Prasa. Rys. 1. Zmiany liczby tytułów na rynku prasy codziennej w Finlandii - lata i.

Transkrypt

1 System medialny Finlandii Marcin Surdel, Marek Wójcik Pierwsze ślady obecności człowieka na terenach dzisiejszej Finlandii to VII w. p.n.e. Struktury państwowe uruchomiono jednak dopiero w wieku XII, kiedy prowincje fińskie podporządkowano Koronie Szwedzkiej, a Finowie przyjęli chrześcijaństwo. Na podstawie porozumienia zawartego w 1809 r. pomiędzy Francją a Rosją Szwedzi utracili władzę nad Finlandią. Przez następne 100 lat była ona autonomiczną częścią Rosji. W tym czasie wykształciła własne struktury administracyjne, parlament i walutę. Dopiero w 1917 r., w następstwie Rewolucji Październikowej, "Kraina tysiąca jezior" odzyskała niepodległość. Te historyczne perturbacje wywarły znaczący wpływ na kształt współczesnej Finlandii. Szwedzki to drugi, obok fińskiego, język urzędowy, obowiązujący także w szkolnictwie. Podobnie jak w Szwecji, większość społeczeństwa to luteranie, a mniejszość szwedzka stanowi znaczący odsetek pięciomilionowej populacji Finlandii. Rosyjskie wpływy, zwłaszcza religijne i kulturowe, widoczne są we wschodniej części kraju. Prasa Pierwszą fińską gazetę Tidningar utgifne av et Sällskap i Åbo założono w 1771 r., jednak dopiero od 1844 r. rozpoczęto regularny druk fińskojęzycznej prasy. Pierwszym fińskojęzycznym czasopismem było Mehiläinen, wydawane z przerwami w latach W połowie XIX w. publikowano już 20 różnych magazynów, które jednak z powodu niskiej poczytności i cenzury nie utrzymały się na rynku zbyt długo. W 1850 r. rozpoczęto wydawanie pierwszych czasopism specjalistycznych. Obecnie w Finlandii istnieje około 300 czasopism, 2000 pism specjalistycznych i 220 gazet, a Finowie plasują się w pierwszej trójce narodów czytających najwięcej gazet (tuż za Japonią i Norwegią). W 2000 r. na 1000 mieszkańców przypadało tu 455 sprzedanych egzemplarzy. Całkowity nakład prasy codziennej szacuje się na około 3,4 miliona egzemplarzy, z czego większość trafia do odbiorców w systemie, bardzo popularnej tu, prenumeraty. Rys. 1. Zmiany liczby tytułów na rynku prasy codziennej w Finlandii - lata i.

2 Źródło: Gazety można podzielić na cztery kategorie: ogólnokrajowe, specjalistyczne, regionalne, lokalne Status ogólnokrajowy posiada osiem dzienników. Wśród nich możemy wyróżnić m.in. politycznie niezależną Helsingin Sanomat, wydawaną w języku szwedzkim również politycznie niezależną Hufvudstadsbladet, socjaldemokratyczną Uutispäivä Demari, związaną z centrum Suomenmaa i lewicową Kansan Uutiset Fiński rynek prasowy uznawany jest za trudny, z uwagi na nasycenie i mały potencjał wzrostowy. Powoduje to trudności w znalezieniu nowych segmentów docelowych. Stąd szczególnie silne od 1970 r. tendencje koncentracyjne. W 1998 r. doszło do największej jak do tej pory fuzji, w wyniku której WSOY (Werner Söderström Oy) i Sanoma Corporation stworzyły Sanoma-WSOY, drugą co do wielkości - po szwedzkiej grupie medialnej Bonnier - nordycką korporację medialną. Należą do niej dwie największe gazety fińskie: Helsingin Sanomat i Ilta- Sanomat, których łączny udział w rynku wedle kryterium nakładu to prawie 30%. Tabela 1. Nakłady prasy codziennej w Finlandii - dane za 2002 r. Tytuł/ Siedziba wydawnictwa Dzienny nakład (dane z 2002 r.) Prasa fińskojęzyczna Helsingin Sanomat, Helsinki Ilta-Sanomat, Helsinki Aamulehti, Tampere Iltalehti, Helsinki

3 Turun Sanomat, Turku Kauppalehti, Helsinki Kaleva, Oulu Keskisuomalainen, Jyväskylä Savon Sanomat, Kuopio Prasa szwedzkojezyczna Hufvudstadsbladet, Helsinki Źródło: Druga pod względem wielkości największa korporacja medialna Alma Media powstała również w wyniku fuzji Grupy Aamulehti (drugiego największego wydawcy gazet) i MTV Oy (najstarszej komercyjnej telewizji fińskiej). Jest to pierwsza fińska korporacja posiadająca równocześnie ogólnokrajową gazetę, radio i telewizję. Wydaje dzienniki: Aamulehti, Satakunnan Kansa, Lapin Kansa, Pohjolan Sanomat i Kainuun Sanomat, Kauppalehti, Iltalehti, których łączny nakład wynosi blisko egzemplarzy. Inwestuje również, dywersyfikując się w płaszczyźnie pionowej, w rynek drukarski. Obecnie duże wydawnictwa wykazują silne tendencje do koncentrycznego dywersyfikowania swej działalności, przekształcając się w korporacje multimedialne. W Finlandii wydawanych jest około 2700 tytułów czasopism, a uwzględniając tytuły, które ukazują się przynajmniej cztery razy do roku, ilość ta wzrasta do pozostałe czasopisma- 208 tytułów - 15% wartości sprzedaży źródło: Trzema największymi wydawnictwami publikującymi czasopisma są: Yhtyneet Kuvalehdet (31 tytułów), Helsinki Media (28 tytułów), A-Lehdet (12 tytułów). W sumie daje to 71 czasopism o łącznym nakładzie czterech milionów egzemplarzy. Największą popularnością wśród czasopism cieszą się m.in.: czasopisma branżowe, czasopisma rodzinne i o tematyce ogólnej, ogólne czasopisma dla kobiet, specjalistyczne czasopisma kobiece, czasopisma dotyczące budownictwa i dekoracji wnętrz, magazyny motoryzacyjne i techniczne. Udział poszczególnych grup czasopism w wartości sprzedaży sektora - dane za rok 2000: pisma specjalistyczne tytuły - 41% wartości sprzedaży czasopisma powszechne (pisma dla kobiet/mężczyzn/dzieci/młodzieży) tytułów - 40% wartości sprzedaży całkowitej czasopisma o tematyce społecznej, politycznej, kulturowej, religijnej itp tytuły - 4% wartości sprzedaży Wśród najpoczytniejszych czasopism możemy znaleźć m.in. takie tytuły jak: Pirkka - najbardziej poczytny magazyn rodzinny (2,5 mln czytelników), Yhteishyvä ( 1,5 mln czytelników), Apu tygodnik rodzinny i zarazem najczęściej prenumerowane czasopismo (982 tys. czytelników), Seura największe pismo o tematyce rozrywkowej (962 tys. czytelników). Obecnie podstawę pod prawa dotyczące działalności prasowej w Finlandii stanowi Konstytucja obowiązująca od 1 marca 2000 r. zawierająca przepisy gwarantujące wolność wypowiedzi. Pierwsze prawo

4 prasowe powstało jednak już w 1919 roku. Część z przepisów w nim zawartych jest aktualna do dziś. Obejmuje ona głównie przepisy dotyczące możliwości korygowania, przez osoby wymienione w artykule, błędnych lub obraźliwych informacji na ich temat. Ostatnia nowelizacja prawa prasowego weszła w życie 1 stycznia 2004 r. Została ona przygotowana przy współpracy z organizacjami medialnymi i dotyczyła głównie wolności wypowiedzi. Organem odpowiedzialnym za rozpatrywanie wniosków o naruszenie etyki dziennikarskiej, zarówno w prasie, jak i radiu i telewizji, jest Rada do Spraw Mass Mediów, założona w 1968 r. przez organizacje dziennikarskie i publicystyczne. Ma ona na celu promowanie zachowań zgodnych z dobrą praktyką dziennikarską, akceptowaną przez Związek Dziennikarzy w Finlandii. Podstawą dobrej praktyki dziennikarskiej jest prawo obywateli do korekty najistotniejszych informacji, w celu przedstawienia najbardziej realistycznej wersji otaczającego ich świata i społeczeństwa. Ma to służyć m. in. promowaniu dyskusji i swobodnego przepływu informacji. Etyka zawodowa wymaga również respektowania podstawowych wartości ludzkich takich jak: prawa człowieka, demokracja i pokój. W latach r. państwo dotowało cały rynek prasowy. Celem dotacji było promowanie swobodniejszej politycznej i społecznej komunikacji, wspieranie gazet w językach mniejszości, i przeznaczonych dla subkultur ignorowanych przez społeczność prasową oraz ratowanie gazet będących w trudnej sytuacji finansowej z powodu ważnych funkcji społecznych sprawowanych przez nie w społeczeństwie, a mało widocznych w innych mediach. Obecnie dotacje rządowe podzielone są na trzy kategorie: selektywne dotacje ustalane przez rząd, dotacje dla partii na działalność prasową, dotacje dla prasy związanej z tematyką kulturową. Radio i telewizja Na fińskim rynku radiowo - telewizyjnym wciąż dominuje nadawca publiczny -Yleisradio Oy (działający od 1926 r.), którego obroty szacowane są na około 2 miliardy FIM. Ciałem decyzyjnym w YLE jest Rada Administracyjna, wybierana przez Parlament Fiński. YLE nie musi starać się o uzyskanie licencji na nadawanie, ponieważ zezwolenie na nadawanie wynika z ustawy o Yleisradio Oy. Ustawa o Yleisradio zabrania emitowania reklam w radiowych i telewizyjnych kanałach YLE. Specjalna rządowa decyzja zezwala na emitowanie reklam w ograniczonym obszarze tematycznym np. dotyczących wydarzeń sportowych. Niedozwolone jest również nadawanie programów sponsorowanych, a rozliczenie finansowe YLE wymaga akceptacji Ministra Transportu i Komunikacji. Licencji stacjom radiowym i telewizyjnym na nadawanie udziela Rada Państwowa, a Minister Transportu i Komunikacji nadzoruje ów proces oraz poprawność ustalania przez Radę opłat licencyjnych. W 2000 r. w Finlandii nadawało pięć ogólnokrajowych stacji radiowych, z czego cztery były publiczne. YLE posiada trzy kanały radiowe: YLEn Ykkönen audycje dotyczące sztuki i kultury Radiomafia audycje młodzieżowe Radio Suomi wiadomości, wydarzenia bieżące, sport, programy regionalne Pierwsza licencja dla lokalnego radia komercyjnego została przyznana przez rząd w 1985 roku. Dwa lata później w tym segmencie rynku działało już 57 stacji komercyjnych i 7 stacji społecznych. W roku 1997 rozpoczęło nadawanie pierwsze ogólnokrajowe komercyjne radio - Radio Nova. Doprowadziło to do zniesienia monopolu stacji publicznych. Zasięg nadawczy Radia Nova obejmuje 85% terytorium Finlandii. W 2000 r. miało 15% udziału w rynku. W Finlandii telewizyjne programy ogólnokrajowe są nadawane zarówno przez nadawców komercyjnych jak i publicznych. Programy publiczne, TV 1 i TV 2, nadawane przez YLE, zawierają również audycje, emitowane w języku szwedzkim. YLE nadaje zarówno z terytorium Finlandii jak i Szwecji (SVT Europa). Do ogólnokrajowych komercyjnych stacji telewizyjnych, które uzyskały licencje nadawcze, należą MTV Oy i Oy Ruutunelonen Ab. Pierwsza z nich jest jedną z trzech najstarszych komercyjnych stacji nadawczych w Europie. W 1993 r. uzyskała ona pełną licencję nadawczą. MTV Oy wchodzi w skład grupy Alma Media. Oy Ruutunelonen Ab rozpoczęło pełną emisję swojego programu (kanału czwartego - Nelonen) w 1997 r. Sieć ta należy do grupy Sanoma-WSOY.

5 W 2000 r. oglądalność YLE TV 1 wynosiła 23,5%, YLE TV 2-20,5%, MTV3-42%, a Kanału 4-7%. Pozostała część przypadła na telewizję satelitarną i kanały z krajów sąsiedzkich. Zabiegi w kierunku prywatyzacji radia i telewizji przyczyniły się w ostatnich latach do załamania monopolu YLE, a także zwiększenia ilości kanałów w tych mediach. Pojawienie się kanału 4 przełamało dominację MTV3 w zakresie emisji reklam. Od początku istnienia Kanału 4 zarówno YLE jak i MTV Oy straciły na jego korzyść po około 3,5% oglądalności. Rys. 2. Struktura korzystania z mediów w Finlandii ilośc minut na dzień Telewizja Radio Gazety Książki Magazyny Internet Nagrania Audio Nagrania Video Źródło: W Finlandii 40% gospodarstw domowych posiada dostęp do kablówki. Operatorzy sieci kablowych muszą starać się o licencje na nadawanie własnych programów. Dodatkowo wymaga się by: w swej ofercie uwzględniali programy nadawcy publicznego, reklamy nie mogą przekroczyć 11% czasu antenowego na żadnym z emitowanych kanałów, kanały nadawane w języku fińskim muszą zawierać 25% fińskich programów. Należy wspomnieć, iż Wyspy Alandzkie posiadają zdolność do podejmowania decyzji dotyczących własnego systemu nadawczego. Wynika to z ustawy podpisanej w 1993 roku. Na terytorium wysp wydawane są dwie gazety: Aland i Nya Aland, które mają również swoją wersje on-line. Od 1996 roku nadaje również publiczne radio Alands, a także komercyjne radio Vast. W 2000 r. obroty w sektorze mediów fińskich osiągnęły prawie 19 miliardów FIM. Oznaczało to 5% wzrost w stosunku do roku poprzedniego. Dochody pochodzące z sektora gazet, czasopism i książek stanowiły 71% (aż 30% przypadało na prasę codzienną), 21% przypadało na media elektroniczne (telewizja, radio, internet, serwisy informacyjne). Pozostała część (8%) została uzyskana z materiałów nagrywanych (filmy video, płyty CD). Nakłady na reklamę w mediach fińskich w 2000 r. wyniosły około 6 miliardów FIM. Największy udział (53%) stanowiły wydatki na reklamę w prasie, a 21% na reklamę telewizyjną. Przyglądając się obecnym tendencjom rozwoju fińskiego rynku medialnego, można przewidzieć, że w przyszłości będzie dochodziło tu do dalszych fuzji i przejęć w ramach korporacji medialnych. Sprzyja temu fakt, iż Finlandia nie ma specjalnej ustawy regulującej proces koncentracji mediów. Coraz bardziej widoczna staje się silniejsza dynamika wzrostu dochodów sektora mediów elektronicznych. Jednakże sektor prasowy nie poddaje się, upatrując szansy rozwoju w sojuszu z Internetem, co owocuje rozbudową internetowych wydań, szczególnie prasy codziennej. Bibliografia: 1) Jyrki Jyrkiainen, Tuomo Sauri, The Mass Media in Finland. Trends in Development, [w:] Media trends 1997 in Denmark, Finland, Iceland, Norway and Sweden, red. Ulla Carlsson, Eva Harrie,, Nordicom Goteborg University 1997.

6 2) Raimo Salokangas, From Political to National, Regional and Local. The newspaper Structure in Finland, Nordicom Review vol. 20, nr 1, November ) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) ers/two/rpicard.pdf 11) 12) 13) 14) i od 1994r dane obejmują wyłącznie członków FNA (Finnish Newspapers Association).