INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA. Tom VIII Warszawa, 20 IX 1958 Nr 4. [Z 22 rysunkami w tekście]

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA Tom VIII Warszawa, 20 IX 1958 Nr 4 H enrvk S z e l e g i e w i c z J M szyce (H ó m ó p te r a, A p h id in a ) okolic Bydgoszczy T jih (H o m o p te r a, A p h id in a ) O K pecth O C Teii EbigroiRH Die B lattlause ( H o m o p te r a, A p h id in a ) der U m gebung von Bydgoszcz [Z 22 rysunkami w tekście] Fauna mszyc Polski jest zbadana jeszcze bardzo słabo i dość nierównomiernie. Ogłoszone dotąd nieliczne prace afidologiczne dotyczą głównie północnych i środkowych obszarów kraju. Cała południowa Polska, wraz z łańcuchami górskimi, stanowi obszar, z którego nie mamy żadnych danych. Zestawienie wyników dotychczasowych hadań (wykazano około 230 gatunków) nie pozwala, niestety, ze względu na ich fragmentaryczność, na wyciągnięcie ogólniejszych wniosków odnośnie składu i pochodzenia afidofauny Polski. Niektóre z dotychczasowych wykazów faunistycznych zawierają tylko same nazwy gatunków, nawet bez podania rośliny żywicielskiej. Fakt ten, ze względu na duże zawiłości nomenklatoryczne i znaczny postęp współczesnej afidologii (rozbito wiele dotychczasowych gatunków zbiorczych), utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia właściwą interpretację tych nazw, zwłaszcza że zbiory dawniejsze nie dochowały się do naszych czasów. Pierwsze wiadomości o mszycach Polski zawdzięczamy R. N e u m a n n o w i (40), który w r opublikował wykaz mszyc z b. Prus Wschodnich. B adania jego na tym obszarze kontynuowali w r A. D a m p f (12) i w r F. R i e CH (49). Łącznie badacze ci wykazali z b. Prus Wschodnich około 120 gatunków mszyc. Z niedalekich Borów Tucholskich mamy dane dotyczące 65 gatunków mszyc, opublikowane w r przez E. R u b s a a m e n a (51) w rozdz. IV jego sprawozdania z wycieczek do Borów Tucholskich. Pewne dane o mszycach Pomorza i Wielkopolski zawiera również praca E. T a s c h e n b e r g a (56). Do najlepiej pod względem faunistycznym opracowanych obszarów kraju należą okolice Warszawy (wykazano około 150 gatunków mszyc), gdzie w latach pracował znakomity afidolog rosyjski A. M o r d w ił k o (30 39). B adaczowi tem u zawdzięczamy również interesujące, aczkolwiek bardzo niekompletne wiadomości o mszycach Puszczy Białowieskiej (34 37). Mszyce okolic Puław omawia opublikowana w latach 1930 i 1931 praca E. J u d e n k i (24), któremu zawdzięczamy doskonale opracowany wykaz 130 gatunków mszyc z rodziny i

2 6 6 H. Szelegiewicz 2 Aphididae. Również środkowej części kraju (okolice Skierniewic) poświęcona jest praca J. SlEMASZKOWEJ (52) o mszycach ziemniaczanych, zawierająca oryginalne i ciekawe spostrzeżenia nad biologią Myzus (Nectarosiphon) persicae (SuLZ.). Jedyną pracą dotyczącą. Polski południowej, a zawierającą wzmianki 0 mszycach, jest praca O. H a r n is c h a (15) o torfowiskach Ziemi Kłodzkiej. W y mienione w tej pracy mszyce oznaczył wybitny afidolog niemiecki K. B o r n e r. Dośd liczne wzmianki o mszycach zawierają także prace zoocecydiologiczne. Dotyczą one jednak wyrośli mszyc, a nawet śladów żerowania, a nie samych mszyc. Ponieważ nowsze badania wykazały, że identyczne wyrośla wytwarzać mogą dwa lub więcej pokrewnych gatunków, dane zawarte w tym piśmiennictwie traktow ać należy z dużą ostrożnością. W związku z tym autor uwzględnił tylko dane z takich prac, w których prócz wyrośli uwzględniono i same mszyce, jak w pracy St. K a p u ś c i ń s k i e g o (25). Nie można również wykorzystać danych zawartych w większości prac z zakresu ochrony roślin. Autorzy tych prac, opierając się na przestarzałej literaturze i unikając badania subtelniejszych cech morfologicznych dostępnych jedynie po sporządzeniu preparatu mikroskopowego, nie odróżniają wielu pokrewnych gatunków, np. z rodzaju Rungsia M i m., Sitobion M o h d v., Macrosiphum P a s s., Hyperomyzus B o r n., Daclynotus R a f. i Aphis L. P raca niniejsza podaje spis afidofauny pogranicza K ujaw 1 W ielkopolski, a więc obszaru, z którego nie m am y żadnych danych. M a ona za zadanie uzupełnienie w iadom ości o słabo poznanej fa u nie polskich m szyc i stanow i w stęp do dalszych b ad ań n a d m szycam i krajow ym i. M ateriały do p racy zebrałem w latach w m iejscow ościach Bydgoszcz, Oplawiec, Sm ukała, Paw łów ek i F rydrychow o; zn ajd u ją się one w zbiorach In s ty tu tu Zoologicznego P A N w W arszaw ie. O znaczyłem je po u przednim sp reparow aniu uproszczoną m etodą H. R. L a m b e r s a, podaną przez W. Q u e d n a u n a (46). D o oznaczania m ateriałów używ ałem liczn ych prac specjalnych, które podaję w w ykazie piśm iennictw a. W zebranym m ateriale w yróżniłem 147 gatunków, z k tó ry ch 47 nie w ykazyw ano d o tąd z Polski. P o n adto m ateriały te zaw ierają kilka rzadkich lub niedostatecznie opisanych gatunków, p rzy k tó ry ch om aw iam w ażniejsze cechy m orfologiczne i załączam rysunki ty c h cech. P o d ana liczba gatunków nie w yczerpuje, oczywiście, bogactw a fau n y b ad an y ch okolic i należy przew idyw ać, że w przyszłości w ykaz te n w zbogaci się znaczną liczbą now ych gatunków. Pragnę na tym miejscu podziękować prof, drowi J. N a STOWI za wszechstronną i życzliwą pomoc udzielaną mi w czasie wykonywania pracy. Dziękuję również panu K. B r a n c o (B ad Berka, NRD) za bezinteresowne przesłanie mi katalogu B ó r n e r a, co w znacznej mierze ułatwiło mi pracę, oraz doc. dr J. S i e - m a s z k o w e j i mgr D. K r z y w i e c - R a j s k i e j za wypożyczenie mi potrzebnego piśmiennictwa.

3 3 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 6 7 CZĘŚĆ SYSTEMATYCZNA P h yllo x erid a e Adelginae 1. Adelges tardus ( D r e y f.). Bydgoszcz, w Ogrodzie B otanicznym, 22 V III 1956, w bladożółtych w yroślach wielkości ziarna grochu n a pędach Picea excelsa (L a m.), nim fy. G atunek te n odbyw a cały swój cykl życiow y n a św ierku, którego je s t groźnym szkodnikiem. Z Polski podaw any z b. P rus W schodnich (12) i okolic W arszaw y (25 i 30). B yw a zwykle m ylony z bardzo bliskim m u gatunkiem A. larićis V a ll., w ytw arzającym identyczne w yrośla n a św ierku, a odbyw ającym część swego cyklu życiowego n a m o drzew iu. 2. Sacchiphantes abielis (L.). Bydgoszcz, w Ogrodzie B otan icznym, 22 V III 1956, w w yroślach wielkości orzecha laskowego, zielonych z czerw onym i obw ódkam i, u nasady m łodych pędów Picea excelsa (L a m.), nim fy. G atunek notow any z całej Polski. B yw a je d n a k zwykle m ylony z S. viridis ( R a t z.), k tó ry w ytw a rza podobne w yrośla na św ierku, lecz m igruje n a m odrzew. S. abietis (L.) cały swój cykl życiow y odbyw a n a świerku. Część więc danych o w ystępow aniu w Polsce S. abietis (L.), zw łaszcza z okolic, gdzie w y stępuje m odrzew, dotyczy praw dopodobnie S. v iridis ( R a t z.). Phylloxerinae 3. Phylloxera coccinea (v. H e y d.). P o w. Bydgoszcz: F rydrychowo, las sosnowo-dębowy, 14 V III 1956, na spodniej stronie liści Quercus sessilis E h r h. (uskrzydlone i bezskrzydłe sexuparae). G atunek szeroko rozm ieszczony w E uropie. Z Polski znany z Borów Tucholskich (51) i okolic W arszaw y (30). A phididae Anoeciinae 4. Anoecia corni (F.) s. la t. Bydgoszcz, brzeg B rdy, 21 V III 1955 i 20 V III 1956, n a korzeniach Poa annua L. (bezskrzydłe dziew oródki); w lesie sosnowym, 21 V III 1956, n a korzeniach Poa nemoralis L. (bezskrzydłe dziew oródki); 20 V I I I 1956, n a

4 68 H. Szelegiewicz 4 korzeniach H ordeum m u rin u m L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu nek szeroko rozprzestrzeniony w P alearktyce i wraz z dereniem (żywiciel główny) zaw leczony do A m eryki Północnej. Pospolity w całej Polsce. W r g atu n ek te n rozbił B orn er (7) n a kilka now ych. Jed n ak że z b y t krótkie opisy B ornera nie pozw alają na w yróżnienie opisanych przez niego gatunków. Thelaxinae 5. Glyphina betulae (K a l t.). Bydgoszcz, w lesie sosnowym, 21 V III 1956, n a końcach m łodych pędów Betula verrucosa E h r h. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek rozsiedlony w E uropie i Azji. Z Polski podaw any z b. P rus W schodnich (49), Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 6. H orm aphidula betulae (M o r d v. ) 1. Pow. B ydgoszcz: Opławiec, w lesie sosnow ym, 19 V III 1956, n a spodniej stronie liści Betula pubescens E h r h. w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew o ródki i nim fy). Ciekawy ten i rzadko sp o ty k any gatunek je st praw dopodobnie szeroko rozm ieszczony w E uropie, lecz znany d otąd z kilku zaledwie stanow isk. W Polsce notow any z okolic W arszaw y (33), Łom ży (38) i P uław (24). Eriosom atinae 7. Tetraneura ulm i (L.). B ydgoszcz: w lesie sosnow ym, 21 V III 1955, n a korzeniach Poa annua L.; 25 V III 1955, na korzeniach Festuca s p.; 20 V I II 1956, n a korzeniach Poa annua L.; 21 V III 1956, n a korzeniach Calamagrostis sp. (bezskrzydłe dzieworódki). G atu n ek szeroko rozprzestrzeniony w E uropie i Azji. W Polsce z n an y z B orów T ucholskich (51), B iałow ieży (34), okolic W arszaw y (25, 30), P u ław (24) i D oliny K łodzkiej (15). 8. Thecabius a ffin is (K a lt.). Bydgoszcz, łąk a n a d B rdą, 21 V III 1956, n a p ęd ach R anuncu lu s repens L. (bezskrzydłe dziew o ródki). G atunek rozprzestrzeniony w całej P alearktyce. P odaw any z P olski z b. P ru s W schodnich (49), B iałow ieży (34), okolic W arszaw y (25, 30) i P u ław (24). 1 M o r d w i ł k o opisał ten gatunek po raz pierwszy w r pod nazwą Cerataphis betulae. Nazwę tę BÓRNER (1952) uważa niesłusznie za synonim Mansakia betulina H o r v a t h.

5 5 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy Pemphigus spirothecae P a s s. P ow. B yd goszcz: Paw łów ek, 16 V II I 1956, w spiralnie skręconych w yroślach n a ogonkach liściow ych Populus italica M n c h. (nim fy). G atu n ek szeroko ro z przestrzeniony w E uropie. W y k azan y z Polski z b. P ru s W schodnich (49), Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (25, 30) i P u ław (24). 10. Pem phigus Jilaginis (B. d e F.). P o w. Bydgoszcz: Sm ukała, 18 V III 1956, w czerwono zabarw ionych w yroślach na liściach Populus italica M n c h. (uskrzydlone dziew oródki, b ardzo nieliczne, większość w yrośli była ju ż pusta). Rozmieszczenie gatu n k u w' Polsce w ym aga zb adania, poniew aż podobne w yrośla w yw o łuje P. dauci (G o u r e a u ), w zw iązku z czym część danych o w ystępow aniu P. jilaginis (B. d e F.) odnosić się może do P. dauci ( G o u r e a u ). 11. Forda form icaria v. H e y d. Bydgoszcz, w lesie sosnowym, 25 V III 1955 i 30 V II 1956, n a korzeniach Festuca sp., zawsze wraz z m rów kam i (bezskrzydłe dzieworódki). Znalezione przeze mnie okazy należą do p o d gatunku viridis M o r d v., znanego d otąd z Polski i Syberii. Z P olski zn an y jedynie z okolic W arszaw y (38). 12. Forda (Pentaphis) marginata K o c h ( = polonica M o r d v.). B ydgoszcz, w lesie sosnow ym, 25 V III 1955, n a korzeniach F e stuca sp., w raz z m rów kam i (dwie bezskrzydłe dziew oródki). G a tu nek rozsiedlony w E uropie. N otow any z okolic W arszaw y (33). Lachninae 13. Protolachnus agilis ( K a l t.). Bydgoszcz, Ogród B otaniczny, 17 V III 1956 i 22 V III 1956, n a igłach P inus montana M i l l, (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atunek rozprzestrzeniony w Europie i Azji. Z Polski w ykazany jedynie z okolic W arszaw y (30). 14. Schizolachnus pin eti (F.). Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 2 1 V II 1956, n a igłach P in u s silvestris L. (bezskrzydłe dziew o ródki). G atunek znany z E uropy i Azji. Z Polski podaw any z b. P ru s W schodnich (49), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 15. Cinara p in i (L.) ( = pineus M o r d v.). Bydgoszcz, 17 V III 1955 (bezskrzydłe dzieworódki) i 21 V III 1956 (bezskrzydłe i usk rzy dlone dzieworódki), na korze m łodych gałązek P inus silvestris L., wraz z m rów kam i. G atunek rozsiedlony w E uropie i Azji, za

6 70 H. Szelegiewic: 6 w leczony do A m eryki Północnej. Z P olski po d aw an y z okolic W arszaw y (30) i K ielc (30). 16. Cinara hyperophila ( K o c h ). Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 21 Y II 1956, n a korze dw uletnich gałązek P in u s silvestris L., w raz z m rów kam i. Ten niezw ykle rzadki g atunek znany je st d o tąd zaledwie z trzech stanow isk: z A ustrii (25), Polski (30) i Czechosłow acji (42). R edeskrypcję tego zapoznanego g atu n k u podał w r V. P a ś e k (42). O kazy znalezione przeze m nie różnią się od opisu P a Śk a ty m, że nie m ają w zm iankow anych przez niego kolbkow ato rozszerzonych włosków na odw łoku (włosków ty ch b ra k rów nież u okazów M o r d w i ł k i, które znajd u ją się w zbiorach In s ty tu tu Zoologicznego PA N ) oraz ty m, że m ają u nasady w łosków dorsalnych b ardzo dro bne ciem ne sk lery tk i. 17. Cinaria nuda (M o r d v.). P o w. Bydgoszcz: Paw łów ek, 16 V III 1956, n a korze trzy letn ich gałązek P in u s silvestris L., wraz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek rozsiedlony w E uropie i Azji. P odaw any u nas jedynie z okolic W arszaw y (30). 18. Cinaria bogdanowi (M o r d v.). Bydgoszcz, 4 V III 1955, na korze gałęzi Picea excelsa L i n k., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie. Z Polski w ykazan y z okolic W arszaw y (30). 19. M aculolachnus rosae (C h o l o d.). P o w. B ydgoszcz: Paw łówek, 16 V III 1956, n a zdrew niałych gałązkach Rosa sp., wraz z m rów kam i. G atu n ek zn an y z E u ro p y i Syberii. Z Polski w ykazany z okolic P u ław (24). 20. Lachnus roboris (L.). Pow. B ydgoszcz: O pławiec, 19 V III 1956, n a korze m łodych gałązek Quercus sessilis E h r h., wraz z m rów kam i (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atunek szeroko rozsiedlony w E uropie. P odąw any z okolic W arszaw y (25) i P uław (24). 21. Lachnus (Schizodryobius) longirostris (M o r d v. ) 2. Pow. B y d goszcz : Paw łów ek, 16 V III 1956, na korze starszych gałęzi Quercus robur L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany dotąd z E u ro p y Środkow ej. W ykazany z okolic W arszaw y (33). 2 Odmiany longirostris i brevirostris wyróżnił M o r d w ił k o w r w pracy Zur Biologie und Morphologie der Pflanzenlause, str. 310 i 339. Typy Lachnus (Sch.) longirostris (M o r d v.) znajdują się w zbiorach Instytutu Zoologicznego PAN w Warszawie.

7 7 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy Stomaphis quercus (L.). Pow. Bydgoszcz: Opławiec, 19 V III 1956, na Quercus robur L.; Frydrychow o, 14 V III 1956, n a Betula pubescens E h r h. i A ln u s glutinosa L. (bezskrzydłe dziew oródki). A lnus glutinosa L. je st nową rośliną żyw icielską dla tego gatunku. Z brzozy w ykazał ten g atu n ek M o r d w i ł k o. Z nany z Polski z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (37) i P uław (24). 23. Neotrama caudata m aritim a E a s t. Bydgoszcz, łąka nad B rdą, 20 V III 1956, n a korzeniach Cichorium intybus L. (bezskrzydłe dzieworódki). P odgatunek te n znany je st d otąd z Anglii i H olandii. N ow y dla fau n y Polski. 24. Trama rara M o r d v. Bydgoszcz, łąk a nad B rdą, 20 V III 1956, n a korzeniach Taraxacum officinale W e b., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z E uropy, Azji i A m eryki Północnej. W ykazany z okolic W arszaw y i Skierniewic (38). 25. Tram a troglodytes v. H e y d. s. la t. B ydgoszcz, w lesie sosnow ym, 24 V II 1956, n a korzeniach A rtem isia campestris L. (bezskrzydłe dziew oródki); 13 V III 1956, na korzeniach A rtem isia vulgaris L. (bezskrzydłe dziew oródki); 30 V II 1956, n a korzeniach Lapsana com m unis L. (jed n a uskrzy dlona i bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek szeroko rozsiedlony w E uropie, A zji, i A m e ryce Północnej. N otow any' z okolic W arszaw y i P iotrkow a (30), P uław (24) izb. P rus W schodnich (49). Chaitophorinae 26. Periphyllus acericola ( W a l k.). P o w. Bydgoszcz: Pawłów ek, 16 V III 1956, na spodniej stronie liści Acer pseudoplatanus L. (drobne grupki długow łosych larw I stadium rozwojowego w stanie diapauzy). G atunek rozsiedlony w E uropie. W ykazany z okolic P uław (24). 27. Periphyllus lyropictus K e s s l. Bydgoszcz, 10 V III 1955; pow. B ydgoszcz: Pawłówek, 16 V III 1956, na liściach Acer platanoides L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G a tu nek szeroko rozm ieszczony w E uropie, zawleczony do A m eryki Północnej. U nas znany z okolic W arszaw y (32) i P u ław (24). 28. Periphyllus viridulus M a m o n t. Bydgoszcz, 22 V II 1956; pow. B ydgoszcz: Paw łów ek, 16 V III 1956 (bezskrzydłe dziewo

8 72 H. Szelegiewicz 8 ródki). G atu n ek ten został niedaw no opisany z U krainy. Żyje n a korze m łodych gałązek i ogonkach liściowych Acer platunoides Ł., przew ażnie w zacienionych m iejscach. G atunek now y dla fa u n y Polski. Blisko spokrew niony z P. lyropictus K e s s l., od k tó rego różni się [rys. 1 4] zieloną lub zielo n o b ru n atn ą b arw ą ciała, Rys Periphyllus viridulus M a m o n t., bezskrzydła dzieworódka: 1 czui łek, 2 syfon. Rys Periphyllus lyropictus K e s s l., bezskrzydła dzieworódka: 3 czułek, 4 syfon. obecnością ciem nych pierścieni n a końcach członów czułków, w ielkością syfonów, oraz k ró tszy m ow łosieniem ciała i kończyn. P odobne owłosienie i syfony ja k P. viridulus M a m o n t. m a opisany niedaw no przez Q u e d n a u a (46) P. helferi Q u e d., któ ry różni się je d n a k od g atu n k u M a m o n t o w e j b ru n a tn ą barw ą ciała, bardzo długą ssaw ką i ro ślin ą żyw icielską. 29. Periphyllus villosus ( H a r t.). P o w. B ydgoszcz: Pawłówek, 16 V III 1956, n a liściach Acer campestre L. (drobne zielone larw y I stad iu m rozwojowego z blaszkow atym i włosam i, o c h arak tery stycznej skułpturze grzbietu). G atunek znany z E u ropy i A m eryki Północnej. U n as zn an y z b. P ru s W schodnich (49), okolic W arszaw y (32) i P uław (24). 30. P eriphyllus tem pli H. R. L. Pow. B ydgoszcz: Paw łów ek, 16 V I I I 1956, n a ow ocach A cer campestre L., nie odw iedzane przez

9 9 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 7 3 m rów ki (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany d o tąd z Anglii i H olandii. N owy dla fau n y Polski. 31. Chaitophorus nassonowi M o r d v. 3 Bydgoszcz, 29 V III 1955; pow. B ydgoszcz: S m ukała, 18 V I I I 1956, n a korze gałązek i ogonkach liściowych Populus italica M n c h., zawsze wraz z m rów kam i (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z E uropy. N otow any z okolic W arszaw y (30) i P u ław (24). 32. Chaitophorus betulinus v. D. G. ( = populi K o c h ). P o w. B y d goszcz : Paw łów ek, 16 V III 1956; Opławiec, 19 V III 1956, n a m łodych gałązkach i ogonkach liściow ych Populus tremula L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie. Z Polski podaw any jedynie z b. P rus W schodnich (49). 33. Chaitophorus populialbae (B. d e F.). Bydgoszcz, 13 V II 1956, n a czubkach pędów i ogonkach liściowych Populus alba L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki). G atunek znany z E u ro p y, A zji Środkowej i Syberii. U nas znany pod nazw ą Ch. populi L. z W arszaw y (30) i P uław (24). 34. Chaitophorus vitellinae (S c h r.). Bydgoszcz, w Ogrodzie B otanicznym, 17 V I II 1956, n a korze gałązek i ogonkach liściow ych Salix alba L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie. Podaw any z okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 35. Chaitophorus salicti (S c h r.). P o w. Bydgoszcz: F rydrychow o, łąki n ad N otecią, 14 V III 1956, na spodniej stronie liści Salix sp., wraz z m rów kam i. G atunek znany z E uropy i Azji Środkowej. Podaw any z okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 36. Chaitophorus leucomelas K o c h. Bydgoszcz, 17 V III 1955, na liściach Populus nigra L. (bezskrzydłe dzieworódki). Zam ieszkuje całą E uropę. N o tow any z okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 37. Chaitophorus albus M o r d v. Bydgoszcz, 2 1 V III 1956, na spodniej stronie liści Populus alba L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w Europie i A zji Środkowej. O pisany przez M o r d w i ł k ę z G ródka koło Równego (U kraina). Nowy dla fauny Polski. 38. Chaitophorus capreae (M o s l.). P o w. Bydgoszcz: F ry d ry chowo, łąk i n a d N otecią, 14 V I I I 1956, n a spodniej stronie liści 3 Typy deskrypcyjne tego gatunku znajdują się w zbiorach Instytutu Zoologicznego PAN w Warszawie.

10 74 H. Szelegiewicz 1 0 S a lix sp., bez m rów ek (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek ro z siedlony w całej E u ro p ie. N ow y dla fau n y Polski. 39. Chaitophorus trem ulinus M a m o n t. P o w. B ydgoszcz: Opławiec, 18 V III 1956, n a spodniej stronie liści Populus tremula L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki i nim fy). Z nany d otąd wyłącznie z U krainy. N ow y dla fau n y Polski. 40. Atheroides serrulatus H a l i d. P o w. Bydgoszcz: F rydrychowo, w lesie sosnow o-dębow ym, 14 V III 1956, n a Carex sp. (jedna bezskrzydła dziew oródka). G atu n ek znany z całej E uropy. N ow y dla fau n y Polski. 41. Sipha glyceriae ( K a l t.). Bydgoszcz, n ad brzegiem B rdy, 21 V II 1956, n a liściach Glyceria flu ita n s L. (bezskrzydłe dziew o ródki). G atu n ek szeroko rozsiedlony w E uropie. W ykazany u nas z b. P ru s W schodnich (49) i W arszaw y (30). 42. R ungsia m aydis ( P a s s.). Bydgoszcz, w lesie sosnowym, 21 V II 1956, n a liściach Calamagrostis sp., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w całej P alearktyce. U nas podaw any z Borów T ucholskich (51) i Puław (24). 43. R ungsia kurdjum ovi (M o r d v.). Bydgoszcz, 24 V II i 22 V III 1956, n a liściach Agropyron sp., pow odując skręcanie się i żółknięcie liści (bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie (Anglia, H olandia, N iem cy, W łochy, ZSBR) i A zji Środkow ej. N ow y dla fau n y Polski. 44. Chaetosiphella berlesei ( d. G u.). P o w. B ydgoszcz: Opławiec, w lesie sosnow ym, 18 V III 1956, n a liściach Fesluca sp. (jedna uskrzydlona dziew oródka). G atunek znany d o tąd z W ioch, Anglii, H olandii, Belgii i N iem iec. N ow y dla fau n y Polski. 45. Caricosipha paniculatae B o r n. Bydgoszcz, w Ogrodzie B otanicznym, 17 V III 1956, n a Carex riparia C u r t, (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n e k zn an y ze Szwecji, A nglii, H olandii, N iemiec i A ustrii. N ow y dla fau n y Polski. C allaphidinae 46. Sym ydobius oblongus v. H e y d. B ydgoszcz, 24 V III 1955, n a korze gałęzi Betula verrucosa E h r h., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie i A zji Środkow ej. W ykazany u nas z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30), P uław (24) i z Ziem i K łodzkiej (15).

11 1 1 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy Betulaphis quadrituberculata ( K a l t.). P o w. Bydgoszcz: Pawłówek, w lesie dębowo-sosnowym, 16 V III 1956, n a spodniej stronie liści B etula verrucosa E h r h. (bezskrzydle dzieworódki). G atu n ek rzadko sp otykany, rozsiedlony w Europie. Z nany u nas z okolic W arszaw y (33). 48. Procalaphis callipterus ( H a r t.). Pow. B ydgoszcz: Sm ukała, 18 V I I I 1956, n a górnej stronie liści Betula verrucosa E h r h., nie odw iedzane przez m rów ki (bezskrzydle dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie. P o d aw an y u n as z okolic P u ław (24). 49. Procalaphis tuberculata (v. H e y d.). Bydgoszcz, 25 V III 1955, n a liściach i czubkach pędów Betula verrucosa E h r h., wtaz z m rów kam i (bezskrzydle dziew oródki). G atunek szeroko rozsiedlony w E uropie. N otow any u nas z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P uław (24) Calaphis betulicola ( K a l t.). Pow. Bydgoszcz: Sm ukała, 1 8 V III , n a spodniej stronie liści Betula verrucosa E h r h. (uskrzydlone i bezskrzydle dzieworódki). U nas w ykazany z b. Prus W schodnich (4 9 ) i D oliny K łodzkiej (1 5 ). 51. D repanosiphum platanoidis (S c h r.). Bydgoszcz, 30 V II 1956, n a spodniej stronie liści Acer pseudoplatanus L. (uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie. W y kazany u nas z okolic W arszaw y (25, 30) i P u ław (24). 52. Eucallipterus tiliae (L.). Pow. Bydgoszcz: Paw łów ek, 16 V III 1956, n a spodniej stro nie liści T ilia sp. (uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek znany z E uropy, A zji Środkowej i A m eryki Północnej. N otow any w Polsce z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 53. M yzocallis coryli (G o e t z e ). Bydgoszcz, 20 V II 1956, na spodniej stronie liści Corylus avelana L. (uskrzydlone dzieworódki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie i A m eryce Północnej. U nas n o to w any z Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i Puław (24). 54. M yzocallis carpini ( K o c h ). Pow. Bydgoszcz: Paw łów ek, 16 V I I I 1956, n a spodniej stro nie liści Carpinus betulus L. (uskrzydlone dziew oródki). G atunek szeroko rozsiedlony w E uropie. Z nany z okolic W arszaw y (30). 55. Tuberculoides annulatus ( H a r t.). P o w. Bydgoszcz: P a włówek, 16 V III 1956; F rydrychow o, 14 V III 1956, n a spodniej stronie liści Quercus robur L. (uskrzydlone dzieworódki). G atu n ek

12 76 H. Szelegiewicz 1 2 zam ieszkujący E uropę i Azję Środkow ą. Podaw any u nas z Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P u ła w (24). 56. Tinocallis pła ta n i ( K a l t.). Pow. B ydgoszcz: Frydrychow o, 14 V II I 1956, n a spodniej stronie liści U łm us campestris L. (u skrzydlone dziew oródki). G atu n ek znany z E u ropy i Azji (Z akaukazja, K azachstan). N otow any u nas z okolic W arszaw y (30) i Puław (24). 57. Pterocallis albida B o r n. P o w. Bydgoszcz: F rydrychow o, łąki n ad N otecią, 14 V III 1956, na spodniej stronie liści A ln u s incana L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E u ro pie środkow ej. W ykazany u nas przez J u d e n k ę pod nazw ą Subcallipterus alni F. z okolic P u ław (24). 58. Pterocallis alni ( D e g.). Bydgoszcz, łąk a nad B rdą, 21 V III 1956, n a spodniej stronie liści A ln u s glutinosa L., pojedynczo, bez m rów ek (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany z E uropy. Nowy dla fau n y Polski. 59. Pterocallis maculata v. H e y d. Bydgoszcz, n ad B rdą, 21 V III 1955, na spodniej stronie liści A ln u s glutinosa L.,w raz z m rów k am i (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek szeroko ro zp rzestrzeniony w E uropie. N otow any u nas z okolic W arszaw y (30). 60. Triphyllaphis luteola B o r n e r. P o w. B ydgoszcz: Sm ukała, 18 V III 1956, n a liściach T rifolium pratense L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek znany d o tąd z N iem iec, H o landii i Szwecji. N ow y dla fa u n y Polski. 61. M yzocallidium rhiem i B o r n. Bydgoszcz, 11 V III 1956, na liściach M elilotus officinalis L.; pow. B ydgoszcz: Paw łów ek, 16 V III 1956, n a liściach M elilotus albus M e d. (uskrzydlone dziew o ródki). G atunek opisany niedaw no z Niem iec. Nowy dla fauny Polski. 62. Saltusaphis iberica ( B o r n. ). Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 21 i 24 V II 1956, w ydm a n ad B rd ą, 29 V II 1956; pow. Bydgoszcz: Frydry chow o, sk raj lasu, 14 V I I I 1956, n a Carex hirta L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek zn an y d o tą d w yłącznie z H iszpanii i N iem iec (okolice B erlina). W okolicach B ydgoszczy bardzo pospolity, zwłaszcza w suchych, piaszczystych m iejscach. N ow y dla Polski. 63. Izip h ya austriaca B o r n. (?). Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 20 V II i 9 V III 1956, n a Carex sp. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atunek znany z A ustrii i Szwecji. Nowy dla fauny

13 1 3 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 77 Polski. Z byt k rótki opis B o r n e r a uniem ożliwia pew ną determ inację. U w ażam przeto za celowe podać rysunki [rys. 5 9] i k ró tk i opis ważniejszych cech m orfologicznych bezskrzydłych dziew oródek: Deseń grzbietu ja k na rys. 5. S ztabkow ate włoski tylko n a Y II i V III segm encie odw łoka. T ylne u d a o długości Bys lziphya austriaca B ó rn., bezskrzydła dzieworódka: 5 habitus, 6 czulek; uskrzydlona dzieworódka: 7 odwłok, 8 czułek, 9 przednie skrzydło. 5 ra zy przew yższającej ich szerokość. Długość ciała 1,8 2,0 m m, czułków 1,5 1,65 m m. Stosunek poszczególnych członów czułków : 100 : 52 (62) : 62 : ( ). 64. Sm inthuraphis ulrichi Q u e d. Bydgoszcz, w lesie sosnowym, łącznie z poprzednim gatunkiem. G atunek znany d o tąd wyłącznie z okolic B erlina. N ow y dla fa u n y Polski. Pterocommatinae 65. Pterocomma populeum (K a l t.). Bydgoszcz: Ogród B o ta niczny, 17 V III 1956, n a p niu Salix alba L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki); P a rk L udow y, 22 V III 1956, na S a lix

14 7 8 H. Szelegiewicz 1 4 alba L. (bezskrzydłe dziew oródki); pow. B ydgoszcz: S m ukała, 18 V III 1956, na S a lix alba L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki) i na P opulus italica M n c h. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek szeroko rozsiedlony w E uropie. U nas po d aw an y z b. P ru s W schodnich (49), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 66. Pterocomma (Clavigerus) morio H. R. L. Pow. B ydgoszcz: Opławiec, w lesie sosnow ym, 19 V III 1956, na korze gałązek Salix caprea L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek opisany z H olandii. N ow y dla fau n y Polski. 67. Pterocomma (Clavigerus) salicis (L.). Pow. B ydgoszcz: F ry - drychow o, 14 V III 1956, n a S a lix sp. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek szeroko rozsiedlony w E uropie. U nas znanv z b. P ru s W schodnich (49), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). A phidinae 68. M acrosiphum rosae (L.). Bydgoszcz, 17 V III 1955, n a m łodych pędach Rosa sp. (bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki). G atunek rozsiedlony w całej P aleark ty ce i stą d zaw leczony w raz z różam i do w szystkich części św iata. Z Polski notow any z Borów T ucholskich (51), Białow ieży (35), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). W ystępuje w dw óch odm ianach b arw n y ch: zielonej i czerw onobrunatnej. Znalezione przeze m nie okazy należą do odm iany czerw onobrunatnej. 69. M acrosiphum solanifolii (A s h m.). Bydgoszcz, 20 V II 1956, na k w iatach Solatium tuberosum L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek zn an y z E u ro p y i A m eryki Północnej. W ykazany u nas z okolic W arszaw y (30) i Skierniew ic (52). 70. M acrosiphum gei (K ocu). Pow. Bydgoszcz: O pławiec, 19 V I I I 1956, n a Geum urbanum L. (pojedyncze bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie. N otow any u nas z b. P ru s W schodnich (49) i okolic W arszaw y (35). 71. Sitobion avenae (F.). B ydgoszcz: 21 V II 1956, w lesie sosnow ym n a kłosach Corynephorus canescens L. (bezskrzydłe dziew oródki), n a d B rd ą n a kłosach Glyceria flu ita n s L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki); 29 V II 1956, n a kłosach Brom us sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek szeroko rozsiedlony w całej H o lark ty ce i s tą d zaw leczony do w szystkich części św iata. W yka

15 1 5 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 79 zany u nas z b. Prus W schodnich (49), Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30), P uław (24) i z Ziem i K łodzkiej (15). 72. Sitobion fragariae ( W a l k. ). Bydgoszcz, 29 V II 1956, n a kłosach i liściach Brom us sp. (uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z H olandii, Anglii i Niemiec. Z Polski d o tąd nie w ykazany. B yw a zwykle nie odróżniany od poprzedniego, od którego różni się długością syfonów i w yrostka kaudalnego oraz try b e m życia (g atunek m igrujący). B yć może więc, że część dan y ch 0 w ystępow aniu S. avenae (F.) należy odnieść do tego g a tu n k u. 73. D actynotus tanaceti (L.). Pow. Bydgoszcz: Opławiec, 19 V III 1956, n a spodniej stronie liści Tanacetum vulgare L. (bezskrzydłe 1 uskrzydlone dzieworódki). G atunek rozsiedlony szeroko w Europie. W ykazany u nas z b. P rus W schodnich (49), Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P u ław (24). 74. Dactynotus tussilaginis ( W a l k. ). Bydgoszcz, n a d B rdą, 22 V II 1956, n a liściach i ogonkach liściowych Tussilago farfara L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z E uropy (Anglia, H olandia, F ran cja, N iem cy, A ustria) i A zji Środkowej. W ykazany u nas z okolic P u ław (24). 75. Dactynotus cirsii (L.). Pow. Bydgoszcz: Frydrychow o, łąk i n ad N otecią, 22 V II 1956, na łodydze Cirsium oleraceum L. (uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z Anglii, H olandii i Niem iec. N ow y dla fa u n y Polski. 76. Dactynotus sonchi (L.). Bydgoszcz: 6 V III 1955, n a Sonchus oleraceus L.; 20 V II 1956, n a Sonchus arvensis L.; 29 V II 1956, na Sonchus asper L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek ro z siedlony w całej H olarktyce. Podaw any u nas z okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 77. Dactynotus cichorii ( K o c h ). Bydgoszcz, 21 V II 1956, n a łodydze Cichorium intybus L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek szeroko rozsiedlony w E uropie. N otow any u nas z okolic W arszaw y 30) i P uław (24). 78. Dactynotus (Uromelań) jaceae (L.). B ydgoszcz: 21 V II 1956, n a czubkach pędów Centaurea jacea L.; 24 V II 1956, n a Centaurea cyanus L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z E uropy i A zji Środkowej. W ykazany u nas z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 79. D actynotus (Uromelań) aeneus H. B. L. Bydgoszcz: 21 V II 1956, n a łodydze C irsium arvense L.; 29 V II 1956, na Carduus

16 8 0 H. Szelegiewicz 1 6 sp. (uskrzydlone i bezskrzydłe dziew oródki). G atunek rozsiedlony w E uropie i A zji Środkow ej. N ow y d la Polski. 80. Dactynotus ( Uromelan) solidaginis (F.). Bydgoszcz, 30 V II 1956, n a łodydze Solidago virga-aurea L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atunek rozsiedlony w Europie. U nas znany z Borów T ucholskich (51) i P u ław (24). 81. M acrosiphoniella oblonga (M o r d v.). Bydgoszcz, 13 V III 1956, n a spodniej stronie liści A rtem isia vulgaris L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atunek zn an y z E u ropy (W łochy, A nglia, H olandia, N iem cy, Z SR B ). U nas w ykazany z okolic P u ław (24). 82. M acrosiphoniella absinthii (L.). Bydgoszcz, 20 V II i 4 V III 1956, n a czubkach pędów A rtem isia absinthium L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atunek znany z E uropy i Syberii. N otow any u nas z okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 83. Macrosiphoniella m illefolii (D e g.). Bydgoszcz, 20 V III 1955, n a czubk ach pędów Achillea m illefolium L. (bezskrzydłe i u sk rzy dlone dziew oródki); pow. B ydgoszcz: Opławiec, 19 V III 1956, n a A nthem is sp. (kilka bezskrzydłych dziew oródek). G atu n ek ro z siedlony w całej E uropie. W ykazany u nas z okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 84. M acrosiphoniella tanacetaria ( K a l t.). Bydgoszcz, 27 V II i 13 V I I I 1956, na p ęd ach Tanacetum vulgare L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z E u ro p y, Syberii, A m eryki Północnej i A rgentyny. N otow any u nas z Borów Tucholskich (5 l), okolic W arszaw y (30) i P u ław (24). 85. M acrosiphoniella trimaculata H. R. L. Pow. B ydgoszcz: S m ukała, 18 V III 1956, n a spodniej stronie przyziem nych liści C hrysanthem um leucanthem um L. (bezskrzydłe dziew oródki). G a tu nek znany d o tąd z F rancji, H olandii, Niem iec i A ustrii. Nowy d la fau n y Polski. 86. M acrosiphoniella artemisiae (B. d e F.). W okolicach B y d goszczy w ystępuje pospolicie n a A rtem isia vulgaris L. i A rtem isia absinthium L. Zam ieszkuje E uropę i Syberię. Z Polski d o tąd nie w ykazany. W ystępuje je d n a k wszędzie dość licznie. Zbierałem go w r rów nież n a Suw alszczyznie i w okolicach W arszaw y. 87. M acrosiphoniella teriolana H. R. L. Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 21 i 24 V II 1956, n a A rtem isia campestris L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n e k te n w ystępuje w dw óch podga

17 1 7 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 8 1 tu n k a c h : teriolana s. str. (W łochy, F rancja, Szw ajcaria i A ustria) i dim idiata B o r n, (znany wyłącznie z N iem iec: H am burg, M annheim, Berlin). Znalezione przeze mnie okazy należą do podgatu n k u dim idiata B o r n. G atunek now y dla fau n y Polski. 88. M acrosiphoniella (Ramitrichophorus) nasti S z e l. G atunek znany wyłącznie z okolic Bydgoszczy (55). Żyje n a 'ło d y d ze i kw iato sta n a c h H elichrysum arenarium L., zawsze łącznie z m rów kam i. 89. M etopeurum fuscoviridae S t r. ( = tanaceti au ct. nec L.). B ydgoszcz, 11 V III 1956, n a pędach Tanacetum vulgare L. (bez- R ys M icrosiphum jazykovi N e v sk., bezskrzydła dziew oródka: 10 h abitus, 11 o statn i człon ssawki, 12 stopa tylnej nogi, 13 w yrostek k audalny, 14 syfon, 15 czułek. skrzydle dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie. W y k a z any u nas z okolic W arszaw y (30) i P u ław (24). 90. M icrosiphum jazykovi N e v s k. (?). Pow. Bydgoszcz: Paw - łów ek, 18 V I II 1956, n a podziem nych częściach A rtem isia ab

18 8 2 H. Szelegiewicz 1 8 sinthium L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany d o tąd z Azji Środkowej i U krainy. Znalezione przeze m nie okazy różnią się pew nym i cecham i od opisu N e v s k i e g o i w ykazują pew ne cechy pośrednie m iędzy M. jazykovi N e v s k., a M. wahlgreni H. R. L. Z tego w zględu podaję dokładny opis znalezionych przeze mnie okazów oraz ry su n k i w ażniejszych cech m orfologicznych [rys ] : B ezskrzydła dziew oródka. B arw a ciała czerw onaw obrun a tn a ; czułki, w yrostek k audaln y i nogi ciem ne. Ciało silnie w ysklepione, o g ruszkow atym kształcie [rys. 10], z b a r dzo w ąską głową i przedtułow iem. D ługość ciała około 1,90 2,22 m m. Głowa ciem no zesklerotyzow ana, czoło wklęsłe, ze słabo zaznaczonym guzkiem środkow ym i długim i delik atn y m i w łoskam i. Czułki [rys. 15] stanow ią około 0,87 1,14 długości cia ła; trz e ci człon z rh in a riam i różnej wielkośei, rozm ieszczonym i n a całej długości członu z w yjątkiem części nasadow ej i a p ik aln ej; czw arty człon z 0 3 rhin ariam i. W yrostek term in aln y stanow i około 1,5 1,7 długości trzeciego członu i 4 5,6 długości nasady szóstego członu. C zw arty człon czułków nieco dłuższy od piątego. W szystkie w łoski n a trzecim członie czułków k ró t kie, m niej więcej rów nej długości, stanow iące około 0,5 0,66 nasadow ej średnicy członu. Rów nież w y ro stek te r m inalny z kilkom a w łoskam i. G rzbiet błoniasty, z w yraźnym i p leuralnym i sk lerytkam i intersegm entalnym i na odwłoku. W łoski grzbietu, z w yjątk iem o statn ich tergitów odw łoka, bardzo krótkie i słabo w idoczne, n a I I I tergicie rów ne około 0,2 0,33 średnicy trzeciego członu czułków u n a sady. V III terg it odw łoka z około 15 w łoskam i. Ssaw ka długa, sięgająca nieco poza ty ln ą parę b io d er; jej końcow y człon [rys. 11] rów ny lu b nieco k ró tszy od drugiego członu ty l nej sto p y [rys. 12]. Syfony [rys. 14] bardzo niskie, w alcow ate, bez kołnierzyka, z 1 2 rzędam i siateczkow atej skułptu ry. W yrostek k au d aln y [rys. 13] tró jk ą tn y, około 4 6 razy dłuższy od syfonów, z około 20 włoskam i. Nogi długie i z w yjątkiem n asady u d ciemno zesklerotyzow ane. Pierw szy człon sto p y w szystkich nóg z trz em a w łoskam i. 91. Titanosiphon artem isiae (K och). Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 21 V II 1956, n a pęd ach A rtem isia campestris L. (uskrzy

19 1 9 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 8 3 dlone i bezskrzydłe dziew oródki); pow. Bydgoszcz: Paw łów ek, 15 V III 1956, n a A rtem isia campestris L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany d o tąd z W łoch, Szw ajcarii i Niemiec. Z Polski opisany przez J u d e n k ę jako Titanosiphon m inkieuiczi J u d. z okolic P uław (24). 92. Acyrthosiphon p isu m (H a r b is ) ( = p is i K a l t.). Bydgoszcz, 20 V II 1956, na P isum sativum L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek kosm opolityczny. U nas notow any z b. P rus W schodnich (49), Borów Tucholskich (51), Białowieży (35), okolic W arszaw y (30) i P uław (24). 93. Acyrthosiphon caraganae (C iio l.). Bydgoszcz, 21 V II 1956, n a czubkach pędów Caragana arborescens L a m. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie i Azji. W ykazany u nas z Białow ieży (35), okolic W arszaw y (35) i P uław (24). 94. Acyrthosiphon pelargonii (K a l t.). Bydgoszcz, 21 V II 1956, n a ow ocach M alva sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek z a m ieszkuje Europę i A m erykę Północną. N otow any u nas z b. P ru s W schodnich (49). 95. Acyrthosiphon geranii (K a l t.). Bydgoszcz, 20 V II 1956, n a E rodium cicutarium L. (uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w E uropie i Ameryce Północnej. Z Polski d otąd nie w ykazany. 96. Acyrthosiphon cyparissiae ( K o c h ). Bydgoszcz, 22 V III 1956, n a liściach Euphorbia sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek rozsiedlony w Europie. W ystępuje w dw óch odm ianach: typow ej, ch arakteryzującej się czarnym i odnóżam i i odm ianie o jasnych odnóżach opisanej przez M o r d w ił k ę jak o podgatunek propinquum M o r d v. Znalezione przeze mnie okazy należą do odm iany propinąuum M o r d v. W Polsce notow any z okolic P uław (24), gdzie w ystęp uje w obu odm ianach. 97. Acyrthosiphon chelidonii (K a l t.). Bydgoszcz, 13 V III 1956, n a spodniej stronie liści Chelidonium m aius L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany z H olandii, Niem iec, W ęgier, Z S R R. W y k azan y u nas z okolic W arszaw y (30). 98. Aulacorthum solani (K a l t.) s. la t. Pow. Bydgoszcz: Sm u- kała, 18 V III 1956, n a liściach H ieracium pilosella L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek polifagiczny, rozsiedlony w E uropie, A m e ryce Północnej, A ustralii i Nowej Zelandii. U nas notow any z Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (25, 30) i Skierniewic (52).

20 8 4 H. Szelegiewicz M icrolophium evansi (T h e o b.). Bydgoszcz, 21 V II 1956* n a łodydze Urtica dioica L. (uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki). G atu n ek znany z E u ro p y i A m eryki Północnej. N otow any u n as z okolic W arszaw y (30, 35) i P u ław (24) M icrolophium carnosum (B u c k t.). Bydgoszcz, 9 V III 1956, u n a sa d y łodygi Urtica urens L. (bezskrzydłe dziew oródki). G a tu nek rozsiedlony w E uropie, Syberii i A m eryce Północnej. Nowy d la fau n y Polski Amphorophora rubi ( K a l t.). P o w. B ydgoszcz: Opławiec, 19 V I I I 1956, n a p ęd ach R ubus idaeus L. (bezskrzydłe dziew o ródki). G atunek znany z E u ro p y, Azji Środkow ej i A m eryki P ó ł nocnej. Z Polski w yk azany z B orów T ucholskich (51), okolic W a r szaw y (30, 35) i P uław (2 4 ) Rhopalosiphoninus heikinheim oi ( B o r n.). Bydgoszcz, 18 V III , na Potentilla anserina L. (jedna bezskrzydła dzieworódka). G atu n ek znany z A ustrii, A nglii i H olandii. N ow y dla fau n y Polski H yperom yzus lactucae (L.). B ydgoszcz, 6 V III 1955 i 20 V II 1956, na Sonchus sp. (uskrzydlone i bezskrzydłe dziew oródki). G atunek rozsiedlony w P alearktyce, zaw leczony do obu A m eryk. Z n an y u nas z okolic W arszaw y (30) i P u ław (24) H yperom yzus pallidus H. R. L. Bydgoszcz, 29 V II 1956, n a p ęd ach Sonchus asper L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew o ródki). G atunek znany d o tąd z H olandii, A nglii i W łoch. N ow y dla fau n y Polski Pleotrichophorus glandulosus ( K a l t.). Bydgoszcz, 21 V II i 13 V I I I 1956, n a spodniej stronie liści A rtem isia vulgaris L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek znany z E uropy. U nas notow any z b. P rus W schodnich (49) i okolic P uław (24) Pleotrichophorus persim ilis B o r n. Bydgoszcz, w lesie sosnow ym, 24 V II 1956, n a liściach A rtem isia campestris L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek zn an y d o tą d jedynie z okolic M annheim (Niem cy). N ow y dla fau n y Polski Chaetosiphon potentillae ( W a l k.). Bydgoszcz, n ad B rdą, 20 V II I 1955, n a p ęd ach Potentilla anserina L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie. N ow y dla fau n y P o l ski Capitophorus hippophaes ( W a l k.). P o w. B ydgoszcz; Paw łówek, 30 V II 1956, n a liściach Polygonum sp. (bezskrzydłe dzie

21 2 1 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 8 5 -woródki). G atunek rozsiedlony w E uropie i Azji. U nas notow any z b. P ru s W schodnich (49) i P uław (24) Capitophorus sim ilis v. d. G. Bydgoszcz, 30 Y II 1956, n a spodniej stronie liści Tussilago fa r ja r a L. (bezskrzydłe i u sk rzy dlone dzieworódki). G atunek znany z E u ropy i Azji Środkowej. Nowy dla fau n y Polski Capitophorus carduinus (W a l k.). Bydgoszcz, 29 Y II 1956, n a liściach i łodygach Carduus sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G a tu nek znany z E uropy (Anglia, H olandia, N iem cy i A ustria) oraz A m eryki Północnej. Z Polski w ykazany z b. Prus W schodnich (49) i Borów T ucholskich (51) Cryptomyzus galeopsidis (K a l t.). Bydgoszcz, 11 V III 1956, n a liściach Galeopsis tetrahit L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w Europie i Ameryce Północnej. Nowy dla fau n y Polski Cryptomyzus alboapicalis (T h e o b.). Bydgoszcz, 2 1 V II 1956, n a spodniej stronie liści L am ium album L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany z E uropy. Nowy dla fauny Polski Nasonovia pilosellae (B o r n.). P o w. Bydgoszcz: Opławiec, 19 V III 1956, n a k w ia to sta n a ch H ieracium pilosella L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany d otąd z Niemiec, H olandii i Czechosłowacji. N ow y dla fa u n y Polski N asonovia ribisnigri (M o sl.). B ydgoszcz, w lesie sosnow ym, 21 V II 1956, na Crepis teuctorum L. (bezskrzydłe dziew o ró d k i); 30 V II 1956, n a H ieracium sp. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki); 20 V II I 1956, n a Veronica officinalis L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w Europie i Ameryce Północnej. U nas w ykazany z b. Prus W schodnich (49) i okolic Puław (24) A spidaphis polygoni (W a l k.). Bydgoszcz, 20 V III 1956, n a czubkach pędów Polygonum aviculare L. (dwie bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany z E uropy (Anglia, Szwecja, Belgia, N iem cy), A m eryki Północnej i A zji Środkow ej. N ow y dla fau n y Polski H ayhurstia atriplicis (L.). B ydgoszcz, 6 V II I 1955, w r u r kow ato skręconych liściach Chenopodium album L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek rozsiedlony w E uropie, A zji Środkowej i A m eryce Północnej. U nas notow any z b. P rus W schodnich (49), Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P u ław (24) Brevicoryne brassicae (L.). Bydgoszcz, 17 V III 1956, n a liściach Brassica oleracea L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziewo

22 8 6 H. Szelegiewicz 2 2 ródki). G atunek rozsiedlony w całej H olarktyce. W Polsce w ykazany z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (25, 30) i P uław (24) L ip aphis erysim i (K a l t.). B ydgoszcz, w lesie sosnowym, 25 Y II i 9 V III 1956, n a p ędach A rabis sp. i Sisym brium sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek znany z E u ro p y, A m eryki Północnej i A fryki północnej. N ow y d la fa u n y Polski Coloradoa tanacetina (W a l k.). Bydgoszcz, 11 V III 1956, n a liściach Tanacetum vulgare L. (bezskrzydłe dziew oródki). G a tu n ek rozsiedlony w E uropie. N ow y dla fau n y Polski Coloradoa absinthii (L i c h t.). Bydgoszcz, 20 V II 1956, na liściach A rtem isia absinthium L. (bezskrzydłe dziew oródki). G a tu n ek rozsiedlony w E uropie. N ow y dla fau n y Polski Coloradoa abrotani (K o c h ). Bydgoszcz, 22 V III 1956, w Ogrodzie B otanicznym na liściach A rtem isia abrotanum L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek znany d o tąd z Niem iec. Nowy dla fauny Polski Liosom aphis berberidis ( K a l t.). Bydgoszcz, 22 V II 1956, n a spodniej stron ie liści Berberis vulgaris L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie i A m eryce Północnej. P odaw any u nas z okolic W arszaw y (30) i P u ław (24) Cavariella theobaldi (G i l l. & B r a g.). Bydgoszcz, 27 V II 1956, n a Pastinaca sativa L. (bezskrzydłe dziew oródki); pow. B ydgoszcz: Frydrychow o, 14 V III 1956, n a pędach S a lix sp. (nieliczne bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek znany z E u ro p y i A m e ry k i Północnej. N ow y dla fau n y Polski Cavariella aegopodii (S c o p.). B ydgoszcz, 17 V III 1955, n a liściach D aucus carota L. (bezskrzydłe dziew oródki); 20 V II 1956, n a Petroselinum sativum H o f f m. i A nethum graveolens L. (bezskrzydłe i u sk rzydlon e dziew oródki); pow. B ydgoszcz: F ry drychow o, 14 V III 1956, n a S a lix sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie i A m eryce Północnej. N ow y dla fau n y Polski Ovatus menthastri H. R. L. Bydgoszcz, 20 V II 1956, na liściach M entha sp. (nieliczne bezskrzydłe dziew oródki). G atunek zn a n y z W łoch, A nglii i H olandii. N ow y dla fau n y Polski Phorodon cannabis P a s s. Bydgoszcz, 11 V III 1956, na liściach i k ońcach pędów Cannabis sativa L. G atu n ek zam ieszk u ją c y E uropę i Azję Środkow ą. W ykazany u nas z Białow ieży {35) i P uław (24).

23 2 3 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy M yzus (Nectarosiphon) persicae (S u l z.). Pow. B ydgoszcz: Paw łów ek, 18 V III 1956, na spodniej stronie liści Taraxacum officinale W eb. (jedna bezskrzydła dziew oródka i larw y). G atunek kosm opolityczny. U nas w y k azan y z okolic Puław (24) i Skierniew ic (52) H yalopterus p ru n i (G e o f f.) ( = arundinis F.). Bydgoszcz, 4 V III 1955, n a P runus domestica L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki); 21 V III 1956, na liściach Phragmites communis T r i n. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek rozsiedlony w całej H olarktyce. U nas notow any z Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P uław (24) Rhopalosiphum nympheae (L.). Bydgoszcz, 21 V III 1955, n a liściach Plantago major L. (jedna uskrzydlona dziew oródka); 28 V III 1956, n a liściach Sagitta sagittifolia L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki). Zam ieszkuje H olarktykę. W Polsce znany z b. P ru s W schodnich (49), Borów Tucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P uław (24) Schizaphis jaroslavi (M o r d v.). Bydgoszcz, 21 V II 1956, n a liściach Calamagrostis epigeios L.; pow. B ydgoszcz: F rydrychow o, 14 V III 1956; Opławiec, 19 V III 1956 (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany dotąd z europejskiej części Z SR R. Nowy dla fauny Polski A p h is fabae S c o p. Bydgoszcz, 20 V II 1956, n a Berteroa incana (L.) (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek szeroko rozsiedlony w całej H olarktyce. P o sp o lity w całej Polsce A p h is craccae L. Bydgoszcz, 29 V II 1956, n a czubkach pędów Vicia cracca L. (uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki). G atu n ek szeroko rozsiedlony w całej E uropie. W Polsce podaw any z Borów T ucholskich (51) i P u ław (24) A p h is acetosae F. Bydgoszcz, 21 V I I I 1956, w lesie sosnow ym n a pędach R um ex acetosella L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atu n ek znany z E uropy. N otow any u nas z okolic W arszaw y (30) A p h is grossulariae K a l t. Bydgoszcz, 20 V II 1956, n a Ribes grossularia L. i R. rubrum L. (bezskrzydłe dzieworódki). G atunek znany z E uro p y i A zji Środkowej. U nas notow any z b. P ru s W schodnich (49), Borów Tucholskich (51), okolic W a r szaw y (25, 30) i P uław (24) A p h is pom i D e g. Bydgoszcz, 20 V II 1956, n a gałązkach, czubkach pędów i liściach M alus sp. (bezskrzydłe dziew oródki).

24 8 8 H. Szelegiewicz 2 4 G atunek kosm opolityczny. U nas notow any z okolic W arszaw y (30) i P u ław (24) A p h is nasturtii K a l t. Bydgoszcz, 20 V II 1956, n a Solarium tuberosum L., 28 V III 1956, n a Polygonum aviculare L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek polifagiczny, szeroko rozsiedlony w E uro pie. P o sp o lity w całej Polsce A p h is gossypii G l o v. Bydgoszcz, 17 V III 1955, n a spodniej stronie liści Cucumis sativus L. (pojedyncze bezskrzydłe dziew oródki). G atunek kosm opolityczny. W ykazany u nas przez S t r a w iń s k ie g o (53) z Lubelszczyzny A p h is umbrella (B o r n.). Bydgoszcz, 21 V II 1956, na spodniej stronie liści M alva sp. zw iniętych brzegam i w dół (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek rozsiedlony w E uropie. W Polsce zn an y z okolic P u ław (24) A p h is farinosa G m e l. Pow. B ydgoszcz: Frydrychow o,, 14 V III 1956, na m łodych p ędach Salix vim inalis L. (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki, oraz sexuales). G atunek rozsiedlony w całej H o lark ty ce. U nas z n a n y z Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (32) i P u ław (24) A p h is pilosellae (B o r n.) (?). Bydgoszcz, 30 V II 1956, w sosnow ym lesie n a rozłogach i u n asady łodygi H ieracium pilosella L., pod przykryciem z ziem i utw orzonym przez m rów ki (jedna uskrzydlona i bezskrzydłe dziew oródki). G atunek znany d o tąd z N iem iec i A ustrii. N ow y dla fau n y Polski. Poniew aż zbyt k ró tk i opis B o r n e r a uniem ożliw ia bezbłędne oznaczenie, podaję krótkie opisy znalezionych przeze m nie form oraz ry su n k i w ażniejszych cech m orfologicznych [rys ]: B ezskrzydła dziew oródka. Żywe okazy brudnozielone. Ciało szeroko jajo w ate, około 1,5 1,8 m m. Głowa i tułów b ru n a tn o zesklerotyzow ane, odw łok błoniasty. W ioski dorsalne niew idoczne. Guzki m arginalne n a pronotum i I oraz V II segm encie odw łoka. Czułki 5-członowe, p o k ry te w yraźn ym i łuskam i, b ru n a tn e ; nasadow a część trzeciego członu nieco jaśniejsza. D ługość czułków rów na połowie długości ciała; trzeci człon bez rhinariów. W yrostek term inalny kró tk i, około dw óch razy dłuższy od n asady piątego członu. W łoski n a czułkach k ró tk ie, n a trzecim członie krótsze od nasadowej średnicy członu. Ssaw ka sięga nieco poza ty ln ą parę b ioder, o sta tn i je j człon praw ie dw a ra z y dłuższy od drugiego

25 2 5 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 8{^ członu tylnej stopy. Syfony ciem nobrunatne. W yrostek kaud a ln y nieco k ró tszy i jaśn iejszy od syfonów, z ledw ie zazn a czonym przew ężeniem i 6 długim i w łoskam i. Nogi p okryte sztyw nym i, kró tk im i w łoskam i, b ru n atn aw e; końcow a część goleni i całe sto p y czarne. Q2mm Rys Aphis pilosellae ( B o r n.), bezskrzydła dzieworódka: 16 habitus 17 czulek, 18 wyrostek kaudalny, 19 syfon, 20 stopa tylnej nogi;, uskrzydlona dzieworódka: 21 przednie skrzydło, 22 czulek. W ym iary jednego okazu: długość ciała 1,5 m m ; czułki około 0,72 m m ; syfony 0,15 m m ; w yrostek k audaln y 0,12 m m ;; stosunek poszczególnych członów czułków : :4 1 : (45 -(-19). R hinariów w tórnych b rak. U skrzydlona dziew oródka (jeden okaz). Głowa i tu łó w ciem nobrunatne. Odwłok z b ru n atn y m i sklerytam i m arginalnym i, sklery ty poprzeczne n a V I V III segmencie odwłoka.. Czułki 5-członowe, grube, z 6 8 rh in ariam i n a trzecim czło

26 9 0 H. Szelegiewicz 2 6 nie. Syfony stanow ią około 1/g długości ciała i są dłuższe od w yro stk a kaudalnego. Ż yłka m edialna przednich skrzydeł rozw idlona. Pozostałe cechy ja k u poprzedniej form y. W ym iary jednego okazu: długość ciała 1,27 m m ; czułki 0,72 m m ; syfony 0,13 m m ; w yrostek k au d aln y 0,084 m m ; stosunek poszczególnych członów czułków : 100 : 39 : ( ) A p h is avicularis (H. R. L.). B ydgoszcz, w lesie sosnow ym, 21 V III 1956, na Polygonum aviculare L., wraz z m rów kam i (bezskrzydłe i uskrzydlone dziew oródki). G atu n ek szeroko ro z przestrzeniony w E uropie. N ow y dla fau n y Polski A p h is taraxacicola (B o r n.). Bydgoszcz, 20 V III 1956, u n a sady rozetki liściowej Taraxacum officinale W e b., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek zn an y d o tąd z Niem iec, A ustrii i Anglii. N ow y dla fau n y Polski A p h is vandergooti (B o h n.). Bydgoszcz, 17 V III 1955, na korzeniach Achillea m illefolium L., w raz z m rów kam i (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek szeroko rozsiedlony w E uropie. U nas w y k a zany pod nazw ą A p h is plantaginis S c h r. z okolic W arszaw y (30) i P uław (24) C ryptosiphum artemisiae B u c k t. Bydgoszcz, 17 V II 1956, w czerw onaw ych w yroślach n a liściach A rtem isia vulgaris L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n e k zn an y u nas z B orów T ucholskich (51), b. P ru s W schodnich (49), okolic W arszaw y (26) i Puław (24) A nuraphis farfarae ( K o c h ). B ydgoszcz, 13 V III 1956, n a korzeniach Tussilago farfa ra L. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek szeroko rozprzestrzeniony w E uropie. W ykazany u nas z okolic W arszaw y (30) i P u ław (24) Brachycaudus lychnidis (L.). Bydgoszcz, 21 V II 1956, na M elandryum album G k e. (bezskrzydłe dziew oródki). G atu n ek szeroko rozprzestrzeniony w E uropie i A zji Środkow ej. Z nany u nas z Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (30) i P u ław (24) Brachycaudus cardui (L.). Bydgoszcz, 22 V II 1956, n a łodydze i liściach Carduus sp. (bezskrzydłe dziew oródki). G atunek zn an y z E u ro p y, Azji Środkow ej, A fryki północnej i A m eryki Północnej. U nas noto w an y z Borów T ucholskich (51), okolic W arszaw y (26, 30) i P u ław (24).

27 2 7 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 9 1 PIŚMIENNICTWO 1. B o r n e r C. tlber Chermesiden. Zool. Anz., Leipzig, 34, 1909, pp B o rner C. Kleine Mitteilungen iiber Blattlause. Naumburg, 1933, pp B orner C. Neue Gattungen und A rten der mitteleuropaischen Aphidenfauna. Arb. phys. angew. E nt., Berlin, 6, 1939, pp B o rner C. Neue Blattlause aus M itteleuropa. Naumburg, 1940, pp B o rner C. W eitere neue europaischen Blattlausarten. Veroff. Deutsch. Kol.- u. Ubersee-Mus., Bremen, 3, 1942, pp , B o rner C. Kleine Beitrage zur Monographie der europaischen Blattlause. Beitr. taxon. Zool., Berlin, 1, 1949, pp B o rner C. Neue europaische Blattlausarten. Naumburg, 1950, pp B o r n e r C. Europae centralis Aphides. Mitt. Thiir. Bot. Ges., Weimar, 3, 1952, pp B u c k t o n G. B. Monograph of the British Aphides. I IV. London, 1876, pp. I - I I I , 1879, pp , 1881, pp. I - I I , 1883, pp. I - I X ChoLODKOVSKY N. Beitrage zu einer Monographie der Coniferen-Lause. Hor. Soc. E nt. Ross., St. Petersburg, 30, 1896, pp Ch o l o d k o w s k y N. Chermesy vredjaszczije chvojnym derevjam. Petrograd, 1915, pp D a m p f A. tlber ostpreussische Chermes-Arten. Schrift. phys.-ok. Ges., Konigsberg, 48, 1907, pp E a s t o p. F. V. A study of the Tramini. Trans, ent. Soc., London, 104, 1953, pp F ranssen C. J. Die Biologie und Systematik der europaischen schwarzen Blattlause unter hesonderen Beriicksichtigung der niederlandischen Arten. Zeitschr. angew. E nt., Berlin, 17, 1930, pp H a r n is c h O. Studien zur Okologie und Tiergeografie der Moore. Zool. Jahrb., Berlin, 51, 1926, pp H il l e R is L ambers D. Notes on the Aphididae of Venezia Tridentina w ith descriptions of new species. II. Ann. Mus. N at. Venezia Tridentina, Trento, 1, 1931, pp H il l e R is L ambers D. New English Aphidae including six new species. Stylops, London, 4, 1935, pp H il l e R is L ambers D. On some W estern European Aphides. Zool. Meded., Leiden, 22, 1939, pp H il l e R is L ambers D. On some mainly W estern European Aphids. Zool. Meded., Leiden, 28, 1947, pp H il l e R is L ambers D. Neue Blattlause aus der Schweiz. Mitt. Schw. E nt. Ges., Lausanne, 20, 1947, pp , H il l e R is L ambers D. Notes on the genus Periphyllus v. D. H. Tijdsk. E nt., Leiden, 88, 1947, pp H il l e R is L ambers D. New Aphids from Sweden. Opusc. E nt., Lund, 17, 1952, pp

28 92 H. Szelegiewicz H il l e R is L ambers D. Contribution to a Monograph of the Aphididae of Europe. I V. Temminckia, Leiden, 3, 1938, pp. 1 44; 4, 1939 pp ; 7, 1947, pp ; 8, 1949, pp ; 9, 1953, pp J u d e n k o E. Materiały do fauny mszyc (Aphididae) okolicy Puław z uwzględnieniem biologii. Pol. Pism. E nt., Lwów, 9, 1930, pp ; 10, 1931, pp K a pu śc iń sk i St. M ateriały do zoocecidiologii Mazowsza. Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol., Warszawa, 5, 1947, pp K o c h C. L. Die Pflanzenlause, A phiden... Niirnberg, , pp L a in g F. On various genera of B ritish Aphides (Homoptera). E nt. M. Mag., London, 57, 1921, pp Mamontowa W. A. Dendrofilnyje tli Ukrainy. Kijew, 1955, pp M in k ie w ic z St. Przyczynek do rozsiedlenia mszycy wełnistej (Schizoneura lanigera H ausm.) w byłej Kongresówce. Pam. Pań. Inst. Nauk. Gosp. W iej., Puławy, 2, 1922, pp M ordw iłk o A. K faunie i anatom ii sjem. Aphididae Priwisljanskago K raja. W ar. Univ. Izw., Warszawa, 6 9, 1894; 1 7, 1895, pp M okdvilko A. Zur Biologie und Systematik der Baumlause des Weichselgebietes. Zool. Anz., Leipzig, 18, 1895, pp , M o rdw iłk o A. K biologii niekotorych widow tlej. Rab. Łab. Zool. K ab. W ar. Univ., Warszawa, 1897, pp M o rdvilko A. Zur Biologie und Morphologie der Pflanzenlause. I II. Hor. Soc. E nt. Ross., St. Petersburg, 31, 1897, pp. 1 61; Rab. Łab. Zool. Kab. War. U niv., Warszawa, 1901, pp M ordvilko A. Beitrage zur Biologie der Pflanzenlause. Biol. Centralbl., Leipzig, 27, 1907, pp , , , ; 28, 1908, pp , ; 29, 1909, pp. 82, 118, , M o rdw iłk o A. Aphidodea. Fauna Rossii i sopred. stran. 1 2, Petrograd, 1914, pp. I- C L X I V ; 1919, pp M ordw iłk o A. Złakowyje tli. Izw. Petrog. obi. stan. zaszcz. rast., Petrograd, 3, 1921, pp M o rd w iłk o A. Kormowyje rastienija tlej SSSR i sopr. stran. Trud. p» priklad. E nt., Leningrad, 14, 1929, pp Mordvilko A. Die Blattlause m it unvollstandigem Generationscyklus und ihre Entstehung. Ergeb. u. Fortschrit. d. Zool., Jena, 8, 1935, pp Mordw iłk o A. Aphidodea. Opredelitel nasekomych jewropejskoj czasti SSSR, pod red. T a rbinsk ogo. Moskwa, 1948, pp N e u m an n R. Die Blattlause der Provinz Preussen. Neue Preuss. Provinzialbl., Konigsberg, 57, 1857, pp N e v s k i j V. P. Tli srednej Azii. Uzbek, st. zaszcz. rast., Taszkent, 16, 1929, pp P a ś e k V. Beitrag zu einer K lassifikation der mitteleuropaischen Lachniden. Acta Soc. Zool. Boh., Praha, 17, 1953, pp P a ś e k V. Cinara doncasteri sp. n. und zwei weitere interessante Lachniden. A cta Soc. E nt. Ćech., Praha, 50, 1953, pp

29 2 9 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy P asf.k V. Vosky naśich leśnych drevin. Bratislava, 1954, pp Q u e d n a u W. Kleine Beitrage zur K enntnis europaischer Blattlause. Zool. Anz., Leipzig, 150, 1953, pp Q u ed n a u W. Monographie der mitteleuropaischen Callaphididae unter besonderer Beriicksichtigung des ersten Jugendstadiums. Mitt. Biol. Zentralanst. f. Land- u. Forst-W irtsch., Berlin, 78, 1954, pp Q u e d n a u W. Kleine Mitteilungen iiber Chaitophoriden. Zool. Anz., Leipzig, 152, 1954, pp R em a u d iere G. Contribution a l etude des Aphidoidea de la faunę franęaise. Rev. P ath. veg. ent. agr., Paris, 31, 1952, pp R ie c h F. Biologie und Faunistik ostpreussischer Blattlause. Schrift. phys. -ok. Ges., Konigsberg, 65, 1927, pp R o b er ti D. Contributi alia conoscenza degli Afidini d ltalia. Boll. Lab. E nt. Agr., Portici, 3, 1939, pp R u b sa a m e n E. H. Bericht iiber meine Reisen durch die Tuchler Heide in den Jahren 1896 und Schrift. N at. Ges., Danzig, 10, 3, 1901, pp Siemaszko J. Badania nad mszycami ziemniaczanymi. Rocz. Nauk Rob, Warszawa, 64, 1952, pp Straw iński K. Owady przenoszące wirusy roślin spotykane na terenie województwa lubelskiego. Ann. Univ. M. C. Skłodow., Lublin, sect. E, 5, 1950, pp S tr o y a n H. L. G. Recent additions to the B ritish Aphid Fauna. Trans. E nt. Soc., London, 101, 1950, pp ; 106, 1955, pp Szeleg iew icz H. Eine neue Macrosiphoniella-A rt (Homoptera, Aphididae) aus Polen. Ann. Zool., Warszawa, 17, 1958, pp T a schenberg E. L. Naturgeschichte der wirbellosen Thiere, die in Deutschland sowie in den Provinzen Preussen und Posen den Feld-, Wiesen- und Weidenpflanzen schadlich werden. Leipzig, 1865, pp T u l l g r e n A. Aphidologische Studien. I. Arkiv f. Zool., Upsala, 5, 1909, pp ; II. Medd. Centr. Fors. Jordbr., Stockholm, 280, 1925, pp H a c T O H iiia H p a S o i a PE3IOME n a e T c iiiic o k T Jieft c o S p a H H b ix abto- p o M b r o n a x b OKpeCTHOCTHX E b i n r o m n b c e B e p - h o h IT o n b n ie. C n n c o K c o jje p jk H T b h r o b, H3 K O T o p b ix 4 7 H e n p H B O H H Jio cb n o c h x n o p H3 I I o jib m H. B T p e x c j i y n a a x, a iim e im o n p n B H n a x Iziphya austriaca B o r n,. M icrosiphum jazykovi N e v s k. h A p h is pilosellae ( B o r n. ), B B H jiy HeB03M 0HiH0CTH nocth JKeHHH nojih O ft ybepeh H O C TH b n p a - BHjibHOCTH o n p e n e n e H H H, a B T o p n a e T (H a cip , 81 82,

30 9 4 H. Szelegiewicz nojibckoro TencTa h Ha CTp HeMeHKoro pe3iome) KpaTKHe onhcahhh CBoero MaTepnajia, conpobojkhaa h x p a- cyhkamh 6ojiee BamHbix Mopi )ojiorhheckhx nph3hakob. A b t o p y K a 3 b ib a e T n p n c ji y n a e, h t o b K O JiJieK H H n 3 o o j i o - r w n e c K o r o H H C T H T yt a IIo jib C K O H A K ajjem H H H ayk b B apuiab e xpah H C T H C H H TH nw c jie n y io m H X b h h o b T Jieir, K O T opbie o n u c a j i B CBoe B pem H A. K. M o p R B H JiK O : D ryobius roboris v a r. longirostris M o r d v., Lachnus pichtae M o r d v., Lachnus pinihabitans M o r d y, h Chaitophorus nassonowi M o r d y. ZUSAMMENFASSUNG- Die vorliegende A rb eit stellt eine U bersicht der in d er Umgebung von Bydgoszcz, in N ordpolen, in den Ja h re n gesam m elten B lattlau se dar. Sie um fasst insgesam t 147 A rten, von den en 47 fu r Polen n e u sind. In folgenden Fallen, angesichts d er U nm oglichkeit einer sicheren B estim m ung, sind kurze B eschreibungen des dem Y erfasser vorliegenden M aterials und entsprechende A bbildungen hinzugefiig t: 63. Izip h ya austriaca B o r y. (?) [A bb. 5 9]. R iickenzeichnung wie auf A bb. 5. S tabborsten n u r au f dem V II. u n d V III. A bdom inalte rg it. H interschenkel 5-m al so lang wie b re it. K orperlange 1,8 2,0 m m. F iihler 1,5 1,65 m m. R elative Lange der Fuhlerglieder: 100 : 52(62) : 62 ( ). A u f Carex sp. 90. M icrosiphum ja zyko vi N e v s k. (?) [A bb ]. Im Leben rotlich b rau n. Siphonen, C auda, Fiihler u n d Beine dunkel. K orp er etw a 1,90 2,22 m m lang. F iihler so lang oder langer ais d er K orper. Das 3. Glied m it R hinarien von verschiedener Grosse, die au f d er ganzen G liedlange, m it A usnahm e der basalen u n d apikalen Teile, v erteilt sind, das 4. Glied m it 0 3 R hinarien. P ro cessus term inalis 1,5 bis 1,7-m al so lang wie die Basis des 6. Gliedes. D as 4. Glied etw as langer ais das 5. Alle H aare a u f dem 3. Gliede von gleicher Grosse, kurz, bis 0,5 0,66 so lang wie der basale D urchm esser des 3. Gliedes. R iickenhaare a u f dem I I I. A bdom inaltergit sehr k urz, etw a 0,2 0,33 so lang wie der basale D urchm esser des 3. Fiihlergliedes. R iisselendglied bis 0,87 1,0-m al

31 3 1 Mszyce (Aphidina) okolic Bydgoszczy 9 5 so lang wie das 2. Glied der H in tertarsen. S iphonen sehr niedrig. C auda dreieckig, m it etw'a 20 H aaren. 1. T arsalglied aller B eine m it 3 H aaren. Die Tiere leben an den u n terird isch en Teilen von A rtem isia absinthium L. u n d w erden durch Ameisen b etreu t A phis pilosellae ( B o r n. ) (?) [A bb ]. Im Leben schm u- tzig griin. K orper breiteiform ig, etw a 1,5 1,8 m m lang. K o p f u n d T horax braunlich sklerotisiert, A bdom en m em branos. Dorsale H aare unsichtbar. M arginaltuberkel am P ro n o tu m u n d an den A bdom inalsegm enten I. und V II. vorhanden. Fiihler 5-gliedrig, rob beschuppt, braunlich, m it etw as hellerer Basis des 3. Gliedes, etw a 1/a der K orperlange; das 3. Glied ohne N eb en rh in arien ; Processus term inalis kurz, etw a 2-m al so lang wie die Basis des 5. Gliedes. Fuhierhaare kurz, die am 3. Glied kiirzer ais der basale D urchm esser des Gliedes. Riissel reicht bis h in ter das hintere Coxenp a a r; Riisselendglied lang, bis 2-m al so lang ais das 2. Glied der H in tertarsen. Siphonen dunkelbraun. C auda etw as kiirzer u n d heller ais die Siphonen, kaum eingeschniirt, m it 6 langen H aaren. Beine kurz u n d steif behaart:, braunlich, distaler Teil der Tibien u n d T arsen Schwarz. G e f liig e lte s v i v i p a r e s W e ib c h e n (1 E xem plar). K opf u n d T horax dunkelbraun. A bdom en m it brau n en M arginalskleriten u n d sklerotischen Q uerbanden am V I V III. T ergit. Fiihler 5-gliedrig, dick, m it 6 8 R hinarien in einer Reihe am 3. Glied. Siphonen etw a 1/g der K orperlange, langer ais die etw as eingeschniirte Cauda. M edia der Y orderfliigel einm al gegabelt. W eitere M erkm ale w'ie bei der ungefliigelten Form. Die Tiere leben am R osettengrund und an A uslaufern von H ieracium pilosella L. u n d w erden durch Am eisen b etreut. D er V erfasser gibt zugleich an, dass sich in der Sam m lung des Zoologischen In stitu ts der Polnischen A kadem ie der W issenschafte n in W arszaw a folgende S yntypen der von A. K. M o r d v i l k o beschriebenen A rten b efinden: D ryobius roboris v ar. longirostris M o r d v '., Lachnus pichtae M o r d v., Lachnus pinihabitans M o r d v. u n d Chaitophorus nassonowi M o r d v.

32 Kedaktor pracy prof. dr T. Jaczewski P ań stw o w e W y d aw n ic tw o N aukow e W arszaw a 1958 N a k ła d egz. A rk. w yd. 2,0, d ru k. 2,0. P a p ie r ilu s tr. k l. I I I, 90 g B I. C ena zł 10, N r z am. 67/58. P-2 W ro cław sk a D ru k a rn ia N au k o w a