American Jewish History

Transkrypt

1 American Jewish History Hasia Diner, A New Promised Land (on line)

2 Zmiany demograficzne w Europie boom ludnościowy, boom ludności żydowskiej zaczął się wcześniej (z końcem XVIII wieku) i był intensywniejszy overseas migration: the poorest left, the most affluent stayed

3 W latach liczebność grupy żydowskiej wzrosła z 4 tys. do 250 tys. Większość imigrantów pochodziła z Europy Środkowej, z czasem coraz więcej przybyszów z Europy Wschodniej. To ta fala imigracji ukształtowała podstawy kompletności instytucjonalnej grupy.

4 W sumie już od lat 60. XIX wieku Żydzi z Europy Wschodniej dominowali liczebnie nad Żydami z Niemiec.

5 Rozwój dziennikarstwa i prasy żydowskiej od lat 30-tych i 40-tych XIX wieku. Berlin: Allgemeine Zeitung des Judenthums (AZJ). Redaktorzy pisma czytali żydowską prasę migracyjną (która szybko zaczęła się rozwijać) i streszczali najważniejsze informacje.

6 Nowe wzory funkcjonowania zbiorowości imigracyjnej rozprzestrzenienie się geograficzne po znacznie szerszym obszarze zakwestionowanie funkcjonowania jednej gminy w jednym miejscu, powoływanie kilku gmin wyznaniowych powoływanie dodatkowych instytucji społecznych (oprócz gmin wyznaniowych) początek publikacji i redagowania prasy i książek

7 Podziały wewnętrzne region pochodzenia imigrantów odłam wyznania (Ortodox, Conservative, Reform) ideologia (religia, syjonizm, lewica) zróżnicowanie klasowe miejsce osiedlenia (mit Lower East Side)

8 Mity na temat ówczesnej migracji Żydów imigranci pochodzili z państw niemieckich strumienie imigracji były homogeniczne pod względem regionu pochodzenia grupa ta szybko się asymilowała, kosztem tradycji ojczystych imigranci reprezentowali klasę średnią i zasadniczo różnili się pod względem zamożności i wykształcenia od późniejszych żydowskich przybyszów

9 Mityczne postrzeganie sytuacji Żydówek w Ameryce The Jewess is never known to be engaged in shoebinding or other industrial employment More than this, she is never too poor to marry, whilst the beautiful New England factory girl must shrink from a proposal if she pauses to consider the life of slavery to which by marriage, (she) subjects herself! 1860 Shoe and Leather Reporter, pismo robotnicze

10 Chain Migration Migranci dość szybko wysyłali pieniądze, by sprowadzić braci (krewnych) z Europy. Ci stawali się ich wspólnikami w interesach.

11 Peddlers street peddling - w miastach rural peddling - na wsi Handlarze tacy widoczni byli w stanach południowych, w Zachodniej Virginii, na obszarach Midwest (Illinois, Iowa, Wisconsin), niektórzy docierali nawet do Kalifornii i Nevady.

12 Gimbell Stores Gimbell zaczynał jako handlarz domokrążca, obecnie jest sieć Gimbell Stores: New York, Philadelphia, Milwaukee.

13 Inne przykłady Benjamin Bloomingdale (New York) Edward Filene (Boston) Nathan and Oscar Straus (Macy's i Abraham & Straus) Julius Rosenwald (Sears, Roebuck)

14 Urbanizacja % ludności USA mieszka w miastach, które mają co najmniej 5 tys. mieszkańców 83 % imigrantów żydowskich mieszka w takich miastach ¼ całej grupy mieszka w NYC

15 Skupiska peddlers w latach 1830-tych i 1840-tych: Albany, Rochester, Cleveland, Milwaukee, St. Louis. Pierwsze sklepy w Los Angeles, San Francisco, Denver i Detroit założyli Żydzi.

16 Przykłady miejsc gdzie dawni domokrążcy założyli sklepy: New York State: Albany, Rochester, Syracuse, Buffalo, Utica; Tennessee: Memphis; Missouri: St. Louis; Iowa: Sioux City; Wisconsin: Milwaukee; Minnesota: Minneapolis; Kentucky: Louisville, Lexington; Washington DC; Oregon: Portland.

17 Chicago W latach 20. XIX wieku w mieście mieszka 4 może 5 Żydów przybywa dalszych 20 Żydów 1845 zakładają cmentarz i tworzą minyan Yom Kippur tego roku obchodzą razem w przygodnym pomieszczeniu nad sklepem powstaje gmina żydowska: Kehilath Anshe Ma'ariv (KAM), "wspólnota ludzi zachodu" gmina zatrudnia rytualnego rzeźnika oraz ba al koreh (Torah reader) otwarcie pierwszego budynku synagogi 1851 otwarcie szkoły dziennej

18 Chicago Pierwsi Żydzi w mieście pochodzą z Bawarii, następni (od lat 40. XIX wieku) z Czech, ziem polskich i litewskich grupa zwolenników reform odchodzi z KAM, z dr Bernhardem Felsenthalem na czele i powołuje Reform Sinai Tempel. Nowości: ceremonie religijne nie w sobotę, lecz w niedzielę, kobiety i mężczyźni siedzą razem w synagodze, wprowadzenie organów do synagogi i rezygnacja z niektórych modlitw (których tekst nie odpowiada wiernym).

19 Cincinnati, port rzeczny na Ohio River, droga w głąb lądu pięć wspólnot religijnych w Cincinnati i dwóch wpływowych rabinów : Mayer Wise, , założyciel judaizmu reformowanego w USA; Max Lilienthal, , pierwszy człowiek, będący zarazem rabinem i mający wykształcenie uniwersyteckie w USA. To uczyniło z miasta ośrodek religijny dla mniejszych społeczności żydowskich w Indiana, Illinois, Tennessee, Kentucky, Missouri.

20 korespondent Allgemeine Zeitung des Judenthums nt. Żydów w Nowym Jorku (July 27, 1846): "It is easy to understand that this mixture of many nations cannot come together. The Portugese behaves like a nobleman among the Jews (...) and indeed, he is a gentleman. The Pole here is the dirtiest creature of all classes, and he is responsible for the derogatory use of the name 'Jew' (...) The German represents the majority among the Jews, he is efficient and knows how to assimilate to the conditions here (...) The German looks down on the Pole and evades him, for this the latter despises him."

21 Inne skupiska Alabama (1880): Mobile Żydów, Montgomery - 600; Nowy Orlean (1880): 5 tys.; Kalifornia (1880): 16 tys. - gold rush W Kalifornii Żydzi dostarczali narzędzia, odzież, zakładali sklepy. Wokół tych sklepów powstały społeczności żydowskie w Sacramento, Stockton. Podobnie było w Arizonie, Colorado i Nevadzie.

22 Miejscowości, które nazwano w związku ze szczególną w nich rolą imigrantów żydowskich: Solomonville, Arizona (bankier), Sutro, Nevada, Goldtree, California (Morris Goldbaum), Ehrenberg, Arizona, Jewtown, Georgia

23 na obszarze USA było prawie tysiąc miejsc, gdzie widoczni byli osadnicy żydowscy. Mieszkali oni w co najmniej 32 z ówczesnych 38 stanów. Prasę żydowską czytano w 1250 różnych miejscach w USA.

24 John Higham nt. mobilności pionowej imigrantów żydowskich: "proportionately speaking, in no other immigrant group have so many men ever risen so rapidly".

25 Abraham Rice urodzony w Bawarii, pierwszy rabin na ziemi amerykańskiej zaczyna pracować w Baltimore In 1840, Rabbi Reiss was selected to go to the United States to be its chief rabbi. In June 1840 Rabbi Reiss, his wife Rosalie and sister Blume Reiss, left from the port in Hamburg on the Sir Isaac Newton for an almost 2-month voyage that arrived in New York on July 25, [The First Rabbi by Rabbi Harold Sharfman,1989]. Rice: I wonder whether it is permissible for a Jew to live in this land

26 Independent Order B'nai B'rith powołanie BB w Nowym Jorku 1876 BB ma swe oddziały na terenie całego kraju 1876 w Filadelfii wystawa z okazji 100-lecia USA, z tej okazji BB funduje statuę Religious Freedom (autor - rzeźbiarz Moses Ezekiel) symbol tego, co najcenniejsze zdaniem fundatorów w USA

27 Inne organizacje Young Men Hebrew Associations (1854), pierwszy oddział w Baltimore. Hebrew Ladies Benevolent Societies (prawdopodobnie na wzór niemieckiego Frauenverein).

28 Główne formy pomocy udzielanej w obrębie grupy Zakładanie i utrzymywanie sierocińców Informacja na temat możliwości zatrudnienia Darmowy węgiel (dla biednych) Żywność dla ubogich Maca na Święto Paschy Posag dla niezamożnych dziewcząt Gościna udzielana podróżnym Pomoc ubogim wdowom

29 1880 Wiele z ponad dwustu wspólnot żydowskich w ponad stu miejscowościach miało własny budynek synagogi. Wiele z nich było w praktyce (niekoniecznie z nazwy) synagogami reformowanymi.

30 Nowy Jork pierwsza gmina polskich Żydów Shaaray Zedek pierwsza gmina Żydów rosyjskich Ta druga fizycznie mieściła się w piwnicy budynku mieszkalnego, niedaleko obecnego Tenement Museum. W tym czasie była to najbardziej tradycyjna gmina w całej Ameryce. Ale w istocie nie było od lat 60-tych gminy, która nie była dotknięta ruchem reform w Nowym Jorku było już prawie 30 nowych gmin grupujących Żydów z Europy Wschodniej.

31 W 1880 roku żydowskie organizacje funkcjonowały w 90% spośród 160 społeczności, które miały co najmniej 100 członków. Także w prawie 70 miastach, gdzie Żydów było mniej niż 100 były jakieś instytucje żydowskie, na ogół wspólnota religijna.

32 1880 szpitale żydowskie Cincinnati Nowy Jork Philadelphia Chicago

33 1880 w Nowym Jorku było 50 żydowskich instytucji charytatywnych i oświatowych. w Philadelphii - 20, w Cincinnati co najmniej 12.

34 Urzędy polityczne 1850 Los Angeles, Morris Goodman, imigrant z Bawarii zostaje wybrany do rady miasta 1852 San Francisco, Elcan Heydenfeldt wybrany do legislatury stanowej Portland, Oregon, Bernard Goldsmith burmistrzem miasta 1860 Chicago, Abraham Kohn wybrany do urzędu miasta (jako urzędnik) Abraham Kohn (zaczynał jako peddler) był republikaninem, aktywistą partyjnym. Ze względu na zasługi dla partii, został odwiedzony w swej odzieżowej fimie przez Abrahama Lincolna (przywódcę republikanów) Gdy Lincoln został prezydentem, Kohn podarował mu flagę amerykańską z jedwabiu, z wyhaftowanym cytatem z Biblii po ang. i hebr.

35 Usunięcie ostatnich ograniczeń politycznych dla Żydów 1826 Maryland, Jew Bill, Żydzi mogą sprawować urzędy publiczne 1877 New Hampshire, usunięcie ograniczeń nałożonych na Żydów 1885 North Carolina robi to samo ALE w tych stanach żyło niewielu Żydów, zatem te ograniczenia nie były dotkliwe

36 Uprzedzenia American Society for Meliorating the Condition of the Jews Organizacja założona przez urzędnika w administracji Georga Washingtona Miała na celu wykazanie, że judaizm jest błędny i niebezpieczny Jej celem było nawracanie Żydów na chrześcijaństwo Target: dzieci i kobiety Akcję prowadzono poprzez zakładanie szkół oraz klubów młodzieżowych Oraz poprzez misje w szpitalach

37 Żydzi w szkołach własnych i cudzych 1838 Filadelfia pierwsza żydowska szkoła niedzielna (inicjatywa Rebeki Gratz) 1874 Cornell University, Ithaca, NY zatrudnia Felixa Adlera, rabina (i syna rabina), by uczył hebrajskiego, potrzebnego do interpretacji Biblii

38 Wojna secesyjna 7 tys. Żydów w armii Północy 3 tys. Żydów w armii Konfederacji (Południe) W sumie proporcjonalnie więcej Żydów walczyło w obu armiach, niż wynosiła średnia dla całego społeczeństwa Ale od pewnego momentu każdy kapelan wojskowy musiał być chrześcijaninem, a nad powoływaniem kapelanów czuwała YMCA po serii protestów, powyższy przepis został zniesiony