Wymagania bezpieczeństwa dla maszyn w przemyśle spożywczym

Transkrypt

1 Tomasz Opaszowksi, Kierownik Sekcji Bezpieczeństwa i Jakości Wyrobów TÜV Rheinland Polska Artykuł prasowy, Wymagania bezpieczeństwa dla maszyn w przemyśle spożywczym Zaawansowane procesy produkcyjne coraz częściej wykorzystują specjalistyczne maszyny, których obsługa wymaga szczególnej uwagi. Tymczasem nieustanna optymalizacja procesów, duży nacisk na wydajność pracowników i maszyn wpływają niekorzystnie na koncentrację, a to z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia wypadku. Dlatego też konstruktorzy, których zadaniem jest stworzenie czy zmodernizowanie maszyny tak by była w pełni bezpieczna stają przed trudnym zadaniem, w którym pomóc może odwołanie się do nowej dyrektywy maszynowej. Specyficzną grupę maszyn, przy których konstruktorzy muszą wziąć pod uwagę wiele czynników, stanowią maszyny stosowane w przemyśle spożywczym. Zapewnienie bezpieczeństwa w tym przypadku dotyczy dwóch obszarów: bezpieczeństwa pracowników oraz bezpieczeństwa żywności. W zgodzie z normami Wymagania zasadnicze opisane w załączniku 1 do nowej dyrektywy maszynowej określają wszystkie aspekty bezpieczeństwa na jakie należy zwrócić szczególna uwagę w tym m.in. na zastosowane materiały, oświetlenie, ergonomię, czytelność oznakowania i instrukcji obsługi. Dokument ten nie opisuje jednak środków technicznych, które należy zastosować celem zapewnienia zgodności wymagań zasadniczych. Rozwiązania techniczne, są precyzyjnie opisane w normach zharmonizowanych z dyrektywą maszynową. Warto tym miejscu zwrócić uwagę, iż dla typowych maszyn (np. obrabiarki, prasy, szlifierki) w harmonizacji maszynowej znajdziemy normy szczegółowe typu C, które w pełni identyfikują zagrożenia na danej maszynie oraz podają gotowe rozwiązania techniczne których zastosowanie gwarantuje spełnienie wymagań zasadniczych dyrektywy 2006/42/WE. Jednak większość maszyn stosowanych w nowoczesnych liniach produkcyjnych to maszyny jednostkowe, przewidziana do nietypowych zastosowań. W sytuacji takiej należy projektować maszynę w oparciu o normy ogólne. Projektowanie maszyn dla przemysłu spożywczego Specyfika maszyn stosowanych w przemyśle spożywczym wynika z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa w dwóch obszarach. Pierwszy aspekt bezpieczeństwa związany jest z personelem obsługującym maszynę, drugi zaś wiąże się z samą żywnością,

2 która w procesie obróbki na danej maszynie nie może zostać skażona. Wymagania bezpieczeństwa związane z obsługa maszyny zostały standardowo opisane w załączniki 1 w części 1 dyrektywy 2006/42/WE, natomiast wymagania związane z aspektem higienicznym opisano w załączniku 1 w części 2.1. dyrektywy maszynowej, w normach zharmonizowanych oraz licznych rozporządzeniach. Ważne aspekty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa żywności opisane zostały w Części 2.1 dyrektywy maszynowej. Mowa w niej m.in. o tym, że materiały mające kontakt z artykułami spożywczymi muszą spełniać warunki określone w odpowiednich dyrektywach a maszyna musi być zaprojektowana i wykonana w taki sposób, aby materiały te można było oczyścić każdorazowo przed ich użyciem lub w przypadku gdy nie jest to możliwe, należy używać części jednorazowego użytku. Poza tym należy zwrócić uwagę na to, że wszystkie powierzchnie mające kontakt z żywnością muszą być gładkie i pozbawione wszelkich wypukłości czy szczelin, w których mogłyby się gromadzić substancje pochodzenia organicznego oraz muszą być łatwe do oczyszczenia i zdezynfekowania, jeżeli to konieczne, po usunięciu łatwych do zdemontowania części (promień krzywizn powierzchni wewnętrznych musi umożliwiać ich dokładne oczyszczenie). Wymagana jest również możliwość całkowitego usunięcia z maszyny cieczy, gazów i aerozoli pochodzących ze środków spożywczych jak również z płynów stosowanych do czyszczenia, dezynfekowania i płukania. Maszyna musi być zaprojektowana i wykonana tak, aby do miejsc, których nie można oczyścić, nie przenikały żadne substancje, nie przedostawały się organizmy żywe, w szczególności owady, ani nie gromadziły się substancje organiczne. Dyrektywa mówi także, że żadne substancje pomocnicze niebezpieczne dla zdrowia, łącznie ze stosowanymi smarami, nie mogą wchodzić w kontakt ze środkami spożywczymi. Dodatkowo instrukcje dotyczące maszyn stosowanych w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym muszą wskazywać zalecane środki i metody czyszczenia, dezynfekcji i płukania, nie tylko dla obszarów łatwo dostępnych, ale także dla tych obszarów, do których nie ma dostępu lub nie jest on zalecany.

3 Odpowiedni poziom higieny maszyn Kolejną ważną normą jest EN , która określa wspólne wymagania z zakresu bezpieczeństwa i higieny dotyczące maszyn używanych do przygotowania i przetwarzania żywności, w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka zakażenia, infekcji, zachorowań lub obrażeń, których źródłem jest żywność. Norma ta bardzo precyzyjnie opisuje rozwiązania techniczne, których zastosowanie daje podstawy domniemania zgodności z dyrektywą maszynową. Warto jednak podkreślić, iż jednym z ważniejszych aspektów omawianej normy jest ocena ryzyka, w której to należy uwzględnić obydwa aspekty zagrożeń (dla obsługi oraz dla żywności) i wybrać taki wariant konstrukcji, który wykluczy oba rodzaje ryzyka. Norma zakłada, że niemal we wszystkich przypadkach, spośród różnych wariantów konstrukcji, stosowania technicznych środków ochrony i innych środków bezpieczeństwa, możliwe jest wybranie rozwiązania, które zapewni spełnienie zasadniczych wymagań zarówno z zakresu bezpieczeństwa jak i higieny, oraz odpowiednio zmniejszy obydwa rodzaje ryzyka. Dodatkowo norma EN określa wymagania odnośnie zastosowanych materiałów konstrukcyjnych, złączy, powierzchni, w zależności od stref ich przeznaczenia, kładąc szczególny nacisk na strefę spożywczą, czyli tą mająca bezpośredni kontakt z żywnością. I tak w przestrzeniach spożywczych zastosowane materiały powinny być odporne na korozję, powinny być nietoksyczne oraz w miarę możliwości nieabsorpcyjne oraz z materiałów tych nie powinny migrować do żywności zarówno metale ciężkie jak i inne substancje mające niekorzystny wpływ. Dodatkowo norma opisuje zasady konstruowania złączy, krawędzi i odpływów w każdym przypadku kładąc szczególny nacisk na czystość i łatwość czyszczenia. Materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością Wszelkie specyficzne wymagania dotyczące materiałów do kontaktu z żywnością, które nie zostały opisane ani w dyrektywie ani w normie EN są zawarte w regulacjach i rozporządzeniach. Regulują one w szczególności dopuszczalne poziomy zawartości metali ciężkich oraz dopuszczalne poziomy ich migracji. W niektórych krajach obligatoryjnie należy zbadać występowanie wielopierścioeniowych węglowodorów aromatycznych PAH, jest to wymagane np. niemiecką ustawą o środkach spożywczych i paszach LFGB. W Polsce bezpieczeństwo materiałów do kontaktu z żywnością reguluje Rozporządzenie (WE) Nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady

4 z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Dotyczy ono materiałów i wyrobów przeznaczonych zarówno do bezpośredniego jak i pośredniego kontaktu z żywością w tym: materiałów opakowaniowych i opakowań; sprzętu gospodarstwa domowego (np. robotów kuchennych, młynków, lodówek); naczyń i nakryć stołowych; części maszyn i urządzeń; pasów transportujących żywność oraz przewodów i zbiorników wykorzystywanych w przemyśle spożywczym. Rozporządzenie Nr 1935 /2004 ustala wymagania odnoszące się do : materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu żywnością, w tym także aktywnych i inteligentnych materiałów oraz wyrobów, składania deklaracji zgodności, znakowania oraz identyfikowalności (traceability) pozwalającej na możliwość śledzenia drogi materiału i wyrobu na wszystkich etapach procesu produkcji, przetwarzania i dystrybucji. Przepisy rozporządzenia obowiązują Państwa Członkowskie a weszły one w życie 3 grudnia 2004 r. (z wyłączeniem traceability - 27 października 2006 r.) Dla materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2007 w sprawie wykazu substancji, których stosowanie jest dozwolone w procesie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych, a także sposobu sprawdzania zgodności tych materiałów i wyrobów z ustalonymi limitami (Dz. U. z 2007 r, Nr 129, poz. 904, zm. Dz. U. z 2008, nr 205, poz.1285). Dla materiałów i wyrobów innych niż tworzywa sztuczne (np. ceramika) obowiązuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 stycznia 2008 w sprawie wytwarzania lub przetwarzania materiałów i wyrobów z innych niż tworzywa sztuczne (Dz.U. z 2008 r., Nr 17, poz. 113). Odpowiedzialność producenta W myśl obowiązujących przepisów producent jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo wyrobów. Materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością powinny być wytwarzane z przestrzeganiem zasad dobrej praktyki produkcyjnej (GMP). A to oznacza, że nie mogą one powodować niekorzystnych zmian cech organoleptycznych stykającej się z nimi żywności, ani nie mogą uwalniać do żywności składników materiału opakowaniowego w ilościach stanowiących zagrożenie dla zdrowia Od 1 stycznia 2006r. obowiązują przepisy Parlamentu Europejskiego i Rady jako pakiet rozporządzeń higienicznych. Przepisy zawarte w pakiecie mają przyczynić się do zagwarantowania bezpieczeństwa całego łańcucha żywnościowego od pola do stołu.

5 Pakiet higieniczny odgrywa ważną role we wdrażaniu systemu HACCP. Głównym celem nowych i szczegółowych zasad higieny zawartych w pakiecie higienicznym jest zapewnienie bezpieczeństwa żywności i ochrona konsumentów. Pakiet Higieniczny stanowią następujące Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej tj.: rozporządzenie (WE) Nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie higieny środków spożywczych; rozporządzenie (WE) Nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego; rozporządzenie (WE) Nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi; rozporządzenie (WE) Nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt. W skład pakietu higienicznego wchodzi również rozporządzenie (WE)178/2002 z dnia 28 stycznia 2002r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, które obowiązuje od r. Pakiet Higieniczny obowiązuje zarówno producentów żywności, producentów wyposażenia takich zakładów, jak i producentów opakowań mających kontakt z żywnością. Muszą oni zapewnić spełnienie zawartych w nim przepisów. Dotyczy to również producentów paszy. W obszarze bezpieczeństwa żywności funkcjonuje dodatkowo szereg innych specyficznych przepisów które dotyczą indywidualnych substancji zastosowanych w materiałach do kontaktu z żywnością, jednak ich stosowanie w maszynach wydaje się mało zasadne. Pomocna ocena strony trzeciej Żywność musi spełniać najwyższe standardy bezpieczeństwa, a jej produkcja stanowi jeden z ważniejszych etapów całego łańcucha dostaw. Dlatego też należy zwrócić szczególną uwagę na wykonanie maszyn, które mają bezpośredni kontakt z żywnością. Zdarza się niestety, że w produkcji żywności używane są urządzenia ze stali korozyjnej, które nie uwzględniają wymogów prawa żywnościowego. Takie działanie jest niezgodne z prawem i interesem konsumentów i jednocześnie stanowi poważne ryzyko dla ignorujących obowiązujące normy producentów.

6 Warto również podkreślić, że duża liczba skomplikowanych wymagań i jednocześnie ogromna odpowiedzialność producentów niejednokrotnie powodują, że sięgają oni po poradę do wyspecjalizowanych jednostek, występujących jako strona trzecia w procesie oceny. Ocena przeprowadzona przez taką jednostkę, niezwiązaną ani z producentem ani z konsumentem jest oceną obiektywną, a doświadczenie i wiedza pracowników takiej jednostki jest gwarantem spełnienia wszystkich niezbędnych wymagań. *** TÜV Rheinland Polska jest liderem na rynku usług certyfikacyjnych i badawczych w Polsce. Spółka jest częścią międzynarodowego koncernu TÜV Rheinland Group, działającego w Niemczech od ponad 140 lat. Polski oddział w trakcie kilkunastu lat działalności (od 1994 r.) zdobył pozycję eksperta w dziedzinie certyfikacji wyrobów, technologii, systemów zarządzania i personelu na krajowym rynku. Wśród klientów TÜV Rheinland Polska znajdują się obecnie największe przedsiębiorstwa m. in. z branży spożywczej, budowlanej, energetycznej i medycznej. Więcej informacji: Kontakt dla mediów: Agata Tynka Specjalista ds. public relations TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. tel.: w agata.tynka@pl.tuv.com