produkcie krajowym brutto wynosił w 2012 r.: w sektorze I 3,5%, w sektorze II 28,8%, w sektorze III 55,9%, w pozostałej działalności gospodarczej 0,5%. Wykres 1.3 poszczególnych sektorów gospodarki w tworzeniu wartości dodanej brutto w latach Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, Warszawa, [dostęp: ].

18 28 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Wykres 1.4 Dynamika wartości dodanej brutto według sektorów gospodarki narodowej w latach (w cenach bieżących, rok poprzedni ) Źródło: jak w wykresie 1.3. Biorąc pod uwagę poszczególne sekcje usługowe, największą część wartości dodanej brutto wytworzono w podmiotach działających w sekcji G Handel; naprawa pojazdów samochodowych mln zł, a następnie w sekcji H Transport i gospodarka magazynowa mln zł (por. tabela 1.6). Znaczącą pozycję w tworzeniu wartości dodanej brutto miały też sekcje L Obsługa rynku nieruchomości ( mln zł), M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ( mln zł) oraz O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ( mln zł). Należy również zwrócić uwagę na zróżnicowaną dynamikę wytwarzanej wartości dodanej brutto w poszczególnych sekcjach usługowych. Licząc w cenach bieżących w roku 2012 najwyższą dynamikę odnotowano w sekcjach H Transport i gospodarka magazynowa 13,9% oraz N Administrowanie i działalność wspierająca 10,9%. Najniższy wskaźnik dotyczył sekcji R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 99,4%. Była to jedyna sekcja usługowa, w której w 2012 r. odnotowano ujemną dynamikę wartości dodanej brutto. W sekcji R, jako jedynej, odnotowano spadek wartości dodanej brutto w stosunku do roku 2009 o 2,0%. Przy tak określonym roku bazowym najwyższe wskaźniki dynamiki dotyczyły sekcji: N Administrowanie i działalność wspierająca (plus 41,0%), K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (plus 35,4%) oraz H Handel i gospodarka magazynowa (plus 27,6%).

19 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Tabela 1.6 Produkt krajowy brutto, wartość dodana brutto i ich dynamika według sekcji gospodarki narodowej w latach (w cenach bieżących) Wyszczególnienie Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni w PKB Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni w PKB Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni w PKB Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni w PKB Rok 2009 Produkt krajowy brutto ,4 100, ,4 100, ,9 100, ,4 100,0 118,6 Wartość dodana brutto ogółem ,0 88, ,4 88, ,6 87, ,3 88,6 118,3 Sektor I Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ,3 3, ,3 3, ,0 3, ,9 3,5 128,0 Sektor II Przemysł i budownictwo ,2 29, ,9 28, ,4 29, ,5 28,8 117,6 Sektor III Usługi ,6 56, ,1 56, ,7 54, ,4 55,9 118,1 Handel; naprawa pojazdów samochodowych ,0 16, ,8 17, ,7 16, ,9 16,8 119,6 Transport i gospodarka magazynowa ,2 5, ,1 4, ,7 5, ,9 5,4 127,6 Zakwaterowanie i gastronomia ,9 1, ,6 1, ,1 1, ,0 1,1 118,6 Informacja i komunikacja ,3 3, ,6 3, ,4 3, ,8 3,3 106,8 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,2 3, ,4 3, ,6 3, ,2 4,0 135,4 Obsługa rynku nieruchomości ,5 5, ,1 4, ,5 4, ,9 5,1 120,7 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,8 4, ,6 4, ,7 4, ,1 4,4 109,6 Administrowanie i działalność wspierająca ,1 1, ,9 1, ,7 1, ,9 1,8 141,0

20 30 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Wyszczególnienie Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni w PKB Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,5 4, ,0 4, ,2 4, ,2 4,4 106,5 Edukacja ,2 4, ,1 4, ,2 4, ,7 4,1 112,5 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,6 3, ,6 3, ,5 3, ,6 3,3 118,7 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,4 0, ,8 0, ,8 0, ,4 0,7 98,0 Pozostała działalność usługowa ,2 1, ,6 1, ,0 1, ,2 1,6 114,3 Pozostała działalność gospodarcza Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz wytwarzające produkty na własne potrzeby ,5 0, ,8 0, ,5 0, ,0 0,5 112,3 w PKB Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni w PKB Wartość (w mln PLN) Rok poprzedni Źródło: Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, Warszawa, [dostęp: ]; Komunikaty GUS w sprawie szacunku wartości nominalnej produktu krajowego brutto za lata , skor_szac_war_nom_i_pkb_za_lata_ pdf [dostęp: ]. w PKB Rok 2009

21 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH Spośród wszystkich sekcji usługowych najwyższy udział w tworzeniu produktu krajowego brutto miała sekcja G, skupiająca podmioty działające w sferze handlu i naprawy pojazdów samochodowych (por. wykres 1.5). W latach wskaźnik ten wahał się od 16,4% (rok 2011) do 17,1% (rok 2010). W roku 2012 wynosił on 16,8%, co oznacza wzrost o 0,4 p.p. w stosunku do roku poprzedniego. Wykres 1.5 poszczególnych sekcji usługowych w tworzeniu PKB w latach (w cenach bieżących) Źródło: jak w wykresie 1.3.

22 32 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI y pozostałych sekcji usługowych były wyraźnie niższe. Najwyższe wartości w 2012 r. zanotowano w sekcjach: H Transport i gospodarka magazynowa 5,4%, L Obsługa rynku nieruchomości 5,1%, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 4,4%, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 4,4%, P Edukacja 4,1%, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4,0%. Przyjmując rok 2009 za bazowy, wyraźny wzrost udziału w tworzeniu produktu krajowego brutto charakteryzował sekcje: K (o 0,5 p.p.) oraz H (o 0,3 p.p.). Spadki udziałów dotknęły przede wszystkim sekcje O (o 0,5 p.p.) i M (o 0,4 p.p.). Podsumowanie Przedstawione rozważania pozwoliły na scharakteryzowanie miejsca i znaczenia sektora usług w strukturze podmiotowej polskiej gospodarki. Zaprezentowano również analizę wskaźników makroekonomicznych uwzględnianych w rachunkach narodowych, co umożliwiło określenie znaczenia sektora usług w generowaniu PKB i wartości dodanej brutto. O dużym znaczeniu sektora usług dla całej gospodarki narodowej świadczy jego udział w strukturze podmiotowej. Przedsiębiorstwa usługowe stanowią 3/4 wszystkich zarejestrowanych w Polsce podmiotów gospodarczych. Charakteryzują się przy tym dużą elastycznością w podejmowaniu działalności gospodarczej lub jej zmianie, większą niż w przypadku pozostałych sektorów. W konsekwencji dysponują dużym potencjałem w tworzeniu nowych miejsc pracy. Odgrywają one również dużą rolę w zmniejszaniu dysproporcji w rozwoju regionalnym kraju. Z racji wspomnianej już elastyczności, niewielkich niekiedy wymagań co do zasobów kapitałowych i infrastruktury, otwierają możliwości podejmowania działalności gospodarczej również w regionach słabiej rozwiniętych. W kontekście wpływu na rozwój gospodarczy, należy również zaakcentować rolę usług w tworzeniu wartości dodanej brutto i produktu krajowego brutto. Wskaźniki charakteryzujące udział usług w tworzeniu tych kategorii ekonomicznych odbiegają od notowanych w najwyżej rozwiniętych gospodarkach światowych, ale podkreślić należy wzrost tych mierników. Przy dość wyraźnie występujących wahaniach produkcji przemysłowej (m.in. w efekcie zmian koniunktury gospodarczej, a zwłaszcza jako następstwo spowolnienia gospodarczego), sektor usług staje się stabilizatorem rozwoju społeczno-gospodarczego, z jednej strony optymalizując zaspokajanie potrzeb konsumenckich, z drugiej tworząc warunki do rozwoju drobnej przedsiębiorczości. Przejawem tego jest relatywnie dobra sytuacja finansowa przedsiębiorstw

23 ZNACZENIE SEKTORA USŁUG W POLSKIEJ GOSPODARCE W LATACH usługowych na tle całej gospodarki. Z dostępnych danych wynika, że nawet w okresie spowolnienia gospodarczego osiągały one poprawę wskaźników finansowych, m.in. dodatnie tempo zmiana przychodów, dodatnie wyniki brutto i netto, stabilizacja płynności finansowej 6. Podkreślić należy również zdolności konkurencyjne podmiotów sektora usług 7. Z badań prowadzonych wśród menadżerów przedsiębiorstw usługowych wynika, że oceniają oni konkurencyjność swoich firm pozytywnie ponad 1/3 trzecia uważa, że jest ona wyższa niż w przypadku bezpośrednich rywali rynkowych. Szeroki jest też zakres działań podejmowanych w celu wyróżnienia się na rynku i kształtowaniu pozycji konkurencyjnej. Wśród nich znaczącą rolę odgrywają narzędzia związane z efektywnym wykorzystaniem zasobów pracy, w tym elastyczne i innowacyjne zarządzanie zasobami ludzkimi 8. Z punktu widzenia zasobów pracy oznacza to relatywnie duże na tle innych sektorów możliwości ich absorpcji. Postępująca serwicyzacja gospodarki wraz z dynamiką zmian zachodzących w sektorze usług oraz generalnie dobrą kondycją przedsiębiorstw usługowych każą widzieć w nich podmioty o największym potencjale tworzenia miejsc pracy. Bibliografia Daszkowska M., Usługi. Produkcja, rynek, marketing, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Flejterski S., Klóska R., Majchrzak M., Usługi w teorii ekonomii, (w:) Flejterski S., Panasiuk A., Perenc J., Rosa G. (red.), Współczesna ekonomika usług, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Garbarski L., Rutkowski I., Wrzosek W., Marketing. Punkt zwrotny nowoczesnej firmy, PWE, Warszawa Nowacki R., Konkurencyjność przedsiębiorstw usługowych w Polsce, Handel Wewnętrzny 2012, nr 1. Nowacki R., Zarządzanie konkurencyjność innowacyjność, (w:) Nowacki R. (red.), Innowacyjność w zarządzaniu a konkurencyjność przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa Nowacki R., Staniewski M.W., Innovation in the Management of SMEs in the Service Sector In Poland. Amfiteatru Economic 2012, Vol. XIV, No. 6 (November). 6 Szerzej na ten temat: A. Skowronek Mielczarek, Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw sekcji usługowych, (w:) Usługi w Polsce , IBRKK, Warszawa 2012, s Zob. szerzej: R. Nowacki, Konkurencyjność przedsiębiorstw usługowych w Polsce, Handel Wewnętrzny 2012, nr 1, s oraz R. Nowacki, Zarządzanie konkurencyjność innowacyjność, (w:) R. Nowacki (red.) Innowacyjność w zarządzaniu a konkurencyjność przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2010, s R. Nowacki, M.W. Staniewski, Innovation in the Management of SMEs in the Service Sector In Poland. Amfiteatru Economica, 2012, Vol. XIV, No. 6 (November), s

24 34 SEKTOR USŁUG A WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRACY W POLSCE W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Nowicki M. (red.), Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk Pluta-Olearnik M., Marketing usług, PWE, Warszawa Roczne wskaźniki makroekonomiczne, GUS, Departament Rachunków Narodowych, Warszawa, Skowronek Mielczarek A., Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstw sekcji usługowych, (w:) Usługi w Polsce , Raport roczny, IBRKK, Warszawa lata_ pdf lata_ pdf lata_ pdf