PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS. Work with voice in air-conditioned rooms. Jan Ratajczak, Andrzej Wojdas, Dariusz Jurkiewicz

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS 59 Work with voice in air-conditioned rooms Jan Ratajczak, Andrzej Wojdas, Dariusz Jurkiewicz SUMMARY Development science doubtless serves to everyday life of peoples. We must however remember that of many inventions except one s own huge advantages possesses also activities undesirable. The aim of this research was to estimate the effect of air on voice in people who professionally use it in air-conditioned spaces. The research included 22 patients (16 women and 6 men) between the ages of These people were selected during prophylactic examinations before they began working with their voice in air-conditioned spaces throughout the whole year. The control group, similar in quantity, comprised of teachers of the lecturing in humanities in schools lacking air-conditioned rooms. 18 women and 4 men between the ages qualified for this research group. Estimations of voice one executed at help of phoniatrics examinations in frames of preventive examinations before with beginning to work and after 10 months. Complex analysis embraced subjective examinations: GRBAS, laryngostroboscopic and voice handicap index (VHI) and objective: maximum phonation time, intensity of voice, analysis with acoustic. The research results found in the tables clearly indicate that after 10 months of work in air-conditioned spaces, the voice of the observed individuals has worsened significantly. The particularly valuable summary of the voice quality evaluation, both subjective and objective performed by the authors of this work, is the outcome of the voice handicap index. The presented table documents that 77.3% of the examined group, after 10 months of work, felt actual influence of voice disorders on their functional, emotional and physical state. At the same time, only 18.2% teachers from the control group reported the presence of voice disorders having noticeable influence on their family, professional, and social life. Work involving using the voice for many hours in airconditioned spaces inevitably leads to voice disorders in the majority of people staying there. Popularity and availability of air-conditioning devices brings about their installation not only in places of work, but also in spaces where we stay for the remaining part of the day (coffee shops, cinemas, shops etc.), that is why we ought to counteract the negative effects of this benefactor. air-conditioner, larynx, disturbances of voice by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów / adres pocztowy: 65 (3a): Montując urządzenia klimatyzacyjne, możemy zgodnie z ulotkami firm zachwalającymi oferowany sprzęt, uzyskać kontrolę nad parametrami powietrza, czyli stworzyć i utrzymać w pomieszczeniach najkorzystniejszy dla ludzi mikroklimat, a także zapewnić ważnym urządzeniom właściwe warunki pracy. Zauważając jednak w poradniach foniatrycznych i laryngologicznych wzrost ilości chorych pracujących w pomieszczeniach klimatyzowanych (nowoczesne biura, banki, sklepy itp.), postanowiliśmy sprawdzić w sposób obiektywny

2 60 PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS wpływ tego dobrodziejstwa cywilizacji na głos ludzi pracujących w takich warunkach. Celem badań była ocena wpływu powietrza znajdującego się w pomieszczeniach klimatyzowanych na głos osób zawodowo się nim posługujących. Badaniami objęto 22 osoby (16 kobiet i 6 mężczyzn) w wieku lat. Osoby te wybrano podczas przeprowadzania badań profilaktycznych przed podjęciem pracy głosem w pomieszczeniach klimatyzowanych przez cały rok, w firmach na stanowiskach związanych z prowadzeniem rozmów przez telefon np.: teleankieter, telemarketer, konsultant firmy itp. Grupę kontrolną podobną ilościowo stanowili nauczyciele przedmiotów humanistycznych wykładający w szkołach pozbawionych pomieszczeń klimatyzowanych. W tej grupie do badań zakwalifikowano 18 kobiet i 4 mężczyzn w wieku lat. Prócz powyższych specyficznych warunków pracy postawiono kilka założeń w doborze osób badanych dla obu grup: była to pierwsza praca głosem, wszystkie osoby badane nie posiadały żadnych nałogów, wykluczono istnienie chorób, a zwłaszcza choroby refluksowej, zaburzeń hormonalnych oraz alergii manifestującej się objawami ze strony dróg oddechowych mających udowodniony wpływ na narząd głosu [1, 2, 3], sprawdzono drożność nosa, który jest istotny dla ogrzania, oczyszczenia i nawilżenia powietrza podczas normalnego oddychania, z badań zdyskwalifikowano osoby posługujące się nieprawidłową emisją głosu, wszyscy badani mieszkali w mieście, żadna z osób nie posiadała samochodu z klimatyzacją, pomiędzy wstępną i ostateczną oceną głosu żadna z osób nie miała przerwy w pracy trwającej dłużej niż 1 tydzień. Głos oceniano w ramach badań profilaktycznych przed przyjęciem do pracy oraz po 10 miesiącach. Charakter tworzonego głosu badano za pomocą skali GRBAS opracowanej przez Hirano w 1981r. i zmodyfikowanej przez Wiskirską-Woźnicę w 2002 r. [4]. Ocenie poddano: 1) stopień chrypki G (grade), 2) szorstkość głosu R (roughness), 3) chuchający charakter głosu B (breathiness), 4) hypofunkcjonalność głosu A (asthenicity) oraz 5) hyperfunkcjonalność głosu S (strain). Skala ta jest subiektywną oceną jakości tworzonego przez chorego głosu, dlatego ostateczny wynik był wypadkową poszczególnych ocen dokonanych przez autorów pracy. Wszystkim chorym przeprowadzano badanie laryngostroboskopowe za pomocą endoskopu ze sztywną optyką firmy Storz 70. Obraz rejestrowano techniką cyfrową za pomocą komputera klasy PC i programu IRIS opracowanego przez zespół pracowników Politechniki Wrocławskiej. Istotą tego badania była ocena drgań fałdów głosowych. Podstawowe parametry oceniane w stroboskopii to: A amplituda drgań (1 normalna, 2 skrócona bądź wydłużona), P brzeżne przesunięcie krawędziowe (1 prawidłowe, 2 ograniczone lub jego brak), S symetryczność drgań fałdów głosowych odnosząca się do amplitudy i fazy (1 symetryczne, 2 niesymetryczne), R regularność drgań fałdów głosowych (1 regularne, 2 nieregularne), Z zwarcie fonacyjne, czyli charakter zamknięcia głośni (1 zamknięcie pełne, 2 zamknięcie niepełne). Powyżej wspomniany program IRIS służył również do zapisywania głosu i analizy akustycznej zarejestrowanych dźwięków mowy. W celu obiektywnej oceny akustycznej czynności fonacyjnej fałdów głosowych, analizowano ton krtaniowy, posługując się samogłoską a wypowiadaną w izolacji. Ocenie poddano: 1) parametry określające względne zmiany częstotliwości (Jitter, RAP i PPQ), 2) parametry określające względne zmiany amplitudy (Shimmer i APQ) oraz 3) parametr względnych pomiarów hałasu (NHR stosunek szumu do sygnału). Istotne z punktu widzenia funkcjonowania społecznego są wartości uzyskiwane podczas pomiaru natężenia głosu (db) oraz maksymalnego czasu fonacji (s) uzyskiwane w czasie wypowiadania samogłoski a. Badanie to w celu jego obiektywizacji powtarzano pięciokrotnie. Oceny wpływu pojawiających się zaburzeń głosu na jakość życia osób badanych dokonano za pomocą testu samooceny niesprawności głosu (Voice Handicap Index w modyfikacji Pruszewicza) [5]. Ankieta ta zawiera trzy grupy po dziesięć pytań dotyczących stanu funkcjonalnego, emocjonalnego i fizycznego chorych. Pytania dotyczące funkcjonowania badanych odzwierciedlają wpływ zaburzeń głosu na codzienną aktywność zawodowo-społeczną chorego, np. unikam zabierania głosu w miejscu publicznym czy moje problemy głosowe powodują, że mniej zarabiam. Kolejne dziesięć pytań dotyczy sfery emocjonalnej chorego w stosunku do własnego głosu, np. moje kłopoty z głosem denerwują mnie czy jestem zły, kiedy ludzie każą mi powtarzać. Ostatnia grupa dotyczy fizycznych dolegliwości badanego związanych z chorobą narządu głosu, np. staram się tak zmieniać glos, aby brzmiał on w moim odczuciu lepiej czy mówienie jest dla mnie dużym wysiłkiem. Badani odpowiadają w skali czterostopniowej: 0 nigdy, 1 prawie nigdy, 2 czasami, 3 prawie zawsze, 4 zawsze.

3 PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS 61 Tabela I. Perceptive estimation of voice in scale GRBAS Tabela II. Evaluation of vocal fold vibrations during stroboscopic examination of the larynx Tabela III. Maximum phonation time for the particular examined groups of the sick (in seconds) - -

4 62 PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS Tabela IV. Voice intensity in db Tabela V. - Average values of acoustic analyses results of women and men voices in the examined group evaluation performed before acceptance to work and again after 10 months of work Tabela VI. Average values of acoustic analyses results of teachers voices (control group) evaluation performed before acceptance to work and after 10 months of work Tabela VII. Results of the voice handicap index (VHI) - - -

5 PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS 63 Wyniki badań znajdujące się w tabelach wyraźnie wskazują, iż po 10 miesiącach pracy w pomieszczeniach klimatyzowanych głos osób poddanych obserwacji w znaczącym procencie uległ pogorszeniu. Zauważalne w przeprowadzonych badaniach zaburzenia głosu miały różne nasilenie i w różnym stopniu wpływały na życie osób badanych. Szczególnie cennym podsumowaniem oceny jakości głosu zarówno subiektywnej (GRBAS, stroboskopia) jak i obiektywnej (czas fonacji, natężenie głosu analiza akustyczna) dokonanej przez autorów pracy są wyniki testu samooceny niesprawności głosu. Przedstawiona tabela VII dokumentuje, iż 77,3% osób grupy badanej po 10 miesiącach pracy odczuwało istotny wpływ zaburzeń głosu na ich stan funkcjonalny, emocjonalny i fizyczny. W tym samym czasie tylko 4 (18,2%) nauczycieli z grupy kontrolnej zgłaszało wystąpienie zaburzeń głosu mających zauważalny wpływ na ich życie rodzinne, zawodowe i towarzyskie. Wydajność pracy ludzkiej zależy w znacznej mierze od warunków otoczenia, takich jak: temperatura, poziom hałasu, czystość powietrza i wilgotność. Z przeprowadzonych badań oraz obserwacji klinicznych wynika, iż jednym z większych wrogów dla narządu głosu osób pracujących w pomieszczeniach klimatyzowanych jest zaburzenie wilgotności prowadzące do wysychania błony śluzowej. Klimatyzatory działają podobnie jak lodówka, odbierając od pomieszczenia ciepło i przekazując je na zewnątrz. Każdy rodzaj klimatyzatora składa się z dwóch części parownika i skraplacza. Parownik, to element, który przekazuje chłód do pomieszczenia. Skraplacz to element, który oddaje na zewnątrz ciepło odebrane z pomieszczenia. Już sama nazwa tego elementu wskazuje, iż przepływające przez chłodne wnętrze klimatyzatora ciepłe powietrze, a właściwie zawarta w nim wilgoć, skrapla się i jest odprowadzana na zewnątrz. System ten w konsekwencji powoduje spadek wilgotności powietrza znajdującego się w pomieszczeniach klimatyzowanych. Przy temperaturze stanowiącej komfort cieplny, która dla zamkniętych pomieszczeń waha się od 18 o C do 21 o C, optymalna wilgotność powietrza dla osób pracujących głosem powinna wynosić 60 70%. Podczas intensywnego mówienia wdychamy 3 4 razy więcej powietrza niż przy spokojnym oddychaniu. Dodatkowo podczas znacznego wysiłku głosowego zwiększamy ilość wdychanego powietrza, wciągając je ustami, tym samym omijając nos, w którym podczas spokojnego oddychania powietrze zewnętrzne zostaje ogrzane, oczyszczone z zanieczyszczeń oraz nawilżone. Dlatego praca głosem w pomieszczeniu, w którym znajduje się zbyt suche powietrze, powoduje nadmierne wysychanie błony śluzowej dróg oddechowych. Wpływem zmniejszonej wilgotności błony śluzowej fałdów głosowych na głos zajmowali się również Solomon i wsp. [6]. W swoich badaniach poddawali oni dwugodzinnej próbie zmęczeniowej, polegającej na głośnym czytaniu, osoby z normalnym, aczkolwiek niewytrenowanym głosem. W miarę trwania próby głos badanych ulegał systematycznemu pogarszaniu. Zaburzenia głosu narastały wolniej u osób, które przed badaniem wypiły dużą ilość wody. Konkluzją zasadniczą tych badań było to, iż nadmiernie wydłużona praca głosem prowadzi do jego zaburzeń w dużej mierze spowodowanych wysuszeniem błony śluzowej fałdów głosowych. Podobne badania łącznie z oceną videostroboskopową Solomon i DiMattia prowadzili już w roku Wówczas nawilżali błonę śluzową fałdów głosowych w trakcie wysiłku głosowego, a także dokonywali oceny po odpoczynku, podczas którego badani oddychali tylko przez nos [7]. Sivasankar i Fisher porównali głos 20 kobiet, z których połowa przed obciążeniem narządu głosu oddychała przez 15 minut przez usta. W wyniku takiego postępowania 6 na 10 kobiet oddychających przed badaniem ustami wykazywało niekorzystną zmianę parametrów głosowych i zwiększony wysiłek podczas jego tworzenia. 15-minutowe oddychanie przed badaniem przez nos pozwoliło uzyskać efekt odwrotny, ponieważ 7 na 10 kobiet uzyskało głos lepszy. Przyczyn uzyskiwania takich wyników autorzy powyższych badań upatrują w różnym nawilżeniu błony śluzowej fałdów głosowych [8]. Zaburzenia głosu obserwowane w naszej pracy nie są ogromne, ale występują u większości osób badanych. Oceny dokonano po 10 miesiącach, a więc po niezbyt długim stażu zawodowym. Spróbujemy dokonać ponownej analizy w dalszych latach pracy, chociaż w przypadku pracowników grupy badanej może być to trudne ze względu na zaobserwowaną częstą rezygnację z wykonywania tego zajęcia, spowodowaną właśnie zaburzeniami głosu. W poradni foniatrycznej lecząc chorych z dysfonią, której główną przyczynę stanowi suchość błony śluzowej, na szczęście widzimy ustępowanie powyżej opisanych zmian i regenerację błony śluzowej pod wpływem zastosowanej terapii farmakologicznej, fizykoterapii oraz bezwzględnego przestrzegania zakazu przebywania w pomieszczeniach klimatyzowanych do czasu ustąpienia zgłaszanych dolegliwości. 1. Wielogodzinna praca głosem w pomieszczeniach klimatyzowanych nieuchronnie prowadzi do zaburzeń głosu u większości osób tam przebywających. 2. Nadmierna praca głosem w pomieszczeniach klimatyzowanych prowadzi do absencji chorobowych i szybkiej zmiany stanowiska pracy.

6 64 PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS 3. Stosowanie odpowiedniej higieny pracy głosem w pomieszczeniach klimatyzowanych zapobiega utrwalaniu się niekorzystnych zmian w krtani. 4. Popularność i dostępność urządzeń klimatyzacyjnych powoduje ich montaż nie tylko w miejscach pracy, ale również w pomieszczeniach, w których przebywamy przez pozostałą część dnia (kawiarnie, kina, sklepy itp.), dlatego powinniśmy przeciwdziałać ujemnym wpływom tego dobrodziejstwa. 1. Hamdan AL, Sibai A, Youssef M, Deeb R, Zaitoun F. The use of a screening questionnaire to determine the incidence of allergic rhinitis in singers with dysphonia. Arch Otolaryngol Head Neck Surg, 2006; 132(5), Moore C, Shalet S, Manickam K, Willard T, Maheshwari H, Baumann G. Voice abnormality in adults with congenital and adult-acquired growth hormone deficiency. Clin Endocrinol Metab, 2005; 90(7), Ratajczak J.: Laryngologiczne spojrzenie na chorobę refluksową przełyku. Nowa Klinika 2006;13 (1,2), Wiskirska-Woźnica B. Kompleksowa ocena głosu w schorzeniach organicznych i czynnościowych krtani. Rozprawa habilitacyjna, AM Poznań, Pruszewicz A, Obrębowski A, Wiskirska-Woźnica B, Wojnowski W. W sprawie kompleksowej oceny głosu własna modyfikacja testu samooceny niesprawności głosu (Voice Handicap Index). Otolaryng Pol, 2004; 58, Solomon NP, Glaze LE, Arnold RR, van Mersbergen M. Effects of a vocally fatiguing task and systemic hydration on men s voices. J. Voice, 2003;17(1), Solomon NP, DiMattia MS. Effects of a vocally fatiguing task and systemic hydration on phonation threshold pressure. J. Voice, 2000;14(3), Sivasankar M, Fisher KV. Oral breathing increases Pth and vocal effort by superficial drying of vocal fold mucosa. J. Voice, 2002;16(2),