Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego na lata z uwzgldnieniem perspektywy do 2014

Transkrypt

1 Załcznik do uchwały Nr 1892/303/06 Zarzdu Województwa Mazowieckiego z dnia 29 sierpnia 2006 r. Zarzd Województwa Mazowieckiego Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego na lata z uwzgldnieniem perspektywy do 2014 Projekt wstpny

2 WARSZAWA 2006 Na zlecenie Urzdu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego PROGRAM został opracowany przez: Przedsibiorstwo Usługowe POŁUDNIE II sp. z o.o. Zakład Pracy Chronionej Biuro Inynierii rodowiska i Rozwoju Technologii Kraków, ul. liczna 34 Zespół autorski: Jadwiga Pauli-Wilga koordynator programu Janusz Mikuła Stanisław Gastoł Wojciech Mikuła Paweł Turzaski Współpraca i opracowanie techniczne: Dominik Gastoł Koordynacja w Urzdzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego Departament Ochrony rodowiska. 2

3 SPIS TRECI 1. INFORMACJE OGÓLNE PODSTAWA PRAWNA DO OPRACOWANIA CEL I ZAKRES PROGRAMU KONCEPCJA I STRUKTURA PROGRAMU... 7 Instytucje uczestniczce w opracowaniu Programu METODYKA PRACY NAD PROGRAMEM STRESZCZENIE DOKUMENTU W JZYKU NIESPECJALISTYCZNYM PODSTAWOWE ZAŁOENIA PROGRAMU DOKUMENTY PROGRAMOWE KRAJOWE Polityka ekologiczna pastwa załoenia, cele i zasady Strategia Rozwoju Kraju (SRK) Narodowa Strategia Spójnoci (NSS) Dyrektywy Unii Europejskiej KRAJOWE I WOJEWÓDZKIE LIMITY RACJONALNEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW NATURALNYCH I POPRAWY STANU RODOWISKA UWARUNKOWANIA WYNIKAJCE ZE STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO(SRWM) UWARUNKOWANIA WYNIKAJCE Z PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO (PZPWM) OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DANE PODSTAWOWE STRUKTURA LUDNOCIOWO-OSADNICZA STRUKTURA GOSPODARCZA REGIONU SYNTETYCZNA OCENA STANU RODOWISKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO ZASOBY, UYTKOWANIE I JAKO WÓD Zasoby wodne Uytkowanie wód Jako wód ZASOBY PRZYRODNICZE System obszarów i obiektów prawnie chronionych Lasy POWIERZCHNIA ZIEMI Gleby, rolnicza przestrze produkcyjna, zanieczyszczenia gleb Tereny skaone przemysłowo Zasoby surowców mineralnych i kopalin GOSPODARKA ODPADAMI

4 Odpady komunalne Odpady z sektora gospodarczego (przemysłowe) ZAGROENIA NATURALNE Powodzie Susze POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Ocena jakoci powietrza Emisja zanieczyszcze ródła zanieczyszcze Energia odnawialna HAŁAS Hałas komunikacyjny Hałas przemysłowo-komunalny Hałas linii elektromagnetycznych PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE POWANE AWARIE PRZEMYSŁOWE Zakłady o duym lub zwikszonym ryzyku wystpienia awarii przemysłowej Transport substancji niebezpiecznych MONITORING RODOWISKA WNIOSKI Z DIAGNOZY ANALIZA SWOT- ASPEKT RODOWISKOWY CEL NADRZDNY I PRIORYTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DŁUGOTERMINOWA POLITYKA NA LATA : CELE I KIERUNKI OCHRONY RODOWISKA ZMNIEJSZENIE ZANIECZYSZCZE RODOWISKA Poprawa jakoci wód Ochrona powierzchni ziemi Gospodarowanie odpadami Poprawa jakoci powietrza atmosferycznego Hałas Promieniowanie elektromagnetyczne ZRÓWNOWAONE WYKORZYSTANIE WODY I ENERGII ORAZ ROZWÓJ PROEKOLOGICZNYCH FORM DZIAŁALNOCI GOSPODARCZEJ Racjonalne gospodarowanie wod Wykorzystanie energii Ekologia w rolnictwie Proekologiczne inwestycje w dziedzinie transportu UTWORZENIE SPÓJNEGO SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH ZWIKSZENIE LESISTOCI I OCHRONA LASÓW POPRAWA STANU BEZPIECZE STWA EKOLOGICZNEGO Ochrona przed powodzi i susz Ochrona przeciwpoarowa Przeciwdziałanie awariom przemysłowym Transport substancji niebezpiecznych PODNOSZENIE POZIOMU WIEDZY EKOLOGICZNEJ Edukacja ekologiczna Zarzdzanie rodowiskowe Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych Aktywizacja rynku do działa na rzecz ochrony rodowiska HARMONOGRAM DZIAŁA DŁUGOTERMINOWYCH PLAN OPERACYJNY NA LATA ZMNIEJSZENIE ZANIECZYSZCZE RODOWISKA Poprawa jako wód JW Ochrona powierzchni ziemi GL Gospodarka odpadami GO Poprawa jakoci powietrza atmosferycznego Hałas HA Promieniowanie niejonizujce PE

5 7.2. ZRÓWNOWAONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ORAZ ROZWÓJ PROEKOLOGICZNYCH FORM DZIAŁALNOCI W GOSPODARCE Racjonalne gospodarowanie wod GW Wykorzystanie energii EG Ekologia w rolnictwie ER Proekologiczne inwestycje w dziedzinie transportu TR Eksploatacja zasobów kopalin EK UTWORZENIE SPÓJNEGO SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH PR ZWIKSZENIE LESISTOCI I OCHRONA LASÓW LS POPRAWA STANU BEZPIECZE STWA EKOLOGICZNEGO Ochrona przed powodzi i susz PS Ochrona przeciwpoarowa OP Przeciwdziałanie awariom przemysłowym AP Transport substancji niebezpiecznych TS PODNOSZENIE POZIOMU WIEDZY EKOLOGICZNEJ Edukacja ekologiczna EE Zarzdzanie rodowiskowe ZS Aspekty ekologiczne w politykach sektorowych PS Aktywizacja rynku do działa na rzecz ochrony rodowiska AR HARMONOGRAM DZIAŁA KRÓTKOTERMINOWYCH ZARZDZANIE PROGRAMEM I KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU WPROWADZENIE INSTRUMENTY ZARZDZANIA REALIZACJ PROGRAMU MONITORING I OBIEG INFORMACJI WSKANIKI SKUTECZNOCI REALIZACJI PROGRAMU WYTYCZNE DO AKTUALIZACJI PROGRAMÓW POWIATOWYCH FINANSOWANIE DZIAŁA RODOWISKOWYCH POTRZEBY FINANSOWE NA REALIZACJE PROGRAMU NA LATA I PERSPEKTYWICZNIE DO ROKU ANALIZA MOLIWOCI POZYSKANIA RODKÓW NA REALIZACJ PROGRAMU Z RÓNYCH RÓDEŁ FINANSOWANIA PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA RODOWISKO PROGRAMU OCHRONY RODOWISKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO ZAŁCZNIKI ZAŁCZNIK NR ZAŁCZNIK NR ZAŁCZNIK NR ZAŁCZNIK NR SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW

6 1. INFORMACJE OGÓLNE 1.1. Podstawa prawna do opracowania Zgodnie z ustaw Prawo ochrony rodowiska 1 Zarzd Województwa zobowizany jest do sporzdzania Wojewódzkich Programów Ochrony rodowiska obejmujcych 4 lata z perspektyw na kolejne 4 lata. Pierwszy Program Ochrony rodowiska 2 przygotowany w wyniku realizacji wymogów ustawowych został zatwierdzony uchwał Sejmiku Wojewódzkiego Mazowieckiego w grudniu roku 2003 i obejmował zadania przewidziane na okres i kierunki działa do 2011 r. Dokument ten stanowił w minionych latach podstawowy instrument polityki ekologicznej województwa. Po dwóch latach od uchwalenia w 2005 r. zgodnie z wymogami w/w ustawy został przygotowany Raport 3 z realizacji programu. Raport ten został sporzdzony przez Zarzd Województwa Mazowieckiego i przyjty uchwał Sejmiku w listopadzie 2005 r. Niniejszy Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego zwany dalej Programem stanowi drug edycj dokumentu programowego okrelajcego zadania w zakresie ochrony rodowiska na terenie województwa mazowieckiego i jest aktualizacj dokumentu przyjtego w 2003 r. z uwzgldnieniem analizy i wniosków zawartych w w/w Raporcie Cel i zakres programu Głównym i nadrzdnym celem Programu jest wdroenie polityki ekologicznej pastwa na poziomie regionu, której samodzielnym podmiotem jest Samorzd województwa mazowieckiego. Przystpienie Polski do struktur Unii Europejskiej w 2004 r. wymusza konieczno poszukiwania rozwiza pozwalajcych na maksymalne wykorzystanie funduszy unijnych, 1 Prawo ochrony rodowiska (Dz.U.z 2001r.Nr 62 poz.627 z póniejszymi zmianami) 2 Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego W-wa Raport z realizacji Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego za 2004r. z uwzgldnieniem 2003r. 6

7 które w znacznym stopniu s kierowane na przedsiwzicia zmierzajce do poprawy stanu rodowiska naturalnego. Z członkostwa w Unii wynikaj zobowizania w zakresie wdraania Dyrektyw Unii Europejskiej. Zasady polityki regionalnej Unii Europejskiej na lata przenoszone s take na procesy programowania na poziomie krajowym. Z powyszego faktu wynika, e potrzeba aktualizacji Programu przyjtego w 2003 r. determinowana jest równie przez procesy planowania na szczeblu krajowym i regionalnym, które stanowi wany układ odniesienia dla programowania rozwoju województwa mazowieckiego. Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego powinien by spójny z II Polityk ekologiczn pastwa okrelon do 2010 r., a take z powstajcymi aktualnie na szczeblu krajowym dokumentami planistycznymi na lata a mianowicie: Strategi Rozwoju Kraju Narodow Strategi Spójnoci Nowe kierunki wytyczaj take uchwalone przez Sejmik Województwa Mazowieckiego: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego (uchwalony w 2005 r.) Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja uchwalona w 2006 r.). Dalsza decentralizacja programowania rozwoju regionalnego (dotychczasowy Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego został zastpiony przez 16 Regionalnych Programów Operacyjnych) równie skutkuje koniecznoci aktualizacji sektorowych programów regionalnych. Uznano e cele programu powinny: wynika z weryfikacji priorytetów i zada zapisanych w 1-szej edycji programu szczególnie pod ktem uzupełnienia o przewidziane do realizacji przy udziale funduszy unijnych na obszarze województwa zgodnie z uwagami kocowymi Raportu z realizacji Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego za rok 2004 (z uwzgldnieniem roku 2003). Raport ten został przyjty w 2005r. przez Sejmik Województwa Mazowieckiego, by pochodn celów generalnych i kierunków rozwoju zawartych w aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego, która dokonana została w 2006 r. i obejmuje przedział czasowy do 2020 r. uwzgldnia uwarunkowania Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego (przyjtego uchwał Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 7 czerwca 2005 r.). Plan wytycza nowe kierunki zagospodarowania przestrzennego, które naley uwzgldni w tworzonym programie, Program Ochrony rodowiska zostanie uzupełniony w szczególnoci o zadania przewidziane do realizacji przy udziale funduszy unijnych na terenie województwa. Program obejmowa bdzie lata do roku 2014 jako polityk długoterminow, natomiast w przedziale krótkoterminowym, czteroletnim ( ) operacyjny plan działa Koncepcja i struktura programu Nowoczesne planowanie polityki ekologicznej nie moe si odbywa w oderwaniu od polityki gospodarczej i społecznej. Zintegrowane podejcie wymaga długofalowych, strategicznych działa. Z tego włanie powodu niniejszy Program przyjł jako podstaw 7

8 dokumenty uchwalone przez Sejmik Województwa Mazowieckiego takie jak Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego (aktualizacja), Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego. Niniejszy Program jest kontynuacj, (ale zweryfikowan i zmodyfikowan) polityki ekologicznej województwa mazowieckiego, która realizowana była w poprzednich latach na podstawie przyjtego w 2003 r. Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego. Przyjto, e dokument ma wyznaczy cele i kierunki działania dla poprawy stanu rodowiska przy załoeniu formuły do elastycznej (otwartej), aby była moliwa (w czasie realizacji) bieca korekta wynikajca ze zmieniajcych si czsto przepisów prawnych a take dostosowywanie zakresu działa do zmieniajcych si warunków. W ujciu przestrzennym Program dotyczy województwa mazowieckiego w jego granicach administracyjnych, z uwzgldnieniem powiza midzynarodowych, ogólnokrajowych i midzywojewódzkich. Program powinien zaplanowa strategi polityki ekologicznej województwa w kierunku zmiany modelu produkcji i konsumpcji w taki sposób, aby w wikszym stopniu znaczenie odgrywały zmiany modelu produkcji i konsumpcji, ograniczanie materiałochłonnoci, i energochłonnoci gospodarki oraz stosowania najlepszych dostpnych technik i dobrych praktyk gospodarowania. Równolegle naley planowa działania tradycyjnie ochronne takie jak oczyszczanie gazów odlotowych, oczyszczanie cieków, unieszkodliwianie odpadów itp. Poszczególne rozdziały zawieraj: Rozdział 1. Informacje wyjciowe. Rozdział zawiera informacje dotyczce podstaw prawnych opracowania, celu i zakresu programu oraz metodyki prac nad programem a take streszczenie w jzyku niespecjalistycznym. Rozdział 2. Podstawowe zało enia Programu. Rozdział zawiera uwarunkowania wynikajce z polityki ekologicznej pastwa oraz polityki regionalnej a take limity racjonalnego wykorzystania zasobów rodowiska naturalnego Rozdział 3.Ogólna charakterystyka województwa mazowieckiego. Rozdział zawiera opis dotyczcy połoenia, fizjografii, struktury ludnociowej i gospodarczej. Rozdział 4.Syntetyczna ocena stanu rodowiska województwa mazowieckiego. Rozdział zawiera diagnoz stanu rodowiska z podziałem na poszczególne elementy rodowiska zakoczony wnioskami i analiz SWOT. Rozdział 5.Cel nadrzdny i priorytety ekologiczne dla województwa mazowieckiego W rozdziale okrelono cele polityki ekologicznej województwa mazowieckiego na tle polityki pastwa, a take priorytety ekologiczne na podstawie przyjtych kryteriów wyboru. Rozdział 6.Długoterminowa polityka na lata cele i kierunki ochrony rodowiska. Rozdział zawiera opis kierunków działa ramach okrelonych priorytetów dotyczcych zmniejszenia zanieczyszczenia rodowiska, zrównowaonego wykorzystania, wody, materiałów i energii a take zmierzajce do rozwoju proekologicznych form działalnoci gospodarczej, utworzenia spójnego systemu obszarów chronionych, zwikszenia lesistoci i ochrony lasów, poprawy stanu bezpieczestwa ekologicznego, podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej. Rozdział 7. Plan operacyjny na lata r.Rozdział zawiera działania w zakresie priorytetów analogicznych jak w polityce długoterminowej. Rozdział 8.Zarzdzanie programem i kontrola realizacji Programu. Rozdział okrela zasady monitorowania programu, organizacj zarzdzania programu, wskaniki skutecznoci realizacji programu, wytyczne do aktualizacji programów powiatowych. 8

9 Rozdział 9. Finansowanie działa rodowiskowych. Rozdział okrela szacunkowe zestawienia nakładów finansowych na realizacj programu ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za realizacj poszczególnych zada programowych, oraz przedstawia analiz moliwoci pozyskiwania rodków na realizacj Programu z rónych ródeł finansowania. Rozdział 10. Prognoza oddziaływania na rodowisko Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego. Rozdział okrela ocen zmian rodowiska prognozowanych w wyniku realizacji programu w ujciu jakociowym i ilociowym. Układ całoci Programu Ochrony rodowiska przedstawiono na rysunku nr 1. ROZDZIAŁ 1 INFORMACJE WYJCIOWE ROZDZIAŁ 2 PODSTAWOWE ZAŁOENIA PROGRAMU OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA SYNTETYCZNA OCENA STANU RODOWISKA ROZDZIAŁ 3 ROZDZIAŁ 4 ROZDZIAŁ 5 CEL NADRZDNY I PRIORYTETY ROZDZIAŁ 6 STRATEGIA DŁUGOTERMINOWA ROZDZIAŁ 7 PLAN OPERACYJNY

10 ZARZDZANIE PROGRAMEM I KONTROLA REALIZACJI FINANSOWANIE DZIAŁA ROZDZIAŁ 8 ROZDZIAŁ 9 Rysunek 1. Schemat Programu Ochrony rodowiska Instytucje uczestniczce w opracowaniu Programu.. Instytucj odpowiedzialn za opracowanie Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego jest Zarzd Województwa Mazowieckiego. Uczestnikami procesu przygotowania i realizacji programu s grupy podmiotów: Samorzd Województwa Mazowieckiego, który uchwala PO oraz pozostałe dokumenty kluczowe dla PO a mianowicie Strategi Rozwoju Województwa Mazowieckiego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego i Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego. Wojewoda (wraz z podległymi słubami), który dysponuje instrumentami prawnymi dotyczcymi reglamentacji korzystania ze rodowiska pozwolenia, koncesje. Administracja specjalna, która zajmuje si kontrol przestrzegania prawa w zakresie ochrony rodowiska, prowadzi monitoring oraz administruje poszczególnymi komponentami (Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska, Wojewódzki Inspektor Sanitarny, Regionalny Zarzd Gospodarki Wodnej, Regionalna Dyrekcja Lasów Pastwowych w Warszawie). Jednostki dysponujce rodkami finansowymi na realizacj programu (Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, Zarzd Województwa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, jednostki samorzdu terytorialnego Organizacje pozarzdowe, które organizuj kampanie edukacyjne i informacyjne, zmierzajce do poprawy stanu wiadomoci ekologicznej społeczestwa Podmioty gospodarcze działajce na terenie województwa, szczególnie te, które posiadaj znaczny wpływ na stan rodowiska i wymagaj uzyskania pozwole zintegrowanych na korzystanie ze rodowiska Metodyka pracy nad programem PROGNOZA SKUTKÓW REALIZACJI PROGRAMU NA RODOWISKO ROZDZIAŁ 10 Podstaw planowania zaktualizowanej polityki ekologicznej województwa mazowieckiego na lata z perspektyw do 2014 r. jest: Analiza dostpnych opracowa i dokumentów a w szczególnoci wstpnych projektów Strategii Rozwoju Kraju oraz Narodowej Strategii Spójnoci 10

11 , w nawizaniu do Polityki ekologicznej pastwa na lata , i tworzonej obecnie aktualizacji Strategii Ochrony rodowiska do 2014 r. Raport z realizacji Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego za rok 2004 (z uwzgldnieniem roku 2003), przyjty w 2005r. przez Sejmik Województwa Mazowieckiego Analiza prowadzonych aktualnie działa dla poprawy stanu rodowiska. Jako podstawowe ródła danych charakteryzujcych aktualny stan rodowiska przyjto: Raport o stanie rodowiska województwa mazowieckiego w 2004 r. Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Warszawie Dane Urzdu Statystycznego w Warszawie - Ochrona rodowiska w województwie mazowieckim (dane za lata ). Okrelone w Programie działania s adresowane do wszystkich podmiotów majcych realne, prawno-finansowe moliwoci ich podejmowania. Przyjto, e Program bdzie dokumentem otwartym, czyli przygotowanym z uwzgldnieniem opinii pozyskanych z konsultacji społecznych. W zwizku z powyszym Program powstaje dwuetapowo; pocztkowo jako program wstpny, który poddany bdzie procesowi konsultacji społecznych, a nastpnie w wersji ostatecznej z uwzgldnieniem zgłoszonych uwag i poprawek w cyklu konsultacji przedstawiony bdzie do przyjcia przez Sejmik Województwa Mazowieckiego. Program został sporzdzony z uwzgldnieniem ustrojowej pozycji samorzdu województwa oraz charakteru i zakresu jego obowizków i uprawnie. Kompetencje samorzdu województwa obejmuj szerok sfer programowania rozwoju regionalnego, przy ograniczonych własnych moliwociach realizacyjnych. jako: Tak ujty Program analogicznie jak poprzedni z 2003r. mona bdzie wykorzysta Główny instrument strategicznego zarzdzania województwem w zakresie ochrony rodowiska; Podstaw tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów wojewódzkich; Wytyczne do konstruowania budetu województwa; Płaszczyzn koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, a w szczególnoci dla gmin i powiatów; Program został sporzdzony na horyzont roku Analogiczn lub zblion perspektyw czasow uwzgldniaj w/w dokumenty wyraajce polityk ekologiczn Pastwa oraz Samorzdu Województwa Mazowieckiego. Horyzont czasowy Programu, właciwy dla programowania strategicznego, został przybliony poprzez okrelenie zada priorytetowych przewidzianych do realizacji w pierwszym etapie, tj. do roku Zakłada si kontynuacj załoenia, e kształtowanie polityki ekologicznej w województwie mazowieckim bdzie miało charakter procesu cigłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania kroczcego. Jest to te wymóg ustawowy ( konieczno opracowywania raportów z realizacji programu co dwa lata, a aktualizacji programu co 4 lata), który zakłada weryfikacj perspektywicznych celów i wydłuanie horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach o kolejne cztery lata. Podobnie jak w dokumencie z 2003 r. sposób opracowania niniejszego programu został podporzdkowany metodologii właciwej dla planowania strategicznego, polegajcej na: 11

12 Syntetycznej diagnozie stanu rodowiska przyrodniczego w województwie mazowieckim, zawierajcej charakterystyki poszczególnych komponentów rodowiska wraz z ocen stanu; przeprowadzeniu analizy SWOT (w aspekcie rodowiskowym)- mocnych i słabych stron oraz szans i zagroe i stanowicych punkt wyjcia do okrelenia celów Programu, Przedstawieniu kreatywnej czci Programu poprzez okrelenie zweryfikowanej długoterminowej polityki na lata polegajce na wytyczeniu kierunków działa w obrbie przyjtych priorytetów, konkretyzacj (uszczegółowienie) celów głównych w postaci listy działa, czyli planu operacyjnego na lata , Charakterystyce uwarunkowa realizacyjnych Programu w zakresie zarzdzania, ródeł finansowania i zasad monitorowania a take poprzez sporzdzenie prognozy oddziaływania na rodowisko realizacji programu. Dokumentem pomocniczym przy przygotowaniu niniejszego Programu s take Wytyczne do sporzdzania programów ochrony rodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym opracowane przez Ministerstwo rodowiska w grudniu 2002 r. Dokument ten zawiera ramowe instrukcje dotyczce sposobu i zakresu uwzgldniania polityki ekologicznej pastwa w programach i wskazówki dotyczce ich zawartoci. W programie wojewódzkim powinny by uwzgldnione: zadania własne województwa (przedsiwzicia finansowane w całoci lub czciowo ze rodków budetowych i pozabudetowych bdcych w dyspozycji województwa) zadania koordynowane (pozostałe zadania zwizane z ochron rodowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów, które s finansowane ze rodków przedsibiorstw oraz ze rodków zewntrznych, bdcych w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bd instytucji działajcych na terenie województwa, ale podległych bezporednio organom centralnym. Wytyczne do sporzdzania programów powiatowych (równie w odniesieniu do programów naprawczych, zwizanych z wdraaniem dyrektyw Unii Europejskiej) Streszczenie dokumentu w jzyku niespecjalistycznym Zgodnie z obowizujc ustaw (Prawo ochrony rodowiska) organ wykonawczy województwa ma obowizek sporzdza w celu realizacji polityki ekologicznej pastwa program ochrony rodowiska, w którym okrela w szczególnoci: Cele ekologiczne Priorytety ekologiczne Rodzaj i harmonogram działa proekologicznych rodki niezbdne do osigania celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i rodki finansowe. Program uchwala Sejmik Województwa Mazowieckiego raz na 4 lata, a co 2 lata Zarzd Województwa sporzdza raport z wykonania programu, który przedstawia Sejmikowi. Niniejszy Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego stanowi drug edycj dokumentu okrelajcego kierunki i zadania, które powinny by realizowane w zakresie ochrony rodowiska na terenie województwa mazowieckiego. Przedmiotowy dokument stanowi aktualizacj Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego na lata ( który został przyjty uchwał Sejmiku Województwa Mazowieckiego w padzierniku 2003r).; uwzgldnia take wnioski zawarte w Raporcie z 12

13 realizacji w/w Programu za rok 2004 (z uwzgldnieniem roku 2003). Raport ten został przyjty uchwał Sejmiku Województwa Mazowieckiego w listopadzie 2005r. Z członkostwa w Unii Europejskiej wynikaj zobowizania w zakresie wdraania Dyrektyw Unii Europejskiej. Zasady polityki regionalnej Unii Europejskiej na lata przenoszone s take na procesy programowania na poziomie krajowym. Przystpienie Polski do struktur Unii Europejskiej w 2004r. wymusza konieczno poszukiwania rozwiza pozwalajcych na maksymalne wykorzystanie funduszy unijnych, które w znacznym stopniu s kierowane na przedsiwzicia zmierzajce do poprawy stanu rodowiska naturalnego. Niniejszy Program umoliwia wyspecyfikowanie działa zmierzajcych do poprawy stanu rodowiska województwa mazowieckiego (w szczególnoci w ramach Regionalnego Programu Rozwoju Województwa Mazowieckiego). Program Ochrony rodowiska dla Województwa Mazowieckiego jest spójny z II Polityk ekologiczn pastwa okrelon do 2010 r., a take z powstajcymi aktualnie na szczeblu krajowym dokumentami planistycznymi na lata a mianowicie: Strategi Rozwoju Kraju Narodow Strategi Spójnoci Aktualne kierunki w zakresie ochrony rodowiska wytyczaj take uchwalone przez Sejmik Województwa Mazowieckiego: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego (uchwalony w 2005 r.) Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja uchwalona w 2006 r.). Z w/w dokumentów wynika, e celem nadrzdnym polityki ekologicznej województwa mazowieckiego jest: Ochrona walorów przyrodniczych i poprawa standardów rodowiska Program niniejszy (po przedstawieniu diagnozy stanu rodowiska wg danych WIO i GUS za r. 2004, w miar posiadanych danych uwzgldnia take 2005r), analogicznie jak polityka ekologiczna pastwa okrela długoterminowe cele i priorytety w perspektywie omiu lat, czyli do roku 2014 oraz rodzaj i harmonogram krótkoterminowych działa proekologicznych na cztery lata oraz rodki niezbdne do osignicia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i rodki finansowe. Program zawiera take zasady zarzdzania i monitorowania realizacji. Długoterminowe cele i kierunki ochrony rodowiska oraz plan działa krótkoterminowych obejmuj analogiczne priorytety a mianowicie: Zmniejszenie zanieczyszcze rodowiska (dotyczy wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, odpadów, powietrza atmosferycznego, hałasu i promieniowania elektromagnetycznego), Zrównowaone wykorzystanie materiałów, wody i energii oraz rozwój proekologicznych form działalnoci w gospodarce ( w szczególnoci w rolnictwie, transporcie i eksploatacji kopalin), Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych, Ochrona i rozwój ekosystemów lenych, Poprawa bezpieczestwa ekologicznego ( w zakresie ochrony przed powodzi, susz i poarami, a take zmniejszenia ryzyka zwizanego z transportem substancji niebezpiecznych oraz wystpowaniem awarii przemysłowych), Wzrost poziomu wiedzy ekologicznej ( w zakresie edukacji ekologicznej w społeczestwie, a take w działalnoci gospodarczej) Oszacowanie kosztów dla poszczególnych priorytetów przeprowadzono na podstawie: 13

14 analizy wydatków inwestycyjnych i nieinwestycyjnych poniesionych w latach ubiegłych, potrzeb finansowych zgłaszanych do funduszy ochrony rodowiska i gospodarki wodnej oraz funduszy pomocowych UE przez podmioty gospodarcze, samorzdy, organizacje i stowarzyszenia, powiatowych programów ochrony rodowiska, analizy wydatków budetu centralnego dla województwa mazowieckiego Oszacowane koszty realizacji Programu w latach to prawie mln. zł. Najwiksze kwoty finansowe przewidziano dla działa zwizanych z ochron wód ograniczenie iloci cieków, zmniejszenie narastajcego deficytu wody, ochrona przeciwpowodziowa. Due nakłady finansowe zwizane s z koniecznoci ograniczenia niskiej emisji zanieczyszcze oraz zmniejszenia presji rodków transportu na rodowisko naturalne. Wydatki na te wymienione zadania stanowi ponad 85% całoci szacunkowej kwoty na realizacj załoonych w programie celów. W perspektywie czasu do roku 2014 nakłady sigaj kwoty ponad mln. zł. Najwiksze koszty to analogicznie jak w przypadku celów krótkoterminowych, ochrona wód i powietrza. Przewidziano te wiksze finansowanie ni w latach ubiegłych ochrony przyrody, ekosystemów lenych i gleb. Zestawienie przewidywanych potrzeb finansowych w obrbie przyjtych priorytetów przedstawiono poniej. L.p. Priorytet Potrzeby finansowe w latach tys zł 1. Zmniejszenie zanieczyszcze rodowiska 2. Zrównowaone wykorzystanie materiałów, wody i energii oraz rozwój proekologicznych form działalnoci 3. Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych Potrzeby finansowe w latach tys zł Ochrona i rozwój ekosystemów lenych Poprawa bezpieczestwa ekologicznego Wzrost poziomu wiedzy ekologicznej Ogółem Oszacowane nakłady na realizacj Programu s wysokie. Nigdy dotd nie planowano tak duych wydatków na ochron rodowiska w historii województwa mazowieckiego, ale te nigdy nie było takiej szansy ( jak obecnie stwarza moliwo korzystania ze rodków Unii Europejskiej) na realizacj zamierzonych celów. Realizacja Programu bdzie monitorowana przez Departament Ochrony rodowiska Urzdu Marszałkowskiego Urzdu Województwa Mazowieckiego.. System oceny realizacji Programu bdzie oparty na odpowiednio dobranych wskanikach presji, stanu i reakcji: 14

15 wskaniki presji wywieranej na rodowisko odnosz si do tych form działalnoci, które zmniejszaj ilo i jako zasobów rodowiska ( przykładowo s to: emisja zanieczyszcze gazowych do powietrza, emisja metali cikich do gleby i wód, objto wytwarzanych cieków, emisja wytwarzanych odpadów, wielko pozyskanego drewna z lasów, powierzchnia uytków rolnych i t.p.) wskaniki stanu odnosz si do jakoci rodowiska i jakoci jego zasobów; s skonstruowane w sposób umoliwiajcy dokonanie przegldowej oceny stanu rodowiska i zmian dokonujcych si w czasie ( podaj przykładowo wielko zanieczyszcze zatrzymanych lub zneutralizowanych w urzdzeniach redukujcych, wielkoci zanieczyszcze w ciekach po procesie oczyszczania, powierzchnie gruntów lenych, stan czystoci rzek i t.p.) wskaniki reakcji pokazuj, w jakim stopniu społeczestwo zainteresowane jest popraw stanu rodowiska; dotycz indywidualnych i grupowych działa prowadzcych do ograniczenia, ograniczenia lub uniknicia negatywnego oddziaływania na rodowisko i ewentualnie powstrzymanie postpujcej ju degradacji rodowiska ( podaj rodzaj i liczb inwestycji realizowanych dla poprawy stanu rodowiska, wielko nakładów inwestycyjnych, zmiany powierzchni lasów, obszarów prawnie chronionych, i t.p.) 2. PODSTAWOWE ZAŁOENIA PROGRAMU 2.1. Dokumenty programowe krajowe Program Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego powinien by spójny z ustaleniami i rekomendacjami wynikajcymi z: II Polityki ekologicznej pastwa do 2010r. Strategii Rozwoju Kraju Narodowej Strategii Spójnoci Polityka ekologiczna pastwa 4 zało enia, cele i zasady Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stwierdza w art.5, e Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron rodowiska kierujc si zasad zrównowaonego rozwoju i ustala take, e ochrona rodowiska jest obowizkiem m. in. władz publicznych, które przez sw polityk powinny zabezpieczy bezpieczestwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Polityka ekologiczna pastwa zmierza do harmonizowania rozwoju kraju poprzez równowaenie celów ochrony rodowiska z celami gospodarczymi i społecznymi. Celem polityki ekologicznej pastwa jest zapewnienie bezpieczestwa ekologicznego, a pod pojciem tym naley rozumie nie tylko czyste powietrze, zdrow wod i bezpieczn dla zdrowia ywno, ale take moliwoci wypoczynku i rekreacji oraz trwałe wystpowanie wszystkich stwierdzanych obecnie dziko yjcych gatunków. Tak rozumiana polityka ekologiczna wpisuje si w funkcjonujc w tej dziedzinie od wielu lat praktyk w Unii Europejskiej, gdzie redniookresowe programy działa funkcjonuj z dobrym skutkiem od wielu lat. 4 Polityka ekologiczna Pastwa przyjeta przez Sejm w 2001r. oraz jej aktualizacja IIPolityka Ekologiczna Pastwa na lata z uwzgldnieniem perspektywy na lata

16 Realizowana aktualnie polityka ekologiczna pastwa przyjła 3 etapy realizacji celów: 1. Etap realizacji celów krótkookresowych w trakcie ubiegania si o członkostwo w Unii Europejskiej ( ). 2. Etap realizacji celów redniookresowych w pierwszym okresie członkostwa w Unii, w którym załoono realizacje programów dostosowawczych ( ) 3. Etap realizacji celów długookresowych w ramach polityki do 2025 r., która bdzie aktualnie poddana procesowi aktualizacji. Pomimo pozytywnych efektów uzyskanych w wyniku dotychczasowej polityki ekologicznej pastwa wskaniki zuywania zasobów naturalnych i stanu rodowiska w Polsce s nadal zauwaalnie gorsze, ni w wysoko rozwinitych pastwach Europy zachodniej. Równoczenie Polska posiada due zasoby lasów, zasoby surowcowe oraz bogat rónorodno biologiczn i niezbyt intensywn gospodark roln i len. Warunki te stwarzaj szans na dalsz popraw stanu rodowiska a take znaczne obnienie wskaników energochłonnoci, materiałochłonnoci poprzez wdroenie standardów Unii Europejskiej. Racjonalne wykorzystanie znacznych zasobów rónorodnoci biologicznej warunkuje rozwój turystyki i rolnictwa przyjaznych rodowisku. Zasada zrównowaonego rozwoju przyjta jako nadrzdna powinna by realizowana poprzez wdraanie zasad pomocniczych i uzupełniajcych. S to: Zasada przezornoci (podejmowanie działa ju wtedy, gdy widoczne jest uzasadnione prawdopodobiestwo, e problem wymaga rozwizania, a nie dopiero wówczas, gdy istnieje ju pełne naukowe potwierdzenie). Stosowanie zasad prewencji i przezornoci powinno by ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony rodowiska. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi (w praktyce oznacza uwzgldnianie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi). Zasada równego dostpu do rodowiska przyrodniczego ( traktowanej w kategoriach sprawiedliwoci midzypokoleniowej, midzyregionalnej i midzygrupowej oraz równowaenia szans midzy człowiekiem a przyrod). Zasada regionalizacji (rozszerzanie uprawnie dla samorzdu terytorialnego i wojewodów do ustalania zasad korzystania ze rodowiska, koordynacja polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie). Zasada uspołecznienia (stwarzanie warunków do udziału obywateli w procesie kształtowania modelu zrównowaonego rozwoju). Zasada zanieczyszczajcy płaci (pełna odpowiedzialno sprawcy za skutki zanieczyszczania i stwarzania zagroenia dla rodowiska). Zasada prewencji (przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla rodowiska powinno by podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsiwzicia w oparciu o posiadana wiedze, wdroone procedury ocen oddziaływania na rodowisko oraz monitoring wykonywanych przedsiwzi). Zasada stosowania najlepszych dostpnych technik (BAT), w tym najlepszych uzasadnionych ekonomicznie, dostpnych technologii. Zasada subsydiarnoci ( przekazywanie czci kompetencji i uprawnie na właciwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby mógł by najskuteczniej rozwizany. Zasada skutecznoci ekologicznej, ( co oznacza w praktyce potrzeb minimalizacji nakładów na jednostk uzyskanego efektu). 16

17 Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pastwa 5 uwzgldnia nastpujce priorytety (które wynikaj z przyjtych zobowiza z tytułu ratyfikowanych konwencji midzynarodowych oraz protokołów do tych konwencji): Konieczno likwidacji zwizanych ze stanem rodowiska bezporednich zagroe dla ycia i zdrowia ludzi Konieczno przeciwdziałania degradacji rodowiska przyrodniczego na terytorium kraju, zwłaszcza na terenach o szczególnych walorach przyrodniczych (w tym przestrzeni rolniczej i lenej), Konieczno w partycypowaniu przez Polsk w przeciwdziałaniu zagroeniom rodowiska o charakterze globalnym. Zgodnie z polityk ekologiczn pastwa działalno gospodarcza tych dziedzin gospodarki, które wykazuj presje na rodowisko w formie bezporedniego lub poredniego korzystania z jego zasobów lub s ródłem zanieczyszczenia (np. przemysł, rolnictwo, lenictwo, gospodarka komunalna, budownictwo) wymaga stosowania rozwiza gwarantujcych zachowanie walorów rodowiska przyrodniczego i moliwo odtwarzania odnawialnych zasobów Strategia Rozwoju Kraju (SRK) 6 Strategia Rozwoju Kraju (SRK) jest podstawowym dokumentem strategicznym okrelajcym cele i priorytety w obszarze rozwoju społeczno gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewni. Strategia opracowana jest przy uwzgldnieniu zasady zrównowaonego rozwoju przy równorzdnym traktowaniu trzech podstawowych filarów: gospodarczego, społecznego i rodowiskowego. Dokument ten: Nakreli wizj Polski w 2015r., wskazujc miejsce i rol Polski w gospodarce Unii Europejskiej i w gospodarce globalnej, Odniesie si do wyzwa zwizanych ze społeczestwem informacyjnym i gospodark opart na wiedzy, Wskae na poziom ycia polskich obywateli, który bdziemy chcieli osign w stosunku do innych krajów UE, Okreli główne kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego Polski na najblisze lata i jakie naley stworzy warunki, aby ten rozwój zapewni, Okreli rol administracji publicznej, jako czynnika wspierajcego rozwój kraju efektywnie spełniajcego usługow funkcj wobec obywateli pastwa. Celem strategii jest podniesienie poziomu i jakoci ycia mieszkaców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Wród piciu priorytetów SRK na miejscu drugim wymienia Popraw infrastruktury podstawowej: technicznej i społecznej, w której precyzuje m.in. potrzeb inwestycji z zakresu ochrony rodowiska w szczególnoci uwzgldniajcych ochron zasobów wodnych, poprawiajcych czysto i jako wody oraz powietrza, zapewniajcych oszczdno energii, zabezpieczajcych przed katastrofami naturalnymi i p. Projekt SRK został przyjty przez Rad Ministrów i jest obecnie (lipiec 2006) na etapie konsultacji społecznych. Dokument w ostatecznym kształcie bdzie stanowi podstaw do 5 Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Pastwa przyjty przez Rad Ministrów w listopadzie 2002r. 6 Strategia Rozwoju Kraju (projekt przekazany do Rady Ministrów 28 kwietnia 2006r.) 17

18 efektywnego wykorzystania przez Polsk rodków finansowych krajowych a take z Unii Europejskiej na realizacj celów społeczno-gospodarczych. Cało dokumentu dostpna jest na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. SRK stanowi baz odniesienia dla innych strategii i programów rzdowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorzdu terytorialnego, jest te podstawow przesłank dla Narodowej Strategii Spójnoci Narodowa Strategia Spójnoci (NSS) 7 Narodowa Strategia Spójnoci (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) jest strategicznym dokumentem okrelajcym priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdraania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójnoci na lata Aktualnie wstpny projekt NSS znajduje si w fazie konsultacji społecznych. Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjnoci polskiej gospodarki, a take stojcych przed ni szans. Narodowa Strategia Spójnoci bdzie realizowana przy pomocy Programów Operacyjnych (PO) zarzdzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) zarzdzanych przez Zarzdy poszczególnych województw. Jednym z szeciu programów operacyjnych (najwaniejszym z punktu widzenia przedmiotowego Programu Ochrony rodowiska Województwa Mazowieckiego) jest Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko. Głównym celem tego programu jest podniesienie atrakcyjnoci inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu rodowiska, zdrowia społeczestwa, zachowaniu tosamoci kulturowej i rozwijaniu spójnoci terytorialnej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko realizowanych bdzie 14 priorytetów. S to: 1. Gospodarka wodno-ciekowa. 2. Gospodarka odpadami i ochrona ziemi. 3. Bezpieczestwo ekologiczne. 4. Przedsiwzicia dostosowujce przedsibiorstwa do wymogów ochrony rodowiska. 5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. 6. Transeuropejskie sieci transportowe TEN-T. 7. Transport przyjazny rodowisku. 8. Bezpieczestwo transportu i krajowe sieci transportowe. 9. Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej. 10. Infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku. 11. Bezpieczestwo energetyczne. 12. Kultura i dziedzictwo narodowe. 13. Bezpieczestwo zdrowotne i poprawa efektywnoci systemu ochrony zdrowia 14. Pomoc techniczna Przedstawiony zakres priorytetów ma charakter wstpny, poniewa NSS nie została jeszcze ostatecznie przyjta. Ostateczny zakres uzaleniony jest od przebiegu konsultacji a nastpnie od negocjacji z Komisj Europejsk. Cało dokumentu dostpna jest na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Dyrektywy Unii Europejskiej 7 Wstpny Projekt Narodowej Strategii Spójnoci ( zaakceptowany przez Rad Ministrów ) 18

19 Członkostwo w Unii Europejskiej wymusiło dostosowanie przepisów polskiego prawa ochrony rodowiska do rozwiza Wspólnoty. Przepisy Unijne dotyczce ochrony rodowiska s bardzo rozbudowane i dotycz praktycznie wszystkich dziedzin ycia społeczno-gospodarczego. Aktualnie praktycznie proces dostosowywania do prawa polskiego poprzez wprowadzenie ustaw i rozporzdze jest na ukoczeniu. Proces ten bdzie jednak kontynuowany, poniewa prawo Unii ewoluuje i jest dostosowywane do biecych uwarunkowa i potrzeb. Prawo Unii Europejskiej obejmujce tematyk ochrony rodowiska powstawało przez ostatnie 30 lat i jest bardzo obszernym działem prawa obejmujcym kilkaset aktów prawnych. Podstawow form aktów prawnych w dziedzinie ochrony rodowiska we Wspólnocie s Dyrektywy. Te specyficzne akty prawne zakładaj moliwo elastycznych działa pastw członkowskich pod warunkiem, e w okrelonym czasie pastwa te doprowadz na swym terytoriom do zrealizowania załoonych celów. Eksperci Unii zajmujcy si problematyk ochrony rodowiska okrelili 11 zasad, które powinny by przestrzegane we wszystkich pastwach członkowskich: 1. Lepiej zapobiega ni leczy. 2. Naley uwzgldnia skutki oddziaływania na rodowisko w moliwie najwczeniejszym stadium podejmowania decyzji. 3. Trzeba unika eksploatowania przyrody powodujcego znaczne naruszenie równowagi ekologicznej. 4. Naley podnie poziom wiedzy naukowej, by umoliwi podejmowanie właciwych decyzji. 5. Koszty zapobiegania i usuwania szkód ekologicznych powinien ponosi sprawca zanieczyszczenia. 6. Działania w jednym pastwie członkowskim nie powinny powodowa pogorszenia stanu rodowiska w innym 7. Polityka ekologiczna pastw członkowskich w zakresie ochrony rodowiska musi uwzgldnia interesy pastw rozwijajcych si. 8. Pastwa Unii Europejskiej powinny wspiera ochron rodowiska w skali midzynarodowej i globalnej. 9. Ochrona rodowiska jest obowizkiem kadego, zatem konieczna jest edukacja w tym zakresie. 10. rodki ochrony rodowiska powinny by stosowane odpowiednio do rodzaju zanieczyszczenia, potrzebnego działania oraz obszaru geograficznego, który maja chroni. Jest to zasada subsydiarnoci. 11. Krajowe programy dotyczce ochrony rodowiska powinny by koordynowane na podstawie wspólnych długoterminowych programów, a krajowa polityka ekologiczna harmonizowana w ramach Wspólnoty Europejskiej. Zasady powysze zostały take uwzgldnione przy formułowaniu zasad polskiej polityki ekologicznej, (które zostały opisane w rozdz ). Negocjacje z Uni Europejsk w obszarze rodowisko Polska zakoczyła 26 padziernika 2001r. 25 listopada 2002r. UE przyjła wspólne stanowisko, w którym potwierdziła wynegocjowane warunki oraz zgodziła si na dodatkowy okres przejciowy w odniesieniu do dyrektywy 2001/80/WE ( dotyczy emisji zanieczyszcze do powietrza), co ostatecznie zamknło stanowisko w tym obszarze. Podpisanie Traktatu Akcesyjnego midzy Polsk a Wspólnot nastpiło 16 kwietnia 2003 r. a przystpienie do Unii stało si faktem 1 maja 2004r. 19

20 Dostosowanie do przepisów i standardów Unii Europejskiej znalazło odzwierciedlenie w prawie polskim. Rol samorzdów, w tym Samorzdu Województwa Mazowieckiego jest podejmowanie działa, w tym działa inwestycyjnych majcych na celu wywizanie si z ustale negocjacyjnych. Z uwagi na koszty finansowe realizacji wszystkich działa, wynikajcych z koniecznoci pełnego uwzgldnienia prawa wspólnotowego, Polska wynegocjowała w niektórych obszarach okresy przejciowe, w tym w obszarze rodowisko. Unia zaakceptowała łcznie 10 wniosków Polski o okresy przejciowe w obszarze rodowisko. Szczególne wymagania i zwizane z tym okresy przejciowe dotycz nastpujcych obszarów: Ochrona wód W zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem Polska zobowizała si do r. do budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni cieków we wszystkich aglomeracjach o równowanej liczbie mieszkaców (RLM) powyej Jednake ze wzgldu na wysokie koszty tych inwestycji uzyskała okresy przejciowe w zakresie realizacji dyrektyw: 76/464/EWG dotyczcej odprowadzania do wód powierzchniowych okrelonych substancji powodujcych ich zanieczyszczenia - 5-letni okres przejciowy do r. 91/271/WE dotyczcej oczyszczalni cieków komunalnych (łcznie z dyrektywami córkami) - kilka okresów przejciowych w zalenoci od wielkoci aglomeracji. Ponadto istotna jest dyrektywa 91/676/EWG w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany ze ródeł rolniczych, która m.in. zobowizuje wszystkie gospodarstwa rolne posiadajce zwierzta do wybudowania do 2008 roku szczelnych zbiorników na gnojowic szczególnie na tzw. obszarach wraliwych. Gospodarka odpadami W tym zakresie najwaniejsza jest dyrektywa 75/442/EWG w sprawie odpadów, która wprowadziła dla samorzdów obowizek przygotowania planów gospodarki odpadami oraz ustanowienia zintegrowanej i wystarczajcej sieci instalacji zajmujcych si unieszkodliwianiem odpadów przy zastosowaniu najlepszej dostpnej technologii. Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów wprowadza m.in. obowizek redukowania iloci składowanych odpadów biodegradowalnych w kolejnych latach a do 65% w roku 2016 w stosunku do 1995 r. oraz standardy techniczne składowania odpadów. W odniesieniu do tej Dyrektywy Polska uzyskała 3-letni okres przejciowy do r. Ponadto okresy przejciowe dotycz: Dyrektywy 94/62/WE dot. opakowa i odpadów opakowaniowych - 5-letni okres przejciowy do r. Rozporzdzenia 259/93/EWG w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrbie Unii Europejskiej oraz poza jej obszar - 5-letni okres przejciowy do r. Ochrona powietrza Z uwagi na problemy, jakie mog wystpi we wdraaniu nowych norm emisyjnych wynikajcych ze standardów UE Polska uzyskała okresy przejciowe w odniesieniu dla nastpujcych Dyrektyw: 99/32/WE dotyczcej redukcji zawartoci siarki w paliwach płynnych 4-letni okres przejciowy do r. 94/63/WE dotyczcej kontrolowania emisji lotnych zwizków organicznych powstałych w skutek magazynowania benzyny i jej dystrybucji z terminali do stacji obsługi, dyrektywa dotyczy m.in. PKN ORLEN dwa okresy przejciowe do r. oraz do r. 20

21 2001/80/WE dotyczcej ograniczenia emisji niektórych zanieczyszcze do powietrza z duych obiektów energetycznych spalania paliw - kilka okresów przejciowych dla poszczególnych substancji tj. SO 2, NO x i pyłów dla elektrowni zawodowych, elektrociepłowni przemysłowych, elektrociepłowni i ciepłowni zawodowych oraz ciepłowni komunalnych, które znalazły si na licie załczonej do polskiego stanowiska negocjacyjnego. Te okresy przejciowe dotycz nastpujcych przedsibiorstw z terenu województwa mazowieckiego: odstpstwo od dopuszczalnej emisji dla dwutlenku siarki do r.: EL Kozienice, EL Ostrołka, EC Siekierki w Warszawie, EC era w Warszawie, EC PKN Orlen odstpstwo od dopuszczalnej emisji dla tlenku azotu do r.: EL Ostrołka, EC Siekierki w Warszawie, EC Kawczyn w Warszawie odstpstwo od dopuszczalnej emisji pyłów do r.: CC w Ciechanowie 96/61/WE dotyczcej zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszcze ustanowiono 3-letni okres przejciowy do r. dla 65 zakładów przemysłowych zanieczyszczajcych powietrze i wody powierzchniowe i / lub gruntowe. Te okresy dotycz nastpujcych przedsibiorstw z terenu województwa mazowieckiego: Roldrob w Tomaszowie Mazowieckim., Ciepłownia Wola w Warszawie, Ursus-Media w Warszawie, Keramzyt Przedsibiorstwo Kruszyw Lekkich w Mszczonowie, Metsa Tissue w Konstancinie Jeziorna, Reckitt Benckiser w Nowym Dworze Mazowieckim, Tarchomiskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa w Warszawie, PEC Legionowo w Legionowie, PEC w Obornikach, PEC w Pułtusku, ZE w Sokołowie Podlaskim, ZEC w Wołominie, ZEC w Nowym Dworze Mazowieckim., ZGC w Tomaszowie Mazowieckim. Bezpieczestwo jdrowe i ochrona przed promieniowaniem jonizujcym Okres przejciowy wprowadza si w odniesieniu do Dyrektywy 97/43/EURATOM dotyczcej ochrony przed promieniowaniem jonizujcym pochodzcym ze ródeł medycznych - 5-letni okres przejciowy do r Krajowe i wojewódzkie limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu rodowiska Waniejsze limity zwizane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów i popraw rodowiska ustalone zostały w II Polityce ekologicznej pastwa i wszystkie dotycz celów do osignicia najpóniej do 2010 r. i wynikaj ze zobowiza zwizanych ze wstpieniem Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. W póniejszym okresie limity te nie były korygowane. W/w limity zakładaj: Zmniejszenie wodochłonnoci produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i warto sprzedan w przemyle), Ograniczenie materiałochłonnoci produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. (w przeliczeniu na jednostk produkcji), Ograniczenie zuycia energii o 50% w stosunku do 1990r. i 20% w stosunku do 2000 r. w przeliczeniu na jednostk produkcji lub PKB), Dwukrotne zwikszenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu z 1990r., Odzyskanie i powtórne wykorzystanie, co najmniej 50% papieru i szkła z odpadów komunalnych, 21

22 Pełn (100%) likwidacj zrzutów nieczyszczonych cieków z miast i zakładów przemysłowych, Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze odprowadzanych do wód powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50%, z gospodarki ( na terenie miast i osiedli wiejskich o 30% i ze spływu powierzchniowego o 30%, Ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, niemetalowych lotnych zwizków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r. Do koca 2005 r. wycofanie z uytkowania etyliny i przejcie wyłcznie na stosowanie benzyny bezołowiowej. Zgodnie z wymogami polityki ekologicznej aspekty ekologiczne (równie w zakresie w/w limitów) powinny by obligatoryjnie włczane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania a take do strategii i programów na szczeblu regionalnym i lokalnym Naley jednak zwróci uwag, e przedstawione powyej wartoci s limitami krajowymi; nie został do chwili obecnej (2006 r.) dokonany podział na limity regionalne, nie zostały równie wprowadzone zasady ich wypełniania i rozdziału przestrzennego w kolejnych nowelizacjach ustawy Prawo ochrony rodowiska. Dlatego te powysze dane liczbowe naley traktowa jako orientacyjne i słuce do porówna midzyregionalnych i okrelenia tempa realizacji polityki ekologicznej pastwa Uwarunkowania wynikajce ze Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego(SRWM) Programowanie regionalnego rozwoju jest podstawowym zadaniem, które ustawowo zostało przypisane samorzdowi województwa. Strategia okrela kierunki działa województwa, jest wanym punktem odniesienia dla sektorowych dokumentów programowych powstajcych dla województwa, a jej zakres w istotny sposób determinuje procesy rozwojowe regionu. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego przyjta uchwał przez Sejmik Samorzdowy Województwa Mazowieckiego w 2001 r. okreliła kierunki i cele rozwoju Mazowsza na lat. Zmiany zewntrznych uwarunkowa rozwoju, wynikajce głównie z faktu przystpienia Polski do Unii Europejskiej wymusiły aktualizacj dokumentu. Fakt członkostwa w UE zmienia miejsce Polski na arenie midzynarodowej, niesie za sob konieczno weryfikacji dotychczasowych zasad polityki regionalnej kraju i województwa, stymuluje take do przyjmowania rozwiza ukierunkowanych na wykorzystanie funduszy unijnych w realizacji polityki regionalnej na zasadach wynikajcych z polityki spójnoci UE. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego (SRWM) do r. zawiera zapisy celów i kierunki działa uwzgldniajce zmiany zewntrznych i wewntrznych uwarunkowa rozwoju regionu a take determinanty unijnej i krajowej polityki regionalnej. Przyjty dokument zachowuje spójno z kierunkami strategicznymi okrelonymi w dokumentach wspólnotowych i rzdowych. Tre SRWM wpisuje si w opracowane przez rzd RP takie dokumenty jak w/w projekty Strategii Rozwoju Kraju r. i Narodowej Strategii Spójnoci Intencj SRWM jest przekształcenie Mazowsza w region, który charakteryzował si bdzie: Du konkurencyjnoci w stosunku do innych regionów europejskich, Zachowan spójnoci społeczn, gospodarcz oraz przestrzenn, 8 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do r.2020 uchwalona przez Sejmik Województwa Mazowieckiego 29maja 2006r. 22

23 Wysok jakoci zasobów ludzkich oraz polepszeniem warunków ycia mieszkaców. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego wyznacza perspektyw rozwoju do 2020 r., obejmuje take te działania, które bd współfinansowane ze rodków krajowych i funduszy strukturalnych UE w okresie programowania a take w okresie dalszym. Dokument zawiera: Ogóln charakterystyk społeczno-gospodarcz regionu, Analiz SWOT, Propozycje zamierze strategicznych, Uwarunkowania realizacyjne, System monitorowania Analiz wewntrznych i zewntrznych uwarunkowa rozwoju Mazowsza, Scenariusze rozwoju, Układ zamierze rozwojowych przyjtych w SRWM tworz: Wizja rozwoju regionu, Misja, Cel nadrzdny Cele strategiczne, porednie i kierunki działa. Wizja okrelona w Strategii: Mazowsze konkurencyjnym regionem w układzie europejskim i globalnym. Misja: Mazowsze jako najbardziej rozwinity gospodarczo region w Polsce podejmuje uczestnictwo w rywalizacji z innymi bardziej rozwinitymi regionami, poprzez eliminowanie dysproporcji rozwojowych, rozwój nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy oraz zapewnienia mieszkacom Mazowsza optymalnych warunków do rozwoju jednostki, rodziny, jak i całej społecznoci, przy jednoczesnym zachowaniu spójnego i zrównowaonego rozwoju. Cel nadrzdny: Wzrost konkurencyjnoci gospodarki i równowaenie rozwoju społecznogospodarczego w regionie jako podstawa poprawy jakoci ycia mieszkaców Realizacja celu nadrzdnego bdzie moliwa poprzez rozwinicie w trzech celach strategicznych. S to: 1. Budowa społeczestwa informacyjnego i poprawa jakoci ycia mieszkaców województwa, 2. Zwikszanie konkurencyjnoci regionu w układzie midzynarodowym. 3. Poprawa spójnoci społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu w warunkach zrównowaonego rozwoju Strategia wyznacza cele i kierunki rozwoju koncentrujc si na zagadnieniach o charakterze ponadlokalnym, które maj znaczny wpływ na harmonijny rozwój województwa. Z tego te powodu znaczn uwag powicono zagadnieniom zrównowaonego rozwoju i ochrony rodowiska. Z piciu celów porednich dwa obejmuj szereg kierunków działa dotyczcych tej problematyki. W celu porednim 3 sprecyzowanym jako: Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitalnej Warszawy uznano za istotne m.in. kierunki działa zmierzajce do przeciwdziałania degradacji krajobrazu i rodowiska przyrodniczego Obszaru Metropolii Warszawskiej a mianowicie: Porzdkowanie gospodarki ciekowej przez likwidacj zrzutu cieków nieczyszczonych, Zwikszanie pewnoci dostaw wody i oczyszczania cieków deszczowych z terenów zurbanizowanych, 23

24 Porzdkowanie i tworzenie spójnego systemu gospodarki odpadami, Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych, Utworzenie zielonego piercienia wokół stolicy w celu ochrony obszarów cennych przyrodniczo, Ochrona najcenniejszych wartoci rodowiska przyrodniczego ( zasobów i krajobrazu) poprzez realizacj sieci NATURA 2000 W celu porednim 4 sprecyzowanym jako: Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitarnych uznano za istotne m.in. kierunki działa zmierzajce do ochrony i rewaloryzacji rodowiska przyrodniczego dla zapewnienia trwałego i zrównowaonego rozwoju. Zaliczono do nich: Kontynuacj prac zmierzajcych do doskonalenia systemu monitoringu zanieczyszcze rodowiska, dostosowanego do standardów UE, Utworzenie systemu obszarów prawnie chronionych niezbdnych dla zachowania równowagi ekologicznej, w tym sieci NATURA 2000, Współprac regionu w ramach porozumienia Zielone Płuca Polski Zwikszenie lesistoci regionu i ochron lasów, Popraw jakoci wód powierzchniowych, ochron wód podziemnych i kopalin, Budow zbiorników retencyjnych w ramach przeciwdziałania deficytom wody, Uporzdkowanie gospodarki odpadami, Popraw bezpieczestwa na wypadek klsk ywiołowych ( w tym ochrony przed skutkami powodzi) i katastrof ekologicznych, Rewitalizacj zdegradowanych obszarów po wojskowych i poprzemysłowych, Ochron biorónorodnoci rodowiska naturalnego i zachowanie naturalnych siedlisk ( utworzenie na terenie Mazowsza strefy wolnej od GMO) Szerzenie wiadomoci ekologicznej wród mieszkaców, Zwikszenie wykorzystania odnawialnych ródeł energii, w tym wód geotermalnych, Ochron powietrza i ochron przed hałasem. Inne zagadnienia wpływajce na popraw stanu rodowiska, które znalazły si w SRWM to rozwój rolnictwa ekologicznego, poprawa wydolnoci systemów powiza komunikacyjnych regionu z otoczeniem a take systemu transportu wewntrznego. Cało dokumentu dostpna jest na stronie internetowej Mazowieckiego Urzdu Marszałkowskiego Uwarunkowania wynikajce z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 9 (PZPWM) Do zada samorzdu województwa naley kształtowanie i prowadzenie regionalnej polityki przestrzennej. Podstawowym instrumentem tej polityki jest Plan Zagospodarowania 9 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego uchwalony przez Sejmik Województwa Mazowieckiego ( uchwała nr 65 z 7czerwca 2004) 24

25 Przestrzennego Województwa Mazowieckiego. Głównym zadaniem PZPWM było okrelenie celów oraz zasad i kierunków gospodarowania przestrzennego województwa stanowicych rozwinicie długofalowej polityki regionalnej uchwalonej w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. Zadaniem PZPWM jest take stworzenie optymalnych przestrzennych warunków do realizacji zawartych w SRWM priorytetów inwestycyjnych, a take realizacji programów krajowych i wojewódzkich. W PZPWM przyjto, e kluczowymi elementami wzłowymi dla równowaenie rozwoju Mazowsza bd aglomeracja warszawska i orodki subregionalne. Przyjto, e misj Planu jest: Stwarzanie warunków do osigania spójnoci terytorialnej oraz trwałego i zrównowaonego rozwoju województwa mazowieckiego, poprawy warunków ycia jego mieszkaców, stałego zwikszania efektywnoci procesów gospodarczych i konkurencyjnoci regionu. Konsekwencj tak okrelonej misji, a take zgodnie z SRWM przyjto, e priorytetowymi kierunkami wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków funkcjonowania rodowiska przyrodniczego, które odnosz si do dwóch sfer jakoci rodowiska: Ochrony walorów przyrodniczych, Poprawy standardów rodowiska. Ochrona walorów przyrodniczych realizowana bdzie poprzez stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych (w drodze zwikszenia ich powierzchni) obejmujcego: - wzmocnienie ochrony unikatowych dolin rzecznych i ich otoczenia, - zapewnienie cigłoci powiza przyrodniczych (korytarze ekologiczne regionalne i ponadregionalne), - objcie ochron obszarów wodno-błotnych, stanowicych siedliska szczególnie wane dla zachowania rónorodnoci biologicznej, - zwikszenie lesistoci i ochrona lasów. Poprawa standardów rodowiska realizowana bdzie poprzez: - zachowanie korzystnych warunków aerosanitarnych (ograniczenie emisji pyłowych i gazowych, wykorzystanie odnawialnych ródeł energii, proekologiczne inwestycje w miejskich systemach transportowych, ograniczenie niskiej emisji ), - racjonalizacj gospodarki wodnej ( poprawa jakoci zasobów, porzdkowanie gospodarki wodno-ciekowej prze budow sprawnych systemów odprowadzania i oczyszczania cieków, budowa systemów kanalizacyjnych dla ochrony zbiorników retencyjnych, budowa systemów odprowadzania wód deszczowych z terenów zurbanizowanych, eliminacja zrzutów substancji niebezpiecznych do wód powierzchniowych i przesczania do wód podziemnych, zwikszenie retencji wodnej), - ochron gleb przez popraw ich jakoci, - uporzdkowanie i stworzenie spójnego systemu gospodarki odpadami zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Mazowieckiego 10, - ochron przed skutkami powodzi (poprawa stanu istniejcych urzdze i budowa niezbdnych zabezpiecze, prowadzenie robót utrzymaniowych, zakaz zabudowy terenów zalewowych). Cało dokumentu dostpna jest na stronie internetowej mazowieckiego urzdu Marszałkowskiego. 10 Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Mazowieckiego przyjty przez Sejmik Województwa Mazowieckiego na lata

26 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Podstaw poniszego opisu jest PZPWM oraz opracowania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska Dane podstawowe Województwo mazowieckie, powstało w 1999 r. z połczenia (w całoci lub czciowo) byłych województw warszawskiego, ciechanowskiego, ostrołckiego, płockiego, radomskiego i siedleckiego, jest najwikszym województwem Polski. Powierzchnia województwa wynosi 35,6 tys. km 2, co stanowi 11,4 % powierzchni kraju. Województwo mazowieckie graniczy z nastpujcymi województwami: od północy z warmisko-mazurskim, od północnego wschodu z podlaskim, od południowego wschodu z lubelskim, od południa ze witokrzyskim, od południowego zachodu łódzkim, od północnego zachodu z kujawsko-pomorskim. Województwo mazowieckie obejmuje swymi granicami wikszo obszaru historycznego Mazowsza, cz rodkowego Podlasia oraz Ziemie Radomsk. Prawie cały obszar województwa wg kryteriów fizyczno-geograficznych naley do prowincji Niu rodkowoeuropejskiego. Wysokoci bezwzgldne rzadko przekraczaj 200m n.p.m. Najniszy punkt znajduje si na Wile k. Płocka i wynosi 52m n.p.m. Południowe krace województwa nale do prowincji Wyyny Polskiej, cechujcej si wikszymi wysokociami bezwzgldnymi. Najwyszym punktem województwa (408m n.p.m.) jest góra Altana na Garbie Gielniowskim koło Szydłowca, Pejza Mazowsza został ukształtowany przez epok lodowcow. Dominuj bez jeziorne równiny denudacyjne, zbudowane z glin morenowych, piasków i pokryw peryglacjalnych ze wirowymi ostacami moren i starszych zlodowace. Równiny rozcite s dolinami rzek i kotlinowymi obnieniami (niekiedy z wydmami) wypełnionymi piaszczystymi osadami akumulacji rzecznej i fluwioglacjalnej o duej miszoci. 11 Stan ochrony rodowiska województwa mazowieckiego w roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska W-wa

27 Województwo mazowieckie ley w dorzeczu Wisły; główne rzeki to oprócz Wisły Bug, Narew, Pilica, Wkra, Radomka. Naturalne jeziora wystpuj na terenach zachodnich województwa ( kilkadziesit jezior Pojezierza Gostyniskiego). Klimat województwa mazowieckiego jest przestrzennie zrónicowany i ma charakter przejciowy midzy morskim i kontynentalnym. Wraz z przemieszczaniem si na wschód coraz mocniej zaznaczaj si wpływy klimatu kontynentalnego, co ma przełoenie na nisze temperatury w zimie, wiksze roczne amplitudy temperatur oraz krótszy okres wegetacyjny. Na przewaajcym obszarze rednia temperatura roczna wynosi ok.7,5 0 C. Przecitne opady wahaj si w przedziale mm ( na wikszoci terenu poniej 550mm) i s nisze od krajowych o ok.50mm. Rozkład kierunków wiatrów w roku wie si z warunkami ogólnocyrkulacyjnymi a take rzeb terenu. Latem i jesieni dominuj wiatry zachodnie (W), wiosn z kierunku północnego (NW, N), w zimie południowo-wschodnie (SE) Struktura ludnociowo-osadnicza Województwo mazowieckie ( stan na r.) zamieszkuje 5146 tys. osób, co stanowi 13,5% ludnoci kraju (z czego 64,7% w miastach). rednia gsto zaludnienia wynosi 144osoby/km 2, przy redniej krajowej 122 osoby/km 2.podobnie jak w całym kraju w województwie mazowieckim wystpuje przewaga 8% kobiet na liczb mczyzn. W skład województwa wchodz 42 powiaty, w tym pi miast na prawach powiatu (Warszawa, Ostrołka, Płock, Radom, Siedlce) oraz 314 gmin: 35 miejskich, 50 miejskowiejskich, 229 wiejskich i 9049 wsi. Podział administracyjny województwa i zasig aglomeracji warszawskiej ilustruje rysunek 2. Najgciej zaludnionym powiatem (z wyłczeniem miast) jest powiat pruszkowski (581 osób/km 2 ), a najrzadziej zaludnionym jest powiat ostrołcki (40 osób/km 2 ). Warszawa - najwiksze miasto Polski, stolica kraju i regionu liczy 1600 tys. mieszkaców, a wraz z mieszkacami przyległych do Warszawy miejscowoci aglomeracji warszawskiej 2500 tys., czyli blisko 50% ludnoci województwa. Oprócz zdecydowanie dominujcej Warszawy, do liczcych si miast województwa naley zaliczy Radom (230 tys. mieszkaców) i Płock (130 tys. mieszkaców). Pozostałe miasta s znacznie mniejsze. Aglomeracja warszawska obejmuje Warszaw i ssiadujcy z ni powiat pruszkowski oraz czci powiatów: otwockiego, piaseczyskiego, warszawskiego zachodniego, legionowskiego, grodziskiego, miskiego, wołomiskiego, nowodworskiego i yrardowskiego. Liczba zakwalifikowanych gmin do aglomeracji poza Warszaw wynosi 38, z tego 15 miejskich, 11 miejsko-wiejskich i 12 wiejskich. Obszar ten skupia 7,5% powierzchni województwa. Wysoki stopie urbanizacji (wkraczajcej take na tereny lene), niska wydolno systemów infrastruktury technicznej (zwłaszcza komunalnej) a take układu komunikacyjnego stwarzaj znaczne zagroenia dla rodowiska naturalnego. Obszar najwikszych wpływów aglomeracji warszawskiej obejmuje 23% ludnoci i 38% powierzchni województwa; charakteryzuje si wyszym poziomem rozwoju społecznogospodarczego ni obszary połoone na kracach województwa. 27

28 Wg prognozy GUS przyrost ludnoci województwa mazowieckiego bdzie nieznaczny. Liczba ludnoci do 2020r. ma wzrosn o 46,2 tys. tj. o 0,9% w stosunku do 2003r. a w kolejnym dziesicioleciu zmniejszy si o 65 tys. osób. Rysunek 2. Podział administracyjny województwa 3.3. Struktura gospodarcza regionu Ze wzgldu na aglomeracj warszawsk województwo mazowieckie posiada najwikszy w Polsce potencjał gospodarczy (mierzony wielkoci produktu krajowego brutto). W regionie znajduj si niemal wszystkie gałzie przemysłu, oprócz górniczego, stoczniowego i koksowniczego. Najwikszy orodkiem jest Warszawa, która razem z okolicznymi miastami tworzy swego rodzaju okrg przemysłowy. 28

29 W województwie mazowieckim znajduje si podmiotów gospodarki narodowej (dane za 2003r.). 74% produkcji sprzedanej przypada na sektor publiczny. Wród najwikszych firm naley wymieni Polski koncern Naftowy ORLEN S.A., przemysł hutniczy (Huta LUCCINI-Warszawa), jest take znaczna liczba firm brany spoywczej, energetycznej, chemicznej, elektronicznej i elektrotechnicznej, due znaczenie odgrywa produkcja z tworzyw sztucznych. Mazowsze zajmuje pod wieloma wzgldami centralne miejsce w krajowych systemach infrastruktury technicznej (systemy transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, komunikacji miejskiej oraz energetyczne). Bardzo wanym elementem układu transportowego jest lotnisko centralne w Warszawie obsługujce wikszo midzynarodowego ruchu lotniczego w Polsce. Region posiada liczce si w skali midzynarodowej oraz w skali kraju walory turystyczne. S to głównie wysokiej klasy atrakcje kulturowe ( liczne zabytki i miejsca historyczne stolicy) oraz przyrodnicze (due, zwarte kompleksy lene jak puszcza Kampinoska, Kozienicka, Kurpiowska, rzeki Wisła, Narew, Bug z Zalewem Zegrzyskim, Liwiec, Pilica, Bzura i Skrwa). 29

30 4. SYNTETYCZNA OCENA STANU RODOWISKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W poniszym rozdziale przedstawiono podstawowe dane o stanie rodowiska naturalnego województwa w poszczególnych jego elementach. Jako materiały ródłowe przyjto dane gromadzone, przez WIO w Warszawie w ramach monitoringu rodowiska oraz dane statystyczne GUS. Na kocu kadego podrozdziału zestawiono najwaniejsze problemy wynikajce z przedstawionej oceny wymagajce rozwizania dla poprawienia stanu rodowiska w opisywanym elemencie Zasoby, uytkowanie i jako wód Cała powierzchnia województwa mazowieckiego połoona jest w dorzeczu rzeki Wisły. Omawiany obszar posiada znaczne zasoby wód podziemnych (11,4% zasobów krajowych). Sie hydrograficzna charakteryzuje si znacznym zrónicowaniem i zmiennoci zasilania. Zasoby wód płyncych uzupełniaj jeziora i zbiorniki retencyjne Zasoby wodne Wody podziemne zwykłe Na terenie województwa mazowieckiego wystpuj wody podziemne zwizane z utworami geologicznymi: czwartorzdowymi, trzeciorzdowymi, kredowymi i jurajskimi. Zasadnicze znaczenie ma poziom czwartorzdowy. Poziom ten charakteryzuje si: najwikszymi zasobami (77% wszystkich zasobów eksploatacyjnych województwa), dobr odnawialnoci, zrónicowan głbokoci wystpowania od kilku do 150 m, zmienn miszoci i wydajnoci uzyskiwan z poszczególnych uj zrónicowanym stopniem izolacji. Trzeciorzdowe pitro wodonone tworz dwa poziomy: mioceski i oligoceski. Poziom oligoceski jest bardzo wanym zbiornikiem wód podziemnych o dobrej i trwałej jakoci (8% udokumentowanych zasobów województwa), ze wzgldu na wystpowanie w nadkładzie odpowiedniej izolacji od zanieczyszcze powierzchniowych. Poziom ten wystpuje najczciej na głbokoci m. Łczne zasoby wód podziemnych (GUS stan na r.), na terenie województwa mazowieckiego wynosz ,14 m 3 /h, w tym: z utworów czwartorzdowych ,18 m 3 /h, z utworów trzeciorzdowych ,86 m 3 /h, z utworów kredowych ,90 m 3 /h, z utworów starszych 9 621,20 m 3 /h. 30

31 W stosunku do 2000r. wielko zasobów eksploatacyjnych wzrosła o ok. 9000m 3 /h. Zwykłe wody podziemne tworz zbiorniki o rónej wartoci gospodarczej. Najbardziej zasobne, tworzce si w skałach o duej przepuszczalnoci oraz duym i dostatecznym zasilaniu wodami infiltracyjnymi, wyróniono jako główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP). W utworach wodononych województwa wydzielono 13 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). Na obszarze województwa, mimo wystpowania głównych zbiorników wód podziemnych, obserwuje si lokalnie zjawisko deficytu wodnego, który wynika z uwarunkowa naturalnych (uboga sie hydrograficzna, połoenie w strefie niskich opadów, niska lesisto, duy udział gleb przepuszczalnych) oraz antropogenicznych (melioracje odwadniajce, niska retencja, nadmierna w przeszłoci eksploatacja wód podziemnych, odwodnienia budowlane i zwizane z eksploatacj surowców).w rejonach zwikszonej wieloletniej eksploatacji wód podziemnych wytworzyły si leje depresyjne, z których najwikszy zasig przestrzenny ma lej w rejonie Warszawy i Radomia. Wody lecznicze W województwie mazowieckim udokumentowano 1 złoe wód leczniczych, w miejscowoci Konstancin-Jeziorna. Ze złoa o zasobach eksploatacyjnych 9 m 3 /h pobiera si rocznie 4,4 tys. m 3 wód mineralnych. S to wody hipotermalne chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, elaziste, borkowe o temperaturze na wypływie C i mineralizacji ogólnej 7,3%.. Wody geotermalne Według podziału Polski na okrgi geotermalne, województwo mazowieckie ley w obrbie okrgu grudzidzko-warszawskiego. Na terenie tego okrgu najwiksze zasoby energii cieplnej znajduj si przede wszystkim w utworach jurajskich (liasu) jak i równie w utworach kredowych i triasu. Objto subartezyjskich i artezyjskich wód geotermalnych zawartych w tych zbiornikach szacuje si na km 3, a zasoby energii cieplnej moliwej do odzyskania oszacowano na mln tpu (ton paliwa umownego). Najbardziej zasobne zbiorniki wód geotermalnych o temperaturze powyej 30 0 C znajduj si w zachodniej i południowo zachodniej czci województwa. Rejon najbardziej perspektywiczny dla pozyskania energii geotermalnej to rozległa niecka Płocka, w której miszo utworów liasowych waha si od 100 do 1000 m, a temperatura wód w stropie od 30 0 do Najkorzystniejsze warunki w obrbie tego subbasenu istniej w pasie od Chełmy w woj. kujawsko-pomorskim przez Płock po Skierniewice w woj. łódzkim, gdzie temperatury tych wód sigaj 80 0, dalej na wschód w rejonie yrardowa (o temperaturach wody do 70 0 ) i w rejonie Warszawy Wody powierzchniowe Rzeki Obszar województwa mazowieckiego połoony jest w dorzeczu rzeki Wisły i zajmuje 21,1% powierzchni dorzecza w granicach kraju. W skład obszaru dorzecza Wisły wchodz cztery regiony wodne: Małej Wisły, Górnej Wisły, rodkowej Wisły i Dolnej Wisły. Województwo mazowieckie w całoci ley w regionie wodnym rodkowej Wisły. Najwikszym prawostronnym dopływem Wisły jest Narew. Najwikszymi dopływami Narwi na terenie województwa s: Bug, Wkra, Orzyc i Omulew. Poza w/w rzekami sie hydrograficzna województwa charakteryzuje si du iloci cieków wodnych o przepływach zblionych do nienaruszalnego. Z lewostronnych dopływów Wisły najwiksze dorzecza posiadaj: Pilica, Bzura i Radomka. 31

32 Duymi przepływami charakteryzuje si jedynie Wisła i jej główne dopływy. Przepływ redni roczny w przekroju Warszawa wynosi 560m 3 /s. redni odpływ jednostkowy 6,6dm 3 /s/km 2 jest wikszy od redniego odpływu z terenu kraju -5,6dm 3 /s/km 2. Przyczyn tego stanu jest zmniejszanie naturalnej retencji gruntowej (wylesienie) oraz nieracjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi. Istotne znaczenie dla retencji wodnej maj obszary torfowisk i terenów podmokłych. S to obszary cenne przyrodniczo, czsto podlegajce ochronie prawnej. Długo rzeki Wisły w granicach województwa wynosi ponad 320 km. Rzeka wpływa na teren województwa na wysokoci Solca i płynie szerokim, nieuregulowanym korytem, które zostało sztucznie zwone do 340 m na terenie Warszawy, a wypływa w okolicach Głowni w powiecie płockim, przepływajc w tym miejscu przez Zbiornik Włocławski. Rzeka Wisła ma dorzecze rozwinite asymetrycznie, z przewag dopływów prawostronnych (wschodnich). Bieg rzeki Wisły i waniejszych dopływów jest lini łaman. Długo podstawowej sieci rzecznej w województwie wynosi ponad 7 tys. km. Rzeki województwa wykazuj w cigu roku wahania stanu powodowane zmiennoci zasilania. Wysokie stany wód towarzysz wezbraniom wiosennym i letnim, a niskie stany wystpuj w czerwcu, na pocztku lipca oraz jesieni... Łczne zasoby wód powierzchniowych w województwie mazowieckim w 2004 roku według GUS wynosiły 7,8 mld m 3. Uzupełnieniem wód płyncych s jeziora i zbiorniki zaporowe. Jeziora Wiksze znaczenie w granicach województwa mazowieckiego ma 16 jezior o łcznej powierzchni około ha. Jeziora te s zlokalizowane blisko granicy z województwem kujawsko-pomorskim w powiatach: sierpeckim, płockim i gostyniskim. Połowa jezior to zbiorniki małe o powierzchni do 40 ha. Jezior duych o powierzchni powyej 100 ha jest 5: Zdworskie 355,4 ha, Urszulewskie 308,1 ha, Lucieskie 203,3 ha, Białe 150,2 ha, Szczutowskie 101,0 ha. Zbiorniki zaporowe Najwiksze zbiorniki to: Włocławski na rzece Wile o powierzchni około 70,4 km 2 Zegrzyski na rzece Narwi o powierzchni około 33 km 2, Domaniów na rzece Radomce o powierzchni około 5,0 km 2. Z pozostałych dominuj zbiorniki małe o powierzchni do 50 ha, wród których istotne znaczenie maj: Soczewka na Skrwie Lewej (46 ha), Ruda na Mławce (24,3 ha) i Nowe miasto na Sonie (11,6 ha). 32

33 Rysunek 3. Sie hydrograficzna województwa mazowieckiego ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku U ytkowanie wód Pobór wody Na obszarze województwa mazowieckiego, wod do celów komunalnych jak i przemysłowych ujmuje si z uj powierzchniowych i podziemnych ( tabela 1). Głównym ródłem zaopatrzenia w wod s ujcia powierzchniowe. W 2004r. wody powierzchniowe stanowiły 94% całoci ujmowanych wód, w 2000r. podobnie-93%. Zmienia si struktura wykorzystania w omawianym okresie; wzrasta pobór wód dla 33

34 Lata potrzeb produkcyjnych o 16%; maleje pobór wód na zaopatrzenie ludnoci o 20% przy równoczesnym niewielkim (3,6%) wzrocie udziału wód podziemnych. Zaznaczy naley, e do celów komunalnych wod powierzchniow pobieraj miasta Warszawa i Płock. Woda dla Warszawy ujmowana jest z Wisły (114,69 hm 3 ) i Jeziora Zegrzyskiego na Narwi w Wieliszewie (41,19 hm 3 ), w Płocku z Wisły. Uzupełnieniem wody dla Płocka jest woda podziemna ujmowana na terenie gminy Słupno. Pozostały teren województwa zaopatrywany jest w wod pitn z uj podziemnych. Tabela 1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoci w województwie mazowieckim w latach 2000 i 2004 (według GUS i WIO) Ogółem hm 3 produkcyjne (poza rolnictwem i lenictwem z uj własnych razem w tym wody powierzchniowe podziemne Na cele nawodnie w rolnictwie i lenictwie oraz uzupełnienie stawów rybnych wody powierzchniowe razem eksploatacji sieci wodocigowej w tym wody powierzchniowe podziemne hm , , ,8 39,9 98,7 326,7 200,5 126, % 82,2% 98,0% 2,0% 4,2% 13,6% 61,1% 38, , , ,1 32,9 100,3 291,1 160,4 130, % 87,1% 98,5% 1,5% 3,8% 9,1% 55,1 44,9 Zmiany w latach 2004/2000 w % +11,9 +16,2 +16,9-17,5 +1,6-10,9-20,0 +3,6 Objanienia do tabeli: + wzrost, spadek Woda powierzchniowa w rolnictwie wykorzystywana jest głównie do nawodnie uytków rolnych i sporadycznie szkółek lenych oraz napełniania i uzupełniania stawów rybnych. Ogólna powierzchnia terenów nawadnianych na obszarze województwa wyniosła około ha. Powierzchnia stawów rybnych w województwie w 2004 r. wyniosła ponad 3 tys. ha. 87,1% 9,1% 3,8% Przemysł Rolnictwo i Lenictwo Eksploatacja sieci wodocigowej Rysunek 4. Struktura wykorzystania pobieranych wód ródło: Na podstawie danych GUS 34

35 Wody lecznicze Uzdrowisko Konstancin-Jeziorna wykorzystuje solank i właciwoci lecznicze klimatu w leczeniu chorób: układu krenia, narzdu ruchu, reumatycznych, układu wydzielania wewntrznego i przemiany materii. Pobór wody 30-40m 3 / dob odbywa si w sezonie od maja do padziernika. Wody geotermalne W Mszczonowie zrealizowano projekt wykorzystania energii geotermalnej jako wspomagajce ródło energii cieplnej o mocy 12 MW i rocznej produkcji ciepła do 100tys. GJ. Zakład wykorzystuje wod termaln o temperaturze 40 0 C. Oczyszczanie i zrzut cieków. Głównymi ródłami zanieczyszcze wód powierzchniowych s nieoczyszczone komunalne i przemysłowe. cieki Tabela 2. Iloci cieków w latach 2000 i 2004 Rok Ogółem hm 3 Bezporednio z zakładów przemysłowych hm 3 razem w tym wody Sieci kanalizacji komunalnej hm 3 pochłodnicze w hektometrach szeciennych , , ,2 248, , , ,8 213,5 Zmiany w latach 2004/2000 w % +13,5 +17,2 +17,4-13,9 Objanienia do tabeli: + - wzrost, - spadek. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Emisja cieków przemysłowych i komunalnych wymagajca oczyszczenia z terenu województwa do wód powierzchniowych w 2004 r. wyniosła 247,6 hm 3, z czego: 213,5 hm 3 (86,2%) stanowiły cieki komunalne, 34,1 hm 3 (13,8%) stanowiły cieki przemysłowe. Tabela 3. cieki przemysłowe i komunalne wymagajce oczyszczania odprowadzane do wód powierzchniowych w latach 2000 i 2004 w województwie mazowieckim Rok Ogółem Oczyszczane Nieoczyszczane razem mechanicznie chemicznie biologicznie z podwy szanym usuwaniem biogenów razem z zakładów przemysłowych sieci kanalizacji komunalnej hm ,0 184,0 6,7 1,2 156,9 19,2 96,0 2,3 95, ,6 179,6 9,0 1,7 137,2 31,7 68,0 0,8 67,2 % ,3 3,6 0,7 85,3 10,4 34,7 2,3 97, ,5 5,0 1,0 76,4 17,6 27,5 1,2 98,8 ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 35

36 W roku 2004 w stosunku do 2000 roku ilo cieków wymagajcych oczyszczenia zmniejszyła si o około 13%. S to efekty wprowadzenia obiegów zamknitych wód w zakładach, zmiany technologii produkcji a take wprowadzanie urzdze pomiarowych zuycia wody. Przestrzenny rozkład obcienia ciekami jest nierównomierny i pokrywa si z połoeniem duych aglomeracji miejsko-przemysłowych. Najwiksze iloci cieków komunalnych i przemysłowych odprowadzono w 2004 r. z Warszawy (129,8 hm 3 ), nastpnie z Płocka (15 hm 3 ), Radomia (12,7 hm 3 ) i Ostrołki (9,6 hm 3 ). cieki komunalne W 2004 r. na terenie województwa działały komunalne oczyszczalnie cieków o przepustowoci m 3 /dob. W znacznej liczbie oczyszczalni cieków komunalnych (ok.50%) wystpuj nieprawidłowoci zwizane głównie z wysokimi steniami azotu i fosforu w ciekach odpływajcych z oczyszczalni i nisk ich redukcj. Procentowy udział ludnoci obsługiwanej przez oczyszczalnie cieków na terenie województwa był najniszy w Polsce i wynosił w 2004 r. 47,3%. cieki przemysłowe Najwiksze iloci oczyszczonych cieków przemysłowych odprowadza do Wisły Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A., do Narwi INTERCELL S.A. w Ostrołce i do Jeziorki METSA TISSUE S.A. w Konstancinie-Jeziornej. Najwiksz grup zakładów odprowadzajcych cieki do wód powierzchniowych stanowi zakłady przemysłu spoywczego. S to cukrownie, mleczarnie, gorzelnie, przetwórnie owocowo-warzywne, ubojnie i masarnie. Zakłady te rozproszone s na terenie całego województwa a cieki odprowadzane s przewanie do małych odbiorników. Z ogólnej iloci odprowadzanych cieków wymagajcych oczyszczania tylko 0,8 hm 3 (2,3%) odprowadzono bez oczyszczania. cieki były oczyszczane w 154 oczyszczalniach, z czego oczyszczano: mechanicznie 8,3 hm 3 (24,9%), chemicznie 1,7 hm 3 (5,1%), biologicznie 22,3 hm 3 (67%), z podwyszonym usuwaniem biogenów 0,8 hm 3 (2,4%). Oddziaływanie rolnictwa Jednym z głównych problemów wystpujcych na terenie województwa mazowieckiego jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych spowodowane przez działalno rolnicz prowadzona na terenach wiejskich. Podstawowym rodzajem zanieczyszcze wód s składniki pokarmowe rolin, a przede wszystkim azotany i fosforany. Szacuje si, e rolnictwo dostarcza do wód 50 60% ogólnej iloci azotu i 30 40% ogólnej iloci fosforu. 36

37 Oczyszczalnie cieków i komunalne sieci wodocigowe i kanalizacyjne Tabela 4. Przemysłowe i komunalne oczyszczalnie cieków w latach 2000 i 2004 Wyszczególnienie Liczba obiektów [szt.] Przepustowo projektowana [m 3 /dob] Liczba obiektów [szt.] Przepustowo projektowana [m 3 /dob] Przemysłowe oczyszczalnie cieków mechaniczne chemiczne biologiczne z podwy szonym usuwaniem biogenów Rok 2000 ródło: dane GUS Komunalne oczyszczalnie cieków mechaniczne biologiczne z podwy szonym usuwaniem biogenów Rok Na terenie województwa mazowieckiego z wodocigów korzysta 61,5% mieszkaców a tylko 10,3% jest podłczonych do sieci kanalizacyjnej. Od pocztku lat dziewidziesitych obserwuje si intensywny rozwój sieci wodocigowej i kanalizacyjnej. Coraz czciej stosuje zasad skojarzonego działania, które polega na jednoczesnej budowie sieci wodocigowej i kanalizacyjnej. Dynamika wzrostu długoci sieci kanalizacyjnej w cigu ostatnich 4ch lat jest nawet nieco wiksza ni sieci wodocigowej, ale wzrost ten nadal jest niewystarczajcy. Dysproporcje te szybciej zmniejszaj si na wsiach ni miastach Tabela 5. Urzdzenia i eksploatacja sieci wodocigowej i kanalizacyjnej w latach 2000 i 2004 Wyszczególnienie Rok 2000 Rok 2004 Dynamika 2000/2004 Udział % w roku 2004 Długo rozdzielczej sieci , ,6 23,2% 100 wodocigowej [km] miasta [km]* 6 498, ,4 16,4% 24,2% wie [km]** , ,2 25,4% 75,8% Podłczenia do sieci wodocigowej prowadzce do budynków mieszkalnych ,4% 100 miasta [sztuki]* ,2% 43,7% wie [sztuki]* ,2% 56,3% wie [dam 3 ]** , ,5 15,2% 18 Długo sieci kanalizacyjnej bez podłcze do budynków [km] 5 031, ,8 26,1% 100 miasta [km]* 4 199, ,9 18% 75,2% wie [km]** 832, ,9 50,6% 24,8% 37

38 Wyszczególnienie Rok 2000 Rok 2004 Dynamika 2000/2004 Podłczenia do sieci kanalizacyjnej prowadzce do budynków mieszkalnych Udział % w roku ,1% 100 miasta [sztuki]* ,0% 80,6% wie [sztuki]* ,0% 19,4% Objanienia do tabeli: * - według OECD gminy o gstoci zaludnienia równej lub wyszej ni 150 osób na 1 km 2, ** - według OECD gminy o gstoci zaludnienia poniej 150 osób na 1 km 2. ródło: dane GUS Jako wód Od 2004r. zmieniła si klasyfikacja wód i zakres bada; z tego powodu brak wyników bada do porównania jakoci wód z okresu wczeniejszego. Okres dwuletni jest okresem zbyt krótkim dla jednoznacznej oceny, mona jedynie stwierdzi rysujce si tendencje zmian i obserwowa wyniki w kolejnych latach. Ocena jakoci badanych wód przeprowadzona została w oparciu o kryteria okrelone w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentowania stanu wód (Dz. U. nr 32, poz. 284). W/w rozporzdzenie straciło moc z dniem r., ale nadal jest zalecane do stosowania przez Ministra rodowiska do czasu opublikowania nowego rozporzdzenia. Klasyfikacja dla prezentowania stanu wód obejmuje pi klas jakoci wód: Klasa I wody o bardzo dobrej jakoci, Klasa II wody dobrej jakoci, Klasa III wody zadawalajcej jakoci, Klasa IV wody niezadowalajcej jakoci, Klasa V wody złej jakoci. Uznaje si, e dobr jakoci charakteryzuj si wody klas I, II i III. Wody podziemne W województwie mazowieckim monitoring jakoci wód podziemnych realizowany jest w krajowej sieci obserwacyjnej objtej Pastwowym Monitoringiem rodowiska, który realizuje Pastwowy Instytut geologiczny w Warszawie. Celem bada jest obserwacja zmian jakoci wód podziemnych, okrelenie trendów i dynamiki zmian. Badania wykonano na badaniach próbek popranych z 70 otworów. Zbiorcz ocen przedstawiono w tabeli nr 6. Ogólna ocena wskazuje, e w województwie mazowieckim nie ma wód o bardzo dobrej jakoci (I klasa), w porównaniu do 2004r.. Główn przyczyn złej jakoci wód w V klasie wód jest przekroczenie dopuszczalnych ste kilku składników, w tym amoniaku, a niezadowalajca jako wód klasy IV spowodowana jest głównie wysokimi steniami zwizków azotu: azotanów, azotynów i amoniaku. O jakoci wody przeznaczonej do spoycia w wikszoci otworów badawczych decydowała wysoka zawarto elaza i manganu. 38

39 Tabela 6. Ogólna ocena jakoci wód podziemnych w województwie mazowieckim liczba zbadanych otworów Udział zwykłych wód podziemnych w danej klasie jakoci [%] I II III IV V Ogółem 70 otworów: 2004 r r. 1,4 0,0 5,7 19,7 50,0 46,5 38,6 29,6 4,3 4,2 Ogółem Polska 600 otworów 2004 r. 5,3 19,3 36,3 31,7 7,3 Porównujc zmiany w jakoci wód w 2005 r. do 2004 r. zaobserwowano: brak zmian klasy wód podziemnych w 48pubnktach pomiarowych popraw o jedn klas w 15 punktach pogorszenie w 4 punktach. Dobr jakoci ( klasa II i III) charakteryzuje si 66,2 % wód w województwie, co wskazuje na popraw jakoci w stosunku do 2004r., w którym stwierdzono 59,1% wód klas I, II i III i jest wynikiem zblionym do redniej krajowej z 2004r.. Wody powierzchniowe. W województwie mazowieckim monitoring jakoci wód podziemnych realizowany jest w krajowej sieci obserwacyjnej objtej Pastwowym Monitoringiem rodowiska, który realizuje Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Warszawie. Program bada uwzgldnia potrzeb realizacji nastpujcych celów: Ustalenie jakoci wód a take okrelenie: Wielkoci i zakresu wpływu wikszych ródeł zanieczyszcze, Efektów realizacji inwestycji w zakresie oczyszczania cieków Potrzeb nowych inwestycji w zakresie ochrony wód Tabela 7. Jako wód powierzchniowych Rok/ liczba badanych punktów pomiarowych Udział wód powierzchniowych w danej klasie jakoci [%]/ liczba punktów I II III IV V 2004/126 na 41 rzekach i kanałach ,7/16 72,2/91 15,1/ /144 na 48 rzekach i kanałach ,3/22 66,7/96 18,0/26 Sporód badanych rzek najbardziej zanieczyszczone s wody rzeki Kraska i Jagodzianka w ujciowych punktach (12 wskaników w V klasie jakoci wód), Wisła we wszystkich badanych punktach prowadzi wody odpowiadajce kl.iv, ale jej stan od Solca wraz z biegiem rzeki si pogarsza. Od Góry Kalwaria pogarsza si stan mikrobiologiczny ( do poziomu V klasy), dopływ cieków z Warszawy powoduje pogorszenie jakoci wody we wskanikach chemicznych i mikrobiologicznych. Zakres parametrów odpowiedzialnych za klas wody utrzymuje si od kilku lat na zblionym poziomie. Jako wody wyraona w steniach odpowiadajcych percentylowi 90 nie ulega zasadniczym zmianom w stosunku do 2000 roku. Jako wód w 2005r. okrelon na podstawie bada monitoringowych wg przyjtej piciostopniowej klasyfikacji na rzekach województwa mazowieckiego ilustruje rysunek nr 5 39

40 Rysunek 5. Klasyfikacja jakoci wód w województwie mazowieckim w przekrojach monitoringowych za 2005 r. ocena dla prezentacji stanu wód ródło: WIO w Warszawie. Ocena przydatnoci wód do spoycia Wymagania, jakim powinny odpowiada wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia oraz sposób oceny, czy wody odpowiadaj wymaganym warunkom okrela rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia r. w sprawie wymaga, jakim powinny odpowiada wody powierzchniowe do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia (Dz. U. nr 204, poz. 1728). Wody powierzchniowe przeznaczone do spoycia musza spełnia wymagania w zakresie jakoci wody, po zastosowaniu odpowiedniego uzdatniania. Wody powierzchniowe w zalenoci od wartoci granicznych dzieli si na trzy kategorie: A1, A2, A3, odpowiadajce standardowym metodom uzdatniania: 40

41 A1 woda wymagajca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególnoci filtracji oraz dezynfekcji; A2 woda wymagajca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególnoci utleniania wstpnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania kocowego); A3 woda wymagajca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególnoci utleniania, koagulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na wglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania kocowego). Na terenie województwa mazowieckiego znajduj si 4 ujcia wód powierzchniowych dla zaopatrzenia ludnoci (3 w Warszawie i 1 w Płocku). Z kadego ujcia korzysta wicej ni 100 tys. osób (w Płocku razem z wod podziemn). We wszystkich badanych punktach jako wód nie odpowiadała wymaganiom, okrelonym dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, była nisza ni wymagana dla kategorii A3. O negatywnej ocenie zdecydowały przede wszystkim wskaniki tlenowe (BZT 5, ChZT-Cr, ogólny wgiel organiczny) i selen. Ocena przydatnoci wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych Wymagania, jakim powinny odpowiada wody powierzchniowe bdce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych okrela rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia r. w sprawie wymaga jakim powinny odpowiada wody ródldowe bdce rodowiskiem ycia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. nr 176, poz. 1455). WIO w Warszawie do bada rodowiska ycia ryb w 2004 r. wyznaczył 47 punktów pomiarowych na rzekach. Ocena przydatnoci wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych wskazuje, e w adnym z punktów nie były dotrzymane normy jakoci wymagane dla prawidłowego rozwoju ryb łososiowatych i karpiowatych. O negatywnej ocenie zdecydowały przede wszystkim wskaniki tlenowe (BZT 5 i tlen rozpuszczony), biogenne (azotyny, azot amonowy, fosfor ogólny) oraz całkowity chlor pozostały. Wody wraliwe na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze ródeł rolniczych Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wraliwych na zanieczyszczenia zwizkami azotu ze ródeł rolniczych (Dz. U. nr 241, poz. 2093) za obszary szczególni naraone na zanieczyszczenia zwizkami azotu uznaje si obszary, na których wystpuj wody zanieczyszczone oraz wody zagroone zanieczyszczeniem. Obszary szczególnie zagroone, z których odpływ azotu ze ródeł naley ograniczy zajmuj na terenie województwa powierzchni 413,43 km 2, s to nastpujce obszary: zlewnia rzeki Sony wraz z Dopływem z Przedwojewa o łcznej powierzchni 406,64 km 2, obszar gminy Korytnica (powiat wgrowski) o powierzchni 6,79 km 2. W ramach realizacji Programu działa majcych na celu ograniczenie odpływu azotu ze ródeł rolniczych, WIO w Warszawie wykonywał w 2005 r. badania wód rzek Sony i Sony Zachodniej (Dopływu z Przedwojewa) w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych w ustanowionym obszarze. Badania wykazały we wszystkich przekrojach wysokie stenia azotanów w miesicach stycze - kwiecie. Najwysze - 66,4 mg NO 3 /dm 3 - stwierdzono w marcu w punkcie pomiarowo-kontrolnym Ciemniewko na Sonie. Natomiast od lipca do listopada stenia azotanów w tym przekroju były mniejsze ni 1 mg NO 3 /dm 3. W pozostałych przekrojach tego 41

42 obszaru rozkład i wysoko ste azotanów były podobne. Wyników powyej 50 mg NO 3 /dm 3 było 8 (na 42 wykonane). Jeziora Jeziora w województwie mazowieckim badane s w sieci regionalnej. Badania prowadzone s zgodnie z metodyk przedstawion w Wytycznych monitoringu podstawowego jezior opracowana przez Instytut Ochrony rodowiska w Warszawie. Jeziora województwa mazowieckiego cechuje dua podatno na degradacj. Wynika to przede wszystkim z niekorzystnych warunków morfometrycznych i zlewniowych, do których nale: mała głboko, długa linia brzegowa w stosunku do pojemnoci oraz niekorzystne zagospodarowanie zlewni bezporedniej. Wikszo jezior to zbiorniki w III kategorii podatnoci na degradacj. W 2005 roku wykonano badania szeciu jezior: Białe, Ciechomickie, Łckie Due, Łckie Małe, Urszulewskie oraz Zdworskie. Jako wód badanych jezior w porównaniu z wczeniejszymi badaniami przedstawia ponisza tabela. Tabela 8. Jako wód jezior województwa mazowieckiego badanych w 2005 r. Klasyfikacja czystoci wód Jezioro Powiat Gmina Podatno jeziora na degradacj przed 2005 r r. bakteriologiczna przed 2005 r r. fizykochemiczna przed 2005 r r. przed 2005 r. ogólna Białe gostyniski Gostynin II II II II II II II II Ciechomickie III III III I III II III II Łckie Due III III II III non non non non płocki Łck Łckie Małe III III I II III non III non Zdworskie III III III II III non III non Urszulewskie sierpecki Szczutowo III III II II non III non III ródło: WIO w Warszawie Generalnie jako wód jezior województwa ulega pogarszaniu. wiadczy o tym mniejsza przeroczysto, wysza produktywno zbiorników oraz gorsze warunki tlenowe panujce w wodzie. Powanym zagroeniem dla jezior jest ich eutrofizacja czyli wzrost yznoci jezior r. Podsumowanie Czynniki pozytywne Rysujca si tendencja wzrostowa udziału wód o dobrej jakoci w całoci zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, Zasoby wód geotermalnych wykorzystywane s dla celów energetycznych Dobra struktura poborów wody dla przemysłu wikszo wody (98,5%) pochodzi z uj powierzchniowych Systematycznie zmniejszajcy si udział cieków nieoczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych Dynamiczny rozwój sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich Wzrost podłcze do sieci wodocigowej w gospodarce komunalnej. 42

43 Czynniki negatywne Procentowy udział ludnoci obsługiwanej przez oczyszczalnie cieków na terenie województwa w 2004 r. był najniszy w Polsce i wynosił 47,3% Niekorzystne efekty intensywnej eksploatacji wód podziemnych rozległe leje depresyjne w rejonie Warszawy, Radomia, Pionek i Wierzbicy Pogarszanie si jakoci wód podziemnych w płytkich poziomach wodononych w obrbie aglomeracji warszawskiej Wystpujca tendencja wzrostowa presji działalnoci człowieka na obszarach uytkowanych rolniczo na wody powierzchniowe, co w konsekwencji powoduje degradacj wód szczególnie przez zwizki azotu. Pomimo podejmowanych działa w zakresie uporzdkowania gospodarki wodno- ciekowej nadal niezadowalajca jako zasobów wodnych wód powierzchniowych (wikszo wód województwa jest w IV klasie czystoci) Najwa niejsze problemy Brak kompleksowego planu gospodarowania wodami, (który ma okreli działania umoliwiajce osignicie celów rodowiskowych ustalonych w Dyrektywie Wodnej UE) Braki w infrastrukturze kanalizacyjnej, wodocigowej i oczyszczalni cieków, w tym szczególnie na obszarach wiejskich, Racjonalne gospodarowanie wod w gospodarce komunalnej Racjonalizacja gospodarki wodnej w sektorze przemysłu, zmniejszenie wodochłonnoci procesów produkcyjnych, Presja antropogeniczna powodujca pogorszenie jakoci wód podziemnych i powierzchniowych, Minimalne wykorzystanie wód termalnych dla potrzeb energetycznych i cieplnych Wzrost eutrofizacji jezior i wysychanie jezior Zasoby przyrodnicze Obszar województwa mazowieckiego jest regionem o wysokich walorach przyrodniczych w krajowym i europejskim systemie ekologicznym. Pomimo, e na terenie Mazowsza ley najwiksze polskie miasto Warszawa region zachował wiele ze swych naturalnych krajobrazów czsto uwaanych za charakterystyczne dla polskiej przyrody. Do najciekawszych nale nieuregulowane odcinki rzek zamieszkiwane przez dziesitki gatunków ptaków. Charakterystyczne dla pejzau regionu s bociany System obszarów i obiektów prawnie chronionych Przestrzenny system ochrony przyrody tworz tereny o zrónicowanym statusie prawnym i rónych funkcjach. S to: park narodowy, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, uytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne, obszary NATURA 2000 oraz strefy ochronne wokół miejsc gniazdowania. 43

44 Łczna powierzchnia obszarów objtych prawn ochron przyrody na terenie województwa mazowieckiego wynosi ,3 ha, co stanowi 30,2% powierzchni województwa i11% powierzchni obszarów przyrody chronionej w Polsce. System ochrony tworz róne formy ochrony, wród których najwiksze znaczenie posiada Kampinoski Park Narodowy (KPN)obejmujcy cał Puszcze Kampinosk i został w całoci wpisany na europejsk list rezerwatów biosfery UNESCO. Niewielka cz KPN jest połoona na terenie województwa łódzkiego Tabela 9. Formy ochrony przyrody w województwie mazowieckim w 2004 r. L.p. Nazwa formy ochrony przyrody Powierzchnia [ha] % powierzchni województwa 1 Parki narodowe ,1 1,1 2 Rezerwaty przyrody ,0 0,5 3 Parki krajobrazowe ,0 4,9 4 Obszary chronionego ,3 23,5 krajobrazu 5 Uytki ekologiczne 1 816,7 0,1 6 Stanowiska 521,3 0,02 dokumentacyjne 7 Zespoły przyrodniczokrajobrazowe 5 134,9 0,1 8 Pomniki przyrody sztuk - 9 Razem ,3 30,2 ródło: dane GUS Kampinoski Park Narodowy (KPN) KPN ley w województwie mazowieckim, na północny-zachód od Warszawy, z któr bezporednio ssiaduje. Połoony jest na Nizinie rodkowo-mazowieckiej, obejmuje fragment pradoliny Wisły w Kotlinie Warszawskiej, gdzie wystpuje duy kompleks leny Puszcza Kampinoska, a take fragmenty Równiny Łowicko-Błoskiej i Równiny Warszawskiej. KPN utworzony został w 1959 r. dla ochrony najlepiej w Europie zachowanego kompleksu wydm ródldowych wraz z całym jego przyrodniczym bogactwem oraz dziedzictwa historyczno-kulturowego Puszczy Kampinoskiej. Obszar Parku wynosi ha, w tym ha w województwie mazowieckim i 68 ha w województwie łódzkim (Orodek Hodowli ubrów w Smardzewicach). Wokół Parku wyznaczona jest strefa ochronna (otulina) o powierzchni ha. Puszcza Kampinoska ley na obszarze wzła hydrologicznego, w miejscu ujcia do Wisły: Narwi z Bugiem, Wkry oraz Bzury. W styczniu 2000 roku KPN został wpisany na list rezerwatów biosfery UNESCO i wraz z otulin tworzy Rezerwat Biosfery MaB Puszcza Kampinoska o powierzchni ha. W roku 2004 KPN uznany został za obszar NATURA 2000 Puszcza Kampinoska (PLC140001). Park nie ma uchwalonego wieloletniego planu ochrony, realizuje zadania ochronne w ramach uchwalanych rocznych zada ochronnych Bezporednie ssiedztwo Parku z aglomeracj warszawsk stanowi znaczne zagroenie ze wzgldu na du antropresj i nadmierne uytkowanie przez turystów. Dodatkowe zagroenie 44

45 stanowi bdzie zanieczyszczenie powietrza i hałas z planowanego wzła autostradowego w rejonie wsi Konotopy. ywiołowy rozwój budownictwa letniskowego zwłaszcza w otulinie KPN powoduje niszczenie przyrody i zwiksza zagroenie poarowe. Rysunek 6. Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska ródło: Rezerwaty przyrody Dotychczas na terenie województwa mazowieckiego utworzono 175 rezerwatów przyrody. Zajmuj one ha, wystpuj głównie na terenach parków krajobrazowych i obszarach chronionego krajobrazu. Przewaaj rezerwaty lene (101) i faunistyczne (24). Pozostałe to: florystyczne, krajobrazowe, torfowiskowe, przyrody nieoywionej, wodny i stepowy. Trwaj prace dokumentacyjne i badawcze nad utworzeniem kolejnych kilkudziesiciu rezerwatów przyrody ( ok.30). Parki krajobrazowe Parki krajobrazowe obejmuj tereny wyróniajce si szczególnymi cechami krajobrazu, odznaczaj si wysok wartoci przyrodnicz, duymi walorami estetycznymi, historycznymi lub kulturowymi. Na terenie województwa mazowieckiego parki krajobrazowe zajmuj powierzchni ha, jest ich 9, z czego 4 czciowo połoone s na terenach ssiednich województw. S to Parki krajobrazowe: Brudzeski, Chojnowski, Kozienicki,Mazowiecki,Nadbuaski i połoone czciowo na terenie województwa mazowieckiego: 45

46 Gostynisko Włocławski, Górzniesko Lidzbarski, Bolimowski i Podlaski Przełom Bugu. Wszystkie w/w Parki Krajobrazowe maj wyznaczone równie obszary ochronne (t.zw.otuliny). Przystpiono do realizacji wymogów Rozporzdzenia Ministra rodowiska w sprawie ustanowienia planów ochrony parków ( Dz.U.nr92poz.880 z dnia 16kwietna 2004) i rozpoczto prace nad sporzdzeniem planów ochrony dla Parków Krajobrazowych: Chojnowskiego, Kozienickego, Mazowieckego i Nadbuaskiego. Obszary chronionego krajobrazu Ten rodzaj ochrony zmierza do zabezpieczenia przed zniszczeniem bd degradacj walorów przyrodniczych i cech estetycznych rodowiska na okrelonych obszarach. W województwie mazowieckim jest to 29 wyodrbnionych obszarów chronionego krajobrazu, które zajmuj powierzchni ,3 ha. S to lasy, uytki rolne i doliny rzek. Posiadaj charakterystyczne dla danego mezoregionu krajobrazy, zrónicowane ekosystemy i mog zaspokaja potrzeby zwizane z turystyk, wypoczynkiem i rekreacj. Pozostałe formy ochrony Uzupełnieniem wielkoobszarowych form ochrony przyrody s: uytki ekologiczne powierzchnia 1 816,7 ha, przewanie o charakterze ródlenych bagien lub łk; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe powierzchnia 5 134,9 ha; stanowiska dokumentacyjne powierzchnia 521,3 ha; pomniki przyrody sztuk. Obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 Jednym z najwaniejszych aktualnie zada w zakresie ochrony przyrody jest utworzenie europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA Celem utworzenia sieci NATURA 2000 jest zachowanie rónorodnoci biologicznej krajów Unii Europejskiej poprzez ochron siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory na terytorium pastw członkowskich. Wyznaczenie obszaru NATURA 2000 nie oznacza wyłczenia z uytkowania gospodarczego. Zakłada si, ze wysza skuteczno ochrony bdzie wynikała z metodycznego i funkcjonalnego powizania obiektów chronionych a na ochron przyrody w tym systemie skierowane zostan wiksze rodki. Dotychczasowe pojcia zwizane z ochrona przyrody pozostan ( parki narodowe, rezerwaty itd.) Podstawami prawnymi do utworzenia sieci NATURA 2000 s: -dyrektywa 92/43/EWG o ochronie siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory zwana Dyrektyw Siedliskow oraz -dyrektywa 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, zwana Dyrektyw Ptasi. Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) zostały zaproponowane zgodnie z Dyrektyw Ptasi Rady Europy 79/409/EWG i wyznaczone rozporzdzeniem Ministra rodowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków NATURA 2000 (Dz. U. nr 229, poz. 2313). Przepisy maj na celu ochron i zachowanie wszystkich populacji ptaków naturalnie wystpujcych w stanie dzikim. OSO na terenie województwa mazowieckiego powierzchni ha (dolina Lwicy, Puszcza Biała, Puszcza Kampinoska w całoci na terenie województwa mazowieckiego) i ,7 ha (czci obszaru na terenie województwa mazowieckiego doliny dolnego Bugu, doliny Pilicy, Doliny rodkowej Wisły, Małopolskiego przełomu Wisły,). Specjalne Obszary Ochrony (SOO) zaproponowane zgodnie z Dyrektyw Siedliskow Rady Europy 92/43/EWG obejmuj ochron siedliska przyrodnicze i dziko yjc flor i 46

47 faun (bez ptaków). Zaproponowano na terenie województwa mazowieckiego 14 obszarów o łcznej powierzchni ,9 ha. S to: Bagno Całowanie, Baranie Góry, Dbrowa Radziejowska, Dbrowy Seroczyskie, Dolina Wkry, Dolina Zwoleski, Kantor Stary, Krogulec, Łgi Czarnej Strugi, Olszyny Rumockie, Ostoja Nadbuaska, Sikórz, Wydmy Lucynowsko-Mostowieckie, Puszcza Kampinoska. ródło: Rysunek 7. Obszary NATURA 2000 w województwie mazowieckim ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Tryb i zakres opracowania projektu planu ochrony dla obszaru NATURA 2000 reguluje Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 30 marca 2005r Dz.U.Nr61.poz.549. Ochrona gatunkowa Ochron gatunkow reguluj nastpujce rozporzdzenia: Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 09 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystpujcych rolin objtych ochron (Dz. U. nr 168, poz. 1764); 47

48 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 28 wrzenia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystpujcych zwierzt objtych ochron (Dz. U. nr 220, poz. 2237); Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 4 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko wystpujcych grzybów objtych ochrona (Dz.U.nr 168.poz.1765). W województwie mazowieckim wystpuje szereg cennych gatunków rolin, zwierzt i grzybów, które s prawnie chronione, jak równie znajduj si stanowiska wystpowania wielu gatunków rolin i zwierzt w rónym stopniu zagroonych w swojej egzystencji. Flora Na terenie województwa mazowieckiego wystpuje około gatunków rolin naczyniowych, z czego do szczególnie cennych nale 74 gatunki z listy gatunków objtych w Polsce ochron cisł oraz 20 gatunków objtych ochron czciow. We florze znaczny udział maj gatunki obce, wystpuje 36 rodzimych i a 38 obcych gatunków drzew (niektóre z nich wykazuj zachowania ekspansywne). Zmiany zbiorowisk rolinnych o charakterze degeneracji dotycz głównie obszarów podlegajcych osuszaniu lub zmniejszaniu retencji wodnej, zanikaniu oczek wodnych i podmokłoci. Główne przyczyny przemian flory (szczególnie dotyczy rejonu Puszczy Kampinoskiej) wynikaj z obniania si poziomu wód gruntowych (rozległe leje depresyjne w okolic Warszawy, Radomia, Pionek i Wierzbicy), a w konsekwencji ustpowania rolin zwizanych ze stałymi zbiornikami wodnymi oraz torfowiskami (zagroonych jest około 9 gatunków chronionych), a take sukcesywne zmiany w zbiorowiskach rolinnych. Fauna Wród około 5000 gatunków zwierzt wystpujcych na obszarze KPN, 225 gatunków jest cennych w skali kraju znajduj si na licie zwierzt objtych w Polsce ochron. Wród nich s 2 gatunki ptaków zagroone w skali wiatowej: lgowy derkacz i prawdopodobnie lgowa wodniczka oraz 30 gatunków zagroonych w znacznej czci areału europejskiego. Sporód 52 gatunków ssaków wystpujcych na terenie Parku 3 gatunki s efektem udanej reintrodukcji: ło, bóbr europejski oraz ry. W KPN prowadzone s długookresowe badania o charakterze monitoringowym (słu one w szczególnoci do tworzenia planów ochrony czynnej). W roku 2004 stwierdzono nastpujc liczb par lgowych: bielik 2 pary, orlik krzykliwy 2 pary, myszołów 138 par, jastrzb 50 par, trzmielojad 12 par, kobuz 4 pary, bocian czarny 19 par, kruk 13 par. W celu ochrony miejsc gniazdowania zagroonych gatunków ptaków drapienych i innych duych gatunków lenych wokół ich gniazd tworzy si strefy ochronne o statucie obszaru ochrony cisłej. Słuby terenowe KPN prowadz cigł obserwacj wystpowania wybranych gatunków zwierzt, w tym duych ssaków (łosia, jelenia, sarny i dzika). Stan zdrowotny zwierzt dzikich jest dobry, nie stwierdzono przypadków gronych chorób Lasy Obowizujca od 1992 r. Ustawa o lasach (Dz.U.nr58 poz.679 z 28 wrzenia 1991r. z p.zm.) okreliła zasady zachowania, ochrony i powikszania krajowych zasobów lenych oraz prowadzenia gospodarki lenej. Gospodarka lena ma charakter wielofunkcyjny i prowadzona jest zgodnie z zasadami zrównowaonego rozwoju. Celami prowadzonej gospodarki jest: 48

49 Zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na klimat, powietrze, wod, gleb, warunki przyrodnicze, warunki ycia i zdrowie człowieka; Ochrona lasów, zwłaszcza ekosystemów lenych, biorónorodnoci, walorów krajobrazowych; Ochrona gleb; Ochrona wód powierzchniowych i głbinowych oraz retencji zlewni, szczególnie na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych; Produkcja na zasadzie racjonalnej gospodarki drewna oraz surowców i produktów ubocznego uytkowania lasów. Tabela 10. Powierzchnia gruntów lenych i lesisto w województwie mazowieckim Lata Powierzchnia gruntów lenych Lesisto Zalesienia Ogółem W tym Z liczby ogółem [%] gruntów lasy Lasy publiczne Lasy prywatne lenych [ha] w ha , , , ,0 21, , , , , ,7 22,1 550,0 ródło: dane GUS Lasy odgrywaj wiodc rol w strukturze przyrodniczej województwa mazowieckiego. W strukturze własnociowej lasów dominuj lasy publiczne 57,8%, w tym lasy pozostajce w zarzdzie Pastwowego Gospodarstwa Lenego (PGL) Lasy Pastwowe 52,9%. Województwo mazowieckie charakteryzuje si stosunkowo wysokim udziałem lasów własnoci prywatnej 42,2%. Ze wzgldu na typy siedliskowe w województwie mazowieckim dominuje bór wiey 3,52%, oraz bór mieszany wiey 24,7% powierzchni lasów. W strukturze gatunkowej przewaaj sosna i modrzew 34,9% oraz buk 24% powierzchni lasów. Powierzchnia lasów ochronnych wynosi 28% powierzchni lenej i s to głównie lasy glebochronne, wodochronne, w strefie oddziaływania przemysłu oraz w miastach i wokół miast powyej 50 tys. ludnoci. Wanym elementem w gospodarce lenej s Lene Kompleksy Promocyjne (LKP), które stanowi wiksze, zwarte tereny lene (o szczególnych walorach przyrodniczych) wydzielone dla promocji proekologicznej polityki i gospodarki lenej oraz edukacji ekologicznej społeczestwa. Na terenie województwa mazowieckiego znajduj si dwa lene kompleksy promocyjne: Puszcza Kozienicka o powierzchni ha, połoona w nadlenictwach: Kozienice, Zwole, Radom; Lasy Gostynisko-Włocławskie o powierzchni ha, połoone w nadlenictwach: Gostynin oraz Łck. Stan zalesienia województwa (22,1%) odbiega od redniej krajowej(28,5) i europejskiej(33%). W układzie przestrzennym zaznacza si znaczna nierównomierno wskanika zalesie. Najwiksz lesistoci charakteryzuj si północno-wschodnie tereny województwa, zachodnia i północno zachodnia cz regionu to tereny o niskiej lesistoci ( w niektórych gminach wskanik nie przekracza 10%). 49

50 Rysunek 8. Stan zalesie Mazowsza ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku Stan zdrowotny lasów Z wykonanych w Polsce w 2004 roku bada wynika, e stan zdrowotny lasów w porównaniu do lat poprzednich, 9które charakteryzowały si pogarszaniem poziomu zdrowotnoci drzewostanów), wykazuje nieznaczn popraw. Warunki pogodowe w 2004 r. były korzystniejsze w porównaniu do poprzednich lat. Dziki znacznym opadom w okresie wegetacyjnym w 2004 r. zmniejszył si deficyt wody wystpujcy w ostatnich latach, a to spowodowało zahamowanie procesu pogarszania si stanu zdrowotnego lasów. Udział drzew zdrowych w 2004 r. (defoliacja do 10%) wynosił 8,34%, natomiast udział drzew uszkodzonych (klasy defoliacji 2-4, defoliacja powyej 25%) wynosił 34,6%. Poziom uszkodzenia drzewostanów iglastych w roku 2004 charakteryzował si 7,94% udziałem drzew zdrowych. Udział drzew uszkodzonych (klasy defoliacji 2-4, defoliacja powyej 25%) wynosił 33,35%. 50

51 Oznaki poprawy kondycji drzewostanów odnotowano najwyraniej w drzewostanach wierkowych i jodłowych, a mniej wyranie w drzewostanach sosnowych. Poprawa kondycji zdrowotnej wystpiła take w drzewostanach liciastych. Wród gatunków liciastych udział drzew zdrowych wynosił 9,62%. Udział drzew uszkodzonych (klasy defoliacji 2-4, defoliacja powyej 25%) wynosił 38,64%. Odnotowano wyran popraw stanu zdrowotnego drzewostanów bukowych. Drzewostany dbowe i brzozowe wykazywały przyrost udziału drzew zdrowych w drzewostanie przy równoczesnym niewielkim wzrocie drzew uszkodzonych. Due szkody w drzewostanach lenych wyrzdzaj poary, na które naraone s szczególnie obszary lasów połoone w ssiedztwie tras komunikacyjnych i zabudowa. Podsumowanie Czynniki pozytywne Wstpne rozpoznanie co do gatunków i siedlisk wymienionych w załcznikach Dyrektyw: siedliskowej i ptasiej Prowadzenie aktywnej ochrony dla gatunków rolin i zwierzt Hodowla i reintrodukcja zagroonych gatunków Prowadzenie edukacji przez KPN Wystpowanie na terenie województwa zwartych obszarów lenych Cz terenów lenych objta jest rónymi formami ochrony Rosnca powierzchnia lasów i terenów przeznaczonych do zalesienia Czynniki negatywne Zmiany siedlisk spowodowane m.in. eutrofizacj, odwodnieniem i zakwaszeniem gleby Zmiany flory KPN wynikajce z obniania si poziomu wód gruntowych i powierzchniowych Przekształcenia krajobrazu i likwidacja ekosystemów siedlisk spowodowana zmiana sposobu uytkowania ziemi Brak uprawnie słub parków krajobrazowych do skutecznego interweniowania w przypadkach naruszenia przepisów z zakresu ustawy o ochronie przyrody, ustawy o lasach, czy ustawy prawo łowieckie. Dotyczy to szczególnie czsto nieprzestrzeganego zakazu ruchu pojazdami silnikowymi w terenach lenych, na szlakach turystycznych, ostojach zwierzyny Brak systemowego rozwizania finansowania prac zwizanych z pielgnacj i konserwacj pomników przyrody Brak waloryzacji przyrodniczej województwa mazowieckiego, brak w skali kraju systemowego rozwizania dotyczcego waloryzacji przyrodniczej Brak systemowego rozwizania dotyczcego wdraania Natury 2000, tak pod wzgldem organizacyjno, prawnym, jak i finansowym Brak regionalnych programów ochrony dla kluczowych gatunków flory i fauny Brak skutecznych rozwiza chronicych korytarze ekologiczne Zagroenie lasów przez poary 51

52 Najwa niejsze problemy Niewystarczajce rodki na ochron przyrody w regionie Brak uchwalonych wieloletnich planów ochronnych dla KPN i Parków Krajobrazowych Brak komputerowej bazy danych obszarów i obiektów chronionych dla całego województwa umoliwiajcej wymian informacji i aktualizacje danych Cigła zmiana podstaw prawnych dotyczcych funkcjonowania parków krajobrazowych, miejsca w strukturze organizacyjnej, uprawnie, zasad współdziałania z administracj samorzdow i specjaln. Doprowadza to do konfliktów i zacierania si odpowiedzialnoci za chroniony teren Ochrona dolin rzecznych jako potencjalnych korytarzy migracyjnych Brak strategii zrównowaonego rozwoju turystyki na obszarach chronionych, Brak inwentaryzacji przyrodniczej województwa mazowieckiego w stosunku do gatunków chronionych, zagroonych wyginiciem, oraz gatunków i siedlisk, których dotycz Dyrektywa Siedliskowa oraz Dyrektywa Ptasia Brak systematycznej promocji zachowa zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu Kontynuacja działa naprawczych podjtych w zakresie wdraania kryteriów zrównowaonego rozwoju lenictwa, które maj na celu popraw stanu zdrowotnego i ywotnoci ekosystemów lenych, zachowanie biorónorodnoci, ochron zasobów glebowych i wodnych w lasach Utrzymanie produkcyjnej zasobnoci lasów, i prawidłowej gospodarki lenej Due zagroenie poarowe i zamiecanie lasów 4.3. Powierzchnia ziemi Gleby, rolnicza przestrze produkcyjna, zanieczyszczenia gleb Gleby Na terenie województwa mazowieckiego przewaaj gleby brunatne, bielicowe oraz rdzawe, powstałe na podłou piasków rónej genezy, glin i utworów pyłowych. W dolinach rzecznych wystpuj mady pochodzenia aluwialnego. Standardy jakoci gleby oraz standardy jakoci ziemi zostały okrelone w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 9 wrzenia 2002 r. Dz. U. nr 165, poz.1359 Wyniki bada okrelaj stenia substancji w badanej glebie lub ziemi z uwzgldnieniem ich funkcji aktualnej lub planowanej (nie tylko dla gleb uytków rolnych, ale take terenów lenych, zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej). Rolnicza przestrze produkcyjna W województwie mazowieckim uytkuje si rolniczo ha, co stanowi 66,9 % obszaru (dla kraju wskanik wynosi 58,2 %). 52

53 Tabela 11. Struktura uytków rolnych w województwie mazowieckim w 2004 r. Wyszczególnienie Powierzchnia Powierzchnia(%) geodezyjna (ha) Powierzchnia uytków rolnych Grunty rolne ,2 Sady ,6 Łki ,2 Pastwiska ,0 ródło: Dane GUS Do podstawowych upraw rolniczych województwa mazowieckiego naley zaliczy: zboa (z przewag yta), ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak i rzepik. Bardzo popularne jest ogrodnictwo i sadownictwo. Na obszar województwa mazowieckiego przypada około 27,7 % krajowej powierzchni sadów. Klasyfikacja bonitacyjna gleb Na podstawie przeprowadzonej w całym kraju klasyfikacji gruntów opracowano system podziału gleb wg kryterium jakoci tj. bonitacji gleb. Przydatno gleb do produkcji rolniczej okrela 6 klas. Najwysza warto maja gleby zaliczone do klasy I, najnisza do klasy VI. Udział procentowy powierzchni glebowych wg klas bonitacyjnych gleb w województwie mazowieckim (wg GUS): I klasa 0,07%, II klasa 0,68%, III klasa 17,04%, IV klasa 37,10% V klasa 28,41%, VI klasa 16,62%, Gleby o najwyszej przydatnoci rolniczej (I-III klasa) połoone s głównie w dolinie Wisły na Równinie Sochaczewsko-Błoskiej, na wysoczynie Ciechanowskiej, Płockiej oraz fragmentarycznie w gminach wschodnich i południowych Mazowsza. Gleby redniej przydatnoci rolniczej (IV klasa) przewaaj w zachodniej i rodkowej czci województwa oraz w gminach nadbuaskich. Gleby o niskiej przydatnoci dla rolnictwa (V i VI klasa) koncentruj si w północnej oraz centralnej czci regionu., W województwie mazowieckim wystpuje około 64 % uytków rolnych o bardzo kwanym i kwanym współczynniku ph (poniej 5). W przypadku 38% gleb konieczne jest przeprowadzenie wapnowania. Najwicej gleb zakwaszonych wystpuje w powiatach: szydłowieckim (83,8%), legionowskim (86,6%), miskim (86,7%), wołomiskim (86,6%), wyszkowskim (85,7%), wgrowskim (82,7%). Najwikszym zagroeniem gleb w regionie jest erozja wietrzna, któr objtych jest około 33% gruntów rolnych. 53

54 Zanieczyszczenia gleb W ramach Pastwowego Monitoringu rodowiska prowadzony jest w Polsce monitoring chemizmu gleb ornych. Ma on na celu ledzenie zmian jakoci gleb, głównie powodowanych działalnoci człowieka, tj. rolnictwa, przemysłu, transportu. W wyniku tej działalnoci dostaj si do gleby pierwiastki ladowe (metale cikie). Głównym ródłem zanieczyszczenia gleb metalami cikimi s przemysłowe emisje pyłów i gazów. Standardy oceny jakoci gleb zostały wprowadzone rozporzdzeniem Ministra rodowiska w roku Wydzielono sze stopni jakoci chemicznej gleb: I o zawarto naturalna, gleby nadaj si pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, a zwłaszcza pod uprawy rolin przeznaczonych dla dzieci i niemowlt. II o zawarto podwyszona, gleby mog by przeznaczone do pełnego wykorzystania rolniczego, z wyłczeniem uprawy rolin do produkcji ywnoci o szczególnie małej zawartoci pierwiastków i substancji szkodliwych. III o zanieczyszczenie małe, na glebach tych naley wykluczy upraw warzyw (np. sałata, szpinak, kalafior, marchew), dozwolona jest natomiast uprawa rolin zboowych, okopowych i pastewnych oraz uytkowanie pastwiskowe. IV o zanieczyszczenie rednie, dopuszczalna jest uprawa rolin zboowych, okopowych i pastewnych, pod warunkiem okresowej kontroli poziomu metali w konsumpcyjnych czciach rolin, zalecane s natomiast uprawy rolin przemysłowych i traw nasiennych. V o zanieczyszczenie due, gleby takie, a zwłaszcza gleby lekkie, powinny by wyłczone z produkcji rolniczej, przeznaczone pod zadarnianie i zadrzewianie, dopuszcza si upraw rolin przemysłowych (np. len, konopie, wiklina), materiału siewnego zbó i traw oraz ziemniaków dla przemysłu spirytusowego i rzepaku na olej techniczny. VI o zanieczyszczenie bardzo due, gleby te powinny by wyłczone z produkcji rolniczej i uytkowania pastwiskowego. Dla potrzeb oceny jakoci gleb uytkowanych rolniczo wyznaczono na terenie województwa mazowieckiego 20 stałych punktów badawczych. Z uzyskanych danych wynika jednoznacznie, e gleby uytkowane rolniczo w mazowieckim maj skład odpowiadajcy glebom naturalnym lub niezanieczyszczonym. Generalnie wyniki uzyskane w latach 1995 i 2000 nie wykazuj znaczcych zmian w stosunku do wyników bada wczeniejszych. Zawarto metali cikich i zanieczyszczenie gleb tymi składnikami w województwie mazowieckim jest niewielkie i kształtuje si głównie na poziomie zawartoci naturalnej, sporadycznie (1-3 punktów) stwierdzono podwyszona zawarto siarki siarczanowej ( stopie III). W odniesieniu do wielopiercieniowych wglowodorów aromatycznych (WWA) stwierdzono w badanym okresie (w kilku punktach) zmniejszenie ich iloci w glebie. Nisk zawartoci WWA (0 I o ) w roku 2000 charakteryzowało si wikszo badanych prób. Jedynie w 2 przypadkach stwierdzono podwyszon zawarto WWA (II o ) - w powiecie płoskim i miskim, co nie wyklucza jednak prowadzenia upraw ogrodniczych i rolnych. Stan czystoci gleb uytków rolnych, wbrew pojawiajcym si opiniom, jest w województwie mazowieckim bardzo dobry pod wzgldem zawartoci w nich zanieczyszcze istotnych dla zdrowia człowieka i rodowiska, do których zaliczamy metale cikie i niektóre niebezpieczne zwizki organiczne. Badane gleby charakteryzowały si naturaln zawartoci metali cikich i niskimi na ogół steniami S-SO 4 oraz WWA. 54

55 ródła zanieczyszczenia gleb Mogilniki Mogilniki to miejsca (np. studnie krgowe, betonowe bunkry, doły ziemne), w których zdeponowane zostały substancje wyjtkowo szkodliwe dla rodowiska. S to przeterminowane pestycydy i opakowania po nich. Wg szacunkowych danych, na terenie województwa mazowieckiego jest 12 mogilników w których zdeponowano ok.330mg przeterminowanych rodków ochrony rolin. Najbardziej niebezpieczne to znajdujce si w miejscowociach Wrosko( pow. Szydłowiecki), Iła, Osiny (Gm.Zwole), Wielkie (Gm. Ciepielow), Zalezierze (Fort Bema Gm.Sieciechów), Kamion (Gm. Puszcza Mariaska) Przewidziane do likwidacji jako pierwsze. Zlikwidowa naley take mniejsze znajdujce si w Cecylówce (Gm.Stromiec), Grójec, Karlino Nowe (Gm.Szydłowo), Duy Las (Gm.Przytyk), Podgrogów 9gm.Sokołów Podlaski), Suskowola (Gm. Pionki). Ponadto zlokalizowano take 25 miejsc składowania lub przechowania przeterminowanych pestycydów, w których zgromadzono ok.750 Mg tych niebezpiecznych odpadów. Miejsca te zlokalizowane kilka lat temu (2002r.) nie zostały zlikwidowane. Do antropogenicznych zagroe gleb, oprócz rolnictwa, naley zaliczy zanieczyszczenia emitowane z przemysłu i sektora komunalnego. Szczególne zagroenie stanowi: emisja do powietrza zanieczyszcze technologicznych z przemysłu oraz energetyczne spalanie paliw, zanieczyszczenie wód ciekami oraz odciekami ze składowisk, zanieczyszczenie powierzchni ziemi odpadami Tereny ska one przemysłowo W roku 2004 na terenie województwa mazowieckiego zanotowano 25 zdarze, które były powanymi awariami. Wród najwaniejszych z nich naley wymieni wyciek około litrów nafty lotniczej JET A1 z autocysterny na terenie lotniska Warszawa - Babice. W wyniku wycieku zanieczyszczeniu uległ grunt na powierzchni około 40 m 2. W dniu 22 grudnia 2004 r. usunito zanieczyszczon warstw gleby w iloci 20,5 Mg. Drugim zdarzeniem była kolizja drogowa cysterny z LPG, samochodu TIR DAF i autobusu Jelcz 3, w wyniku której nastpiło zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi pobocza drogi i rowu przydronego na długoci 150 m. Ponadto w 2004 roku w transporcie rurocigowym ropy naftowej i produktów ropopochodnych (paliwa płynne takie jak benzyny silnikowe i oleje napdowe), w którym skutki wycieków bywaj najpowaniejsze, wystpiły 2 zdarzenia. Miały one miejsce na rurocigu produktów naftowych nalecym do PERN Przyja S.A. z/s w Płocku, ul. Kazimierza Wielkiego 2A. Grunty zdewastowane i zdegradowane Stopie uszkodzenia gruntów okrela si za pomoc poj: degradacji i dewastacji. Grunty zdegradowane to grunty, których rolnicza lub lena warto uytkowa zmalała, w szczególnoci w wyniku pogorszenia si warunków przyrodniczych albo wskutek zmian rodowiska oraz działalnoci przemysłowej czy wadliwej rolniczej. Grunty zdewastowane to grunty, które utraciły całkowicie warto uytkow w wyniku przyczyn, o których mowa powyej. 55

56 Tabela 12. Degradacja gruntów w województwie mazowieckim na tle kraju w 2004 r. Region Grunty wymagajce rekultywacji [ha] Grunty w cigu roku [ha] ogółem zdewastowane zdegradowane zrekultywowane zagospodarowane ogółem w tym na cele ogółem w tym na cele rolnicze lene rolnicze lene Woj Mazow. Polska ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Z ogólnej powierzchni gruntów wymagajcych rekultywacji, a 99,4% to grunty zdewastowane, czyli takie, które całkowicie utraciły swoj warto uytkow. W 2004 r. jedynie 25 ha gruntów zostało zrekultywowanych. Głównym kierunkiem rekultywacji jest rolnictwo (60%). Standardy jakoci gleb Dopuszczalne wartoci zanieczyszcze w glebach zostały okrelone w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 9 wrzenia 2002 r. (Dz. U. nr 165, poz. 1359) w sprawie standardów jakoci gleby oraz standardów jakoci ziemi. Okrelono w nim dopuszczalne zawartoci rónych szkodliwych substancji, przewanie pochodzenia antropogenicznego. Uwzgldniono trzy rodzaje gruntów, według kryterium ich aktualnego i planowanego sposobu uytkowania: grupa A: c) nieruchomoci gruntowe wchodzce w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, d) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody, grupa B: grunty zaliczane do uytków rolnych z wyłczeniem gruntów pod stawami i rowami, grunty lene oraz zadrzewione i zakrzewione, nieuytki, a take grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłczeniem terenów przemysłowych, uytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych; grupa C: tereny przemysłowe, uytki kopalne, tereny komunikacyjne. Okresowe badania jakoci gleby i ziemi nale do zada własnych starostów (art. 109 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska). Starostowie zostali take zobligowani do prowadzenia, aktualizowanego corocznie rejestru zawierajcego informacj o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakoci gleb lub ziemi. Pierwszy wojewódzki rejestr obszarów, na których zostały przekroczone standardy jakoci gleby i ziemi w województwie mazowieckim został wykonany 30 wrzenia 2004 r. Do rejestrów wpisano łcznie 41 przypadków stwierdzonych przekrocze standardów jakoci gleby. W rejestrze wojewódzkim wymieniono take 6 miejsc o glebach zanieczyszczonych lub potencjalnie zanieczyszczonych z powodu stwierdzonego zanieczyszczenia rodowiska wodnego, znajdujcych si w aktach wydziałów ochrony rodowiska, ale z rónych przyczyn nie ujtych w rejestrach powiatowych. Zanieczyszczenia gleby i ziemi w województwie mazowieckim stwierdzono najczciej na gruntach grupy B (20 przypadków), tj. obejmujcych przede wszystkim tereny zabudowane i zurbanizowane, głównie o funkcjach usługowych, składowo-usługowych, usługowo-mieszkaniowych, centralnych, ale te grunty rolne i lene i przyległe do cigów komunikacyjnych. Najwicej miejsc zewidencjonowano w powiecie piaseczyskim, wołomiskim, płockim i m.st. Warszawie. 56

57 Porównywalna ilo obszarów, na których nie s dotrzymane standardy jakoci gleby i ziemi znalazła si na gruntach grupy C (19), tj. terenach przemysłowych oraz komunikacyjnych. Najwicej miejsc zidentyfikowano w m.st. Warszawie, powiecie płockim ziemskim i wołomiskim. Do nich nale tereny zdegradowane przemysłem (przemysłowe, poprzemysłowe, usługowo-techniczne), na których stwierdzono wystpienie substancji zanieczyszczajcych. Poza tym degradacja czci terenów przemysłowych i poprzemysłowych została spowodowana zanieczyszczeniem wód podziemnych oraz niekorzystnym przekształceniem powierzchni ziemi i zmianami stosunków gruntowowodnych w wyniku eksploatacji kopalin oraz deponowania odpadów. Z powodu braku bada jakoci gleby lub nie przekroczenia wymaganych standardów dla gleb, nie znajduj si one w rejestrze. Dwa lokalne zanieczyszczenia gleby wystpiły na gruntach grupy A (powiat legionowski i otwocki). Obiektami powodujcymi najczciej zanieczyszczenie gleby s instalacje zwizane w rónoraki sposób z dystrybucj paliw transport rurocigowy produktów ropopochodnych, stacje paliw, magazyny i bazy paliwowe, nalewaki, zbiorniki paliw, rozładunek paliw bocznice kolejowe, tereny zakładowych pompowni paliw itd., transport drogowy. Spowodowały około 42% lokalnych skae gleby. W wyniku nawiercania rurocigów przesyłowych substancji i produktów ropopochodnych, wypadków z udziałem transportu drogowego, awarii (stacja 110 kv) i zdarze losowych w trakcie prac rozbiórkowych wystpiło około 15% skae gruntów. Pozostałe 43% przypadków zanieczyszczenia gruntów zostało spowodowanych w wyniku: nielegalnego przerobu paliw, działalnoci w zakresie napraw i demontau pojazdów oraz transportu lotniczego, eksploatacji instalacji w procesie technologicznym produkcji tworzyw sztucznych, zbiorników metalowych, farb i lakierów, wyrobów chemicznych, działalnoci poligraficznej, w tym około 5% z nieustalonych ródeł zanieczyszcze. Stwierdzono take zanieczyszczone gleby pozostałe po działalnoci nieistniejcych ju zakładów: regeneracji podkładów kolejowych (olej impregnacyjny) i garbarni (arsen i chrom). W wyniku oddziaływania wymienionych ródeł do gleby i ziemi dostały si głównie substancje ropopochodne - oleje mineralne, napdowe, opałowe, impregnacyjne, benzyny, paliwo lotnicze oraz rozpuszczalniki organiczne, metale cikie i pestycydy. Na podstawie analizy pierwszych rejestrów powiatowych mona stwierdzi, e starostowie nie dysponuj obecnie informacjami na temat: szczegółowej lokalizacji punktów poboru gleby (brak współrzdnych geograficznych punktów pomiarowych), obszarów o przekroczonym standardzie jakoci gleby. Obszary wpisane do rejestru nie maj wyznaczonych granic i nie s udokumentowane kartograficznie (w formacie GIS lub na mapach topograficznych), kosztów rekultywacji i etapu, na którym si ona znajduje. Wieloetapowy proces prowadzcy do identyfikacji terenów, na których s przekroczone standardy gleby, wymaga zaangaowania nowych, znaczcych sił i rodków i wyposaenia w nowoczesne narzdzia pracy (komputery z wymaganym oprogramowaniem, elektroniczne bazy danych, mapy w formacie GIS itp.), a rodkami tymi nie dysponuj Starostwa Zasoby surowców mineralnych i kopalin Województwo mazowieckie nie jest zasobne w surowce mineralne. Wynika to z budowy geologicznej terenu i pokrycia utworów trzeciorzdowych grub warstw lunych skał nagromadzonych w czasie zlodowacenia rodkowopolskiego. 57

58 Na terenie województwa mazowieckiego wród udokumentowanych złó surowców mineralnych podstawow grup stanowi kruszywa naturalne i surowce ilaste. Kopaliny, takie jak fosforyty, gliny ogniotrwałe, piaski formierskie, wgiel brunatny, wystpuj w niewielkich ilociach i nie posiadaj wikszego znaczenia. Wikszo wystpujcych surowców zaliczana jest do kopalin pospolitych, do których nale głównie kruszywa, surowce ilaste i piaski. Złoa wystpujce na terenie województwa czsto s połoone na obszarach cennych pod wzgldem przyrodniczym i geomorfologicznym, objtych ochron prawn, co ogranicza prowadzenie wydobycia. Eksploatacja surowców czsto wywołuje konflikty w stanie rodowiska przyrodniczego, które dotycz w szczególnoci zakłóce stosunków wodnych (leje depresyjne) i zniekształce rzeby terenu (wyrobiska i hałdy). geologiczno bilansowe Zasoby Tabela 13. Wielko zasobów, wydobycie i ilo złó Ilo złó Jedn. Rodzaj kopaliny eksploatowane razem miary SUROWCE POSPOLITE przemysłowe Wydobycie kruszywo naturalne tys. ton piaski kwarcowe do produkcji betonów 5 1 tys. m komórkowych piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej 14 4 tys. m piaski szklarskie 3 1 tys. ton piaski formierskie 1 - tys. ton kamienie drogowe i budowlane Surowce ilaste do produkcji ceramiki budowlanej 16 8 tys. ton tys. m sur. ilaste do prod. kruszywa lekkiego 5 1 tys. m gliny ogniotrwałe 4 1 tys. ton gliny ceramiczne kamionkowe 1 - tys. ton surowce ilaste do produkcji cementu 2 - tys. ton torfy 2 1 tys. ton 362,5-4,9 SUROWCE SKALISTE wapienie i margle dla przemysłu cement. 6 1 tys. ton wapienie i margle dla przemysłu wap. 2 - tys. ton kreda 14 3 tys. ton SUROWCE CHEMICZNE fosforyty tys. ton (w tym P 2 O 5 ) (5 670) - - SUROWCE ENERGETYCZNE wgiel brunatny 4 - tys. ton

59 ropa naft. na pograniczu z woj. lubelskim (ogółem) 1 - tys. ton gaz ziemny na pograniczu z woj. lubelskim (ogółem) 1 - mln m 3 385, ródło: Bilans zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003 Wikszo wystpujcych surowców ma znaczenie lokalne, wykorzystywane s głównie do zaspokojenia potrzeb budownictwa indywidualnego i drogownictwa. Do złó, które maj lub mog mie znaczenie gospodarcze nale: kruszywo naturalne piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej piaski szklarskie (3 złoa) o zasobach bilansowych - 10,2 mln ton, zlokalizowane w 2ch powiatach: wyszkowskim i wołomiskim. Najwikszym jest złoe w Mostówce - 8,8 mln ton (pow. wyszkowski), surowce ilaste dla ceramiki budowlanej. Przemysł wydobywczy kopalin powoduje szereg niekorzystnych oddziaływa, z których najistotniejsze to powstawanie odpadów pogórniczych i przeróbczych, powstawanie otwartych wyrobisk poeksploatacyjnych po kopalniach odkrywkowych, lejów depresyjnych. Podsumowanie Czynniki pozytywne Stan czystoci gleb uytkowanych rolniczo jest bardzo dobry pod wzgldem zawartoci w nich zanieczyszcze istotnych dla zdrowia człowieka i rodowiska (metale cikie, WWA),wikszo gleb województwa charakteryzuje si naturaln zawartoci metali, sporadycznie tylko wykazuj podwyszon zawartoci metali cikich na poziomie III 0 (zanieczyszczenie małe) Opracowany został wojewódzki rejestr obszarów, na których zostały przekroczone standardy jakoci gleby i ziemi, a zinwentaryzowano mogilniki i miejsca składowania pestycydów. Wystarczajce zasoby kopalin pospolitych na zabezpieczenie potrzeb regionu. Czynniki negatywne Nadmierne zakwaszenie gleb uytkowanych rolniczo, odsetek gleb o odczynie kwanym i bardzo kwanym wynosi 64%. Zanieczyszczenia gleb i ziemi w województwie dotyczy głównie gruntów grupy B (tereny zabudowane i zurbanizowane) i C ( tereny przemysłowe i tras komunikacyjnych) Niedopracowany system zbierania informacji o przekroczeniach standardów jakoci gleb i ziemi Brak planów likwidacji mogilników i miejsc składowania przeterminowanych rodków ochrony rolin 59

60 Najwa niejsze problemy Zakwaszenie gleb (64 % całej powierzchni gleb posiada odczyn kwany lub bardzo kwany) Podjcie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, likwidacji mogilników i miejsc składowania przeterminowanych rodków ochrony rolin Rekultywacja i zagospodarowanie zdegradowanych terenów po zakoczonej eksploatacji. Zabezpieczenie terenów udokumentowanych lub perspektywicznych złó przed trwał zabudow. Edukacja rolników w zakresie prowadzenia prac agrotechnicznych oraz szkodliwoci pozostawiania przeterminowanych rodków ochrony rolin w rodowisku. 60

61 Rysunek 9. Wystpowanie złó surowców mineralnych w województwie mazowieckim ródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego 61

62 4.4. Gospodarka odpadami W województwie mazowieckim obowizuje Plan Gospodarki Odpadami w Województwie Mazowieckim na lata Zgodnie z wymogami ustawowymi po przygotowaniu Raportu z realizacji Planu (po dwóch latach od uchwalenia) bdzie opracowana aktualizacja dokumentu, która obowizywa bdzie do 2015r. i po uchwaleniu stanowi bdzie cz integraln niniejszego Programu. Plany gospodarki odpadami przygotowywane s na wszystkich szczeblach władz i obejmuj 8 lat planowania strategicznego. Powinny realizowa polityk spójn z załoon w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami, który precyzuje wytyczne zwizane z realizacja zobowiza wynikajcych z Traktatu akcesyjnego i podpisanych zobowiza. Do dnia r. uchwalono w skali kraju 87,34% planów powiatowych i 47,78% planów gminnych. W województwie mazowieckim: 76,2% planów powiatowych i 24,64% planów gminnych. Ponisze dane zestawiono na podstawie GUS i WIO Odpady komunalne Strumie zebranych w poszczególnych latach w województwie mazowieckim odpadów komunalnych przedstawiono na podstawie danych statystycznych GUS, w poniszej tabeli. Tabela 14. Roczna emisja odpadów komunalnych (razem ze zbieranymi selektywnie) w województwie mazowieckim w latach na tle kraju Wyszczególnienie Jednostki 2000 r r r r r. Polska tys. Mg , , , , ,3 Województwo tys. Mg 1 426, , , , ,2 mazowieckie Procentowy udział % 11,7 13,0 13,9 15,5 16,5 województwa w kraju Pozycja w kraju ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Województwo mazowieckie jest najwikszym województwem w kraju zarówno pod wzgldem powierzchni jak liczby mieszkaców. Najwiksza liczba mieszkaców skutkuje najwiksz w kraju iloci zebranych odpadów komunalnych. Na przestrzeni ostatnich 5 lat, ilo zebranych odpadów komunalnych rokrocznie wzrastała. Rósł take udział województwa w ogólnej masie odpadów komunalnych zebranych w kraju. Wskanik zebranych odpadów komunalnych na mieszkaca województwa mazowieckiego w 2004r. wyniósł 313 kg, przy redniej krajowej 256. Z ogólnej masy odpadów komunalnych zebranych w województwie (bez zbieranych selektywnie), a 53,3% stanowiły odpady z miasta stołecznego Warszawy. Po Warszawie najwikszym wytwórc odpadów komunalnych był w 2004 r. powiat pruszkowski, skd wywiezione odpady (bez zbieranych selektywnie) stanowiły 4,4%. Dalsze miejsca zajmowały: miasto Radom 3,8%, powiat warszawski zachodni 3,4%, miasto Płock 3,3% oraz powiaty wołomiski 2,9% i piaseczyski 2,5%. 62

63 Rysunek 10. Odpady komunalne zebrane (bez zbieranych selektywnie) w województwie mazowieckim w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Gospodarowanie odpadami komunalnymi Zasady gospodarowania odpadami zostały okrelone w ustawie O odpadach (z dnia 27 kwietnia 2001 Dz.U z p.zm.). Gospodarowaniu odpadami to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów. Odzysk odpadów komunalnych Według informacji zebranych przez WIO w Warszawie, w województwie mazowieckim w 2004 r. odzyskowi poddano około 30% ogólnej masy wytworzonych odpadów komunalnych (bez zbieranych selektywnie). Z tego około 12% przerobiono na kompost w 5 mazowieckich kompostowniach odpadów komunalnych ( 2 w Warszawie,1 w Grodzisku Mazowieckim 1 w Kobiernikach k/płocka i 1 w Radomiu). Z pozostałych 18% odpadów komunalnych skierowanych do odzysku około 3/4 to masa odpadów komunalnych, która trafiła na składowiska w Łubnej i w Pruszkowie Gsinie celem ich rekultywacji. W wyniku selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w 2004 r. zebrano ,1 Mg surowców wtórnych, co stanowiło 2,37% wszystkich odpadów komunalnych zebranych w województwie. Zakres zbieranych selektywnie odpadów komunalnych w 2004 roku uległ 63

64 poszerzeniu. Oprócz odpadów opakowaniowych zbierano selektywnie take odpady wielkogabarytowe oraz odpady niebezpieczne. Rysunek 11. Rozmieszczenie wybranych instalacji wspomagajcych gospodark odpadami na terenie województwa mazowieckiego ( r.) ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 64

65 Tabela 15. Odpady zebrane selektywnie w roku 2002 i 2004 (w Mg) Rodzaj odpadu Rok 2002 Rok 2004 Papier i tektura , ,3 Szkło 7 166, ,1 Tworzywa sztuczne 2 855, ,5 Metale 3 150, ,8 Niebezpieczne 0 10,2 Wielkogabarytowe ,8 Zuyty sprzt AGD 0 0,7 ródło: Dane GUS Unieszkodliwianie odpadów komunalnych Zgodnie z informacjami WIO w Warszawie w 2004 r. w województwie mazowieckim unieszkodliwiono około 70% ogólnej masy wytworzonych odpadów komunalnych (bez zbieranych selektywnie). Unieszkodliwianie termiczne. Termicznie unieszkodliwiono około 3% wytworzonych w ostatnim roku w województwie mazowieckim odpadów komunalnych w jedynej w województwie spalarni odpadów komunalnych Zakład, którego włacicielem jest Miasto Stołeczne Warszawa, posiada pozwolenie zintegrowane, a spalarnia jest eksploatowana od 2001 r. Unieszkodliwianie poprzez składowanie. Około 67% wytworzonych odpadów komunalnych unieszkodliwiono poprzez składowanie deponujc je zarówno w granicach województwa mazowieckiego (na 126 składowiskach) jak i poza jego granicami (16 składowisk w 8 województwach). W 2004 r. w województwie mazowieckim odpady komunalne przyjmowało 126 składowisk. Ponadto w województwie mazowieckim w roku 2004: wymogi Dyrektywy 1999/31/WE spełniało 17 składowisk, nie spełniało w/w wymogów 109 obiektów, zamknito 7 składowisk, prowadzono rozbudow (budow nowych kwater) na 2 składowiskach, Na koniec 2004 r. w mazowieckiej bazie KARTA SKŁADOWISKA pozostawało 126 składowisk odpadów komunalnych posiadajcych całkowit pojemno 20,7 mln Mg, z czego do wykorzystania pozostawało jeszcze około 6,4 mln Mg. W województwie 77% składowisk odpadów komunalnych posiadało pozwolenie na budow, 40% - pozwolenie na uytkowanie. Decyzj zatwierdzajc instrukcj eksploatacji składowiska uzyskało 83% obiektów, a przegld ekologiczny wykonano dla 88% składowisk. Pozwolenie zintegrowane do koca 2004 r. uzyskał tylko zarzdzajcy składowiskiem odpadów komunalnych w Cieszewie w powiecie płockim. Przewiduje si, e ze 126 mazowieckich składowisk przyjmujcych w 2004 r. odpady komunalne, po 2012 r. bdzie funkcjonowa około 48% obiektów. Pozostałe bd zamknite (39% do 2009 r. i 13% w latach ). Według oceny WIO tylko 13% składowisk w województwie na koniec 2004 r. spełniało wymagania obowizujcego prawa, wikszo (60%) wymagało modernizacji, a 27% z nich kwalifikowało si do zamknicia. W województwie przewaały (73%) składowiska małe, przyjmujce mniej ni 10 Mg odpadów/dob, a duych składowisk, przyjmujcych ponad 20 Mg/dob odpadów było 65

66 zaledwie 17%. Pozostałe 10% stanowiły składowiska, na których deponowano w 2004 r. od 10 do 20 Mg odpadów /dob. Sporód 126 składowisk odpadów komunalnych województwa mazowieckiego, z których wszystkie były składowiskami odpadów innych ni niebezpieczne i obojtne, tylko na jednym - w Rachocinie w gminie Sierpc w powiecie sierpeckim - wyznaczono kwater (o pojemnoci 5 Mg) do składowania odpadów niebezpiecznych zawierajcych azbest Odpady z sektora gospodarczego (przemysłowe) Zarówno prawo unijne jak i polskie nie definiuje odpadów przemysłowych. Wobec braku ustawowej definicji, zakłada si, e do odpadów przemysłowych zaliczamy wszystkie te odpady, które nie s odpadami komunalnymi. Odpady te powstaj w wyniku szeroko pojtej działalnoci gospodarczej w tym: produkcyjnej (zarówno przemysłowej jak i rolniczej) i usługowej (w tym usług: komunalnych, medycznych i weterynaryjnych oraz owiatowych i administracyjnych). Tabela 16. Ilo wytworzonych odpadów przemysłowych w województwie mazowieckim na tle kraju w latach Wyszczególnienie Jednostki 2000 r r r r r. Polska tys. Mg ,5 Województwo tys. Mg 4 383, , , , ,3 mazowieckie Procentowy udział % 3,5 4,0 4,2 4,9 4,7 województwa w kraju Pozycja w kraju ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Sporód ogółu wytworzonych odpadów z sektora gospodarczego na ponad 60% składały si odpady z usług komunalnych, w tym: ponad 33% stanowiły odpady z procesów uzdatniania wody i ponad 30% - z procesów energetycznego spalania wgla. Tak wysoki udział odpadów z usług komunalnych jest konsekwencj faktu, e najwikszymi wytwórcami odpadów przemysłowych w województwie mazowieckim (ze wszystkich wytwórców) s od pocztku istnienia województwa mazowieckiego: Zakład Wodocigu Centralnego i Zakład Wodocigu Północnego Miejskiego Przedsibiorstwa Wodocigów i Kanalizacji w m.st. Warszawie S.A. oraz 2 elektrociepłownie: SIEKIERKI, ERA i 2 elektrownie: OSTROŁKA, KOZIENICE. Ponad 40% z ogółu mazowieckich odpadów przemysłowych wytworzono w granicach miasta stołecznego Warszawy. Najwicej po Warszawie, bo blisko 17%, podobnie jak w latach poprzednich, wytworzono w 2004 r. w powiecie kozienickim. Ponad 2-krotnie mniej odpadów od powiatu kozienickiego wytworzono w powiecie legionowskim (około 7%) oraz blisko 3-krotnie mniej, bo około 5% - w Ostrołce i w Płocku, których udział w wytwarzaniu odpadów był zbliony. 66

67 Rysunek 12. Odpady przemysłowe wytworzone w województwie mazowieckim w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Tabela 17. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie mazowieckim w latach (w Mg) Wyszczególnienie Rok Gospodarowanie odpadami przemysłowymi odzysk unieszkodliwianie ogółem w tym: poprzez termicznie składowanie Województwo , , ,4 43,7 mazowiecki , , ,4 41, , , ,2 50, , , ,1 38, , ,4 641,7 34,0 ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 67

68 Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów przemysłowych Tabela 18. Odpady niebezpieczne w masie odpadów przemysłowych w latach Odpady Jednostka 2000 r r r r r. Województwo mazowieckie Przemysłowe tys. Mg ogółem Niebezpieczne tys. Mg Udział % 1,6 1,7 1,6 1,6 1,4 ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Sporód całej masy odpadów niebezpiecznych wytworzonych w 2004 r. w województwie najwicej wyprodukowano odpadów z grup 5,13,19 i11 w tym: 31% stanowiły odpady z grupy 5 tj. odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pizolitycznej przeróbki wgla. Wród odpadów z grupy 5 blisko cało z nich - 93,5% to osady z zakładowych oczyszczalni cieków zawierajce substancje niebezpieczne, stanowice 29% ogółu wytworzonych w 2004 r. odpadów niebezpiecznych. 16,1% stanowiły odpady była grupy 13, czyli oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłczeniem olejów jadalnych oraz grup: 05, 12, 19) z czego 11,2% stanowiła mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach. 13,5% (grupa 19) odpadów powstało w wyniku eksploatacji instalacji i urzdze słucych do zagospodarowywania odpadów, oczyszczalni cieków oraz stacji uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych 11,4% (grupa11) stanowiły odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieelaznych tj. wody popłuczne. Ze wytwórców odpadów niebezpiecznych zaewidencjonowanych w bazie SIGOP, 51zakładów (4,8% ogólnej liczby) wytworzyło 90,6% ogólnej masy odpadów niebezpiecznych Udział 5 najwikszych wytwórców odpadów niebezpiecznych sigał 67,4%. Najwiksi wytwórcy odpadów niebezpiecznych zlokalizowani byli w miastach: Płock (PKN ORLEN S.A., ORLEN Eko Sp. z o.o.), Piaseczno (SEPARATOR SERVICE Sp. z o.o., Zakłady Elektronowe LAMINA S.A., THOMSON Multimedia Polska Sp. z o.o.). W zwizku z tym w powiatach: grodzkim Płock oraz piaseczyskim wytworzono najwicej, odpadów niebezpiecznych, odpowiednio: 44,7% i 27,4%. Poprzez składowanie najwicej unieszkodliwiono odpadów niebezpiecznych pochodzcych z Warszawy oraz z Płocka. Unieszkodliwianie odpadów przemysłowych, w tym odpadów niebezpiecznych poprzez składowanie, dokonywane było w 2004 r. w województwie mazowieckim na składowiskach przemysłowych. W 2004 r. funkcjonowało w województwie mazowieckim 15 składowisk odpadów przemysłowych, w tym: 13 składowisk odpadów innych ni niebezpieczne i obojtne, 1 składowisko odpadów obojtnych, 68

69 1 składowisko odpadów niebezpiecznych Tabela 19. Gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi w województwie mazowieckim w latach Wyszczególnienie Rok Gospodarowanie odpadami odzysk unieszkodliwianie poza składowaniem poprzez składowanie Województwo mazowieckie ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Sporód 11 składowisk przemysłowych, dla których wymagane jest pozwolenie zintegrowane, do koca 2004 r. takie pozwolenie uzyskał tylko zarzdzajcy zakładowym składowiskiem RADPEC w Radomiu. Wród składowisk przemysłowych przyjmujcych w 2004 r. odpady, wikszo - 11 spełniała wymagania nałoone prawem, 3 z nich wymagały modernizacji, a jedno - zgodnie z warunkami okrelonymi w decyzji - było rekultywowane odpadami. Odpady zawierajce azbest Na terenie województwa mazowieckiego w 2002 roku wytworzono ok ,2 Mg odpadów zawierajcych azbest. ( brak danych z lat póniejszych). S to przede wszystkim płyty azbestowo-cementowe powstajce w wyniku prac demontaowych i rozbiórkowych przeprowadzanych na obiektach budowlanych. Odpady zawierajce azbest powstajce w woj. mazowieckim deponowane s na składowiskach w Trzemesznie, Zgierzu. Na terenie m. Radomia odpady zawierajce azbest s gromadzone na Rotacyjnym Składowisku Odpadów Przemysłowych i niebezpiecznych, w celu zebrania wikszej iloci, nastpnie przekazywane s na składowisko w Trzemesznie. Zasady usuwania wyrobów zawierajcych azbest zawarte s w opracowanym przez Ministerstwo Gospodarki Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierajcych azbest stosowanych na terytorium Polski, zatwierdzonym przez Rad Ministrów w 2002 roku. Podsumowanie Czynniki pozytywne Realizacja Planu Gospodarki Odpadami Województwa Mazowieckiego Rysujca si tendencja wzrostowa odzysku surowców wtórnych oraz zwikszenie zakresu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Znaczny odzysk odpadów przemysłowych: około 66,8%. Stosunkowo mała ich cz, około 14,6% podlega składowaniu. Wielko strumienia odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów przemysłowych ma charakter stały. Czynniki negatywne Wród stosowanych metod zagospodarowania odpadów, w tym szczególnie odpadów komunalnych, dominuj metody najbardziej prymitywne oparte na ich składowaniu (około 67 % udziału), o najwikszej skali zagroenia dla rodowiska. 69

70 Usytuowana najwyej w hierarchii postpowania z odpadami metoda odzysku surowców wtórnych poprzez selektywn zbiórk u ródła mimo wzrostu na przestrzeni kilku minionych lat ma nadal symboliczny wymiar w skali województwa. Inne metody zagospodarowania odpadów komunalnych s zjawiskiem marginalnym w stosowanych systemach gospodarki odpadami komunalnymi Wród składowisk rónego typu eksploatowanych na terenie województwa mazowieckiego istnieje bardzo dua grupa składowisk, które nie spełniaj okrelonych prawnie wymaga i s zakwalifikowane do zamknicia. Najwa niejsze problemy Brak infrastruktury dla zwikszenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, kompostowania, mechaniczno-biologicznego i termicznego przekształcania odpadów, wynikajcy z koniecznoci zaangaowania nowych, znaczcych sił i rodków (specjalistów, koniecznoci współpracy rónych jednostek organizacyjnych podległych starostom, wyposaenia w nowoczesne narzdzia pracy). Przyspieszenie realizacji zobowiza wobec UE w zakresie gospodarki odpadami przez przyjcie i wdroenie nowoczesnych systemów zagospodarowania odpadów komunalnych, w wyniku których moliwe bdzie uzyskanie wymaganych poziomów odzysku odpadów opakowaniowych oraz poziomów redukcji frakcji odpadów ulegajcych biodegradacji. Zwikszenie selektywnej zbiorki odpadów, konieczno budowania sortowni, kompostowni odpadów, zakładów mechaniczno-biologicznego przetwarzania oraz zakładów termicznego przetwarzania odpadów. Zaprojektowanie i zrealizowanie zakładów do odzysku i unieszkodliwiania odpadów wielkogabarytowych, odpadów z placów budów i z rozbiórek. Wprowadzenie nowych, ekonomicznych systemów opłat za wywóz i unieszkodliwianie odpadów, aby gminy obok ustawowych obowizków miały równie narzdzie finansowe dla realizacji przyjtych planów gospodarki odpadami. Wdroenie nowoczesnych i efektywnych systemów zagospodarowania komunalnych osadów ciekowych. Dokonanie redukcji odpadów azbestowych Zagroenia naturalne Powodzie Na terenie województwa mazowieckiego, które jest połoone w dorzeczu dolnym Wisły, (na przedmiotowym odcinku posiada charakter rzeki nizinnej) przewaaj wezbrania zimowe zatorowe spowodowane pitrzeniem wody przez zator lodowy lub niegowych i wiosenne roztopowe wywołane szybkim spływem wód roztopowych powstałych z szybkiego topnienia zimowych opadów niegu; znacznie rzadziej wystpuj wezbrania letnie spowodowane obfitymi i długotrwałymi opadami. Łczna powierzchnia terenów zagroonych powodzi głównych rzek województwa wynosi ok. 2,3 tys.km 2 tj. 6,5 % powierzchni województwa. Najbardziej naraona na powód jest najniej połoona cz regionu - Kotlina Warszawska, gdzie na niewielkim obszarze spotyka si kilka duych dopływów (Narew z Bugiem, Wkra, Bzura). Zagroenie powodziowe stwarza przede wszystkim rzeka Wisła. Due obszary zagroone przez wody 70

71 powodziowe wystpuj równie w gminach połoonych w dolinach rzek: Narwi, Bugu, Pilicy i Bzury. Z obserwacji wodowskazowych z okresu wezbra na dolnej Wile wynika, e maksymalne stany wody wystpowały w okresie zimowym. Katastrofalne powodzie pod wzgldem zasigu i hydrologicznego znaczenia na terenie obecnego województwa mazowieckiego w minionych 200 latach wystpiły w r. 1813,1844, 1855,1888, 1924, 1947, 1953, 1976, 1980,1982 i Z w/w wezbra tylko w r.1813, 1844, 1980 wystpiły w okresie letnim. Przecitnie wysoko maksymalnych spitrze zatorowych wynosi 3,5m, za normalnie wystpujce spitrzenia (wystpuj prawie corocznie) przyjmuje si 2,0-2,5m. Maksymalna wielko spitrze ( na podstawie danych historycznych) na rónych odcinkach rzeki wynosiła 5-7m. Powodzie te zwizane były w kadym przypadku z ogromnymi stratami gospodarczymi, przyrodniczymi, równie czsto z ofiarami ludzkimi. Na terenie województwa mazowieckiego pracuj 3 zbiorniki zaporowe, ale nie posiadaj one gwarantowanej rezerwy powodziowej. Tabela 20. Charakterystyka zbiorników zaporowych zlokalizowanych w województwie mazowieckim Zbiornik Rzeka Poło enie Rok Pojemno Powierzchnia administracyjne uruchomienia (hm3) (km2) (powiat) Włocławski Wisła ,0 70,4 płocki legionowski, Zegrzyski Narew ,3 33,0 wołomiski, wyszkowski Domaniów Radomka ,5 5,0 radomski, przysuski ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowiecki w 2004 roku Skuteczno ochrony przed powodzi jest ograniczona z powodu niedostatecznych nakładów na utrzymanie obiektów oraz nowe inwestycje ( wały przeciwpowodziowe, zbiorniki retencyjne, poldery) a take z powodu przywizywania małego znaczenia działaniom prewencyjnym (przywracanie naturalnych obszarów zalewowych rzek, podnoszenie lesistoci, właciwa agrotechnika, ograniczenie zabudowy terenów zalewowych przez odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (MPZP) a take dobre prognozowanie, wczesne ostrzeganie) i organizacyjnym (sprawne zarzdzanie i doskonalenie procedur kierowania akcj na wypadek wystpienia katastrofalnego wezbrania). Due znaczenie posiada take nowoczesna osłona przeciwpowodziowa hydrologicznometeorologiczna oraz powstanie centrów reagowania kryzysowego i wprowadzenie systemu monitoringu i osłony kraju (SMOK) w ramach Pastwowej Słuby Hydrologiczno- Meteorologicznej. Potencjalne zagroenie powodziowe zwizane z funkcjonowaniem urzdze pitrzcych zapór (awarie obiektów hydrotechnicznych) dotyczy obszarów połoonych poniej zapór zbiorników retencyjnych (Jezioro Zegrzyskie, Zbiornik Sulejów, Domaniów). Do zada Rejonowego Zarzdu Gospodarki Wodnej (RZGW) naley sporzdzenie studium ochrony przeciwpowodziowej stanowicej podstaw planowania ochrony przed powodzi. Obowizek ten wynika z ustawy prawo wodne Ustawa rozszerzyła zakres wczeniej obowizujcego studium obszarów nie obwałowanych o: 71

72 Wyznaczenie granic zasigu wód powodziowych o prawdopodobiestwie przewyszenia p=0,5%, Identyfikacje obszarów wymagajcych ochrony przed zalaniem, Wyznaczenie obszarów potencjalnego zagroenia powodzi Okrelenie kierunków ochrony przed powodzi Przedłoenie studium do zaopiniowania właciwym radom gmin, powiatów i sejmikom wojewódzkim Obowizki w zakresie ochrony przeciwpowodziowej realizuje Wojewódzki Zarzd Melioracji i Urzdze Wodnych w Warszawie w zakresie zada powierzonych przez Marszałka Województwa Mazowieckiego Susze Susza podobnie jak powód zaliczana jest do zjawisk katastrofalnych. Problem jest istotny z punktu widzenia uytkowników wody, szczególnie rolnictwa a take wpływu na przyrod. W województwie mazowieckim rednia suma opadów jest nisza od redniej dla Polski, która wynosi 600mm i na wikszoci terenu jest nisza od 550 mm, a w rejonie Podlaskiego Przełomu Bugu wynosi poniej 500mm. W ostatnich latach nasilajce si zjawisko suszy na terenie województwa mazowieckiego spowodowało wysychanie cieków wodnych, obnianie si poziomu wód gruntowych i poziomu wody w rzekach, stawach i naturalnych zbiornikach, wysychanie upraw, wzrost zanieczyszcze w wodach a take wzrost zagroenia poarowego Susza w 2003 roku spowodowała znaczne pogorszenie stanu jezior: Zdworskiego, Ciechomickiego, Górskiego, Łckiego Małego i Łckiego Duego o łcznej powierzchni 488ha. Na skutek niesprzyjajcych warunków meteorologicznych zanotowano w jeziorach ubytek około 1,5 mln m3 wody, ponadnormatywn zawarto azotu i fosforu, a w osadach dennych równie siarkowodoru, zaobserwowano równie zjawisko nadmiernej eutrofizacji. W ostatnich latach w województwie nastpiło znaczne ograniczenie retencji podziemnej, zwizane z utrzymujc si susz hydrologiczn (i najniszymi opadami atmosferycznymi w porównaniu do innych regionów kraju). W zakresie ochrony przed susz meteorologiczn nie istnieje system zabezpiecze. Moliwe jest łagodzenie skutków suszy dla rodowiska gruntowo wodnego poprzez rónorodne formy retencji naturalnej, melioracje nawadniajce oraz agrotechnik ograniczajca parowanie wody. Znaczenie wspomagajce ma take mała retencja. Niestety brak jest wyranej aktywnoci do podejmowania w/w działa, a istniejce i realizowane melioracje wodne s w wikszoci ukierunkowane jednostronnie na odwodnienia gruntów. Podsumowanie Czynniki pozytywne Powstanie centrów zarzdzania kryzysowego Mniejsze ni w innych regionalnych Polski zagroenie przez wezbrania letnie Sukcesywna, cho zbyt wolna modernizacja obwałowa rzeki Wisły Czynniki negatywne Zły stan infrastruktury przeciwpowodziowej Brak studium ochrony przed powodzi dla całego obszaru dorzecza dolnej Wisły Brak uwzgldniania w zapisach MPZP obszarów zagroonych prze powód 72

73 Pogłbiajce si w ostatnich latach zjawisko suszy i zjawiska z tym zwizane (obnienie poziomu wód gruntowych i powierzchniowych, pogorszenie jakoci wód, eutrofizacja i wysychanie jezior) Najwa niejsze problemy Zły stan infrastruktury przeciwpowodziowej Brak kompleksowej ochrony przeciwpowodziowej uwzgldniajcej metody techniczne i nietechniczne Konsekwencje suszy nie tylko w aspekcie zaopatrzenia w wod, ale równie w odniesieniu do wzrostu stenia zanieczyszcze i wpływu na przyrod. Dostosowanie dokumentów opracowanych przez RZGW do wymogów ustawy Prawo wodne 4.6. Powietrze atmosferyczne Województwo mazowieckie charakteryzuje si rednim stopniem zanieczyszczenia powietrza. W znacznej czci województwa stwierdza si niski poziom ste zanieczyszcze. Najwiksze problemy wystpuj w przypadku zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10, ale poziomy dopuszczalne w przypadku pyłu s bardzo niskie, a moliwo redukcji emisji ze ródeł niezorganizowanych jest bardzo ograniczona Ocena jakoci powietrza Realizujc wymogi prawa ochrony rodowiska WIO w Warszawie przeprowadza corocznie od 2002r. ocen poziomu substancji w powietrzu w podlegajcych mu strefach (stref stanowi aglomeracja o liczbie mieszkaców powyej 250 tys. lub obszar powiatu niewchodzcy w skład aglomeracji). Na terenie województwa mazowieckiego takich stref (powiatów) jest 42. WIO dokonał klasyfikacji stref w oparciu o kryteria zawarte w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. (Dz. U. nr 87, poz. 796) w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Od roku 2005 marginesy tolerancji dla PM!) osigaj warto 0 i norm staj si niskie poziomy dopuszczalne. Klasyfikacji stref dokonuje si oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze wzgldu na ochron zdrowia ludzi oraz ze wzgldu na ochron rolin, wydzielajc strefy, dla których poziom: chocia jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powikszony o margines tolerancji klasa C, chocia jednej substancji mieci si pomidzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powikszonym o margines tolerancji klasa B, poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego klasa A. Zgodnie z art. 91 ustawy - Prawo ochrony rodowiska dla stref, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów lub poziomów powikszonych o margines tolerancji, konieczne jest opracowanie Programów Ochrony Powietrza (POP), majcych na celu doprowadzenie do osignicia standardów jakoci powietrza w danej strefie. W województwie mazowieckim wykonano w kolejnych latach cztery oceny roczne jakoci powietrza za lata 2002, 2003, 2004 i Obszary zakwalifikowane do strefy C (dla której 73

74 wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza) w poszczególnych latach zestawiono poniej. Tabela 21. Klasyfikacja stref i obszarów zakwalifikowanych do programów naprawczych. Rok Zanieczyszczenie decydujce o zakwalifikowaniu do strefy C Liczba stref Obszar przekrocze Uwagi 2002 PM10 6 m.stoł. Warszawa,wołomiska, otwocka, pruszkowska, piaseczyska, nowodworska 2003 PM10 5 m.stoł. Warszawa,wołomiska, otwocka, pruszkowska,, nowodworska 2004 PM10 4 m.stoł. Warszawa, m.radom, m.ostrołka,yrardowska 2005 PM10 i dla m. Warszawy NO2 11 m.stoł. Warszawa, m.radom, m.płock, ciechanowska, grodziska, otwocka, pruszkowska, piaseczyska, nowodworska, uromiska, yrardowska Marginesy tolerancji dla PM10 od 2005r. osigaj warto 0 ródło: WIO w Warszawie, Roczna ocena jakoci powietrza w województwie mazowieckim2005 i. Raport za rok 2004 Ocen jakoci powietrza ze wzgldu na ochron zdrowia wykonano dla nastpujcych zanieczyszcze: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku wgla, ozonu, benzenu, ołowiu i pyłu zawieszonego PM10. Jak wynika z powyszej tabeli dominujcym zanieczyszczeniem, które determinuje o zakwalifikowaniu do strefy C jest ponadnormatywna zawarto w powietrzu pyłu zawieszonego PM10 i w jednym przypadku równie dwutlenku azotu. Poziom pozostałych oznaczanych zanieczyszcze jest poniej poziomu dopuszczalnego(strefa A). Na wikszoci rozpatrywanych obszarów ( nawet tych najbardziej zurbanizowanych jak Warszawa), udział substancji emitowanych ze ródeł powierzchniowych w emisji ogólnej jest dominujcy. W poprzednich latach opracowane zostały programy ochrony powietrza, w których przeanalizowano wielkoci emisji i jej ródła. Przyczynami wysokich ste pyłu jest emisja pierwotna oraz emisja wtórna niezorganizowana. Zakres działa naprawczych przewidywał ograniczenie emisji zanieczyszcze energetycznych ( modernizacja kotłowni, zmiana paliwa, termomodernizacj budynków a take likwidacj pylcych nawierzchni dróg ( utwardzenie, wymiana zuytych nawierzchni na nowe), ograniczenie unosu pyłu przez nasadzania drzew i krzewów. Realizowane programy zaczły przynosi spodziewane efekty. Jak mona było przewidzie, ze wzgldu na likwidacj marginesów tolerancji dla PM10 (norm jest poziom dopuszczalny) znacznie wzrosła liczba obszarów ( do 11 z 4 w 2004r.) zakwalifikowanych do stref, dla których naley opracowa program ochrony powietrza (POP). 74

75 Emisja zanieczyszcze Tabela 22. Emisja głównych zanieczyszcze powietrza z województwa mazowieckiego w roku 2002 i 2004 (w tys. Mg) Wyszczególnienie Emisja SO 2 Emisja NO 2 Emisja CO 2 Emisja CO PM Województwo mazowieckie 135,8 141,9 46,1 45, , ,9 23,5 18,4 9,6 12,5 ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2002 roku. Emisja głównych zanieczyszcze w 2004 roku wykazały tendencje wzrostowe w porównaniu do roku 2002 za wyjtkiem emisji NO 2 i CO (zanotowano niewielki spadek emisji): dwutlenek siarki wzrost emisji o 4,5%, dwutlenek azotu spadek emisji o 0,7%, dwutlenek wgla wzrost emisji o 8,5%, tlenek wgla spadek emisji o 21,7%, pył PM10 wzrost emisji o 30,2%. Na poniszych mapach przedstawiono wielkoci emisji z poszczególnych gmin województwa mazowieckiego. 75

76 Rysunek 13. Lokalna presja dwutlenku siarki w województwie mazowieckim w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 76

77 Rysunek 14. Lokalna presja dwutlenku azotu w województwie mazowieckim w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 77

78 Rysunek 15. Lokalna presja tlenku wgla w województwie mazowieckim w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 78

79 Rysunek 16. Lokalna presja PM10 w województwie mazowieckim w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku ródła zanieczyszcze Najczciej stosowan klasyfikacj ródeł emisji jest nastpujcy podział: ródła punktowe zwizane z energetycznym spalaniem paliw i procesami technologicznymi w zakładach przemysłowych, ródła liniowe zwizane z komunikacja, ródła powierzchniowe niskiej emisji rozproszonej komunalno-bytowej i technologicznej. Województwo mazowieckie wykazuje due zrónicowanie pod wzgldem rozmieszczenia przemysłu. Wystpuj tu obszary o charakterze rolniczym, rolniczo-przemysłowym i typowo 79

80 przemysłowym. Przemysł województwa mazowieckiego skoncentrowany jest głównie w miastach. Tereny zurbanizowane s nie tylko ródłem emisji zanieczyszcze do powietrza pochodzenia komunalnego, ale take przemysłowego. W miastach znaczcym ródłem zanieczyszcze przemysłowych s ciepłownie i elektrociepłownie miejskie. Istotnym ródłem zanieczyszcze jest energetyka zawodowa (Elektrownia "Kozienice" S.A., Zespół Elektrowni "Ostrołka" S.A.) oraz reprezentujcy przemysł rafineryjno-petrochemiczny Polski Koncern Naftowy "ORLEN" S.A. w Płocku. Na terenie województwa zlokalizowane s orodki przemysłu spoywczego, energetycznego, maszynowego, odzieowego i chemicznego. W ograniczonej skali lokalnej niezwykle uciliwa jest emisja z komunikacji samochodowej. Problem ten głównie dotyczy miast województwa mazowieckiego nieposiadajcych obwodnic Energia odnawialna W ostatnich latach widoczny jest cigły wzrost znaczenia energii elektrycznej pochodzcej ze ródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych. Strategia Energetyki Odnawialnej zakłada, e do koca 2010 r. 7,5% całej zuywanej energii w Polsce pochodzi bdzie ze ródeł odnawialnych. W 2005 r. w województwie mazowieckim rozpoczto prac nad Programem moliwoci wykorzystania odnawialnych ródeł energii dla Województwa Mazowieckiego. W programie zamieszczone s nastpujce wnioski dotyczce moliwoci wykorzystania odnawialnych ródeł energii w województwie mazowieckim: województwo mazowieckie dysponuje duym, niewykorzystanym potencjałem zasobów energii odnawialnej: Tabela 23. Zasoby energii odnawialnej, ich potencjał oraz wykorzystanie Typ zasobów energii Potencjał Wykorzystanie Wolne zasoby odnawialnej jednostki fizyczne % potencjału Biomasa stała TJ Energia słoneczna TJ Energia wiatru MWh Energia wodna MWh Energia geotermalna TJ , ródło: Program moliwoci wykorzystania odnawialnych ródeł energii dla Województwa Mazowieckiego Potencjał rozwoju małej energetyki wodnej skupia si wzdłu wikszych cieków wodnych na terenie województwa. Dotyczy to w szczególnoci rzek: Radomki, Skrwy Prawej, Wkry, Psia Ggolina, Jeziorki, Liwiec i Iłanki. Korzyci płync z rozwoju małej energetyki wodnej jest przede wszystkim: podniesienie bezpieczestwa energetycznego i pewnoci zasilania w obszarach wiejskich o słabo rozwinitej sieci elektroenergetycznej. Ponadto regulacja rzek sprzyja stabilizacji koryta rzeki, podnosi walory turystyczno-krajobrazowe oraz moe sprzyja odbudowie zdewastowanych ekosystemów. Barier w rozwoju energetyki wodnej s stosunkowo wysokie koszty. Wynika std potrzeba lokowania obiektów w miejscach istniejcych obecnie lub w przeszłoci pitrze, młynów, jazów. Barier rozwoju małej energetyki wodnej moe 80

81 by równie nie uregulowany stan prawno-własnociowy niektórych obiektów. Na podstawie wyników pracy mona stwierdzi, e wspieranie przez Samorzd Województwa Mazowieckiego programów rozwoju małej energetyki wodnej jest jednym z bardziej obiecujcych kierunków działa. Najwiksze potencjalnie dostpne zasoby małej energetyki wiatrowej znajduj si w rodkowo-zachodniej czci Województwa Mazowieckiego, w szczególnoci w powiatach: płockim, płoskim, mławskim, ciechanowskim, grójeckim i garwoliskim. Stwarza to sprzyjajce warunki dla rozwoju mikro elektrowni wiatrowych na tym terenie. Korzyci płync z rozwoju małej energetyki wiatrowej jest przede wszystkim podniesienie bezpieczestwa energetycznego i pewnoci zasilania w obszarach wiejskich o słabo rozwinitej sieci elektroenergetycznej. Energetyka wiatrowa charakteryzuje si jednak stosunkowo wysokimi kosztami inwestycyjnymi. Ponad to zagroeniem dla rozwoju s bariery administracyjne zwizane z decyzjami o pozwolenie na budow. Warunki rozwoju energetyki solarnej s zblione na terenie całego województwa mazowieckiego. Due aglomeracje miejskie charakteryzuj si nieznacznie gorszymi warunkami (ze wzgldu na zwikszony poziom zanieczyszczenia powietrza), natomiast stopie wykorzystania energii z urzdze słonecznych jest w nich wikszy z uwagi na znacznie wiksz gsto zapotrzebowania na moc i energi ciepln. Wykorzystanie kolektorów słonecznych na terenach wiejskich ma uzasadnienie w przypadku, gdy nastpuje substytucja droszych mediów energetycznych (energia elektryczna, olej opałowy, LPG). Ankietyzacja prowadzona w jednostkach samorzdu terytorialnego wykazuje na du wiadomo w zakresie moliwoci wykorzystania energii słonecznej. Energia geotermalna z głbokich otworów wystpuje w zachodniej czci województwa. Wykorzystanie tych zasobów jest ograniczone przestrzennie do wykonanych w okresie odwiertów geologicznych. Barier rozwoju głbokiej geotermii s wysokie koszty oraz zmiany w prawie geologicznym, powodujce znaczny koszt pozyskania wód geotermalnych. Znacznie wikszy zasig wdroe na terenie województwa moe uzyska tzw. "płytka" geotermia polegajca na wykorzystaniu pomp ciepła. Wielko potencjału jest trudna do oszacowania. W praktyce mona przyj, e geotermia jest w stanie zaspokoi wszystkie potrzeby cieplne rozproszonych drobnych odbiorców. Ze wzgldu na wysokie koszty instalacji wykorzystanie pomp ciepła ma uzasadnienie w przypadku, gdy nastpuje substytucja droszych mediów energetycznych (olej opałowy, LPG) lub, gdy koszt dostarczania wielu mediów energetycznych (ciepło sieciowe, gaz przewodowy) jest nieuzasadnione ekonomicznie. Najwiksze moliwe do wykorzystania zasoby biomasy drzewnej znajduj si w powiatach: makowskim, ostrowskim, ostrołckim, przasnyskim, wyszkowskim, grójeckim oraz garwoliskim. Najwiksze zasoby słomy wystpuj w powiatach: ciechanowskim, płockim, płoskim, sochaczewskim, lipskim, radomskim oraz zwoleskim. Mona stwierdzi, e w przyszłoci ze wzgldu na due zasoby i dostpno biomasa bdzie miała najwikszy udział wród paliw odnawialnych. Przewiduje si jej wykorzystywanie zarówno w duych kotłach, systemach centralnego ogrzewania oraz w małych indywidualnych instalacjach domowych. 81

82 Odpowiednie wprowadzanie programów wykorzystania biomasy w gminach moe w znaczny sposób przyczyni si do obnienia kosztów zaopatrzenia w ciepło wiejskich gospodarstw domowych i poprawy poziomu ycia mieszkaców. Najwikszy potencjał wykorzystania biogazu, ze wzgldu na du koncentracj hodowli zwierzcej, wystpuje w powiatach: mławskim, płockim, siedleckim, uromiskim, sierpeckim, płoskim, ostrowskim, ostrołckim. Barier rozwoju s wysokie koszty instalacji biogazowych. Podsumowanie Czynniki pozytywne Przeprowadzanie corocznych ocen poziomów zanieczyszcze w powietrzu. Systemowe rozwizywanie problemu zanieczyszczenia powietrza poprzez opracowywanie (na podstawie corocznych ocen) i realizacja programów naprawczych (POP) dla stref zakwalifikowanych do klasy C. Czynniki negatywne Wysoka emisja zanieczyszcze do powietrza (3 miejsce w kraju) Wzrastajca liczba obszarów powiatów zakwalifikowanych do klasy C (11 stref w 2005 r.) Tendencja wzrostowa emisji do powietrza dwutlenku siarki, dwutlenku wgla i pyłu zawieszonego PM10 Najwa niejsze problemy Wzrost emisji zanieczyszcze ze ródeł komunikacyjnych. Wzrost emisji pyłu zawieszonego PM10, SO 2 i CO 2 Konieczno aktualizacji istniejcych programów ochrony powietrza. Bardzo niski udział energii odnawialnej w ogólnym bilansie energetycznym 4.7. Hałas Regulacje prawne z zakresu ochrony rodowiska przed hałasem znajduj si przede wszystkim w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. Ustawa ta implementuje wszystkie generalne wymagania Unii Europejskiej. Wymagania szczegółowe bd ujte w aktualnie przygotowywanych rozporzdzeniach. Rozpoznanie stanu klimatu akustycznego rodowiska i jego oceny dokonywane s przede wszystkim w ramach pastwowego monitoring rodowiska (PM). ródłami hałasu, dla których ustalono dopuszczalne wartoci w rodowisku s: Drogi, lub linie kolejowe ( w tym torowiska tramwajowe) Start, ldowania i przeloty statków powietrznych Instalacje i pozostałe obiekty oraz grupy ródeł hałasu: - hałas przemysłowy, - hałas komunalny Linie elektromagnetyczne Zagroenie hałasem w województwie mazowieckim moe by ocenione jako rednie w kraju. 82

83 WIO w ramach Pastwowego Monitoringu rodowiska wprowadza sukcesywnie na podstawie realizowanych map akustycznych metody proponowane przez Uni Europejsk w ramach podsystemu Hałasowego Hałas komunikacyjny Hałas drogowy (od ruchu samochodowego) Podstawowym ródłem zagroe hałasem w rodowisku jest ruch samochodowy. Pojazdy biorce udział w ruchu nie emituj na ogół hałasu o bardzo wysokich poziomach. Jednake z uwagi na olbrzymi liczb pojedynczych ródeł (samochodów) oddziaływujcych równoczenie i penetrujcych praktycznie wszystkie obszary zamieszkania i wypoczynku człowieka, ten rodzaj hałasu jest uwaany powszechnie za najbardziej uciliwy dla rodowiska. Na wartoci poziomów dwiku hałasu drogowego (ulicznego) maj przede wszystkim wpływ takie wielkoci i parametry jak: natenia ruchu, moc akustyczna emitowana przez pojazdy biorce udział w ruchu, rednia prdko potoku ruchu, liczba ródeł na jednostk powierzchni ( zagszczenie ródeł hałasu), rodzaj i stan nawierzchni, parametry arterii oraz zagospodarowania jej otoczenia. W ostatnim okresie (rok 2004) zrealizowano na terenie województwa mazowieckiego szereg monitoringowych bada hałasu ulicznego. Uzyskane w wyniku bada wartoci poziomów dwiku zawierały si w zakresie: 60 db do około 79 db w porze dziennej, 50 db do około 74 db w porze nocnej. Lokalizacj punktów monitoringowych na terenie województwa mazowieckiego zaprezentowano na poniszej mapie. 83

84 Rysunek 17. Miejsca pomiarów hałasu komunikacyjnego (łcznie z lotniczym) w 2004 r. ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. W ramach PM opracowano pierwsz wersj generalnej mapy akustycznej obrazujcej zagroenie hałasem - w porze nocnej - pochodzce od sieci podstawowych dróg krajowych i wojewódzkich (na ogół poza miejskich, z niewielkimi wyjtkami). 84

85 Rysunek 18. Zasig hałasu dróg krajowych na terenie województwa mazowieckiego ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. 85

86 Tabela 24. Szacunkowe powierzchnie obszarów w województwie mazowieckim w zasigu hałasu pochodzcego z sieci dróg krajowych i wojewódzkich Izofona 45 db 50 db 55 db 60 db 65 db (poziom dziennonocny) Szacunkowa powierzchnia obszaru w zasigu hałasu [ha] ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. W latach przeprowadzono rozpoznanie klimatu akustycznego w Warszawie, czego wynikiem jest mapa akustyczna. Zgodnie z szacunkami, na ponadnormatywny hałas uliczny eksponowanych jest około 30% mieszkaców Warszawy. Hałas szynowy ( od ruchu kolejowego i tramwajowego) W ramach PM opracowano pierwsz wersj strategicznej mapy akustycznej dla obszarów zagroonych hałasem kolejowym w otoczeniu sieci linii kolejowych w kraju. 86

87 Rysunek 19. Zasig hałasu kolejowego na terenie województwa mazowieckiego ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Mapa została opracowana dla pory nocnej. Przedstawiony element mapy przedstawia stan zagroenia w odniesieniu do województwa mazowieckiego. W stosunku do ogólnej powierzchni eksponowanej na hałas kolejowy na obszarze kraju, województwo mazowieckie stanowi 11%. Tabela 25. Szacunkowe powierzchnie obszarów w województwie mazowieckim w zasigu hałasu pochodzcego z sieci linii kolejowych Izofona 50 db 55 db 60 db 65 db 70 db (poziom dziennonocny) Szacunkowa powierzchnia obszaru w zasigu hałasu [ha] ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku. Oprócz hałasu spowodowanego transportem kolejowym uciliwoci akustyczne powoduje take komunikacja tramwajowa ( obejmuje na terenie województwa wyłcznie Warszaw). Analizy bazujce na danych wyjciowych uzyskanych z pomiarów wykonanych w porze dziennej i nocnej pozwoliły na oszacowanie skali zagroenia hałasem tramwajowym w Warszawie. Zakres przekrocze poziomu hałasu dopuszczalnego jest znaczny, i dotyczy w duym stopniu poziomu powyej 70 db o ok.10 db i wicej (55,8%) w porze dziennej a w porze nocnej dotyczy poziomu powyej 50 do ok.4 i wicej db ( 45,2%). Hałas lotniczy. Województwo mazowieckie naley do grupy województw charakteryzujcych si du uciliwoci od hałasu lotniczego funkcjonuje tu 5 lotnisk oddziaływujcych na rodowisko. Emisja hałasu lotniczego uzaleniona jest od typu statków powietrznych, organizacji ruchu oraz iloci operacji lotniczych (przede wszystkim - startów i ldowa). W obrbie aglomeracji warszawskiej funkcjonuj trzy lotniska: Warszawa-Okcie, Warszawa-Babice i Góraszka (lotnisko Góraszka z powodu niewielkiej liczby zdarze akustycznych nie jest monitorowane). Port lotniczy Warszawa-Okcie jest najwikszym w Polsce cywilnym lotniskiem midzynarodowym. Od pocztku lat dziewidziesitych na lotnisku funkcjonuje system cigłego monitorowania hałasu lotniczego. Obejmuje on w chwili obecnej 8 punktów pomiarowych kontrolujcych hałas emitowany przez startujce (rejon Załuski, Włoch i 87

88 Ursusa, Michałowic), ldujce (rejon Pyr, Ursynowa, Mysiadła, Krasnowoli, Iwicznej) i kołujce (rejon ulic 17-go Stycznia, Wiraowej, Malowniczej) samoloty. Prognozuje si, e klimat akustyczny w wyniku działalnoci lotniska w przyszłoci pogorszy si w niewielkim stopniu. Bdzie to wynika z sukcesywnej wymiany statków powietrznych na bardziej nowoczesne oraz z coraz lepszej organizacji ruchu. Zasig tego hałasu obejmuje obszary: Warszawa-Włochy, Warszawa-Ursus, a take Oarów Mazowiecki i Piastów. redni ekspozycyjny poziom dwiku z pomiarów wykonanych w Warszawie w punktach monitoringowych waha si w przedziale 83,8 93,2dB, a na wiey kontrolnej Warszawa- Babice (dawniej Bemowo) 62,8dB. Analiza klimatu akustycznego wykazuje, e przekroczenia wystpuj i bd wystpowa na duych obszarach. W zwizku z wystpujcymi przekroczeniami poziomów dopuszczalnych i planowan rozbudow lotniska Okcie w chwili obecnej wszczto procedur ustalenia obszaru ograniczonego uytkowania. Lotnisko Warszawa-Babice słuy obecnie do obsługi lekkich samolotów wielozadaniowych, migłowców oraz działa w systemie ratownictwa medycznego. Liczb operacji startów i ldowa limituj warunki atmosferyczne oraz pora roku. Najwiksze natenie ruchu lotniczego wystpuje od kwietnia do wrzenia, a w cigu reprezentatywnego dnia startuje i lduje około 30 statków powietrznych. Wystpuj przekroczenia dopuszczalnych poziomów emisji hałasu na niewielkich obszarach. W województwie poza Warszaw funkcjonuj dwa lotniska - w Misku Mazowieckim i w Radomiu. Istotnym ze wzgldu na zasig emisji hałasu jest wojskowe lotnisko w Misku Mazowieckim. Natomiast w przypadku lotniska w Radomiu, ze wzgldu na niewielk ilo zdarze akustycznych nie prowadzi si monitoringu Hałas przemysłowo-komunalny Zagroenie tego rodzaju hałasem na obszarze województwa mazowieckiego WIO okrela jako zblione do przecitnego dla kraju. Na terenach zabudowy mieszkaniowej hałas przemysłowo-komunalny moe by istotnym ródłem uciliwoci.. Mimo i jego zasig jest znacznie mniejszy ni hałasu komunikacyjnego, a przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu nie s wysokie to jednak dla mieszkaców w pobliu ródeł ten rodzaj hałasu jest czasami bardzo dokuczliwy, co jest przyczyn duej liczby interwencji. W województwie mazowieckim w 2004 r. interwencje w zakresie uciliwoci hałasowej stanowiły 17,9% ogólnej liczby interwencji. Najpowaniejsze problemy zwizane z uciliwoci hałasu na rodowisko odnotowano na terenie Warszawy i w jej najbliszych okolicach, gdy 56,8 % interwencji hałasowych dotyczyło tego rejonu województwa. Powysze wskazuje, e Warszawa naley do miast najbardziej zagroonych hałasem, zarówno pod wzgldem liczby ludnoci naraonej na jego oddziaływanie jak i wielkoci powierzchni objtej ponadnormatywnym poziomem dwiku. W okresie ostatnich lat ilo interwencji dotyczcych terenów aglomeracji warszawskiej systematycznie wzrasta. Udział procentowy interwencji hałasowych na obszarze Warszawy i okolic w stosunku do ogólnej iloci interwencji na obszarze województwa wynosił w latach około 25%. W 2004 r. na terenie Mazowsza szczególnie uciliwe okazały si zakłady przemysłu spoywczego, drukarnie, zakłady przetwórstwa tworzyw sztucznych, oraz zakłady usługowe o zrónicowanym profilu, m.in. betoniarnie czy składnice złomu. ródłami hałasu, które powodowały ponadnormatywn jego emisj były systemy wentylacyjne, klimatyzacyjne i urzdzenia chłodnicze, sprarki, szlifierki oraz transport wewntrz zakładowy (m.in. wózki widłowe spalinowe). W 2004 r. 88

89 Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Warszawie przeprowadził kontrolne pomiary hałasu w 111 zakładach przemysłowych, z tego w 21 (18,9%) z nich stwierdzono wystpowanie przekrocze dopuszczalnego poziomu dwiku a w porze dnia i w 26 (23,4%) w porze nocy. Odnotowano równie przypadki ograniczenia ponadnormatywnej emisji hałasu do rodowiska. Działania podjte przez zakłady polegały w szczególnoci na wyciszeniu urzdze (m.in. obudowanie ródła, modernizacja urzdze) oraz na likwidacji ródeł hałasu, a take ograniczeniu czasu pracy urzdze Hałas linii elektromagnetycznych Hałas linii elektromagnetycznych spowodowany jest zjawiskiem ulotu (wyładowania niezupełne wokół przewodu) zaleny jest od: -parametrów technicznych linii (napicie fazowe, geometria układu przesyłowego, obcienie) - czynników rodowiskowych (warunki atmosferyczne, terenowe, zapylenie) - stanu technicznego linii Hałas linii elektromagnetycznych nie był objty monitoringiem. Badania wykonane w innych województwach (np. w Małopolsce) w rónych warunkach pogodowych wykazały brak oddziaływa akustycznych dla linii 100kV, niewielkie oddziaływania ( poniej wartoci normatywnych) dla linii 220kV oraz istotne oddziaływania przy przesyle energii liniami 400kV. Podsumowanie Czynniki pozytywne Pełna formalna zgodno z przepisów krajowych z przepisami unijnymi. Rozwój pastwowego monitoringu rodowiska w czci dotyczcej zagadnie zwizanych z monitoringiem hałasu. Rozbudowa infrastruktury i systemów słucych ochronie przed ponadnormatywnym hałasem (ekrany akustyczne, tworzenie obszarów ograniczonego uytkowania, system zarzdzania klimatem akustycznym w duych miastach). Czynniki negatywne Due obszary miast i terenów wokół głównych cigów komunikacyjnych s zagroone ponadnormatywn emisj hałasu. Postpujcy proces degradacji obszarów cichych. Zbyt wolny w stosunku do przyrostu pojazdów samochodowych rozwój infrastruktury drogowej Niekorzystne zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dopuszczajce lokalizacj tras drogowych, zakładów przemysłowych i rzemielniczych w bezporednim ssiedztwie zabudowy mieszkaniowej, co przyczynia si degradacji obszarów cichych Hałas drogowy powodujcy znaczne uciliwoci na terenie miasta Warszawy oraz miast takich jak Radom, Płock, Siedlce, Ciechanów i Ostrołka a poza miastami na drogach, którymi odbywa si ruch tranzytowy, gdzie czsto przekraczane s normy i zagroona hałasem jest znaczna cz populacji, Hałas lotniczy spowodowany eksploatacj lotniska Warszawa-Okcie przekraczajcy wszystkie dopuszczalne normy. 89

90 Najwa niejsze problemy Wzrost zagroenia hałasem komunikacyjnym od pojazdów samochodowych poruszajcych si po drogach Ponadnormatywne oddziaływanie hałasu od zakładów przemysłowych, Brak map hałasu i planów działa dla wikszoci aglomeracji miejskich, głównych dróg i linii kolejowych oraz lotnisk, co opóni moe wprowadzenie zasad monitoringu obowizujcych w Unii Europejskiej ( termin wymagany 2012r.) Promieniowanie elektromagnetyczne Promieniowaniem elektromagnetycznym (PEM) nazywamy emisje zaburzenia energetycznego wywołanego zmiana przyspieszenia jakichkolwiek ładunków elektrycznych np. przepływem prdu elektrycznego. ródłem pól elektromagnetycznych na terenie województwa mazowieckiego s w głównej mierze: Urzdzenia i linie energetyczne. Głównym ródłem energii jest elektrownia Kozienice, zespół elektrowni w Ostrołce, elektrociepłownia w Warszawie oraz elektrownia wodna w Dbem. Najwiksze oddziaływanie mogce powodowa przekroczenia poziomów dopuszczalnych wystpuje od napowietrznych linie elektroenergetyczne wysokiego napicia 110 kv, 220 kv i 400 kv oraz zwizane z nimi stacje elektroenergetyczne, Urzdzenia radiokomunikacyjne, radiolokacyjne i radionawigacyjne. Najwiksze oddziaływanie na rodowisko wystpuje od stacji bazowych i telefonów komórkowych telefonii komórkowej. W Warszawie znajduje si około 1927 anten sektorowych oraz 1231 anten radiolinii tj. 51% anten zainstalowanych w województwie. Urzdzenia elektryczne pracujce w zakładach pracy i gospodarstwach domowych Najwiksze oddziaływanie na człowieka wystpuje w pamie 50Hz, co wynika z faktu, e wikszo urzdze jest zasilana z sieci energetycznej. W tej kategorii wystpuje lawinowy wzrost liczby ródeł, a ewidencja ich nie jest moliwa. Badania monitoringowe wykonywał w latach 1993 i 2001 Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w ramach realizacji programu Pomiary pól elektromagnetycznych na terenach zurbanizowanych a w 2004r. badania wykonał WIO, przyjmujc analogiczne załoenia, i prowadza badania w tych samych punktach, ale z ograniczeniem obszaru do miasta Warszawy. Z bada tych wynika, ze w adnym pamie czstotliwoci nie stwierdza si przekrocze dopuszczalnych poziomów. W stosunku do wyników da wykonanych w 2002r. nie stwierdzono istotnych rónic. Głównym ródłem energii elektrycznej na obszarze województwa jest elektrownia Kozienice (2600 MW), zespół elektrowni w Ostrołce (693 MW), elektrociepłownie w Warszawie (Siekierki, era i Pruszków o łcznej mocy 951 MW) oraz elektrownia wodna w Dbem (20 MW). Najwiksze oddziaływanie, mogce powodowa przekroczenia poziomów dopuszczalnych, wystpuje od napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego napicia powyej 110 kv. Przebieg linii elektroenergetycznych na terenie województwa mazowieckiego oraz na terenie Warszawy przedstawiono na rys. oraz.. Z powyszego rozkładu sieci energetycznych wyróni mona linie przesyłowe o najwyszych napiciach: 90

91 Płock-Grudzidz, Miłosna-Narew, Kozienice-Lublin, Kozienice- Ostrowiec o napiciu 400 kv oraz Ostrołka-Ełk, Roki-Puławy, Kozienice-Puławy, Roki-Kielce o napiciu 220 kv Rysunek 20. Rozkład linii elektroenergetycznych w Warszawie ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku 91

92 Rysunek 21. Rozkład sieci energetycznej w województwie mazowieckiem ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowieckim w 2004 roku 92

93 Rysunek 22. Rozmieszczenie stacji bazowych telefonii komórkowej ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowiecki w 2004 roku 93

94 Punkty, w których dokonano pomiarów s przedstawione a poniszym rysunku 23 Rysunek 23. Rozmieszczenie punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych w Warszawie ródło: WIO w Warszawie, Stan rodowiska w województwie mazowiecki w 2004 roku 94