Spis treści. Wstęp CZĘŚĆ PIERWSZA. Od początków rolnictwa do cywilizacji... 19

Transkrypt

1 Spis treści Wstęp CZĘŚĆ PIERWSZA Od początków rolnictwa do cywilizacji Rozdział 1. Warunki naturalne zachodniej oikumene w holocenie Geografia i warunki naturalne Zmiany klimatu i środowiska naturalnego w holocenie Rozdział 2. Narodziny rolnictwa Początki rolnictwa i hodowli Pojęcie rewolucji neolitycznej Neolit preceramiczny. Rozwój kultur rolniczych w Żyznym Półksiężycu Rozdział 3. Neolityzacja oikumene Neolit ceramiczny i jego ekspansja terytorialna Neolityzacja Europy kontynentalnej i stepu Etnogeneza Indoeuropejczyków Neolit ceramiczny: przełom w technikach i technologiach Rewolucja trakcyjna: wół, koń, radło, pojazd kołowy Początek ery metali. Miedź i brąz Rozdział 4. Mezopotamia od początku osadnictwa do powstania cywilizacji Mezopotamia: warunki naturalne Kultura Samarra i początki irygacji Kultura Obeid i zasiedlenie Dolnej Mezopotamii Kultura Uruk: powstanie cywilizacji Miasto Pismo Osadnictwo Ekspansja kultury Uruk poza aluwium Faza Uruk III. Sumerowie i Semici CZĘŚĆ DRUGA Cywilizacje bliskowschodnie w III tysiącleciu przed Chr Rozdział 1. Mezopotamia i jej krąg cywilizacyjny Periodyzacja i chronologia cywilizacji mezopotamskiej

2 1.1. Okres wczesnodynastyczny (ok /2250) Okres wczesnodynastyczny jako protohistoria Mezopotamii Sumer w okresie wczesnodynastycznym Miasto sumeryjskie: modele i ich krytyka Władza w mieście sumeryjskim Sumeryjska Lista Królów i imperium Kisz. Przebieg procesu dziejowego w okresie wczesnodynastycznym Sumer a świat zewnętrzny w okresie wczesnodynastycznym Pierwsza epoka imperiów: dynastia Akkadu i III dynastia z Ur Schyłek III okresu wczesnodynastycznego. Lugalzagesi i Sargon Imperium Akkadu Upadek Akkadu i najazd Gutejczyków Imperium III dynastii z Ur Organizacja imperium III dynastii z Ur Przemiany cywilizacyjne w epoce imperiów Upadek imperium III dynastii z Ur Kraje peryferyjne cywilizacji mezopotamskiej w III tysiącleciu Elam Syria i Palestyna Rozdział 2. Egipt Chronologia dziejów Egiptu Okres predynastyczny i wczesnodynastyczny (do ok. 2657) Warunki naturalne i ich wpływ na dzieje Egiptu Wczesne kultury archeologiczne Egiptu Powstanie państwa egipskiego Czynnik etniczny Tak zwane zjednoczenie Egiptu i dynastia zerowa Okres wczesnodynastyczny (I II dynastia, ok ) Stare Państwo (III VI dynastia, ok ) Stare Państwo: królowie i elita Centrum i prowincja: ewolucja wewnętrzna Egiptu za Starego Państwa Stare Państwo: stosunki ze światem zewnętrznym Sztuka Starego Państwa: stworzenie paradygmatu Upadek Starego Państwa i I Okres Przejściowy CZĘŚĆ TRZECIA Świat cywilizowany w epoce średniego brązu ( ) Kadr geograficzny i charakterystyka epoki Rozdział 1. Mezopotamia, Elam i Lewant Okres starobabiloński (ok ) Mezopotamia w okresie Isin-Larsa. Ekspansja Amorytów Od Dolnej Mezopotamii do Babilonii: Hammurabi i jego dzieło Początki Asyrii Społeczeństwo Mezopotamii w okresie starobabilońskim Kultura mezopotamska w okresie starobabilońskim Elam w późnej epoce staroelamickiej (czasy sukkalmahów, ok ) Lewant w okresie dominacji amoryckiej (ok /1530)

3 Rozdział 2. Egipt Średnie Państwo (XII dynastia, ) Konsolidacja i unifikacja Egiptu za XII dynastii Złoty wiek kultury egipskiej Średnie Państwo a świat zewnętrzny II Okres Przejściowy (XIII XVII dynastia, ): obumieranie Średniego Państwa, panowanie Hyksosów i rekonkwista tebańska Rozdział 3. Azja Mniejsza i świat egejski Geografia historyczna Azji Mniejszej i basenu Morza Egejskiego Azja Mniejsza we wczesnej i średniej epoce brązu (ok ) Azja Mniejsza przed powstaniem państwa Hetytów Powstanie królestwa Hatti Stare królestwo hetyckie (ok ) Początki cywilizacji egejskiej Chronologia basenu Morza Egejskiego w epoce brązu Egea we wczesnej epoce brązu (ok ) Kreta Wyspy Ląd stały Cywilizacja minojska (ok ) Okres starszych pałaców Okres młodszych pałaców Kreta a świat zewnętrzny w okresie pałacowym Upadek cywilizacji minojskiej CZĘŚĆ CZWARTA Świat cywilizowany w epoce późnego brązu ( /1100) Stosunki międzypaństwowe na Bliskim Wschodzie w późnej epoce brązu: system regionalny Rozdział 1. Mezopotamia, Elam i Lewant Dolna Mezopotamia w epoce późnego brązu (ok ) Babilonia po zagonie Mursilisa i przejęcie władzy przez Kassytów Dolna Mezopotamia w okresie średniobabilońskim (Kassyci i II dynastia z Isin, ok /1026) Społeczeństwo Babilonii w okresie średniobabilońskim Kultura okresu średniobabilońskiego Górna Mezopotamia i Asyria w średniej epoce brązu Hegemonia Mittani (ok /1325) Od miasta-państwa do potęgi regionalnej: Assur i Asyria w późnej epoce brązu Narodziny asyryjskiej mentalności imperialnej Społeczeństwo i kultura Asyrii w późnej epoce brązu Elam w epoce średnioelamickiej (ok ) Syria i Palestyna w późnej epoce brązu (ok ) Lewant w systemie potęg regionalnych Społeczeństwo i kultura Lewantu w późnej epoce brązu. Powstanie pisma alfabetycznego Lewant po pokoju egipsko-hetyckim: inwazja Ludów Morza i jej skutki

4 Rozdział 2. Egipt Nowe Państwo i jego imperium (XVIII XX dynastia, ) Imperium egipskie za XVIII dynastii Egipt za XVIII dynastii: sprawy wewnętrzne Okres amarneński i kryzys imperium Późne imperium i rozpad państwa (schyłkowa XVIII XX dynastia, 1330/ ) Przemiany duchowe i kultura czasów Nowego Państwa Natura i ideologia egipskiego imperium Polityka religijna królów i legitymizacja ich władzy po herezji amarneńskiej Kultura Nowego Państwa Rozdział 3. Azja Mniejsza i świat egejski Imperium Hatti i jego upadek Nowe królestwo hetyckie i powstanie imperium (ok ) Imperium hetyckie u szczytu potęgi (ok ) Schyłek i upadek imperium (ok /1180) Państwo i społeczeństwo hetyckie w okresie nowego królestwa Cywilizacja mykeńska Grecja kontynentalna w epoce średniego brązu Okres grobów szybowych (MH III LH IIA, ok ): pierwsze kroki ku cywilizacji mykeńskiej Grecy w Grecji: od kiedy? Okres grobów kopułowych (LH IIB IIIA1/LM II IIIA1, ok ): podbój Krety i narodziny cywilizacji mykeńskiej Okres pałacowy (LH IIIA2 LH IIIB1, ok ): pałace i osady Cywilizacja mykeńska w okresie pałacowym Mykeńczycy i świat zewnętrzny w okresie pałacowym. Ahhijawa i kwestia imperium mykeńskiego Upadek pałaców (LH IIIB2). Ludy Morza i zmierzch cywilizacji mykeńskiej (LH IIIC) Wojna trojańska: status quaestionis CZĘŚĆ PIĄTA Świat cywilizowany od początku wczesnej epoki żelaza do wojen perskich (1200/ /480) Żelazo i koń wierzchowy Rozdział 1. Bliski Wschód Egipt od końca Nowego Państwa do podboju perskiego (ok ) III Okres Przejściowy (XXI XXIV dynastia, ok ) Okres Późny (XXV XXVI dynastia, ) Egipt między Nubią a Asyrią XXVI dynastia: renesans Egiptu Kultura egipska w 1 połowie I tysiąclecia Lewant we wczesnej epoce żelaza Pochodzenie i ekspansja Aramejczyków w Żyznym Półksiężycu Lewant od inwazji Ludów Morza do podboju asyryjskiego (XII VIII w.) Państwa neohetyckie

5 Fenicja i kolonizacja fenicka Aramejczycy Palestyna Izraelici i Izrael Krytyka i hiperkrytyka tradycji biblijnej: gdzie postawić granicę? Początki Izraela: między Biblią a archeologią Królestwa Izraela i Judy w IX VII wieku Pierwsza faza religii mojżeszowej Mezopotamia w czasach imperiów asyryjskiego i nowobabilońskiego Rekonkwista i pierwsza faza podbojów Asyrii ( ) Babilonia od najazdów aramejskich do podboju asyryjskiego Asyria imperium uniwersalnym ( ) Upadek Asyrii (640/ ) Imperium nowobabilońskie (626/ ) Społeczeństwo imperiów nowoasyryjskiego i nowobabilońskiego Asyria Babilonia Kultura mezopotamska epoki imperiów Azja Przednia poza Żyznym Półksiężycem Azja Mniejsza Frygia Lydia Urartu Płaskowyż Irański Medowie i ich imperium Elam w I tysiącleciu przed Chr. i Persowie do Cyrusa Wielkiego Powstanie pierwszego imperium perskiego Podboje Cyrusa i Kambysesa ( ) Bardija i Dariusz: kryzys imperium i przejęcie władzy przez Achaimenidów ( ) Imperium perskie za Dariusza I Podboje Dariusza do wybuchu powstania jońskiego ( ) Rozdział 2. Grecja Periodyzacja dziejów Grecji po upadku cywilizacji mykeńskiej Wieki Ciemne (ok. 1100/ ) Najazdy, migracje i ustalenie mapy dialektów greckich Dziedzictwo epoki mykeńskiej. Pojęcia Hellady i Hellenów Grecja w Wiekach Ciemnych Powstanie alfabetu greckiego Powstanie polis Polis archaiczna Powstanie polis: czynnik militarny i religijny Wielka Kolonizacja Euboia, Korynt i wyjście Greków na morze Początki Wielkiej Kolonizacji. Kyme i Pithekussai Kolonie i ich metropolie Charakter i skutki Wielkiej Kolonizacji Grecja we wczesnej epoce archaicznej (ok ) Zmiany demograficzne Sanktuaria Początki literatury pisanej: Homer i Hesiodos Społeczeństwo polis archaicznej

6 2.4. Ewolucja polityczna archaicznych poleis (ok /480) Sparta: tryumf zbiorowości nad jednostką Archaiczna tyrania Prawodawcy i ustawy Archaiczne Ateny: od arystokracji do demokracji Grecy i ich sąsiedzi u schyłku epoki archaicznej Grecja właściwa w VI wieku: koniec izolacji Powstanie jońskie i perskie działania odwetowe ( ) Od Marathonu do wyprawy Kserksesa ( ) Wyprawa Kserksesa ( ) Grecki zachód w późnej epoce archaicznej Kultura Grecji archaicznej Kultura arystokratyczna Kultura wspólnot obywatelskich Sztuka Grecji archaicznej: tworzenie paradygmatu Myśl Grecji archaicznej: powstanie filozofii Rozdział 3. Italia Italia we wczesnej epoce żelaza Italia: warunki naturalne i geografia historyczna Ludy Italii Kultura villanovańska i powstanie cywilizacji etruskiej Urbanizacja Latium Rzym królewski Początki Rzymu Rzym królewski: ekspansja polityczna i urbanistyczna Społeczeństwo i instytucje Rzymu królewskiego Reformy serwiańskie Upadek monarchii i powstanie republiki CZĘŚĆ SZÓSTA Od wojen perskich do śmierci Aleksandra: świat cywilizowany w epoce klasycznej ( ) Rozdział 1. Bliski Wschód Imperium perskie od Kserksesa do podboju macedońskiego Imperium Achaimenidów po Dariuszu I i jego upadek (486/ ) Imperium perskie, jego siły i słabości Imperium perskie: gospodarka i kultura Izrael pod panowaniem perskim: powstanie judaizmu Perska Palestyna. Żydzi i Samarytanie Tworzenie się Starego Testamentu Egipt od Kambysesa do Aleksandra (XXVII XXX dynastia, ) Egipt pod okupacją perską ( /401) Ostatni okres niepodległości Egiptu (XXVIII XXX dynastia, /342) Rozdział 2. Świat grecki Imperium ateńskie Związek Morski i Persja Od Związku Morskiego do imperium ateńskiego

7 Życie polityczne w imperialnych Atenach: postępy demokracji Społeczeństwo ateńskie w epoce Periklesa Wojna peloponeska i upadek imperium ateńskiego (432/ ) Wybuch wojny Wojna peloponeska do pokoju Nikiasa ( ) Od pokoju Nikiasa do klęski wyprawy sycylijskiej ( ) Upadek imperium ateńskiego ( ) Grecja w okresie walk o hegemonię ( ) Hegemonia Sparty i jej upadek ( /370) Od Leuktrów do wybuchu III Wojny Świętej ( ) Świat grecki i wojna w IV wieku: przemiany w sztuce wojennej Grecja w IV wieku: przemiany wewnętrzne Imperium Macedonii Macedonia przed Filipem II Filip II Macedoński i jego dzieło Aleksander III Macedoński i podbój imperium perskiego Zachodni Grecy i Punijczycy w V IV wieku Sycylia Italia Massalia Kartagina i Punijczycy Rozdział 3. Italia i Europa kontynentalna Italia w V IV wieku Wczesna republika rzymska ( /390) Rzym i jego sąsiedzi w V wieku: sojusz rzymsko-latyńsko-hernicki i zdobycie Veii Początki republiki ( ) Instytucje Religia publiczna po upadku królów i zamknięcie się patrycjatu Pierwsza secesja i powstanie organizacji plebejskiej Decemwirzy, Prawo XII Tablic i druga secesja plebsu ( ) Od drugiej secesji plebsu do najazdu Gallów ( ) Tworzenie machiny podbojów: Rzym od najazdu gallijskiego do wybuchu II wojny samnickiej ( ) Skutki najazdu gallijskiego i kompromis patrycjuszowsko-plebejski Podbój Latium i Kampanii Europa kontynentalna we wczesnej epoce żelaza Halsztacki krąg kulturowy Wczesna kultura lateńska i początek wielkiej ekspansji Keltów (ok /275) CZĘŚĆ SIÓDMA Epoka hellenistyczna i imperialna republika rzymska (327/323 30) Rozdział 1. Świat hellenistyczny Od śmierci Aleksandra do ustalenia się geografii politycznej świata hellenistycznego ( ) Diadochowie i walka o dziedzictwo po Aleksandrze ( ) Inwazja gallijska i jej skutki (280/ )

8 1.2. Walki o hegemonię w świecie hellenistycznym przed interwencją Rzymu i powstawanie nowych państw (281/ /199) Królestwa diadochów: uwagi ogólne Rywalizacja Lagidów i Seleukidów (wojny syryjskie) Grecja właściwa i Macedonia Mniejsze państwa hellenistyczne: Kyrene, Azja Mniejsza, Armenia Iran za Seleukidów: uniezależnienie się Baktrii i początki państwa Parthów Świat hellenistyczny i Rzym Zachodni Grecy od Timoleonta do II wojny punickiej ( ) Świat hellenistyczny i Rzym do upadku Macedonii ( /167) Upadek świata hellenistycznego (167 30) Grecja i Macedonia Pergamon Państwo Seleukidów Państwo Lagidów Od Mithradatesa VI do Kleopatry VII: koniec państw hellenistycznych Wschód hellenistyczny: Baktria i Parthowie Państwa Greków baktryjskich Powstanie imperium Parthów Izrael w epoce hellenistycznej Między akceptacją a odrzuceniem: Żydzi i cywilizacja grecka Judea za panowania Antiochosa Epiphanesa Od wystąpienia Machabeuszy do podboju rzymskiego (167 63) Dziedzictwo okresu hasmonejskiego Państwa hellenistyczne i ich społeczeństwa. Hellenizacja Egipt ptolemejski Grecy i Egipcjanie w Egipcie ptolemejskim Struktury państwowe Egiptu ptolemejskiego Państwo Seleukidów Instrumenty władzy królewskiej i stosunki etniczne Ekonomia i fiskalizm: system monetarny Inne państwa hellenistyczne Azji Przedniej Macedonia i Grecja Miasto hellenistyczne Kultura grecka epoki klasycznej i hellenistycznej Periodyzacja i główne cechy kultury greckiej w epokach klasycznej i hellenistycznej Religia Sztuka grecka epoki klasycznej i hellenistycznej V wiek IV wiek Epoka hellenistyczna Literatura, filozofia, nauka Literatura Filozofia Historia, filologia i geografia Nauki ścisłe i przyrodnicze Rozdział 2. Rzym i zachód oikumene Podboje średniej republiki

9 Podbój Italii ( ) i jego skutki Przebieg podboju Wykorzystanie podboju Społeczeństwo rzymskie wobec wojny i imperium Ekspansja poza Italią (264 91) I wojna punicka i zdobycie panowania na morzu ( ) Kartagina i Rzym między I a II wojną punicką ( ) II wojna punicka ( ) Podbój świata śródziemnomorskiego Między hegemonią a aneksjami: ewolucja imperium w II wieku Średnia republika: społeczeństwo i instytucje ( ) Społeczeństwo i ekonomia w okresie ekspansji imperialnej Średnia republika: instytucje i życie polityczne Koniec walki stanów Instytucje polityczne republiki: lud Instytucje polityczne republiki: magistraci Instytucje polityczne republiki: senat Życie polityczne po zakończeniu walki stanów ( ) Religia publiczna a życie polityczne Okres walk wewnętrznych i upadek republiki (133 30) Działalność braci Gracchów ( ) Walki popularów z optymatami i emancypacja Italików (121 89) I wojna domowa i rządy reżimu sullańskiego (88 60) Rozkład republiki, II wojna domowa i dyktatura Cezara (59 44) III wojna domowa, drugi triumwirat i walka o jedynowładztwo (44 30) Europa kontynentalna Wielkość i upadek Keltike Latenizacja Europy niekeltyckiej. Germanie CZĘŚĆ ÓSMA Imperium Romanum i cywilizacja grecko-rzymska Rozdział 1. Cesarstwo Rzymskie August i budowa pryncypatu (30/27 przed Chr. 14 po Chr.) Tworzenie politycznego systemu pryncypatu Zarząd imperium: część ludu i część princepsa August i społeczeństwo rzymskie Polityka religijna Augusta August i prowincje Stworzenie armii cesarskiej. Podboje Augusta i ich zatrzymanie Pryncypat i integracja imperium ( po Chr.) Pryncypat: historia polityczna Dynastia julijsko-klaudyjska (14 68) Między zasadą dynastyczną a wyborem najlepszego: pryncypat od śmierci Nerona do śmierci Commodusa (68 193) Dynastia seweriańska ( )

10 System polityczny pryncypatu Princeps i senat Stanowiska państwowe Zarząd imperium: prowincje, Italia i Rzym Finanse państwowe Wojsko i granice imperium Społeczeństwo imperium za pryncypatu Urbanizacja Romanizacja Integracja społeczeństwa imperialnego Struktura społeczeństwa imperium w epoce pryncypatu Ekonomia Żydzi pod panowaniem rzymskim i wczesne chrześcijaństwo Od królestwa Heroda do prowincji Palestyny (37 przed Chr. 135 po Chr.) Diaspora i imperium Judaizm pod panowaniem rzymskim Jezus i powstanie chrześcijaństwa Rozwój chrześcijaństwa do początku III wieku Chrześcijanie i imperium Późna starożytność Kryzys imperium ( ) Od kryzysu władzy do kryzysu militarnego ( ) Cesarze wojskowi ( /285) Skutki kryzysu: system monetarny, miasta, chrześcijanie Nowe imperium i jego podział ( ) Od tetrarchii do jedynowładztwa Konstantyna (284/ ) Od śmierci Konstantyna do podziału imperium ( ) Ewolucja armii rzymskiej od tetrarchii do podziału cesarstwa Instytucje nowego imperium Nowe imperium a społeczeństwo rzymskie Wielkie prześladowanie i chrystianizacja imperium Podzielone imperium i upadek Zachodu ( ) Imperium do wygaśnięcia dynastii walentyniańsko- -teodozjańskiej ( /455) Rozkład imperium zachodniego i drugi kryzys barbarzyński na Wschodzie (450/ ) Kościół po nawróceniu Konstantyna Tworzenie ortodoksji: kontrowersja ariańska ( ) Tworzenie ortodoksji: pierwsze fazy kontrowersji chrystologicznej ( ) Polityka i religia: imperium od restauracji Zenona do Iustinusa ( ) Państwa barbarzyńskie na Zachodzie do początku rekonkwisty Iustinianus i początek końca antycznego świata Polityka zewnętrzna i armia: próba rekonkwisty Zachodu ( ) Sprawy wewnętrzne Polityka religijna Iustiniana Zaraza Iustiniana, jej zasięg i znaczenie dziejowe Kultura świata rzymskiego Kultura rzymska do czasów Augusta

11 Kultura materialna Kultura duchowa Kultura grecko-rzymska za cesarstwa Periodyzacja i ogólna charakterystyka zjawisk kulturowych Kultura materialna Przemiany religijne Literatura Filozofia Historiografia i antykwarystyka Dyscypliny szczegółowe Prawoznawstwo Rozdział 2. Iran i kraje ościenne Państwo Parthów w czasach cesarstwa rzymskiego Imperium Sasanidów Powstanie imperium i narodziny idei Iranu (208/ ) Klasyczny okres imperium Sasanidów ( ) Kryzys i odnowa. Imperium Sasanidów od śmierci Szapura II do śmierci Chosroesa I ( ) Społeczeństwo i kultura imperium Sasanidów Armenia i inne państwa kaukaskie Rozdział 3. Barbaricum Barbaricum i cesarstwo: symbioza, konfrontacja, wędrówki ludów Etnogeneza Słowian Tabele Bibliografia Indeks nazwisk Indeks nazw geograficznych Spis map Spis tabel