Mechanizm finansowy JESSICA to szansa na realizację projektów rewitalizacyjnych obszarów miejskich.

Transkrypt

1 Mechanizm finansowy JESSICA to szansa na realizację projektów rewitalizacyjnych obszarów miejskich. Sposób zarządzania funduszami unijnymi po roku 2013 nie jest ostatecznie ustalony. Pojawia się wiele koncepcji. W jednym eksperci są zgodni - polityka regionalna powinna dążyć do maksymalizacji efektywności wydatkowanych środków. Stąd specjaliści przewidują w przyszłej perspektywie finansowej znaczne rozwinięcie systemu pomocy zwrotnej - m.in. pożyczek, gwarancji - i umniejszenie znaczenia systemu grantowego. Beneficjenci pomocy zwrotnej z większą uwagą i gospodarnością niż beneficjenci dofinansowań grantowych wydatkują otrzymane środki, co wpływa na gospodarność i ekonomię realizowanych projektów, a tym samym efektywność mechanizmów funduszy Unii Europejskiej. W poprzednim okresie budżetowania w Polsce dostępne było zwrotne (tzw. rewolwingowe) wsparcie finansowe UE, ale w bardzo małym zakresie - dedykowane jedynie małym i średnim przedsiębiorcom. W obecnej perspektywie jest ono kontynuowane między innymi za pomocą instrumentu finansowego JEREMIE. Jednak innowacyjnym rozwiązaniem wsparcia rewolwingowego jest inicjatywa JESSICA. Odnowa miast JESSICA, czyli Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas, to Inicjatywa Komisji Europejskiej (KE) oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) ustanowiona na 1 / 7

2 mocy Rozporządzenia KE Jej celem - jak wskazuje sama nazwa - jest odnowa zdegradowanych i zaniedbanych obszarów miast. Jest to więc rodzaj mechanizmu rewitalizacyjnego, którego założeniem jest realizacja projektów miejskich, w szczególności takich, które przyczyniać się będą do rozwoju ekonomiczno-społecznego danego obszaru. W założeniu projekty te nie będą wspierane w drodze grantów, gdzie otrzymuje się dofinansowanie do określonej wartości inwestycji, a będą to pożyczki lub gwarancje, ewentualnie wejścia kapitałowe pozyskiwane na warunkach korzystniejszych niż warunki oferowane przez banki. Jest to więc instrument finansowy o charakterze zwrotnym, w ramach którego pozyskane środki inwestuje się w przedsięwzięcia, które posiadają zarówno finansową, jak i ekonomiczną stopę zwrotu. Oznacza to, że realizowane projekty powinny być dochodowe i same się spłacać, a równocześnie przynosić określone korzyści społeczne - spełniać funkcje publiczne. Dlatego preferowanym modelem, zgodnie z założeniami rozporządzenia, jest realizacja projektów z zakresu partnerstwa publiczno-prywatnego. Środki na JESSICA nie stanowią żadnych dodatkowych zasobów, które Komisja Europejska uruchamia w jakiś szczególny sposób. Dany kraj członkowski czy region musi znaleźć pieniądze w ramach własnego programu operacyjnego - działań czy priorytetów i zdecydować o sposobie ich wydatkowania. Środki te mogą uzupełniać klasyczną rewitalizację i mogą być równoległe do systemu grantowego, a obracane wielokrotnie środki mogą nadal służyć tym samym celom. Chociaż mechanizm finansowy został przewidziany na lata , a jednokrotne zainwestowanie kwoty musi kończyć się na roku 2015, to po tym czasie wciąż tymi środkami można obracać, przeznaczając je nadal na rewitalizację. Wdrażanie programu 2 / 7

3 Jak wygląda model wdrażania inicjatywy? Otóż Instytucja Zarządzająca (IZ) - strona umowy dotycząca programu operacyjnego - wybiera fundusz powierniczy, który odpowiada za zarządzanie środkami w imieniu i na rzecz IZ. Fundusz powierniczy musi wybrać z kolei pośredników finansowych, a dopiero te inwestują w określone projekty miejskie. Zgodnie z rozporządzeniem 1083 rolę funduszu powierniczego może pełnić Europejski Bank Inwestycyjny lub inny podmiot finansowy wybrany w drodze transparentnej i przejrzystej procedury. Podobnie sytuacja wygląda z pośrednikami finansowymi - Funduszami Rozwoju Obszarów Miejskich. I w tym wypadku tę rolę będą pełnić instytucje finansowe. Zainteresowanie realizacją inicjatywy wyraziło w Europie kilkanaście regionów europejskich, w tym między innymi: Londyn, Północno-Zachodnia Anglia, Andaluzja, Brandenburgia, a także kraje członkowskie, np. Litwa. - Dążymy do wdrażania instrumentu JESSICA, ponieważ jest to dla nas realna możliwość kontynuowania wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego po roku Obawiamy się, że dostępność EFRR dla naszego regionu zakończy się wraz z obecnym okresem programowania. Dodatkowym atutem mechanizmu JESSICA jest fakt, że pozwala on na finansowanie projektów zarówno z sektora publicznego jak i prywatnego, a także wspieranie rozwoju inicjatyw, które są wykluczone w naszym systemie ze wsparcia grantowego - mówi Paul Evans z Manchesteru, który odpowiada za zarządzania funduszami unijnymi w Północno-Zachodniej Anglii. W przypadku naszego kraju decyzję o realizacji mechanizmu ostatecznie podjęły dwa regiony: Wielkopolska i Zachodniopomorskie. Kolejne wydają się tej decyzji bliskie - Dolnośląskie i Śląskie. Wielkopolska jest jednym z najbardziej zaawansowanych regionów we wdrażanie wspomnianej inicjatywy. Jako pierwszy region w Europie województwo wielkopolskie podpisało w kwietniu 2009 r. umowę o utworzeniu funduszu powierniczego z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. Do chwili obecnej podobne umowy zawarły jeszcze Litwa i Andaluzja. Prawdopodobnie w niedługim czasie zostaną zawarte kolejne kontrakty, między innymi z województwem zachodniopomorskim oraz z Londynem. 3 / 7

4 Nierozstrzygnięta pomoc publiczna Zalety inicjatywy JESSICA podkreśla Rafał Rybacki z EBI: - JESSICA umożliwi pozyskiwanie dodatkowych środków finansowych, także ze źródeł prywatnych. Ponadto przyspieszy absorpcję środków unijnych i stworzy możliwości identyfikacji kwalifikowanych projektów. Przyznać jednak należy, iż poza istotnymi walorami istnieją także niedogodności spowodowane brakiem niektórych prawnych i proceduralnych rozstrzygnięć. Jedną z kluczowych, ciągle nierozwiązanych kwestii, bez której trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie mechanizmu w Europie jest zagadnienie pomocy publicznej. Aby udzielać wsparcia z JESSICA na warunkach lepszych niż warunki rynkowe (czyli lepszych niż te oferowane w bankach) w specjalnej procedurze notyfikacyjnej należy uzyskać zgodę Komisji Europejskiej. Niestety KE nie wypracowała zasad, które mogłyby na warunkach ogólnych zostać zastosowane w całej Europie. Dlatego poszczególne regiony i państwa członkowskie będą musiały samodzielnie przygotować programy notyfikacyjne. JESSICA oferuje więc lepsze warunki wsparcia niż dostępne na rynku oferty banków. Wsparciem mają być objęte projekty, które posiadają finansową, nie tylko ekonomiczną, stopę zwrotu w okresie referencyjnym (okres zbliżony do okresu amortyzacji) np lat (w zależności od typu projektu) ale jednocześnie zakłada się, że ta finansowa stopa zwrotu powinna wahać się pomiędzy 1-15 proc. Oraz że możliwe jest udzielenie karencji w spłacie kredytu nawet do pięciu lat. JESSICA nie ma wspierać wyłącznie projektów o charakterze komercyjnym, ale powinna wspierać projekty, które: - realizują szeroko pojęte cele publiczne; nie wyklucza to jednak możliwości prowadzenia działalności nakierowanej na zysk, inaczej nie byłoby możliwe osiąganie finansowej stopy zwrotu; tak więc cele publiczne mają być jednym z elementów projektu, - jeśli nawet osiągają stosunkowo wysoką stopę zwrotu proc., to ze względu na warunki realizacji projektu (teren, ochrona konserwatorska itd.) z trudnościami otrzymywałyby zwykły" kredyt bankowy. Tak więc zaangażowanie podmiotów publicznych, które pilotują projekty jest tu konieczne - w tym wypadku nie wyklucza się możliwości wsparcia projektów z zakresu partnerstwa publiczno-prywatnego, - wpływają na przestrzeń miejską w sposób pośredni; oznacza to, że inwestycje przyczyniają się do nadania nowego trendu rozwojowego na danym terenie. 4 / 7

5 Pożyczki najważniejsze Nie można wykluczyć ze wsparcia również innych projektów miejskich, zarządzanych przez podmioty publiczne, o ile posiadają finansową stopę zwrotu. Zakłada się, że pożyczki będą najważniejszym zewnętrznym źródłem finansowania projektów rozwojowych, których udzielać będzie Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich. Należy wziąć pod uwagę okres, na jaki udzielana jest pożyczka oraz jej przeznaczenie, wymagane stopy procentowe i prawdopodobne straty wynikające z niewywiązania się z płatności. Planuje się, że zasady przyznawania pożyczki na projekt rozwoju obszarów miejskich przez fundusz będą wyglądać w opisany poniżej sposób. Udzielana jest pożyczka na warunkach korzystniejszych niż warunki rynkowe, a więc poniżej stopy referencyjnej ustalanej przez Komisję Europejską. Stopa oprocentowania uzależniona może być od stopy zwrotu inwestycji w okresie referencyjnym, dajmy na to 15 lat. Oznacza to, że na podstawie biznesplanu czy studium wykonalności określone są przepływy finansowe we wspomnianym okresie. Jeśli przychody są większe niż koszty (z uwzględnieniem wartości rezydualnej - wartości końcowej projektu) pojawia się zysk, który może w proporcjonalny sposób wyznaczać nam wielkość oprocentowania naszej pożyczki. Jeśli ten zysk będzie większy, pożyczka będzie udzielana na warunkach gorszych - oprocentowanie będzie wyższe. Jeśli zysk będzie mniejszy, oprocentowanie będzie niższe, sięgając minimalnie np. 1 proc. Stanowić to będzie oprocentowanie o charakterze wręcz symbolicznym. 5 / 7

6 Udzielone pożyczki sięgać będą nawet 100 proc. wartości udzielanego wsparcia. Kwestią niezwykle ważną jest ocena zdolności kredytowej pożyczkobiorcy. Fundusz pożyczkowy powinien unikać zastępowania kredytów komercyjnych. Jeśli projekt będzie miały charakter komercyjny, będzie charakteryzował się komercyjną stopą zwrotu, będzie posiadał ograniczone ryzyko kredytowe, to wówczas wsparcie z mechanizmu finansowego nie będzie zasadne. Są również możliwe inne formy wsparcia, np. wsparcie do samych odsetek, kiedy sam kredyt pozyskiwany jest z banku komercyjnego. Przedstawiona propozycja udzielania wsparcia w ramach JESSICA odnosi się wyłącznie do systemu pożyczkowego udzielanego przez Fundusze Rozwoju Obszarów Miejskich. Korzystne warunki udzielania pożyczek wynikają z założenia, że celem Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich nie jest pełne odzyskanie kapitału, ale realizacja jak największej ilości projektów miejskich i regeneracja" możliwie dużej części kapitału. Nie musi jednak to oznaczać konieczności stuprocentowego zdyskontowanego odzyskiwania kapitału. Oczywiście modele wdrażania JESSICI w różnych krajach mogą różnie wyglądać i różnić się w szczegółach. W Brandenburgii proponuje się na przykład stworzenie Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich, który najpierw realizować będzie bezpieczne" projekty, głównie zgłaszane przez gminy. Dopiero z odzyskanego kapitału zasilany będzie kolejny fundusz, a ten inwestować będzie w różnego rodzaju bardziej skomplikowane projekty z udziałem kapitału prywatnego. W Londynie w oparciu o umowę z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym ma powstać Fundusz Powierniczy, a ten z kolei dopiero zainwestuje w prawdopodobnie dwa Fundusze Rozwoju Obszarów Miejskich. Już na poziomie funduszy następować ma mieszanie kapitału prywatnego i publicznego, a do samego FROM jako wkład finansowy wnoszone mają być budynki i grunty. Jak to będzie w Polsce? 6 / 7

7 Jak wspomniałam, obecnie opracowanie procedur wdrażania jest najbardziej zaawansowane w województwach wielkopolskim i zachodniopomorskim. W tym pierwszym fundusz powierniczy został już utworzony, łącznie z przekazaniem środków finansowych - ponad 300 mln złotych. Trwają prace nad wyłonieniem Funduszu lub Funduszy Rozwoju Obszarów Miejskich (maksymalnie powstaną dwa takie fundusze), które inwestować będą w konkretne projekty. W ramach środków, którymi dysponuje fundusz powierniczy wydzielone zostaną prawdopodobnie środki dla większych i dla mniejszych miast (powyżej i poniżej 50 tys. mieszkańców). Na ukończeniu są wytyczne do zintegrowanych planów rozwoju obszarów miejskich, a także trwają prace wspólnie z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego i Europejskim Bankiem Inwestycyjnym nad przygotowaniem programu pomocowego. W zachodniopomorskim trwają obecnie negocjacje umowy z EBI, które wkrótce powinny zostać zakończone podpisaniem umowy. Powstanie tutaj jeden lub dwa fundusze nakierowane na Szczecin i prawdopodobnie na Koszalin. Założeniem w zachodniopomorskim jest łączenie instrumentu z systemem grantowym. W dolnośląskim prawdopodobnie objęty interwencją JESSICA zostanie jedynie Wrocław z kwotą ok. 10 mln euro. Realnie środki dla beneficjentów uruchomione zostaną w pierwszym kwartale następnego roku, tyle bowiem czasu zajmie prawdopodobnie notyfikacja programu pomocowego z KE. Odpowiedzialnymi za dysponowaniem tym instrumentem będą samorządy wojewódzkie wdrażające regionalne programy operacyjne. 7 / 7