świat rzymski Pr a c a z b i o r owa p o d r e d a k c j ą

Transkrypt

1 świat rzymski w IV wieku Pr a c a z b i o r owa p o d r e d a k c j ą Pawła Filipczaka i Rafała Kosińskiego Kraków 2015

2 Recenzent: dr hab. Jacek Wiewiorowski Redakcja i korekta: Paweł Filipczak i Rafał Kosiński Mapy: Ziemowit Zimnal Copyright by Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica Publikacja dofinansowana przez Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku ISBN Projekt okładki: Zofia Łucka Skład i łamanie: Studio Poligraficzne Dorota Słomińska Kraków; tel Druk i oprawa: Poligrafia Salezjańska ul. Michała Bałuckiego 8, Kraków; tel Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica z siedzibą w Instytucie Historii UJ ul. Gołębia 13, Kraków

3 Spis rzeczy Słowo wstępne Wykaz źródeł Cz ę ś ć p i e rw s z a Dzieje I. Tetrarchia. Cesarstwo rzymskie od uzurpacji Dioklecjana do śmierci Maksymina Dai ( ) (Robert Suski) Dojście Dioklecjana do władzy System tetrarchii Reformy Dioklecjana Rebelia Karauzjusza i Alekta Bagaudowie, sytuacja nad Renem i w Afryce Wojna z Persją i uzurpacja w Egipcie Walki nad Dunajem Dioklecjan a chrześcijanie Abdykacja Dioklecjana. Druga tetrarchia Uzurpacja Maksencjusza Inwazja Galeriusza i umowa w Carnuntum Śmierć Galeriusza i Maksymina Dai. Od chaosu do diarchii (lata ) Bibliografia II. Polityczne dzieje cesarstwa rzymskiego w latach (Kamilla Twardowska) Droga Konstantyna Wielkiego do władzy Zmiany sojuszy. Maksymin Daja i Maksencjusz Konstantyn i Licyniusz Maksymin Daja i Licyniusz (lata ) Droga Konstantyna do jedynowładztwa. Wojna z Licyniuszem. Bitwa pod Chryzopolem (lata ) Wizje Konstantyna Przełom konstantyński. Chrześcijaństwo religią dozwoloną (religio licita) oraz uprzywilejowaną... 75

4 6 Świat rzymski w IV wieku Konstantyn a religie pogańskie Wydarzenia z 326 roku Helena, matka Konstantyna Małżeństwa w rodzinie Konstantyna Założenie Konstantynopola Ostatnie lata rządów Konstantyna Śmierć Konstantyna Czystki polityczne po śmierci Konstantyna Podział cesarstwa pomiędzy synów Konstantyna Uzurpacje i uzurpatorzy. Magnencjusz, Wetronian, Juliusz Nepocjan Bitwa pod Mursą (28 września 351 roku). Upadek Magnencjusza Gallus Wojna z Persją. Sytuacja na granicach Polityka wewnętrzna Konstancjusza II. Ustawy przeciwko poganom Uzurpacja Sylwana Sytuacja w Galii. Julian cezarem Julian augustem Polityka religijna Juliana Reformy Juliana Julian w Antiochii Wyprawa przeciw Persji i śmierć Juliana Bibliografia III. Cesarstwo rzymskie od Walentyniana I do Teodozjusza I ( ) (Marcin N. Pawlak) Panowanie Jowiana Objęcie władzy przez Walentyniana I i Walensa Uzurpacja Prokopiusza i wojna Walensa z Gotami Wojna z Gotami ( ) Rządy Walentyniana I na Zachodzie obrona granic Sytuacja w Brytanii i Afryce Polityka wewnętrzna Walentyniana i Walensa Procesy w Rzymie i Antiochii Walens i Szapur II Goci w granicach cesarstwa. Bitwa pod Adrianopolem Zachód po śmierci Walentyniana I Objęcie władzy na Wschodzie przez Teodozjusza I Uzurpacja Magnusa Maksymusa Uzurpacja Eugeniusza Bibliografia IV. Państwo Sasanidów od 224 roku do końca V wieku i jego relacje z cesarstwem (Rafał Kosiński) Początek dynastii Ardaszir I Szapur I

5 SPIS RZECZY 7 Następcy Szapura Szapur II Następcy Szapura II Jazdgard I Bahram V Jazdgard II Następcy Jazdgarda II Relacje z Rzymem Uwagi końcowe Bibliografia Cz ę ś ć d r u g a Struktury cesarstwa rzymskiego w IV wieku I. Administracja (Szymon Olszaniec) Uwagi ogólne. Pozycja cesarza Administracja centralna Administracja prowincjonalna Biurokracja. Niższe rangą urzędy Miasta Bibliografia II. Prawo (Michał Stachura) Bibliografia III. Antiochia nad Orontesem. Funkcjonowanie miasta i życie jego mieszkańców w IV wieku (Paweł Filipczak) Wstępne uwagi na temat miast rzymskich w IV wieku. Cesarstwo rzymskie światem miast Położenie geograficzne i warunki naturalne Antiochii Kształt urbanistyczny Liczba mieszkańców. Struktura etniczna i językowa Siedziba cesarzy Władze samorządowe i państwowe Utrzymanie porządku publicznego Aprowizacja i kryzysy zaopatrzeniowe Życie religijne Życie polityczne Życie gospodarcze Powstanie z roku Rozrywki Edukacja, nauka, życie intelektualne Bibliografia IV. Kościół w świecie rzymskim w IV wieku (Sławomir Bralewski) Przełom konstantyński i teologia zwycięstwa Prześladowanie chrześcijan

6 8 Świat rzymski w IV wieku Schizma donacjańska Kontrowersja ariańska Schizma antiocheńska Zgromadzenia biskupów synody i sobory Kształtowanie się biskupstw ponadmetropolitarnych kwestia prymatu papieskiego Bibliografia V. Poganie w świecie rzymskim w IV wieku (Andrzej Szoka) Pogaństwo jako system religijny. Uwagi terminologiczne Upadek kapłaństwa pogańskiego Zanik krwawych ofiar w codziennej praktyce kultowej Krwawe ofiary w interpretacji neoplatońskiej Znaczenie filozofów neoplatońskich Teurgia Monoteizm pogański Kulty misteryjne Stopień chrystianizacji społeczeństwa rzymskiego Incerti i kryptopoganie Poganie wśród urzędników rzymskich Praktyki pogańskie jako superstitio Destrukcja świątyń pogańskich Poganie wśród arystokracji rzymskiej Spór o ołtarz bogini Wiktorii w Kurii senatu rzymskiego Odrodzenie religii pogańskiej z lat Bibliografia VI. Armia rzymska w IV wieku (Adrian Szopa) Wstęp i baza źródłowa Powstanie armii późnorzymskiej reformy Dioklecjana i Konstantyna I Organizacja armii w IV wieku Rekrutacja i utrzymanie jednostek. Realia służby Barbaryzacja armii. Foederati Uzbrojenie armii rzymskiej w IV wieku Pole bitwy w IV wieku Zakończenie Bibliografia VII. Sztuka w cesarstwie rzymskim w IV wieku (Mirosław P. Kruk) In hoc signo vinces Przełom konstantyński i pierwsze chrześcijańskie bazyliki Stolice cesarstwa Rzym Konstantynopol Tesalonika Trewir

7 SPIS RZECZY 9 Mediolan Budowle sakralne prowincji rzymskich Prowincje północne Hiszpania Syria i Palestyna Chrystus Sol invictus Chrześcijanie wobec sztuk plastycznych Katakumby kolebka nowej sztuki Źródła ikonografii nowa treść w dawnej formie Sztuki plastyczne Mozaiki Mauzolea Heleny i Konstantyny Obrazy tablicowe Najstarsze kodeksy chrześcijańskie Rzemiosło artystyczne Nurty stylowe IV wieku i renesans teodozjański Wyjaśnienie wybranych pojęć Bibliografia Spis map Spis ilustracji Indeks osób i grup etnicznych Indeks nazw geograficznych