Ocena poziomu wiedzy na temat cukrzycy u pacjentów z cukrzycą typu 2 uczęszczających na spotkania do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ XV ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO ¹Oddział Diabetologii, Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie Department of Diabetology Witold Chodźko Institute of Rural Health in Lublin ²SP WSzS Poradnia Diabetologiczna w Chełmie Diabetes Outpatient Clinic at the Hospital in Chełm EWA KOSTRZEWA-ZABŁOCKA¹, ² Ocena poziomu wiedzy na temat cukrzycy u pacjentów z cukrzycą typu 2 uczęszczających na spotkania do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę Assessment of the level of knowledge on diabetes among patients with type 2 diabetes attending the meetings of the Association of Diabetes Patients Słowa kluczowe: cukrzyca, pacjent, poziom wiedzy, edukacja, pielęgniarka, PSD Key words: diabetes, patient, level of knowledge, education, nurse, Polish Diabetes Association Cukrzyca typu 2 stanowi 85% wszystkich przypadków tej choroby w populacji białej (kaukaska grupa etniczna) na świecie. W innych grupach etnicznych sięga nawet do 95%. Według danych IDF (International Diabetes Federation) liczba chorych w skali całego świata wynosi obecnie 382 mln, przy czym ok. 175 mln nie wie o istnieniu choroby. Szacuje się, że do 2035 r. liczba chorych wzrośnie o 55% i będzie wynosić 592 mln. Ponad połowa chorych na cukrzycę jest w wieku lat, przy czym 80% to pacjenci zamieszkujący kraje o średnim i niskim statusie ekonomicznym. Najwięcej nowych przypadków dotyczy krajów rozwijających się, co ma związek ze starzeniem się populacji oraz tzw. diabetogennym stylem życia, na który składają się m.in. zmniejszenie aktywności fizycznej oraz dieta wysokoenergetyczna [7]. Odsetek chorych na cukrzycę w Chinach i Indiach wynosi obecnie 8% i 9%. Przewiduje się, że dalszy wzrost zapadalności na cukrzycę nastąpi właśnie w krajach rozwijających się. Precyzyjne oszacowanie liczby chorych na cukrzycę typu 2 utrudnia fakt, że nierzadko ten typ cukrzycy jest rozpoznawany dopiero po kilku latach utajonego przebiegu [7].

2 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Częstość występowania cukrzycy w krajach rozwiniętych ocenia się na 5-10%. W Europie wskaźnik chorobowości wynosi 5-7% [7]. W 2002 r. cukrzyca dotyczyła w Polsce co najmniej 1,6 mln osób (badanie Natpol Plus). Obecnie liczbę chorych na cukrzycę w naszym kraju szacuje się na ponad 3 mln (co stanowi ok.7,5% populacji ogólnej), w tym 1 mln osób nie wie o istnieniu choroby (dane IDF) [7]. Obok stałego wzrostu zachorowań na cukrzycę typu 2 wzrasta również częstość rozwoju nieprawidłowej tolerancji glukozy, stanu prowadzącego w konsekwencji do wystąpienia cukrzycy, w wielu populacjach sięgając nawet 30%. Stan przedcukrzycowy dotyczy obecnie 316 mln osób (6,9% populacji dorosłych). Prognozy na 2035 r. podają liczbę 471 mln. [7]. Cukrzyca i jej leczenie w przebiegu ostatnich 60 lat uległo dynamicznym przeobrażeniom. Początkowo cukrzyca jawiła się jako choroba nieuleczalna i śmiertelna, bez znanego sposobu leczenia. Etiopatogeneza cukrzycy była tajemnicą, a przebieg choroby był krótki zakończony zejściem śmiertelnym. Aktualnie cukrzyca jest nadal chorobą nieuleczalną, ale znany jest sposób postępowania leczniczego [2]. Nie należy jednak zapominać, że cukrzyca jest chorobą, która w swoim przebiegu często niesie powikłania zarówno wczesne jak i odległe. W związku z tym, zmieniono podejście do jej leczenia. Głównym celem postępowania terapeutycznego stało się zmniejszenie ilości powikłań późnych, prowadzących do kalectwa i przedwczesnych zgonów. Ponadto, ze względu na coraz liczniejsze zachorowania na cukrzycę, uznano ją za chorobę społeczną [11]. W 1989 roku na konferencji w Saint Vincent we Włoszech, opracowano definicję cukrzycy jako choroby społecznej. Deklaracja z St. Vincent wyznacza zadania w zakresie prewencji i ulepszania opieki diabetologicznej z wieloletnim horyzontem czasowym dla krajów europejskich, a więc także dla Polski [1,11]. W literaturze przedmiotu możemy odnaleźć wiele definicji edukacji zdrowotnej. Pojęcie edukacji terapeutycznej ma długą historię, chociaż prawdziwe znaczenie tej metody postępowania zostało upowszechnione dopiero w ostatnich latach. Światowa Organizacja Zdrowia włączyła edukację leczniczą do modeli postępowania w chorobach przewlekłych. Wiedza pacjenta o chorobie poprawia jego współpracę z personelem medycznym [13]. Edukacja zdrowotna jest procesem, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych oraz dokonują wyborów sprzyjających zdrowiu. Pierwsza Międzynarodowa Konferencja w Ottawie (1986r.) zakończona podpisaniem Karty Ottawskiej, podkreśliła znaczenie promocji zdrowia jako procesu umożliwiającego ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę. Wskazała także na edukację zdrowotną, jako podstawowe narzędzie promocji zdrowia [5]. Wyedukowany pacjent świadomie współpracuje z zespołem terapeutycznym, rozumie celowość leczenia i co najważniejsze posiada umiejętności w zakresie samokontroli. Ten ważny cel możliwy jest do zrealizowania dzięki współpracy wielu profesjonalistów tworzących zespół interdyscyplinarny w ramach, którego niezwykle ważną rolę odgrywa wychowawca, którym jest pielęgniarka-edukator [1]. Celem podjętych badań było dokonanie oceny poziomu wiedzy na temat cukrzycy, wśród członków Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę w Chełmie. 224

3 Ewa Kostrzewa-Zabłocka Ocena poziomu wiedzy na temat cukrzycy u pacjentów z cukrzycą typu 2 uczęszczających na spotkania do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę MATERIAŁ I METODY Metodą, która posłużyła do przeprowadzenia badań własnych była metoda sondażu diagnostycznego. Zaletą jej jest anonimowość, co pozwala na wyrażenie przez ankietowanych własnego zdania bez żadnych obaw, a zarazem ułatwia zgromadzenie wartościowego materiału do badań. Techniką była ankieta, zaś narzędziem badawczym kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji, który miał odpowiedzieć na pytanie: czy pacjenci mają wiedzę na temat cukrzycy. Kwestionariusz został skonstruowany po zapoznaniu się z literaturą dotyczącą cukrzycy, edukacji i składał się z 20 pytań, z czego 4 pytania, to pytania metryczkowe dotyczące płci, wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia. Pozostałe pytania poszukiwały odpowiedzi, czy badani posiadają wiedzę na temat zagadnień dotyczących sprawdzenia wiedzy z zakresu diety, wysiłku fizycznego, pielęgnacji stóp i samokontroli. Badania ankietowe prowadzone były na przełomie września i października 2014 roku, następnie zostały poddane analizie statystycznej. Badaniem objęto 51 osób z cukrzycą należących do Polskiego Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę Diabetyk Chełmski w Chełmie. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych parametrów niemierzalnych, przedstawiono przy pomocy liczności i odsetka. WYNIKI Badania ankietowe przeprowadzone zostały na przełomie września i października 2014 roku. W badaniach wzięło udział 37 kobiet i 14 mężczyzn uczestniczących w spotkaniach edukacyjnych w Stowarzyszeniu Chorych na Cukrzycę w Chełmie. Stowarzyszenie zrzesza 60 członków. Do opracowania i analizy wszystkich ankiet na podstawie, których dokonano badanie, wykorzystano program komputerowy Microsoft Office Excel. Najliczniejszą grupę, bo aż 65% stanowiły osoby mające powyżej 50 lat, a najmniejszą grupę 4% stanowiły osoby w wieku lat. Pozostała grupa, to ankietowani w wieku lat. W badanej grupie znalazło się 9 osób (18%) z wykształceniem podstawowym, zawodowym 16 osób (31%), średnim 24 osoby (47%) oraz z wyższym 2 osoby (4%). W badanej grupie znalazło się 35 osób (69%) mieszkających w mieście oraz 16 osób (31%) zamieszkujących wieś. W badanej grupie udział wzięło 51 osób. Wśród badanych pacjentów 2 osoby (4%) miało rozpoznaną cukrzycę typu 1, typu 2-17 osób (33%), na typ 3 chorowała 1 osoba (2%), co ciekawe, nie znało typu rozpoznanej cukrzycy 31 osób (61%) (Tab.I) Tabela I. Znajomość typu cukrzycy Rodzaj cukrzycy L % Typ Typ Typ Nie wiem Ogółem

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo W badanej grupie 51 osób, 6 pacjentów (12%) leczonych było tylko dietą, 44 osób (86%) przyjmowało leki doustne. Żaden z respondentów nie był leczony tylko i wyłącznie insuliną, natomiast leczenie skojarzone: insulina, leki doustne oraz leczenie dietetyczne, stwierdzono tylko u jednej osoby (2%) (Tab. II). Tabela II. Metoda leczenia cukrzycy Metoda leczenia cukrzycy L % Tylko dieta 6 12 Leki doustne i dieta Insulina i dieta 0 0 Insulina, leki doustne i dieta 1 2 Ogółem W badanej grupie 51 osób chorych na cukrzycę, 27 osób (53%) uważała, że poziom glukozy w 2 h po posiłku powinien wynosić mg/dl dla chorego na cukrzycę. Za poziomem nie przekraczającym 200 mg/dl nikt się nie opowiedział, natomiast za tym, że nie powinno się badać poziomu cukru po posiłku opowiadała się jedna osoba (2%), za poziomem nie przekraczającym mg/dl opowiedziało się 23 osoby (45%). (Tab. III). Tabela III. Ocena wiedzy na temat wartości poziomu glukozy w 2 h po posiłku Wartość glukozy w 2h po posiłku L % Powinien wynosić 70-90mg/dl Nie powinien przekraczać 200mg/dl 0 0 Nie należy badać glukozy po posiłku 1 2 Nie powinien przekraczać mg/dl Ogółem W badanej grupie 51 pacjentów, 13 osób (26%) uważało, że rozpoznanie cukrzycy stawia się na podstawie występujących objawów; 13 osób (25%) rozpoznanie stawia na podstawie badania próbki krwi z palca z użyciem glukometru, natomiast 25 pacjentów (49%) twierdziło, że żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa. Na podstawie badania moczu według moich respondentów nie rozpoznaje się cukrzycy. Z badania wynika, że 9 osób (18%) uważało, że wizytę okulistyczną a w tym badanie dna oka wykonuje się tylko na zlecenie lekarza, 12 badanych osób (23%) uważało, że badanie dna oka wykonuje się co 5 lat. Raz w roku lub częściej, uważało 28 osób (55%), natomiast 2 osoby (4%) sądziło, że nie ma potrzeby wykonania badania dna oka w cukrzycy. Z analiz wynika, że 38 osób (74%), uważało za prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi wartość 130/80 mmhg. Za wartościami 140/90 mmhg, jako prawidłowymi opowiadało się 11 osób (22%). Tylko 2 osoby (4%) uważało, że prawidłowe ciśnienie krwi to wartość 160/90 mmhg. Żaden z respondentów nie opowiedział się o zależności wiekowej, co do wysokości ciśnienia tętniczego krwi. 226

5 Ewa Kostrzewa-Zabłocka Ocena poziomu wiedzy na temat cukrzycy u pacjentów z cukrzycą typu 2 uczęszczających na spotkania do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę Prawie wszyscy pacjenci (88%), uważali wartość cholesterolu nie przekraczającą 200 mg/dl, jako wartość prawidłową. Większość pacjentów 36 (71%) twierdziła, że przed planowanym wysiłkiem fizycznym należy spożywać większe porcje posiłków, aby utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Za odpowiednim zmniejszeniem dawki insuliny opowiedziało się 12 osób (23%). Za zwiększeniem dawki insuliny o 2-4 jednostek, opowiadała się jedna osoba (2%), natomiast 2 osoby (4%), zwiększyłyby dawkę leków doustnych przed planowanym wysiłkiem fizycznym. Za oznaczeniem cukru na czczo we krwi opowiadało się 9 osób (17%), przed śniadaniem poziom cukru badało 8 osób (16%), przed jedzeniem i w 2 h po posiłku 33 osoby (65%), natomiast jedna osoba (2%) badałaby poziom glukozy w surowicy krwi w godzinach nocnych. Odnośnie zaleceń żywieniowych, tylko 12 osób (24%) podało, że dieta w cukrzycy opiera się na ograniczeniu spożywania cukrów prostych i tłuszczu (Tab. IV). Większość (76%) nie znała podstawowych zasad żywienia. Tabela IV. Ocena wiedzy pacjentów na temat znajomości podstawowych zaleceń żywieniowych w cukrzycy Podstawowe zalecenia żywieniowe to: L % Zwiększenie spożycia mięsa i wędlin 0 0 Ograniczenie spożycia cukrów prostych i tłuszczu Ograniczenie spożycia surowych warzyw 0 0 Zwiększenie spożycia mięsa i wędlin Ograniczenie spożycia cukrów prostych i tłuszczu Ograniczenie spożycia surowych warzyw Ogółem O pokarmach z najmniejszą zawartością błonnika, wiedzieli prawie wszyscy chorzy (98%). W przypadku pytania dotyczącego spożywania alkoholu, (76%) odpowiadała, że nie należy spożywać alkoholu bez dodatkowego posiłku. Według większości dieta, codzienna aktywność fizyczna, jak i przyjmowanie leków doustnych, wpływa na prawidłowe leczenie cukrzycy. Jak dbać o stopy, aby uniknąć owrzodzeń, wiedzieli prawie wszyscy respondenci- 46 osób (90%). DYSKUSJA Z badań przeprowadzonych w Polsce i na świecie wynika, że nowoczesne prowadzenie terapii chorób przewlekłych wymaga zmiany filozofii postępowania. Zmienić się powinna relacja lekarz - pacjent. W tradycyjnym modelu postępowania medycznego lekarz jest liderem dyktującym zalecenia, które pacjent ma zrealizować. W nowoczesnym leczeniu cukrzycy, to pacjent dzięki zdobytej wiedzy prowadzi swoje leczenie samodzielnie, modyfikując dawki leków oraz pory wstrzyknięć insuliny w zależności od aktualnego przebiegu glikemii. Lekarz powinien być partnerem i doradcą, który w przypadku wątpliwości chorego poradzi, w jaki sposób zmodyfikować leczenie [7]. 227

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Edukacja pacjentów jest procesem ciągłym i musi być powtarzana w celu utrwalenia już zdobytych wiadomości i przekazywania nowych. Musi również uwzględniać poziom inteligencji i wykształcenie chorego. Prowadząc ją, należy także pamiętać o stresie związanym z wizytą w gabinecie lekarskim. Z codziennej praktyki potwierdzonej także badaniami naukowymi wynika, że znaczne efektywniejsza jest edukacja prowadzona przez personel średni (pielęgniarki, dietetycy, edukatorzy). Naturalny dystans relacji lekarz-pacjent i zrozumiała rezerwa w tego rodzaju kontaktach, częściowo utrudniają przekaz informacji i tym samym ich przyswajanie przez chorego [7]. W wielu krajach świata programowe szkolenie pacjentów z cukrzycą jest prowadzone przez przygotowane do tego zadania pielęgniarki edukacyjne oraz edukatorów w cukrzycy. W 1999 roku EDPG (European Diabetes Policy Group) eksperci w dziedzinie diabetologii podkreślili, odpowiedzialność zespołu diabetologicznego za przygotowanie osoby chorej na cukrzycę do możliwości prowadzenia stylu życia zgodnie z jej świadomym wyborem, opartym na samodzielności, wiedzy, umiejętności postępowania i odpowiedzialności za siebie. Ważną rolą osoby prowadzącej edukację jest przedstawienie choremu argumentów motywujących go do samoopieki i samopielęgnacji [1]. Edukacja jest szczególnie ważna w cukrzycy, ponieważ stosowanie się chorych do zaleceń medycznych i zapobieganie powstawaniu ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy wpływa na jakość życia. Edukacja terapeutyczna powinna być prowadzona przez zawodowych Edukatorów [1]. W badaniach Diabetes Control and Complication Trial (DCCT) dowiedziono, że na wyniki leczenia miała wpływ nowoczesna edukacja chorych, prowadzona w 90% przez pielęgniarkę edukacyjną [9]. Według Szewczyk i wsp. główną rolę w przygotowaniu do życia z cukrzycą odgrywa pielęgniarka edukacyjna, która ma ciągły kontakt z osobą chorą [8]. Pielęgniarka jest najczęściej pierwszą osobą, która dostrzega problemy pielęgnacyjne chorego i stara się mu pomóc. Ocenia ona poziom wiedzy pacjenta, umiejętność radzenia sobie w sytuacji trudnej, uczy kontroli stanu zdrowia, pomaga w wykonywaniu pomiarów, pokazuje alternatywę życia w zdrowiu [1]. Badania dotyczące edukacji terapeutycznej mają bogatą tradycję zarówno w Polsce, jak i na świecie. Z ośmioletniej obserwacji Rachmani i wsp., 165 chorych na cukrzycę typu 2 ze współistniejącym nadciśnieniem tętniczym wynika, że zastosowana poszerzona i standardowa edukacja, dała istotnie statystycznie lepsze wyrównanie metaboliczne oraz mniej zgonów u chorych intensywniej edukowanych [1]. Domenach i wsp. udowodnili, że wprowadzenie programowej edukacji chorych na cukrzycę typu 2, przez lekarzy rodzinnych istotnie poprawiło efektywność prowadzonej terapii [1]. Inni badacze Sawicki i wsp. wprowadzili do systemu opieki na chorym na cukrzycę powikłaną nefropatią program edukacji obejmujący także zagadnienie nadciśnienia tętniczego. W ciągu 5 lat obserwacji w grupie objętej dodatkowym szkoleniem zaobserwowano lepsze wyniki leczenia hipotensyjnego, zahamowanie progresji nefropatii oraz zmniejszenie śmiertelności [1]. Natomiast Tracz i wsp. zaobserwował 228

7 Ewa Kostrzewa-Zabłocka Ocena poziomu wiedzy na temat cukrzycy u pacjentów z cukrzycą typu 2 uczęszczających na spotkania do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę w grupie 93 uczestników polsko-amerykańskiego programu edukacji dla niewidomych i słabowidzących chorych na cukrzycę stopień ich uniezależnienia się od otoczenia [12]. Pacjenci także dostrzegają wiele pozytywnych osiągnięć dzięki systematycznej edukacji. W badaniach Krystoń-Serafin ponad połowa ankietowanych (57%) określiła, że dzięki edukacji ma dobre przygotowanie do samoopieki, 90% badanych stwierdziło, ze edukacja wpływa pozytywnie na ich samopoczucie [4]. Według Graczykowej-Koczorowskiej i wsp. uzyskana wiedza na temat cukrzycy zwiększa motywację chorych do przestrzegania zaleceń zespołu edukacyjno-terapeutycznego [3]. Na podstawie badań stwierdzono, że przydatność kursów edukacyjnych wyraża się poszerzeniem wiedzy i zwiększeniem motywacji pacjenta do leczenia, co znajduje odzwierciedlenie w stopniu wyrównania cukrzycy [6]. Edukacja prowadzona w Poradniach Diabetologicznych, w Stowarzyszeniach Chorych na Cukrzycę zwiększając szansę na spełnienie kryteriów dobrej kontroli cukrzycy, zmniejsza też bezpośrednie inwalidztwo i ograniczenia stylu życia związane dawniej z tą chorobą. Dzięki edukacji uzyskuje się racjonalizację samooceny i samokontroli chorego, oddziałuje psychoterapeutycznie, przebudowuje osobowość i doprowadza do tego, że pacjent staje się bardziej wolny i autonomiczny [10]. WNIOSKI 1. Pacjenci z cukrzycą wymagają ciągłej edukacji diabetologicznej, niezależnie od wieku, płci, typu cukrzycy, czasu trwania choroby oraz wykształcenia. 2. Systematyczne szkolenia pacjentów przygotowują ich do aktywnego udziału w terapii cukrzycy i profilaktyki powikłań, do umiejętnego prowadzenia samokontroli, zmniejszają liczbę powikłań, a także bezpośrednie koszty opieki medycznej. 3. Istnieje konieczność wzmocnienia roli edukacyjnej personelu medycznego, w tym pielęgniarek diabetologicznych. PIŚMIENNICTWO 1. Boratyn-Dubiel L., Chmiel Z., Znaczenie edukacji zdrowotnej dla pacjentów z cukrzycą, Zdr Publ 2010; 120 (3): Dziemidok P., Sodolski W., Twarze i maski cukrzycy, Zdr Publ. 2004; 114 (1), Graczykowska-Koczorowska A., Rydzkowska D., Maciejewska M., Idea tworzenia Gabinetu Edukacji dla chorych na cukrzycę w szpitalu wieloprofilowym i jego zadania. Pułtusk. Komisja Zespołu do spraw Narodowego Zwalczania Cukrzycy, 1995, Krystoń-Serafin M., Jankowiak B., Krajewska-Kulak E., Sierakowska M., Popławska E., Ocena wiedzy pacjentów na temat cukrzycy typu 2 jako niezbędny element terapii, Diab Prakt. 2005, 6 (1),

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo 5. Książek P., Herda J., Pawka B., Dreher P., Włoch K., Edukacja zdrowotna jako istotny standard w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami w środowisku nauczania i wychowania w województwie lubelskim. Zdr Publ 2008; 118 (4): Sierakowska M., Wrońska I., Edukacja zdrowotna w praktyce pielęgniarskiej, PZWL, Warszawa 2015, Strojek K., Diabetologia. Praktyczny poradnik, TerMedia, Poznań 2014, 16-20, Szewczyk A., Małachowska B., Znaczenie edukacji zdrowotnej w terapii cukrzycy, Diabetol Pol. 1996; 1, Szybiński Z., Tatoń J., Program walki z cukrzycą na lata , Diabetol Pol. 1996, Tatoń J., Czech A., Bernas M., Szczeklik-Kumala Z., Biernacka E., Socjologia Cukrzycy. Opieka medyczna skupiona na osobie pacjenta. Esculap, Warszawa 2013, Tatoń J., Opieka Diabetologiczna i Badania w Europie. Deklaracja z Saint Vincent. W: Powikłania cukrzycy, PZWL, Warszawa 1995, Tracz M., Łukasiak E., Oleksiak E.,Brackenbridge B., Karnafel W., Polsko-amerykański program edukacyjny dla niewidomych i słabo widzących chorych na cukrzycę, Diabetol Pol. 2000; 8, Zarzycki W., Popławska E., Edukacja terapeutyczna chorych na cukrzycę, Diab Prakt. 2002, 3, Suppl.B, B21-B25. STRESZCZENIE Choroby przewlekłe wymagają długich lat aktywnego leczenia, zmuszają chorych do regularnych kontaktów z różnymi, zmieniającymi się osobami z zespołu terapeutycznego. Efekty lecznicze zawodzą często oczekiwania chorych. Mimo niewyleczalności chorób, uzyskuje się jednak poprawę stanu zdrowia kosztem stałych, codziennych starań i ograniczeń. Wykonywanie zaleceń leczniczych spoczywa w dużej mierze na barkach chorego, gdyż jedynie on sam, dzięki samoobserwacji i samokontroli, dzięki umiejętnej analizie codziennie zbieranych informacji, zdolny jest wpływać na efekty leczenia. Wykształcenie silnych mechanizmów motywacyjnych do codziennej realizacji zaleceń lekarskich, następuje po edukacji w zapobieganiu powikłaniom cukrzycy. Celem podjętych badań było dokonanie oceny poziomu wiedzy na temat cukrzycy, wśród członków Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę w Chełmie. Techniką badania była ankieta, zaś narzędziem badawczym kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji, który miał odpowiedzieć na pytanie: czy pacjenci mają wiedzę na temat cukrzycy. W badanej grupie udział wzięło 51 osób. Wśród badanych pacjentów 2 osoby (4%) miało rozpoznaną cukrzycę typu 1, typu 2-17 osób (33%), na typ 3 chorowała 1 osoba (2%), co ciekawe, nie znało typu rozpoznanej cukrzycy

9 Ewa Kostrzewa-Zabłocka Ocena poziomu wiedzy na temat cukrzycy u pacjentów z cukrzycą typu 2 uczęszczających na spotkania do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę osób (61%). Aż 27 osób (53%) uważała, że poziom glukozy w 2 h po posiłku powinien wynosić mg/dl. Za poziomem nie przekraczającym 200 mg/dl nikt się nie opowiedział, natomiast za tym, że nie powinno się badać poziomu cukru po posiłku opowiadała się jedna osoba (2%), za poziomem nie przekraczającym mg/dl opowiedziało się 23 osoby (45%). Odnośnie zaleceń żywieniowych, tylko 12 osób (24%) podało, że dieta w cukrzycy opiera się na ograniczeniu spożywania cukrów prostych i tłuszczu. Większość (76%) nie znała podstawowych zasad żywienia. Analizując otrzymane wyniki zauważono deficyt wiedzy na temat jednostki chorobowej. Wskazuje to jednoznacznie na potrzebę edukacji chorych, która powinna być prowadzona przez pielęgniarkę edukacyjną, dla której nauczanie jest formą opieki pielęgniarskiej i stanowi jedną z funkcji pielęgnowania. Pełna wiedza o cukrzycy daje pacjentowi możliwość samodzielnego kierowania życiem, umożliwia mu zdobycie autonomii i bezpieczeństwa. ABSTRACT Chronic diseases require long-term active treatment, forcing patients to regular contacts with various members of the ever-changing therapeutic team. Therapeutic effects often fail the expectations of patients. Despite the inability to cure the disease, health improvement can be achieved by continuous everyday efforts and restrictions. Observance of therapeutic recommendations is to the greatest extent the responsibility of the patient, since it is only the patient who, through self-observation and self-control, skilful analysis of the information collected on a day-to-day basis, is able to influence the effects of treatment. Strong mechanisms of motivation for the daily implementation of medical recommendations is developed only after acquiring knowledge on prevention of diabetes complications. The aim of this study was to assess the level of knowledge on diabetes, among the members of the Association of the Diabetes Patients in Chelm. The technique was a survey, and the research tool was a proprietary questionnaire, which was to answer the question of whether patients have knowledge about diabetes. The survey was participated by 51 respondents. Among the patients: 2 people (4%) were diagnosed with type 1 diabetes, 7 patients (33%) with type 2 diabetes, one person (2%) suffered from type 3 diabetes, and interestingly, 31 (61%) patients did not know the type of their diabetes. As many as 27 patients (53%) felt that the glucose level 2 hours after a meal should be mg/dl. No one chose the level of no more than 200 mg/dl, while one person (2%) answered that the blood sugar level after a meal need not be checked, and 23 people (45%) believed that the level should not exceed mg/dl. As regards the dietary recommendations, only 12 patients (24%) reported that a diet in diabetes is based on reducing the consumption of simple sugars and fat. The majority (76%) did not know the basic principles of nutrition. The analysis of the results observed revealed the lack of knowledge about the disease. This clearly indicates the need for patient education, which should be provided by a nurse, for whom teaching is a form of nursing care and constitutes one of the nursing functions. Comprehensive knowledge of diabetes, gives the patients the ability to self-manage their lives, while allowing to gain autonomy and safety. Artykuł zawiera znaków ze spacjami 231