Samokontrola, jako nieodłączna część leczenia cukrzycy, poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ V ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 DOBROSTAN I ZDROWIE ¹Katedra Pielęgniarstwa Wydziału Fizjoterapii i Pedagogiki, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu The Chair of Nursing at the Department of Physiotherapy and Pedagogy, University of Management and Administration in Zamosc ²Oddział Diabetologii Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie Department of Diabetology Witold Chodźko Institute of Rural Health in Lublin ³ Studentka Wydziału Pielęgniarstwa Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu Student of the Department of Nursery of Zamosc University of Management and Administration EWA KOSTRZEWA-ZABŁOCKA¹,² BOŻENA MALESZA³ poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom Self-control as a critical element in diabetes treatment, life and health quality improvement and the method to prevent complications Słowa kluczowe: cukrzyca, edukacja, samokontrola, powikłania Key words: diabetes, education, self-control, complications Cukrzyca jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych współczesnej medycyny. Ta przewlekła choroba związana z dużą częstością powikłań i znaczną śmiertelnością jest problemem zdrowia publicznego. Wymaga długich lat aktywnego leczenia, które zostaje w dużej mierze przeniesione na barki chorego i jego rodziny. Samokontrolą można nazwać wszystkie te czynności i decyzje podejmowane przez chorego (lub jego najbliższe otoczenie, np. rodzinę), które umożliwiają kontrolę cukrzycy w zmieniających się warunkach życia codziennego [15]. Samokontrola wykonywana przez pacjenta lub najbliższe mu osoby ma na celu ocenę wyrównania me-

2 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie tabolicznego cukrzycy i jej powikłań oraz modyfikację terapii. Jest ona ważnym elementem opieki nad wszystkimi osobami z cukrzycą. Pomaga śledzić dzienny przebieg choroby i wykrywać epizody hipoglikemii i hiperglikemii [2]. Do elementów samokontroli należy: pomiar stężenia glukozy we krwi i w moczu, pomiar związków ketonowych( acetonu) w moczu, kontrola wagi ciała, kontrola obwodu brzucha, dieta,aktywność fizyczna, pomiar ciśnienia tętniczego krwi, kontrola stóp i skóry, oznaczenie poziomu cholesterolu oraz prowadzenie dzienniczka samokontroli [1, 4].W nowoczesnym modelu terapii pacjent i jego rodzina nie przyjmują postawy biernej, lecz są aktywnymi jej uczestnikami [14, 15]. Podstawowym celem samokontroli jest uzyskanie jak największej samodzielności chorych, nauczenie ich działań niezbędnych w leczeniu, których pacjent dotychczas nie opanował. Każdy chory na cukrzycę musi potraktować swoją chorobę jako fakt, który w dość ściśle określonych proporcjach i ograniczonym zakresie rzeczywiście wpływa na tryb życia, cele i zamiary życiowe [13]. Cukrzyca jest chorobą, którą na ogół przez umiejętny codzienny wysiłek można opanować i podporządkować kontroli leczniczej [7]. Edukacja chorych na cukrzycę we współczesnej medycynie uznana jest za jedno z najważniejszych zadań stawianych przed personelem medycznym, szczególną rolę pełnią tutaj pielęgniarki [8]. Chory przestał już być przedmiotem, który jest leczony i stał się pełnoprawnym podmiotem, zaangażowanym uczestnikiem procesu leczenia. Cukrzyca, to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie, oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych [16]. Ostatnie lata niosą ze sobą znaczny wzrost zachorowań na cukrzycę, szczególnie w krajach rozwijających się. Zjawisko to zaczyna przybierać cechy epidemii. Według Światowej Organizacji Zdrowia liczba chorych na cukrzycę przekroczy wkrótce 300 milionów. W Polsce w 2010 roku chorowało około 2 miliony osób, co stanowiło 6% populacji, a w województwie lubelskim osób [5,6]. Wzrost zachorowań dotyczy przede wszystkim cukrzycy typu 2. Najczęściej występuje ona po 40 roku życia, ale może pojawiać się i u ludzi w młodszym wieku. Często przebiega bezobjawowo przez okres 8-12 lat. W patogenezie cukrzycy typu 2 istotną rolę odgrywają: wiek, otyłość szczególnie brzuszna, występowanie rodzinne oraz czynniki etniczne i geograficzne. Obraz kliniczny cukrzycy typu 2 determinują powikłania późne. W czasie rozpoznania cukrzycy typu 2 u 50 % stwierdza się chorobę wieńcową, u 20 % retinopatię, u 8% nefropatię i u 9 % neuropatię cukrzycową. Zgorzel stopy występuje 20 razy częściej, aniżeli w populacji ogólnej. W tej grupie chorych ponad 75% umiera z przyczyn sercowo-naczyniowych. Cukrzyca skraca oczekiwany okres życia, głównie w następstwie rozwoju przewlekłych powikłań [6,7,9]. Cukrzyca typu 1 może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej występuje u dzieci i w młodości. Obserwowane są dwa szczyty zachorowania. W okresie przedszkolnym i w okresie przed dojrzewaniem.w 90% przypadków cukrzycy typu1 do- 80

3 Ewa Kostrzewa-Zabłocka, Bożena Malesza poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom chodzi do uszkodzenia komórek B wysp trzustkowych w następstwie procesu autoimmunologicznego. Stanowi ona od 5 do 10% wszystkich zachorowań na cukrzycę [11]. Leczenie cukrzycy jest procesem złożonym, wieloetapowym i składa się ze ściśle powiązanych ze sobą elementów, takich jak: leczenie dietetyczne, wysiłek fizyczny, leczenie farmakologiczne (doustnymi lekami hypoglikemizującymi, insuliną) oraz edukacja terapeutyczna. W leczeniu cukrzycy musi powstać system partnerski: cały zespół terapeutyczny działający jako nauczyciele tworzący prozdrowotny styl życia przewlekle chorego i sam chory, który styl ten realizuje i dokonuje samokontroli. Wymogiem podstawowym w uzyskaniu partnerskiego stosunku między chorym, a zespołem terapeutycznym jest przekazanie mu właściwego zasobu informacji o chorobie, metodach leczenia, kontroli i samokontroli, o prowadzeniu aktywnego życia i działaniach w rodzinie lub środowisku pracy [12]. Osoba z cukrzycą powinna być ośrodkiem zainteresowania całego zespołu leczącego, w skład którego wchodzi: lekarz diabetolog, pielęgniarka diabetologiczna, dietetyk, rehabilitant, psycholog oraz lekarze konsultanci (okulista, nefrolog, neurolog, kardiolog) [17]. W ręce pacjenta przekazywane są możliwości i umiejętności samodzielnej realizacji zaleceń leczniczych, prowadzenia samoobserwacji i samokontroli. Dla pielęgniarki nawiązanie współpracy z chorymi na cukrzycę i ich rodzinami, przejawia się możliwością edukacji ukierunkowanej na konkretny czynnik, którym jest np. samokontrola [10]. Skupia się ona na kontroli wymaganych zachowań, pomaga choremu dostrzec nawet niewielkie efekty w podejmowanych działaniach. Uświadamia podopiecznemu, że edukacja zdrowotna i samokontrola, którą prowadzi są równorzędnymi i integralnymi składnikami leczenia. Prowadzone przez pielęgniarkę działania edukacyjne wymagają od niej zorganizowanej pracy, przebiegającej według następujących po sobie etapów takich jak: rozpoznawanie, planowanie, realizacja oraz ocena. Pielęgniarka poprzez wywiad i gromadzenie informacji, nawiązuje współpracę z chorymi na cukrzycę i ich rodzinami, podkreśla konieczność indywidualnego podejścia do pacjenta, uwzględniając między innymi: wiek, sposób leczenia, obecność powikłań, choroby współistniejące, poziomu edukacji ogólnej, rodzaju wykonywanego zawodu [3, 8]. Bardzo wielu pacjentów nie rozumie wyrażeń medycznych np. system wymienników, podaż płynów, porcja moczu. Powstaje problem nie tylko jakości treści, ich zakresu, ale również języka. Wiedza teoretyczna jak i umiejętności praktyczne nabyte przez chorych szybko zacierają się po odbyciu szkolenia, jedynie 1/3 informacji medycznych jest dobrze zapamiętana przez pacjentów. Dlatego też pielęgniarka dobiera treść edukacyjną szkoleń, regularnie je powtarza i uzupełnia, utrwalając tym samym przekazywane informacje. Nauczenie samokontroli pozwala chorym uzyskać jak największą samodzielności, uczy działań niezbędnych w leczeniu, których pacjent dotychczas nie opanował, im wyższy staje się stan wiedzy i umiejętności chorego na cukrzycę, tym mniejsze są ograniczenia związane z chorobą [2, 4, 12]. 81

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Celem pracy było wykazanie, czy chorzy na cukrzycę prowadzą samokontrolę oraz czy istnieje zależność między samokontrolą, a występowaniem powikłań. MATERIAŁ I METODY Badanie przeprowadzono na podstawie samodzielnie opracowanej ankiety. Badanie trwało od kwietnia do lipca 2010 roku i było przeprowadzone wśród pacjentów chorych na cukrzycę typu 1 i 2 z Oddziału Wewnętrznego Szpitala w Szczebrzeszynie, Przychodni Rejonowej w Zwierzyńcu, Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków im. Św. Łukasza Koło Terenowe w Zamościu. W badaniu uczestniczyło 100 chorych w tym 54 kobiet i 46 mężczyzn. Wiek chorych wahał się w granicy lat. Pytania w ankiecie były tak sformułowane, aby można było sprawdzić wiedzę pacjentów na temat samokontroli oraz powikłań. WYNIKI Badanie opierało się na podstawie samodzielnie opracowanej ankiety, dotyczącej prowadzenia samokontroli przez chorych na cukrzycę typ 1, typ 2. Pod uwagę brano wiek, wykształcenie, aktywność zawodową, czas trwania choroby. Ocenie poddano wszystkie elementy samokontroli oraz chęć pogłębienia wiedzy na temat cukrzycy. Analizowano, czy chorzy rozumieją pojęcie samokontroli oraz jaka ilość badanych prowadziła pomiar poziomu cukru we krwi, poziomu cukru i acetonu w moczu, ciśnienia tętniczego, wagi ciała, przestrzegało diety cukrzycowej, kontrolowało stopy i skórę. Wykazano, ile badanych osób prowadziło dzienniczek samokontroli, przyjmowało systematycznie leki, potrafiło rozpoznać objawy i poradzić w hipoglikemii i hiperglikemii. Na podstawie badania stwierdzono ile osób potrafiło modyfikować dawki leków od cukrzycy w zależności od wyników pomiaru cukru we krwi, diety, wysiłku fizycznego. Stwierdzono ilu chorych prowadziło systematyczną kontrolę w poradniach specjalistycznych,u ilu badanych wystąpiły powikłania późne. Przedstawiono dane dotyczące nałogów w badanej grupie. Do badania włączono 100 chorych w tym 53 kobiety i 47 mężczyzn. Średnia wieku kobiet wynosiła 66 lat, średnia wieku mężczyzn 64 lat. Ponad połowa badanych posiadała wykształcenie podstawowe. Aktywnie zawodowo było 8 osób, 4 mężczyzn nie pracowało, pozostałe 88 osób to renciści i emeryci (Tab.1). Tabela1.Charakterystyka chorych pod względem wieku, wykształcenia, aktywności zawodowej pleć K M suma Ilość badanych średnia wieku wykształcenie K M suma podstawowe zawodowe

5 Ewa Kostrzewa-Zabłocka, Bożena Malesza poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom średnie wyższe aktywność zawodowa K M suma pracuje nie pracuje renta emerytura Spośród ogółu badanych w 53% choroba trwała powyżej 10 lat, w 29% 5-10 lat, w 18% poniżej 5 lat. Pełnej samokontroli dokonywało 11% badanych, pozostali dokonują tylko niektórych elementów samokontroli. W grupie badanych osób chęć pogłębienia wiedzy o chorobie wyraziło 17 kobiet i 16 mężczyzn, natomiast 11 kobiet i tyle samo mężczyzn nie rozumiało pojęcia samokontroli w cukrzycy. Z badań wynika że 13 chorych nie wykonuje pomiaru poziomu cukru we krwi, 80 chorych nie wykonuje pomiaru poziomu cukru i acetonu w moczu, 7 chorych nie prowadzi kontroli ciśnienia tętniczego krwi, 61 chorych nie kontroluje wagi ciała, 7 chorych nie stosuje diety cukrzycowej, 67 nie zawsze przestrzega diety, a 41chorych nie kontroluje stóp i skóry, 39 osób kontroluje stopy i skórę okresowo (Ryc.1.) Rycina 1. Dokonywanie pomiarów: poziomu cukru we krwi, poziomu cukru i acetonu w moczu, ciśnienia tętniczego, wagi ciała, stosowanie diety, kontrola stóp i skóry 1. Pomiar poziomu cukru we krwi glukometrem; 2.Pomiar poziomu cukru i acetonu w moczu; 3.Pomiar ciśnienia tętniczego; 4.Kontrola wagi ciała; 5.Stosowanie diety cukrzycowej; 6.Kontrola stóp i skóry Źródło: opracowanie własne. 83

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Na 100 przebadanych osób połowa nie prowadziła dzienniczka samokontroli, w tym 21 kobiet i 29 mężczyzn (Ryc.2) K M tak nie Rycina 2. Prowadzenie dzienniczka samokontroli Leki od cukrzycy przyjmuje systematycznie 64 osoby, natomiast 36 osób nie przestrzega systematycznego przyjmowania leków. Wysokich lub niskich wartości poziomu cukru we krwi nie rozpoznaje 22osoby w tym 12 kobiet i 10 mężczyzn. W hipoglikemii nie radzi sobie tylko 22 osoby, a w hiperglikemii 37 osób. W grupie badanych 43 osoby nie potrafiło dokonać modyfikacji przyjmowanych leków w zależności od wyników pomiaru poziomu cukru, diety, wysiłku fizycznego. W badanej grupie stwierdzono u 74 osób pogorszenie widzenia, u 30 osób białkomocz, u 26 zawał serca, u 19 stopę cukrzycową, u 11 udar mózgu, a tylko u 9 osób nie stwierdzono wymienionych powikłań (Ryc.3) kobiety mężczyźni Rycina 3. Charakterystyka badanej grupy pod względem występowania późnych powikłań w cukrzycy 1.zawał serca; 2. udar mózgu; 3. stopa cukrzycowa; 4. Białkomocz; 5. pogorszenie widzenia; 6. brak powikłań 84

7 Ewa Kostrzewa-Zabłocka, Bożena Malesza poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom Większość badanych pacjentów (80%) kontroluje własny stan zdrowia w poradniach specjalistycznych (Tab.2). Tabela 2.Systematyczna kontrola w poradniach specjalistycznych poradnia K M razem diabetologiczna kardiologiczna nefrologiczna neurologiczna brak kontroli w poradniach Wśród 100 badanych osób 22 paliło papierosy, 48 osób piło alkohol w tym 4 osoby często ( 2 kobiety i 2 mężczyzn), a 44 okazjonalnie ( 16 kobiet i 28 mężczyzn) (Tab.3). Tabela 3.Nałogi występujące w badanej grupie nałogi K M suma pali nie pali pije często pije okazjonalnie nie pije DYSKUSJA Chorzy z cukrzycą skazani są niejako na samoopiekę, która jest integralną częścią opieki prowadzonej przez profesjonalistów. Rzeczywistość pokazuje jednak, że nie jest to łatwe zadanie, aż 89% badanych stwierdziło że nie prowadzi pełnej samokontroli, 22 osoby nie rozumie pojęcia samokontroli w cukrzycy, a 33 osoby wyraziło chęć poszerzenia wiedzy na temat choroby. Z danych tych wynika potrzeba wywołania motywacji do samokontroli, dopasowania treści edukacji do możliwości i potrzeb chorych. Duża ilość, bo aż 74 osób nie przestrzega diety cukrzycowej, która ma znaczny wpływ na wyrównanie cukrzycy i tym samym na możliwość wystąpienia powikłań. Wiadomo, że otyłość jest jednym z czynników ryzyka w profilaktyce i leczeniu cukrzycy, natomiast połowa ankietowanych nie kontroluje masy ciała. 85

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Aby ułatwić prowadzenie samokontroli należy posługiwać się dzienniczkiem samokontroli, który pozwala na lepszą wymianę informacji między lekarzem a pacjentem. Spośród ogółu badanych połowa nie prowadziła dzienniczka samokontroli, dlatego istnieje przypuszczenie, że chorzy nie wiedzą jak duże znaczenie ma prowadzenie dzienniczka samokontroli w kontrolowaniu i planowaniu leczenia cukrzycy. Jednym z przewlekłych powikłań cukrzycy jest zespół stopy cukrzycowej. Niesie on ze sobą trwałą lub czasową niezdolność do pracy, duże koszty leczenia i rehabilitacji. Dlatego istotne jest podejmowanie wszelkich działań profilaktycznych. Głównym działaniem profilaktycznym jest samokontrola stóp. W ankiecie 80 chorych nie kontroluje systematycznie stóp i skóry, a u 19 stwierdzono stopę cukrzycową. Chorzy powinni posiąść wiedzę na temat zasad pielęgnacji stóp, poznać czynniki ryzyka i aktywnie przeciwdziałać wystąpieniu zespołu stopy cukrzycowej. Spożywanie alkoholu i palenie papierosów jest wybitnie szkodliwe u osób z cukrzycą. Niestety w badaniu potwierdza się fakt, że chorzy, szczególnie mężczyźni nie eliminują obu czynników ryzyka. W takiej sytuacji konieczna jest edukacja pozytywnych zdrowotnych zachowań w odniesieniu do cukrzycy oraz eliminacji zachowań destrukcyjnych i antyzdrowotnych. W ankiecie wyszczególniono powikłania późne, które wystąpiły w czasie trwania choroby, są to: zawał serca,udar mózgu, stopa cukrzycowa, białkomocz, pogorszenie widzenia. Po analizie danych stwierdzono, że tylko 9 osób nie miało powikłań, jednak u znacznej większości, bo aż u 91 osób wystąpiły powikłania w czasie trwania choroby. Wynika z tego jednoznacznie, że cukrzyca oddziałuje na cały organizm, może powodować zaburzenia jego czynności, przyczynia się do powstania licznych groźnych dla życia chorób. Wykazano, że powikłania częściej występują u mężczyzn( oprócz pogorszenia widzenia). Kobiety wyrażają chęć pogłębienia wiedzy o cukrzycy, w większości prowadzą dzienniczek samokontroli, przyjmują systematycznie leki od cukrzycy, rozpoznają objawy hipo i hiperglikemii, potrafią lepiej poradzić sobie z hipoglikemią oraz modyfikowaniem dawek i leków od cukrzycy w zależności od wyników pomiaru cukru we krwi,diety,wysiłku fizycznego. Właściwa racjonalna samokontrola znacznie zmniejsza ryzyko powstania powikłań, daje szansę na skuteczne i bezpieczne leczenie. Powyższe względy ukazują potrzebę uczestnictwa pacjenta w edukacji terapeutycznej, która może być prowadzona przez lekarza i pielęgniarkę diabetologiczną. Do zadań personelu należy wspieranie pacjenta w jego działaniach, zachęcanie do podejmowania dalszych wysiłków i wyraźne okazywanie, jak doceniają jego starania. Proces edukacji winien być aktywny, a wiadomości okresowo powtarzane i sprawdzane. WNIOSKI 1. Stan wiedzy pacjentów na temat cukrzycy jest niewystarczający i potrzebna jest systematyczna edukacja i reedukacja; 2. Istnieje potrzeba wytworzenia mechanizmów motywacyjnych do prowadzenia samokontroli; 86

9 Ewa Kostrzewa-Zabłocka, Bożena Malesza poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom 3. Należy dążyć do eliminacji zachowań antyzdrowotnych, takich jak: palenie papierosów, picie alkoholu. PIŚMIENNICTWO 1. Bawa S., Gajewska D., Kozłowska L., Lange E., Myszkowska Rycak, Włodarek D., Dietoterapia 1, SGGW, Warszawa Bąk E., Kadłubowska M., Fraś M., Wpływ samokontroli w cukrzycy na czas powstania nefropatii cukrzycowej, Problemy Pielęgniarstwa, 2009, 2: Filipiak K., Talarska D., Funkcja edukacyjna pielęgniarki wobec osób chorych na cukrzycę zorientowana na późne powikłania, Pielęgniarstwo XXI Wieku, 2008, 4: Huang N., Motywowanie pacjentów do ruchu. Lekarz Rodzinny, 2006, 4: Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia Karnafel W., Epidemiologia, zapobieganie i leczenie cukrzycy, Nowa Klinika, 2005, 1: Kopff B., Wysiłek fizyczny, Diabetologia na co dzień, 2006, 4: Kosicka B., Działania edukacyjne pielęgniarki wobec pacjentów z cukrzycą, Pielęgniarstwo XXI Wieku, 2007, 2 : Michałek-Kowalczyk M., Szewczyk M., Stan wiedzy chorych z zespołem stopy cukrzycowej, Pielęgniarstwo chirurgiczne i angiologiczne 2007, 1: Naszydłowska E., Kozieł D.,Trawczyńska. M. Udział pielęgniarki w podnoszeniu jakości życia pacjentów z cukrzycą, Pielęgniarstwo XXI Wieku 2003, 3: Sieradzki J., Cukrzyca, Program multimedialny, Medycyna Praktyczna, Kraków Solnica B., Oznaczenie glikemii dla celów diagnostycznych, Diabetologia na co dzień, 2006, 4: Szczęch R., Narkiewicz K., Jak zmniejszyć ryzyko chorób układu krążenia?, Via Medica, Gdańsk Tatoń J., Czech. A., Podręcznik samokontroli cukrzycy, PZWL, Warszawa Tracz.M., Jak optymalnie wykorzystać samokontrolę w osiągnięciu lepszej kontroli cukrzycy, Nowa Klinika, 2005, 1: Witek.P., Ostre powikłania hiperglikemii, Diabetologia, 2006, 4: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Diabetologia Praktyczna, Via Medica, Gdańsk

10 88 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie STRESZCZENIE Cukrzyca jest jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych współczesnej medycyny. Wymaga stałej, profesjonalnej opieki medycznej, edukacji chorych i nieustannej samokontroli. Proces uczenia się samokontroli w cukrzycy, to systematyczne, planowe uczestniczenie w zajęciach, które umożliwią rozumienie i interpretowanie występujących problemów z perspektywy własnego doświadczenia z wykorzystaniem aktualnej wiedzy naukowej. Znajomość elementów samokontroli, spowalnia czas powstania powikłań, daje pacjentowi możliwość samodzielnego kierowania życiem, umożliwia mu zdobycie autonomii i bezpieczeństwa. Celem pracy było wykazanie, czy chorzy na cukrzycę prowadzą samokontrolę oraz czy istnieje zależność między samokontrolą, a występowaniem powikłań. Zbadano 100 chorych z cukrzycą typu 1 i 2 leczonych na Oddziale Wewnętrznym Szpitala w Szczebrzeszynie, Przychodni Rejonowej w Zwierzyńcu oraz uczęszczających do Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę w Zamościu. Ankieta składająca się z 22 pytań była tak sformułowana, aby można było sprawdzić wiedzę pacjentów na temat samokontroli oraz powikłań. Spośród osób badanych, aż 89% przyznało się do nie prowadzenia samokontroli. Aż 22 osoby nie rozumiało pojęcia samokontroli w cukrzycy, a 33 osoby szczególnie kobiety, wyraziły chęć poszerzenia wiedzy na temat cukrzycy. Większość (74 osób) nie przestrzegało diety cukrzycowej. Ponad połowa chorych (61 osób) nie kontrolowała masy ciała. Połowa nie prowadziła dzienniczka samokontroli. 80 ankietowanych nie kontrolowało systematycznie własnych stóp. Aż u 19 osób stwierdzono zespół stopy cukrzycowej. Mężczyźni nie chcą eliminować alkohol oraz palenie tytoniu. Po analizie danych stwierdzono, że tylko 9 osób nie miało powikłań, a w czasie trwania choroby u 91 osób wystąpił zawał serca, udar mózgu, zespół stopy cukrzycowej, białkomocz oraz pogorszenie widzenia. Stan wiedzy pacjentów na temat cukrzycy jest niewystarczający i potrzebna jest systematyczna edukacja i reedukacja; Istnieje potrzeba wytworzenia mechanizmów motywacyjnych do prowadzenia samokontroli; Należy rozważyć mechanizmy ekonomiczne (cofnięcie refundacji leków, zwiększenie składki ubezpieczeniowej) dla pacjentów nie słuchających zaleceń lekarza lub unikających oferty edukacyjnej. Mechanizmy takie ułatwiałyby wdrażanie zachowań prozdrowotnych. ABSTRACT Diabetes is one of the most pressing health problems facing the contemporary medicine. It requires continuous professional healthcare, patient education and constant self-control. Process of self-control learning in diabetes means systematic and scheduled participation in the classes which facilitate understanding and interpretation of the pending problems from one s own perspective and with the leverage of the contemporary scientific knowledge. Knowledge of the self-control elements shall decelerate development of complications, allow the patients to control their lives on their own, gain greater autonomy and safety. The purpose of the research was to reveal whether the patients suffering from diabetes exercise self-control and whether there is interdependence between self-control and complications. The survey encompassed

11 Ewa Kostrzewa-Zabłocka, Bożena Malesza poprawy jakości życia i zdrowia oraz sposób na zapobieganie powikłaniom 100 patients having diabetes type 1 and type 2 treated at the Internal Diseases Department of the Hospital in Szczebrzeszyn, Regional Out-patient Clinic in Zwierzyniec and members of the Diabetics Association in Zamosc. The survey was composed of 22 questions designed to review the patients knowledge of the self-control issues and health complications. From amongst those questioned, as many as 89% admitted not to exercise self-control. 22 persons did not grasp the concept of self-control in diabetes, while 33 respondents, particularly women, expressed their will to broaden their knowledge of diabetes. The majority (74 persons) did not adhere to diabetic diet. More than half of patients (61 persons) failed to control their body weight. Another half did not maintain self-control diary. Eighteen respondents did not exercise systematic control of their feet. As many as 19 people were found to have diabetic foot syndrome. Males are reluctant to eliminate alcohol and tobacco smoking. The data analysis revealed that only 9 persons had no complications at all, while 91 of the patients suffered myocardial infarction, cerebral stroke, diabetic foot syndrome, albuminuria and vision deterioration. Conclusions: The patients knowledge of the diabetes is insufficient and requires systematic education and re-education; Incentive mechanisms need to be introduced to motivate self-control; Economic mechanisms (annulment of reimbursement of medicines, increase of the insurance premium) for the patients not adhering to the doctor s recommendations or those evading the educational offer. The mechanisms would facilitate introduction of health promoting practices. Artykuł zawiera znaki ze spacjami + grafika 89