Praca w narodowosocjalistycznych gettach

Transkrypt

1 Praca w narodowosocjalistycznych gettach Deutsches Historisches Institut & Żydowski Instytut Historyczny Termin: 3 i 4 grudnia 2010 r. Ofiarą narodowosocjalistycznej polityki ekspansji i eksterminacji padło w czasie II wojny światowej sześć milionów Żydów, których wymordowano w ramach systematycznego ludobójstwa. Zanim jednak rozpoczęła się masowa eksterminacja, europejskich Żydów spędzono do łącznie ponad 1100 gett w Europie Wschodniej, aby odciąć ich od świata zewnętrznego i ułatwić w ten sposób kontrolę nad nimi. Getta te miały się same utrzymywać, nie przysparzając w miarę możności żadnych kosztów ani problemów niemieckim okupantom, tylko wprost przeciwnie samofinansować się. Jak pokazują najnowsze badania, robotnicy we wszystkich gettach byli wynagradzani w formie gotówki lub żywności. Wprawdzie wynagrodzenie to nie było ani adekwatne ani też wystarczające, niemniej jednak pomagało przeżyć. Badania historyczne prowadzone w kontekście rekompensat w ramach ustawy o rentach dla pracujących w gettach (ZRGB) również pokazują, że większość prac wykonywano wprawdzie w warunkach ogólnego przymusu, ale jednak z własnej woli. Obraz monolitycznej władzy terroru nabiera przez to pewnych niuansów, bowiem mimo wszystko życie w getcie pozostawiało indywidualne pole manewru. Stąd też konieczne jest zróżnicowanie dotychczasowego ujęcia historyków, którzy w mniejszym lub większym stopniu wszystkie formy pracy w gettach uznawali za pracę przymusową. Przymus jako pojęcie odnosi się wprawdzie 1

2 do ogólnych warunków panujących w gettach, w żadnym razie nie stanowi jasnej i jednoznacznej kategorii. Zorganizowana wspólnie przez Deutsches Historisches Institut oraz Żydowski Instytut Historyczny konferencja ma na celu przedyskutowanie w interdyscyplinarnym gronie wyników badań prowadzonych w kontekście rent za pracę w getcie i włączenie ich w naukowy dyskurs. Konferencji przyświeca założenie, że nie było czegoś takiego jak getto jako takie, tylko wiele rozmaitych gett. Obrady mają służyć bliższemu przyjrzeniu się gospodarce gett i warunkom pracy w gettach, i wzbogaceniu w ten sposób wciąż niewielkiego zasobu wiedzy na ich temat. Na konferencji poruszone zostaną m.in następujące zagadnienia: - stosunek między kalkulacją ekonomiczną a ideologią eksterminacji, - wkład gett w gospodarkę okupacyjną i zbrojeniową, - rozmaite intencje lokalnych władz i instytucji wobec ich własnych Żydów, - pytanie o motywację do pracy, o różne formy pracy i jej stronę organizacyjną (z perspektywy ofiar), - znaczenie aspektów dobrowolności dla spojrzenia na życie oraz prześladowanie u osób, które przeżyły, a także dla prób usprawiedliwiania się okupantów, - kolektywne i indywidualne strategie przeżycia wobec rabunków oraz drastycznych braków zaopatrzenia. Piątek, 3 grudnia (początek o g. 9.00) Powitanie prof. dr Eduard Mühle (DHI); dr Eleonora Bergman (ŻIH) 2

3 Sekcja I: Założenia wstępne i warunki (g ) 1. Wprowadzenie dr Jürgen Hensel, ŻIH Warszawa; dr Stephan Lehnstaedt, DHI Warschau 2. Praca Żydów w czasie I wojny światowej dr des. Christian Westerhoff, Landesbibliothek Berlin 3. Jak może przeżyć getto? Praca, pieniądze, żywność dr Witold Mędykowski, Hebrew University, Jerusalem Sekcja II: Praca w gettach w północnej części Europy Wschodniej (g ) Prowadzenie: doc. dr Ruth Leiserowitz, DHI Warschau 1. Samoorganizowanie się robotników żydowskich na przykładzie Krakowa i Warszawy Imke Hansen M.A., Universität Hamburg 2. Theresienstadt: wzorcowe getto i wzorcowa praca? dr Peter Klein, Hamburger Stiftung zur Förderung von Wissenschaft und Kultur 3. Cele okupantów w ZSRR i praca Żydów na Litwie dr Joachim Tauber, Nordost-Institut Lüneburg Sekcja III: Praca w gettach w południowej części Europy Wschodniej (g ) 3

4 Prowadzenie: dr Andrea Löw, Institut für Zeitgeschichte München- Berlin 1. Żydzi ukraińscy pod zarządem cywilnym i wojskowym prof. dr Frank Golczewski, Universität Hamburg 2. Praca w gettach Naddniestrza dr Andrej Angrick, Hamburger Stiftung zur Förderung von Wissenschaft und Kultur 3. Mało czasu na pracę? Getta na Węgrzech w r mgr Regina Fritz, Universität Wien Sobota, 4 grudnia (początek g. 9.00) Sekcja IV: Miejsca pracy Żydów (g ) Prowadzenie: dr Jacek Młynarczyk, Muzeum Historii Polski, Warszawa 1. Niemieckie firmy w gettach dr Jürgen Hensel, ŻIH Warszawa 2. Wehrmacht a Żydzi pracujący dr Jochen Böhler, DHI Warschau 3. Żydowskie obozy pracy przymusowej. Praca poza gettem dr Marta Janczewska, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, IFiS-PAN Warszawa 4

5 4. Getta jako obozy pracy 1942/43 dr Alina Skibińska, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, IFiS- PAN Warszawa Sekcja V: Makroekonomiczne aspekty pracy Żydów (g ) Prowadzenie: dr Martin Dean, US Holocaust Memorial Museum, Washington 1. Praca w gettach jako wkład w gospodarkę nazistowską dr Ingo Loose, Humboldt-Universität Berlin 2. Administracja i SS. Sprzeczność interesów w polityce wobec Żydów? dr Stephan Lehnstaedt, DHI Warschau Sekcja VI: Historia późniejsza i wyniki ( ) 1. Renty za pracę w getcie a nauki historyczne perspektywy interdyscyplinarne dr Jan-Robert von Renesse, Landessozialgericht Nordrhein- Westfalen; dr Jürgen Zarusky, Institut für Zeitgeschichte München-Berlin 2. Podsumowanie i dyskusja końcowa dr Jürgen Hensel, ŻIH Warszawa; dr Stephan Lehnstaedt, DHI Warschau Planowanie / kontakt: dr Stephan Lehnstaedt (lehnstaedt@dhi.waw.pl), dr Jürgen Hensel (jhensel@jhi.pl) 5