Zapalenie ścięgien mięśni zginaczy powierzchownego

Transkrypt

1 Dr n. wet. Alicja Iwaszko- -Simonik, prof. dr hab. Stanisław Graczyk, dr n. wet. Aleksandra Pliszczak-Król Zakład Patofizjologii, Katedra Immunologii, Patofizjologii i Prewencji Weterynaryjnej, Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP, Wrocław dr n. wet. Radomir Henklewski Katedra i Klinika Chirurgii, Wydział Medycyny Weterynaryjnej UP, Wrocław lek. wet. Anna Biazik Gabinet Weterynaryjny, Głogów Summary The use of stem cells and platelet-rich plasma in equine regenerative medicine Stem cell and platelet rich plasma therapy is a promising new branch of regenerative medicine used not only in humans but also in horses. These therapies are used to improve and stimulate healing and regeneration of damaged tissues. In horses, these techniques have been successfully used in the treatment of orthopedic disorders, such as tendon, ligament and joint injuries. Key words: stem cells, PRP, platelet-rich plasma, regenerative medicine Zastosowanie komórek macierzystych oraz osocza bogatopłytkowego w medycynie regeneracyjnej koni Uszkodzenia ścięgien, więzadeł oraz stawów koni, objawiające się kulawizną, są częstymi czynnikami powodującymi zmniejszenie ich wydolności oraz wykluczającymi je z użytkowania (21, 22). Główną przyczyną prowadzącą do rozległych mikrouszkodzeń we wspomnianych strukturach jest nadmierny wysiłek fizyczny jednorazowy u niewytrenowanych koni lub powtarzające się przeciążenia podczas treningu (24, 36). Zapalenie ścięgien mięśni zginaczy powierzchownego i głębokiego palców oraz zapalenie mięśnia międzykostnego są jednymi z najczęściej spotykanych kontuzji u koni wyścigowych i sportowych, wykluczającymi je z dalszego treningu, ograniczającymi ich udział w zawodach, a nawet uniemożliwiającymi powrót do użytkowania sportowego (14, 36). Natomiast zapalenia kości i stawów (ang. osteoarthritis OA), jak również zwyrodnieniowa choroba stawów (ang. degenerative joint disease DJD) dotyczą nie tylko zwierząt będących w treningu, ale również osobników po karierze sportowej. Terapia zaburzeń ortopedycznych opiera się głównie na leczeniu objawowym, tj. farmakoterapii, zabiegach chirurgicznych oraz fizjoterapii (22, 24, 32). Tradycyjne leczenie uszkodzeń ścięgien i niektórych więzadeł, a także chrząstek stawowych trwa około 12 miesięcy, a czasami nawet dłużej. Powolny proces naprawy wynika ze słabego unaczynienia tych struktur, a zatem ograniczonego dostarczania substancji odżywczych oraz utrudnionego odprowadzania produktów przemiany materii. W miejscu uszkodzenia powstaje nieelastyczna blizna, która przywraca anatomiczną integralność ścięgna, czynnościowo jest jednak słabsza od struktury pierwotnej, co skutkuje zwiększonym ryzykiem ponownego uszkodzenia (13, 20, 40). Dotychczasowy sposób leczenia przyczynia się do usprawnienia procesu gojenia i przywrócenia sprawności, nie prowadzi jednak do pełnego wyleczenia choroby podstawowej (1, 15, 26). Ostatnio liczne spostrzeżenia wskazują na możliwość przywrócenia pierwotnej struktury i biomechanicznych właściwości uszkodzonym tkankom. W celu regeneracji uszkodzonych struktur u koni zaadaptowano metody wykorzystywane w medycynie człowieka, tj. zastosowanie komórek macierzystych (SCs, ang. Stem Cells) oraz osocza bogatopłytkowego (PRP, ang. Platelet Rich Plasma). Terapia komórkami macierzystymi i osoczem bogatopłytkowym jest nową, obiecującą gałęzią medycyny regeneracyjnej, której celem jest stymulacja organizmu do naprawy uszkodzonych struktur oraz przyspieszenie procesu gojenia. Komórki macierzyste Komórki macierzyste, zwane komórkami pnia, są jedynymi komórkami zdrowego organizmu charakteryzującymi się zdolnością do samoodnowy (odtwarzania swojej populacji) oraz przekształcania się (różnicowania) w różnego typu komórki dojrzałe (39). Ze względu na zdolność do różnicowania komórki macierzyste dzieli się na: totipotencjalne mogące ulec zróżnicowaniu do każdego typu komórek pluripotencjalne mogące dać początek każdemu typowi komórek z wyjątkiem komórek totipotencjalnych multipotencjalne mogące dać początek kilku różnym typom komórek, z reguły o podobnych właściwościach i pochodzeniu embrionalnym unipotencjalne komórki mające zdolność różnicowania się tylko w jeden określony typ komórek, np. komórki nabłonka. Ze względu na pochodzenie komórki macierzyste dzieli się na: 654

2 embrionalne komórki macierzyste (ESCs, ang. Embryonic Stem Cells) wyprowadzone z komórek embrionalnych. Mogą być totipotentne lub pluripotentne somatyczne (dorosłe) komórki macierzyste znajdujące się w tkankach dorosłych organizmów. Komórki te są multipotentne. Komórki macierzyste, dzięki niezwykłej zdolności różnicowania, wykazują korzystny wpływ na regenerację i właściwości mechaniczne leczonych tkanek (11, 12, 16, 41, 43). W inżynierii tkankowej i medycynie regeneracyjnej najczęściej wykorzystuje się mezenchymalne komórki macierzyste (MSCs, ang. Mesenchymal Stem Cells), które są somatycznymi (dojrzałymi) komórkami macierzystymi. Obecnie nie stosuje się embrionalnych komórek macierzystych ze względu na ich pluripotencję i niekontrolowane podziały, a więc wysokie ryzyko nowotworzenia i powstawania potworniaków (38). Mezenchymalne komórki macierzyste mają zdolność różnicowania się w chondrocyty, osteoblasty, komórki tłuszczowe, mięśniowe, kardiomiocyty i inne (7, 43). Cechy te są wykorzystywane do stymulacji procesów naprawczych w chorobach ścięgien, więzadeł, kości oraz ubytkach i zwyrodnieniach chrząstki stawowej (43). Jak dotąd nie odkryto swoistego markera tych komórek, brak jest również danych potwierdzających różnicowanie się mezenchymalnych komórek macierzystych w struktury tkanki docelowej po przeszczepieniu (23). Ze względu na niewielką liczbę rzetelnie przeprowadzonych badań klinicznych, istnieje szereg rozbieżności na temat oddziaływania komórek macierzystych na uszkodzone struktury. Sugeruje się, że wspomaganie regeneracji może odbywać się jedynie parakrynnie, czyli poprzez wydzielanie szeregu cytokin i czynników wzrostowych oddziałujących na inne komórki (7). Przygotowanie komórek macierzystych Źródeł mezenchymalnych komórek macierzystych jest wiele. Mogą być pozyskiwane ze sznura pępowinowego, tkanki tłuszczowej lub szpiku (6, 34 12, 24). Mezenchymalne komórki macierzyste z krwi pępowinowej mogą być pobrane tylko w czasie porodu. U dorosłych zwierząt komórki te pobiera się z tkanki tłuszczowej okolicy zadu lub szpiku mostka (31). Pozyskane mezenchymalne komórki macierzyste poddaje się hodowli (3-4 tygodnie) i namnożeniu w celu zwiększenia ich liczby. Stosowane są w postaci zawiesiny wstrzykiwanej w miejsce uszkodzenia ścięgna, więzadła lub stawu. Uważa się, że w celu uzyskania korzystnego efektu należy podać w uszkodzoną tkankę 2-10 mln komórek macierzystych. Liczba mezenchymalnych komórek macierzystych wyizolowanych z tradycyjnie pobieranej tkanki tłusz- 1a PIŚMIENNICTWO 1. Anitua E., Andia L., Ardanza B., Nurden P., Nurden A.T.: Autologous platelets as a source of proteins for healing and tissue regeneration. Thromb. Haemost., 91, 4-15, Anitua E.: Plasma rich in growth factors: preliminary results of use in the preparation of future sites for implants. Int. J. Oral Maxillofac. Implants., 14, , Argüelles D., Carmona J.U., Climent F., Muñoz E., Prades M.: Autologous platelet concentrates as a treatment for musculoskeletal lesions in five horses. Vet Rec., 162 (7), , Baer P.C., Geiger H.: Adipose-derived mesenchymal stromal/stem cells: tissue localization, characterization, and heterogeneity. Stem Cells Int., 2012, 1-11, Banaś A.: Komórki macierzyste perspektywy i zagrożenia. Przegląd medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2, , Borjesson D.L., Peroni J.F.: The regenerative Ryc. 1. a) Obraz ultrasonograficzny prezentujący uszkodzenie ścięgna u konia wraz z igłą umieszczoną w miejscu uszkodzenia. Obszar uszkodzenia hipoechogeniczny, igła umiejscowiona poziomo, hiperechogeniczna. b) Częściowe wypełnienie miejsca uszkodzenia ścięgna (groty strzałek) osoczem bogatopłytkowym. c) Całkowite wypełnienie miejsca uszkodzenia ścięgna (groty strzałek) osoczem bogatopłytkowym. 1b 1c 655

3 medicine laboratory: facilitating stem cell therapy for equine disease. Clin Lab Med., 31 (1), , Caplan A.I., Dennis J.E.: Mesenchymal stem cells as trophic mediators. J. Cell Biochem., 98 (5), , Carmona J.U., Argüelles D., Climent F., Prades M., Soler R., Vidal, Orozco L.: Autologous platelet-rich plasma injected intraarticuarly diminished synovial effusion and degree of lameness in horses affected with severe joint disease. 14 Annual Scientific Meeting of the European College of Veterinary Surgeons, Lyon, France, Carter C.A., Jolly D.G., Worden C.E., Hendren D.G., Kane C.J.N.: Platelet rich plasma gel promotes differentation and regeneration during equine wound healing. Exp. Mol. Pathol., 74, , Cieślik-Bielecka A., Bielecki T., Gaździk T.S., Cieślik T.: Czynniki wzrostu zawarte w osoczu bogatopłytkowym jako autogennym materiale stymulującym procesy gojenia tkanki kostnej. Czas. Stomatol., LIX, 7, , Crovace A., Lacitignola L., De Siena R., Rossi G., Francioso E.: Cell Therapy for Tendon Repair in Horses: An Experimental Study. Veterinary Research Communications, 31 (Suppl), , Dahlgren L.A.: Management of Tendon Injuries. W: red. Robinson N.E., Sprayberry K.A. Current Therapy in Equine Medicine, Saunders, USA, Davis C.S., Smith R.K.W.: Diagnosis and Management of Tendon and Ligament Disorders. W: red. Auer J. A., Stick J. A. Equine Surgery, Saunders Elsevier, Ely E.R., Verheyen K.L.; Wood J.L.: Fractures and tendon injuries in National Hunt horses in training in the UK: a pilot study. Equine Vet. J., 36, , Everts P.A.M., Knape J.T.A., Weibrich G., Schonberger J.P.A.M., Hoffmann J., Overdevest E.P., Box H.A.M., van Zundert A.: Platelet-Rich Plasma and Platelet Gel: A Review. J.E.C.T., 38, , Fortier L.A., Smith R.K.W.: Regenerative Medicine for Tendinous and Ligamentous Injuries of Sport Horses. Vet. Clin. Equine, 24, , Foster T.E., Puskas B.L., Mandelbaum B.R., Gerhardt M.B., Rodeo S.A.: Platelet-Rich Plasma: from basic science to clinical applications. Am. J. Sports. Med., 37, , Froum S.J., Wallace S.S., Tarnow D.P., Cho S.: Effect of platelet-rich plasma on bone growth and osseointegration in human maximilary sinus grafts: three bilateral case reports. Int. J., Periodontics Restorative Den., 22, 45-53, Golonka P.: PRP w leczeniu koni. Świat Koni, 9, 42-44, Golonka P.: Ścięgna. Świat Koni, 7, 10-13, Goodrich L.R., Nixon A.J.: Medical treatment of osteoarthritis in the horse A review. The Veterinary Journal 171, 51-69, Herthel D.J.: Enhanced suspensory ligament healing in 100 horses by stem cells and other bone marrow components. AAEP Proceedings, 48, , Horwitz E.M., Le Blanc K., Dominici M., Mueller I., Slaper-Cortenbach I., Marini F.C., Deans R.J., Krause D.S., Keating A.: Clarification of the nomenclature for MSC: The International Society for Cellular Therapy position statement. Cytotherapy, 7 (5), , Kalisiak O.: Zachowawcze leczenie ścięgien u koni. Życie Weterynaryjne, 83 (2), , Lee K.S., Wilson J., Rabago D.P., Bear G.S., Jacobson J.A., Borrero C.G.: Musculoskeletal Applications of Platelet-Rich Plasma: Fad or Future? Am J Roentgenol., 196 (3), , Marx R.E., Carlson E.R., Eichstaedt R.M., Schimmel S.R., Strass J.E., Georgeff K.R.: Platelet-rich plasma: Growth factor enhancement for bone Krew od konia pobiera się z żyły szyjnej zewnętrznej do strzykawki zawierającej antykoagulant (cytrynian sodu). Następnie krew poddaje się wirowaniu w celu uzyskania osocza boczowej lub szpiku jest kilkadziesiąt razy mniejsza od wskazanej ilości (4). Dlatego właśnie wyizolowane mezenchymalne komórki macierzyste poddaje się namnożeniu. Pomimo wielkich nadziei, terapia komórkami macierzystymi obarczona jest wieloma ograniczeniami. Najważniejsze dotyczą ich pobierania i namnażania (3-4 tygodnie), co przekłada się na wysoki koszt całej procedury (12, 19, 24). Nie mniej trudne jest zapewnienie przeszczepionym komórkom odpowiedniego mikrośrodowiska w miejscu ich podania. Środowisko to powinno zapewnić właściwą zawartość tlenu, substancji odżywczych oraz możliwość różnicowania się w odpowiednią tkankę (5). Wielu badaczy sugeruje także zwiększone ryzyko transformacji nowotworowej lub mineralizacji tkanki po wstrzyknięciu mezenchymalnych komórek macierzystych (29). Mimo wspomnianych wątpliwości, u koni przeprowadza się coraz więcej przeszczepów komórek macierzystych, gdyż terapia ta wykazywała korzystne efekty w leczeniu zaburzeń ortopedycznych (6, 43). Drugą, coraz częściej stosowaną techniką medycyny regeneracyjnej jest leczenie z wykorzystaniem autologicznego osocza bogatopłytkowego w skrócie PRP (z ang. Platelet Rich Plasma). Osocze bogatopłytkowe jest koncentratem płytek, który otrzymuje się w wyniku odwirowania krwi pacjenta (10). W medycynie człowieka oraz stomatologii technika ta jest z powodzeniem stosowana od ponad 20 lat (9, 10, 16, 17, 37, 42). Terapia osoczem bogatopłytkowym jest szczególnie polecana u koni w leczeniu uszkodzeń ścięgien, więzadeł oraz zwyrodnień kości i stawów osteoarthritis lub osteochondrozy, które nie odpowiadają na tradycyjne leczenie. Biologia płytek krwi Płytki krwi są bezjądrowymi fragmentami cytoplazmy megakariocytów, a ich wielkość u koni mieści się w granicach 2-3 µm (42). Są strukturami niezwykle reaktywnymi, mimo braku jądra, a ich zdolność do odpowiedzi na różne bodźce uwarunkowana jest obecnością ogromnej liczby swoistych receptorów powierzchniowych oraz wielu biologicznie czynnych substancji zawartych w ziarnistościach (35, 45). Te niepozorne fragmenty cytoplazmy stanowią ogniwo łączące złożony układ krzepnięcia (hemostazy) z procesem zapalnym oraz mechanizmami gojenia się tkanek (17, 25, 42). Uszkodzeniu tkanek towarzyszy aktywacja płytek krwi, podczas której dochodzi do sekrecji czynników chemotaktycznych oraz czynników wzrostu. Do tej pory w płytkach krwi wykazano obecność ponad 30 czynników wzrostu, z których najważniejsze są: płytkowopochodny czynnik wzrostu PDGF (Platelet Derived Growth Factor) transformujący czynnik wzrostu TGF (Transforming Growth Factor) nabłonkowy czynnik wzrostu EGF (Epidermal Growth Factor) insulinopodobny czynnik wzrostu IGF (Insulinlike Growth Factor) czynnik wzrostu śródbłonka naczyń VEGF (Vasoendothelial Growth Factor) (1, 2, 9). Uwalniane substancje stymulują proces gojenia poprzez aktywację układu krzepnięcia, inicjowanie procesu zapalnego, wzmożenie migracji i proliferacji komórek oraz przebudowy blizny. Stymulują one syntezę kolagenu oraz międzykomórkowej macierzy ścięgna, jak również indukują tworzenie się naczyń (angiogenezę). Jest to bardzo korzystne, gdyż jednym z czynników ograniczających naprawę ścięgien jest słabe ukrwienie tych miejsc (8, 9, 17, 22, 30, 33, 41). Dowiedziono, że już w ciągu 10 minut od aktywacji dochodzi do sekrecji około 70% substancji zawartych w ziarnistościach, a reszta ich jest uwalniana w ciągu godziny. Następnie płytki syntetyzują i uwalniają szereg białek przez cały okres swojego życia, czyli 5-10 dni (17). Zdolność ta jest wykorzystywana do przyspieszenia gojenia i regeneracji ścięgien, więzadeł, stawów, złamań i ubytków kości, a także leczenia trudno gojących się ran. Pozytywne efekty czynników wzrostu są wzmacniane poprzez ich zagęszczenie. W tym celu opracowano sposób otrzymywania koncentratu płytek z pełnej krwi pacjenta, który podaje się następnie w uszkodzoną tkankę. Przygotowanie osocza bogatopłytkowego 656

4 gatopłytkowego. Na rynku medycznym dostępnych jest wiele systemów do izolacji płytek krwi. Jednakże ich koncentracja po jednokrotnym odwirowaniu, zalecanym przez producenta, jest zbyt niska, aby uzyskać w pełni oczekiwany rezultat. Z badań naukowych wynika, że w celu uzyskania efektu terapeutycznego liczba płytek w osoczu bogatopłytkowym powinna być 5-7 razy większa niż w pełnej krwi (27). A zatem osocze bogatopłytkowe uzyskane po jednokrotnym odwirowaniu należy zagęścić. Jest to istotne dla otrzymania odpowiedniego stężenia czynników wzrostu (10, 37). W celu uwolnienia czynników wzrostu z ziarnistości, płytki krwi aktywuje się dodatkiem trombiny lub chlorku wapnia (44). Cała procedura przygotowania koncentratu płytkowego trwa około minut. Podanie koncentratu płytek (PRP) U większości koni podczas podawania koncentratu płytek wystarczy zastosować znieczulenie miejscowe (okołonerwowe) blokadę nerwów obwodowych za pomocą 0,5 ml 2% lidokainy. Konie pobudliwe przed zabiegiem poddaje się lekkiej sedacji. Miejsce podania należy umyć i zdezynfekować. Koncentrat płytek jest wstrzykiwany w uszkodzone ścięgno pod kontrolą USG (ryc. 1). Po podaniu na kończynę zakłada się opatrunek. Ze względu na możliwość hamowania odpowiedzi komórkowej oraz funkcji płytek krwi, nie zaleca się stosowania w tym czasie steroidowych oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Włoscy lekarze weterynarii zaproponowali dwumiesięczny przebieg rehabilitacji po zabiegu, w ciągu którego konia wyprowadza się na spacer w ręku według następującego schematu (32): I tydzień 5 minut stępem, raz dziennie II tydzień 5 minut stępem, dwa razy dziennie III tydzień 10 minut stępem, dwa razy dziennie IV tydzień 15 minut stępem, dwa razy dziennie V tydzień 20 minut stępem, dwa razy dziennie VI-VIII tydzień 15 minut stępem oraz 5 minut wolnym kłusem, dwa razy dziennie. Po tym czasie konia stopniowo wprowadza się w rytm pracy, a powrót do pełnej aktywności trwa 6-12 miesięcy w zależności od stopnia uszkodzenia. Kontrolę postępów leczenia za pomocą USG zaleca się przeprowadzać w 1., 4. oraz 6. miesiącu rehabilitacji (22, 41). Zazwyczaj jedna iniekcja koncentratu płytek wystarcza do regeneracji uszkodzonej tkanki. U niektórych pacjentów wykonuje się powtórne podanie osocza bogatopłytkowego po upływie 3 miesięcy. Czynniki wzrostu zawarte w osoczu bogatopłytkowym stymulują także regenerację chrząstki stawowej. W takich przypadkach zaleca się trzykrotne wstrzyknięcie koncentratu płytek w odstępach dwutygodniowych bezpośrednio do stawu (8). Odnotowano także korzystne działanie osocza bogatopłytkowego w leczeniu złamań kości przy podawaniu koncentratu płytek wprost do szczeliny złamania (10, 18). Korzyści i ograniczenia związane ze stosowaniem osocza bogatopłytkowego Główną zaletą autologicznego osocza bogatopłytkowego jest brak ryzyka reakcji alergicznej, gdyż płytki pochodzą z krwi pacjenta. Kolejną korzyścią tej procedury jest to, że skoncentrowane dawki czynników wzrostowych mogą być dostarczane bezpośrednio do miejsca uszkodzenia tkanki. Skuteczna regeneracja i przebudowa blizny została potwierdzona na podstawie badań histologicznych. W uszkodzonych ścięgnach obserwowano wzrost syntezy kolagenu typu 2 Ryc. 2. Metoda podwójnego wirowania w celu uzyskania bardziej oczyszczonego osocza bogatopłytkowego. grafts. Oral. Surg. Oral. Med. Oral. Pathol. Oral. Radiol. Endod., 85, , Marx R.E.: Platelet-rich plasma: evidence to support its use. J. Oral Maxillofac. Surg., 62, , Mehta V.: Platelet-Rich Plasma: A Review of the Science and Possible Clinical Applications. Orthopedics, 33 (2), 111, Mimeault M., Batra S.K.: Recent insights into the molecular mechanisms involved in aging and the malignant transformation of adult stem/progenitor cells and their therapeutic implications. Ageing Res Rev., 8 (2), , Naldini A., Morena E., Fimiani M., Campoccia G., Fossombroni V., Carraro F.: The effects of autologous platelet gel on inflammatory cytokine response in human peripherial blood mononuclear cells. Platelets, 19 (4), , Porada C.D., Zanjani E.D., Almeida-Porad G.: Adult mesenchymal stem cells: a pluripotent population with multiple applications. Curr Stem Cell Res Ther., 1 (3), , Ricciardii G.: Use of platelet rich plasma in tendons and ligaments injuries in sport horses. Praca doktorska, Uniwersytet Bolońskii, Bolonia, Włochy, Rozman P., Bolta Z.: Use of platelet growth factors in treating wounds and soft-tissue injuries. Acta Dermatoven APA, 16 (4), , Ryu H.H., Kang B.J., Park S.S., Kim Y., Sung G.J., Woo H.M., Kim W.H., Kweon O.K.: Comparison of mesenchymal stem cells derived from fat, bone marrow, wharton s jelly and umbilical cors blood for treating spinal cord injuries in dog. J. Vet. Med. Sci., 74 (12), , Saluk-Juszczak J., Królewska K.: Rola szlaku CD40/CD40L w biologicznej aktywności płytek krwi. Część 1. Przegląd Menopauzalny, 5, , Schie H.: Fundamental research of Platelet Rich Plasma (PRP) in standardized tendon lesions in the horse and humans. Międzynarodowa Konferencja na temat stosowania autologicznych 657

5 czynników wzrostu w ortopedii i medycynie sportowej: State of the Art Kraków, Polska, Schnabel L.V., Mohammed H.O., Miller B.J., McDermott W.G., Jacobson M.S., Santangelo K.S., Fortier L.A.: Platelet rich plasma (PRP) enhances anabolic gene expression patterns in flexor digitorum superficialis tendons. J Orthop Res., 25 (2), , Serakinci N.P., Guldberg J.S., Burns B., Abdallah H., Schrodder T.: Adult human mesenchymal stem cell as a target for neoplastic transformation. Oncogene, 23, , Sikora M., Olszewski W.L.: Komórki macierzyste biologia i zastosowanie terapeutyczne. Postępy Hig. Med. Dośw., 58, , Smith R.K.W.: Pathophysiology of Tendon Injury. W: red. Ross M.W., Dyson S.J.: Diagnosis and Management of Lameness in the Horse. Saunders, , Smith R.K.W.: Tendon and Ligament Injury. Proceedings A.A.E.P., 1 (54), , Szypuła J., Iwulski P., Kędziora J.: Płytki krwi nadzieją przyszłości. Pol. Merk. Lek., XXVI, 156, , Taylor S.E., Smith R.K., Clegg P.D.: Mesenchymal stem cell therapy in equine musculoskeletal disease: scientific fact or clinical fiction? Equine Vet J., 39 (2), , Textor J.A., Tablin F.: Activation of equine platelet-rich plasma: Comparison of methods and characterization of equine autologous thrombin, Veterinary Surgery, , Wrzyszcz A.: Metaloproteinazy płytek krwi. Adv. Clin. Exp. Med., 12 (6), , I oraz uporządkowanie jego struktury. Badania przeprowadzone u szczurów dowiodły wzrostu wytrzymałości ścięgna o 30% po upływie tygodnia od momentu podania osocza bogatopłytkowego (28, 37). Stwierdzono także, że około 90% koni z uszkodzeniami ścięgien lub więzadeł satysfakcjonująco odpowiadało na leczenie osoczem bogatopłytkowym, z tego 84% w ciągu 6 miesięcy powróciło w pełni do zdrowia, a w ciągu roku nie zaobserwowano u nich ponownego uszkodzenia (3, 22). Wyniki tych badań świadczą wyraźnie, że stosowanie osocza bogatopłytkowego stanowi alternatywę dla komórek macierzystych, przy czym jest mniej inwazyjną, tańszą, szybszą i łatwiejszą do zastosowania metodą leczenia (24). Ze względu na to, że osocze bogatopłytkowe uzyskiwane za pomocą komercyjnych separatorów cechuje się zróżnicowanym stopniem zanieczyszczenia leukocytami oraz erytrocytami, jak również niską koncentracją płytek, alternatywną metodą jego pozyskiwania jest technika podwójnego wirowania przy użyciu systemów zamkniętych do pobierania krwi (ryc. 2). Inżynieria tkankowa opierająca się na leczeniu komórkami macierzystymi oraz osoczem bogatopłytkowym jest nową, obiecującą dziedziną medycyny regeneracyjnej, której celem jest doprowadzenie do naprawy uszkodzonej tkanki oraz przywrócenie jej pierwotnych funkcji. W celu wprowadzenia tych metod do rutynowej praktyki niezbędna jest ich standaryzacja, polegająca na określeniu pożądanej liczby komórek macierzystych oraz płytek w koncentracie, ustaleniu warunków ich pozyskiwania i oceny jakościowej, jak również ustaleniu optymalnego czasu ich podania. Niemniej jednak przedstawiony przegląd piśmiennictwa oraz wyniki badań klinicznych przemawiają za korzystnym wpływem mezenchymalnych komórek macierzystych oraz osocza bogatopłytkowego w regeneracji uszkodzonych tkanek. Ryc. Autorzy 658