Kambryjskie trylobity regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich rewizja taksonomiczna, stratygrafia i znaczenie biogeograficzne

Transkrypt

1 Załącznik 2a: Autoreferat w języku polskim 1. Imię i nazwisko: Anna Żylińska 2. Posiadane stopnie naukowe: Magister geologii 1992 r. Praca magisterska pt.: Geologia zachodniego krańca antykliny łysogórskiej (Góra Wiśniówka) Promotor: Prof. dr hab. Stanisław Orłowski Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego; kierunek: geologia, specjalność: geologia stratygraficzno-poszukiwawcza Doktor Nauk o Ziemi 2001 r. Rozprawa doktorska pt.: Stratigraphic and biogeographic significance of Late Cambrian trilobites from the Holy Cross Mountains, Central Poland Promotor: Prof. dr hab. Stanisław Orłowski Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego; zakres: geologia 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: 1992 dziś Zakład Geologii Historycznej i Regionalnej; Instytut Geologii Podstawowej, Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, ul. Żwirki i Wigury 93; jako: asystent adiunkt 2012 dziś starszy wykładowca 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) tytuł osiągnięcia naukowego: Kambryjskie trylobity regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich rewizja taksonomiczna, stratygrafia i znaczenie biogeograficzne Osiągnięciem naukowym jest ustalenie powiązań biogeograficznych trylobitów z oddziałów drugiego i trzeciego kambru 1 regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich, opublikowana w formie czterech prac recenzowanych. b) spis prac prezentujących osiągnięcie naukowe (w nawiasie podano numer na liście filadelfijskiej ISI i IF czasopisma za rok 2011) wraz z wkładem pracy w publikacjach składających się na osiągnięcie naukowe: 1 Obecnie, zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Podkomisji Stratygrafii Kambru (patrz przegląd w: Żylińska 2008a), system kambryjski dzieli się na cztery oddziały. Dwa z nich, tj. drugi i trzeci nie posiadają jeszcze nazw własnych. 1

2 (1) Żylińska A., Masiak M Cambrian trilobites from Brzechów, Holy Cross Mountains (Poland) and their significance in stratigraphic correlation and biogeographic reconstructions. Geological Magazine, 144: (ISI ; IF2011 = 1,764). Jestem wyłącznym autorem koncepcji pracy. Prace terenowe mające na celu pozyskanie dodatkowego materiału paleontologicznego przeprowadziłam wspólnie z Moniką Masiak. Wspólnie opracowywałyśmy także niepublikowane materiały Wiesława Bednarczyka, które pozwoliły Monice Masiak na oszacowanie miąższości pakietu skał ze skamieniałościami w rejonie Brzechowa. Za pośrednictwem drugiej autorki możliwe było pozyskanie części okazów z kolekcji muzealnych. Analiza paleontologiczna, w tym pomiar parametrów trylobitów do analizy morfometrycznej i badania morfometryczne zostały wykonane przeze mnie. Jestem współautorem tekstu pracy, wyłącznym autorem opisów paleontologicznych oraz wszystkich figur. Mój wkład procentowy w autorstwo pracy szacuję na 65% (oświadczenie Moniki Masiak o procentowym wkładzie w autorstwo pracy znajduje się w Załączniku 4). (2) Żylińska A., Szczepanik Z Trilobite and acritarch assemblages from the Lower Middle Cambrian boundary interval in the Holy Cross Mountains (Poland). Acta Geologica Polonica, 59: (ISI ; IF2011 = 0,565). Jestem współautorem koncepcji pracy. Prace terenowe wykonywałam ze Zbigniewem Szczepanikiem. Do mnie należało opracowanie trylobitów, w tym badania morfometryczne, zaś drugi współautor był odpowiedzialny za opracowanie materiału palinologicznego na podstawie zebranych przez siebie prób. Jestem współautorem tekstu pracy, wyłącznym autorem opisów paleontologicznych trylobitów, autorem figur 1, 2, 4 8, 10, 11 oraz plansz 1 5. Zbigniew Szczepanik jest współautorem tekstu pracy, wyłącznym autorem opisów paleontologicznych akritarch, autorem figur 3 i 9 oraz plansz Mój wkład procentowy w autorstwo pracy szacuję na 60% (oświadczenie Zbigniewa Szczepanika o procentowym wkładzie w autorstwo pracy znajduje się w Załączniku 4). (3) Żylińska A. 2013a. Ewolucja zespołów trylobitowych z drugiego i trzeciego oddziału kambru Gór Świętokrzyskich i ich znaczenie biogeograficzne. Przegląd Geologiczny, 61: (ISI ). Praca ta jest podsumowaniem mojej wieloletniej pracy nad kambryjskimi trylobitami regionu kieleckiego. Koncepcja pracy, tekst i figury są mojego wyłącznego autorstwa. Mój wkład procentowy w autorstwo pracy wynosi 100%. (4) Żylińska A. 2013b. The oldest Cambrian trilobites from the Holy Cross Mountains, Poland: taxonomic, stratigraphic and biogeographic reappraisal. Acta Geologica Polonica, 63: DOI: /agp (ISI ; IF2011 = 0,565). Jestem autorem koncepcji pracy, badań morfometrycznych, rewizji taksonomicznej, analizy stratygraficznej i biogeograficznej badanych trylobitów oraz wszystkich ilustracji w pracy. Mój wkład procentowy w autorstwo pracy wynosi 100%. c) omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników: Przedmiot badań Przedmiotem moich badań były trylobity kambryjskie z regionu kieleckiego (południowego) Gór Świętokrzyskich. Obszar ten strukturalnie należy do masywu małopolskiego, wchodzącego w skład strefy szwu transeuropejskiego (Trans-European Suture Zone TESZ; Berthelsen 1992), oddzielającej kraton wschodnioeuropejski od paleozoicznych pasm fałdowych Środkowej i Zachodniej Europy. Jako jeden z niewielu obszarów w Europie, gdzie skały paleozoiczne tworzą wychodnie w bezpośrednim sąsiedztwie kratonu wschodnioeuropejskiego, obszar Gór Świętokrzyskich stanowi klucz do 2

3 rozpoznania odległej przeszłości geologicznej tej części kontynentu. Szczególną rolę w interpretacjach paleogeograficznych odgrywają tu badania utworów kambryjskich, w których pojawiają się trylobity, tj. najstarsze skamieniałości pozwalające na wyciąganie wniosków paleobiogeograficznych. Powiązania paleogeograficzne regionu łysogórskiego (północnego) Gór Świętokrzyskich łączące go z paleokontynentem Baltiki zostały stwierdzone w wielu opracowaniach (np. Nawrocki & Poprawa 2006; Żelaźniewicz et al. 2011), wykorzystujących m.in. przedstawione w moim doktoracie (Żylińska 2001, 2002) dane dotyczące paleobiogeografii trylobitów. Pozycja paleogeograficzna masywu małopolskiego nie jest jak dotąd jednoznacznie określona (Belka et al. 2002; Nawrocki et al. 2007). Najnowsze prace geofizyczne sugerują, że masyw małopolski był terranem proksymalnym względem paleokontynentu Baltiki (Malinowski et al. 2005), który przemieścił się do swojej obecnej pozycji wzdłuż północnej krawędzi TESZ (Nawrocki et al. 2007). Podjęte przeze mnie badania miały na celu ustalenie powiązań paleobiogeograficznych trylobitów z oddziału drugiego i trzeciego kambru regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich. Polegały one na: 1) rewizji taksonomicznej kambryjskich trylobitów z tego obszaru, 2) ich analizie biostratygraficznej, zintegrowanej z badaniami zespołów akritarchowych, oraz 3) ustaleniu powiązań paleobiogeograficznych zespołów faunistycznych. Tło geologiczne Kambr w Górach Świętokrzyskich jest wykształcony jako 2,5 3,5 kilometrowa sukcesja utworów silikoklastycznych, podzielonych na 8 formacji litostratygraficznych i dodatkowo trzy jednostki nieformalne w randze warstw (Orłowski 1975, 1988; Kowalczewski 2000; Kowalczewski et al. 2006). Badane trylobity pochodzą z czterech formacji: piaskowców z Ociesęk, łupków z Kamieńca, piaskowców ze Słowca i piaskowców z Usarzowa, odsłaniających się w antyklinorium klimontowskim w centralnej i wschodniej części regionu kieleckiego oraz w antyklinach dymińskiej i chęcińskiej na zachodzie. Utwory te powstały na płytkim szelfie w warunkach zróżnicowanej energii środowiska (Studencki 1988; Orłowski 1975, 1989, 1992; Masiak & Żylińska 1994; Szulczewski 1996; Mizerski et al. 1999; Kowalczewski 2000; Orłowski & Żylińska 2002; Stachacz 2012). Utworami deponowanymi w środowisku głębszego szelfu są łupki z Kamieńca (fm) (Orłowski 1975; Studencki 1988; Mizerski et al. 1991). Charakterystyka materiału i zastosowane techniki badawcze Zbadany przeze mnie materiał obejmował około 3000 okazów, pochodzących z kilkunastu kolekcji znajdujących się w muzeach i instytucjach naukowych w Warszawie, Krakowie, Kielcach i Łodzi (szczegółowy wykaz kolekcji znajduje się w: Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013b). Zazwyczaj, okazy trylobitów reprezentowane były przez pojedyncze elementy 3

4 pancerza, najliczniej przez kranidia. Kompletne pancerze należały do rzadkości i występowały zazwyczaj w formacji z Kamieńca bądź formacji z Ociesęk. Stan zachowania skamieniałości był różny; występowały ośródki zewnętrzne i wewnętrzne, a także ośródki złożone. Wiele okazów uległo kompakcji bądź do pewnego stopnia było zdeformowanych tektonicznie. Rewizje taksonomiczne oparte były na pomiarach parametrów pancerza, które są podstawą współczynników decydujących o nowoczesnej klasyfikacji trylobitów (za: Kaesler 1997). Do części okazów zastosowałam różne metody retrodeformacji, tj. powrotu do pierwotnych proporcji (sprzed deformacji tektonicznych) (za: Hammer & Harper 2006; Srivastava & Shah 2006), bądź metod statystycznych z użyciem analizy dwu- i wieloskładnikowej (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska et al. w druku). Wyniki analizy statystycznej pozwoliły mi wyciągnąć wnioski natury taksonomicznej. Przykładowo: analiza statystyczna zastosowana dla okazów wcześniej zaliczanych do dwóch taksonów (Comluella oratrix Orłowski, 1985 i Comluella igrzycznae Orłowski, 1985), zestawiona z retrodeformacją graficzną, pozwoliła na stwierdzenie, że okazy te stanowią monospecyficzną populację reprezentującą Berabichia oratrix (Orłowski, 1985) (Żylińska et al. w druku). Wyniki badań Rewizja taksonomiczna trylobitów Przeprowadzona przeze mnie rewizja materiału badawczego wykazała w analizowanym profilu występowanie 42 gatunków trylobitów, reprezentujących 27 rodzajów i podrodzajów zaliczonych do ośmiu rodzin (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013b; Żylińska et al. w druku). Rewizja taksonomiczna konieczna była z kilku powodów, m.in. pojawienia się nowych koncepcji taksonomicznych, które wcześniej nie zostały zastosowane na materiale z Gór Świętokrzyskich (np. Geyer 1990), niejasności dotyczących autorstwa poszczególnych gatunków, braku nowoczesnych opisów taksonomicznych z wykorzystaniem parametrów ilościowych, pomijania w dotychczasowych pracach odkształceń tektonicznych zniekształcających okazy, oraz braku dobrej dokumentacji fotograficznej badanego materiału w pracach o zasięgu międzynarodowym. Po raz pierwszy także oparłam się w moich pracach na materiale pochodzącym ze wszystkich znaczących kolekcji trylobitów kambryjskich z Gór Świętokrzyskich. W stosunku do prac wcześniejszych badaczy (m.in. Czarnocki 1926, 1927; Samsonowicz 1959a, b, c, 1962; Orłowski 1964, 1974, 1985a, b, c; Bednarczyk et al. 1965; Bednarczyk 1970), rewizja taksonomiczna pozwoliła mi zmienić przynależność rodzajową 19 gatunków; poprawiłam także diagnozy dalszych 6 gatunków. Po raz pierwszy także przeprowadziłam szczegółową analizę ilościową badanego materiału, która wykazała, że najliczniej reprezentowani są przedstawiciele rodzin Ellipsocephalidae Matthew, 1887, którym towarzyszą nieco 4

5 mniej liczni reprezentanci Holmiidae Hupé, 1953 i Paradoxididae Hawle & Corda, 1847; niewielki udział w badanych zespołach trylobitów mają przedstawiciele pozostałych sześciu rodzin (Żylińska 2013a). Wyniki analizy biostratygraficznej w oparciu o trylobity a. Dostosowanie do globalnego standardu chronostratygraficznego Najważniejszą zmianą w tabeli chronostratygraficznej systemu kambryjskiego, jaka się dokonała w ostatnich latach dzięki pracom Międzynarodowej Podkomisji Stratygrafii Kambru, to jego podział na cztery oddziały, odpowiadające epokom o porównywalnej długości trwania (Babcock et al. 2005; Babcock & Peng 2007; przegląd w: Żylińska 2008a). Ważnym aspektem moich badań stało się zatem odniesienie profilu kambru świętokrzyskiego do nowego podziału ze zrewidowanymi granicami oddziałów i pięter (Żylińska & Szczepanik 2008, 2009). Silny endemizm badanych zespołów trylobitowych i dominacja w nich przedstawicieli rodziny Ellipsocephalidae (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a) spowodowały konieczność odniesienia się do obszarów, w których także dominuje ta grupa trylobitów (Maroko, Hiszpania paleogeograficznie paleokontynent Gondwany Geyer & Landing 2004; oraz Wielka Brytania i Nowa Fundlandia paleogeograficznie mikrokontynent Awalonii 2 Fletcher 2006). Moje badania nad trylobitami z regionu kieleckiego wykazały, że na tym obszarze występują chronostratygraficzne odpowiedniki najwyższej części drugiego oddziału kambru (poziomy Holmia Schmidtiellus i Protolenus Issafeniella) oraz najniższej części trzeciego oddziału kambru (poziomy Eccaparadoxides insularis, Ptychagnostus praecurrens i Paradoxides polonicus) (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a, b). b. Korelacja wyróżnionych zespołów trylobitowych z innymi obszarami W badanym profilu wyróżniłam dziewięć zespołów trylobitów (Fig. 1) różniących się składem i frekwencją taksonów (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013b). Szczegółową korelację tych zespołów z innymi obszarami przeprowadziłam po raz pierwszy. Najstarsze zespoły trylobitów występują w formacjach z Ociesęk i z Kamieńca (1 i 2 na Fig. 1) i wyznaczają poziom zespołowy Holmia Schmidtiellus drugiego oddziału kambru. Obejmują około 1600 okazów reprezentujących cztery rodziny, tj. rodzinę Holmiidae sześć gatunków, Ellipsocephalidae cztery gatunki, Chengkouiidae i Atopidae po jednym gatunku (Żylińska 2013b; Żylińska et al. w druku). Przedstawiciele Holmiidae (16% liczebności zespołów) należą do rodzajów znanych wyłącznie z profili Skandynawii, reprezentujących paleokontynent Baltiki lub mających szersze rozprzestrzenienie paleogeograficzne (Baltika, Gondwana, Awalonia). Wskazują one interwał, 2 Za Landingiem (2005) i pracami cytowanymi tamże, Awalonia jest traktowana przeze mnie jako odrębny mikrokontynent już od początku kambru. 5

6 który można skorelować z tradycyjnym skandynawskim poziomem Holmia kjerulfi 3 (Żylińska 2013a, b). Fig. 1. Rozmieszczenie poszczególnych zespołów trylobitowych w oddziale drugim i trzecim kambru regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich (za: Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a, b). Fm z U formacja z Usarzowa; warstwy z K warstwy z Kobiernik. Wskaźnikowym taksonom holmidów towarzyszą bardzo liczni przedstawiciele Ellipsocephalidae (78% liczebności zespołów) z rodzajów Strenuella, Termierella i Berabichia, znanych przede wszystkim z profili Gondwany i Awalonii; nieliczne okazy tych rodzajów stwierdzono także w profilach skandynawskich (Żylińska 2013b; Żylińska et al. w druku). Szczególnie wyrazisty jest dominujący udział gatunku Berabichia oratrix (Orłowski, 1985a), który stanowi ponad 50% liczebności badanych zespołów w poziomie Holmia Schmidtiellus, tj. ponad 800 okazów (Żylińska 2013a, b; Żylińska et al. w druku). Obecność trzech wymienionych wyżej rodzajów Ellipsocephalidae pozwoliła mi na skorelowanie tej części profilu z poziomem Callavia Wielkiej Brytanii i Nowej Fundlandii (Awalonia), dolnym i środkowym piętrem marian Hiszpanii oraz dolnym i środkowym poziomem Sectigena Maroka (Gondwana) (Żylińska 2013a, b). Należąca do Ellipsocephalidae Strenuella polonica Czarnocki, 1926 (rewizja taksonomiczna i poprawiona diagnoza w: Żylińska 2013b) jest jednym z najstarszych trylobitów kambryjskich mających zdolność zwijania się; najprawdopodobniej przyczyną zwinięcia była obrona przez drapieżnikami. Wstępna rekonstrukcja morfologii pancerza (Żylińska & Kin 2010) wykazała obecność kolców na cefalonie (kolce policzkowe, kolec na pierścieniu potylicznym), toraksie (kolce na części osiowej segmentów i na końcach pleur) oraz na pygidium. Jedynie w pozycji zwiniętej pancerz Strenuella polonica przyjmował postać kolczastej kuli, trudnej do schwytania przez potencjalnych drapieżników, co pozwala na wniosek, że zwinięcie miało na celu obronę przed drapieżnikami. 3 W niedawnej rewizji schematu biostratygraficznego dla Skandynawii w oparciu o stratygrafię sekwencji (Nielsen & Schovsbo 2011), dotychczas wyróżniany skandynawski poziom Holmia kjerulfi jest interpretowany jako dolna część poziomu Holmia kjerulfi Ornamentaspis linnarssoni. Dla uproszczenia, w swoich pracach (Żylińska 2013a, b), jak i w niniejszym autoreferacie zastosowałam określenie tradycyjny dla uprzednio wyróżnianych poziomów biostratygraficznych kambru Skandynawii, by umożliwić swobodne poruszanie się w dotychczasowej literaturze przedmiotu. 6

7 Rodzajem znanym wyłącznie z profili gondwańskich i awalońskich jest należąca do Chengkouiidae Acanthomicmacca (Żylińska 2013b), wskazująca na podobny interwał stratygraficzny jak towarzyszące jej ellipsocefalidy. W badanej kolekcji zostały znalezione dwa okazy zaliczone do rodzaju Atops (rodzina Atopidae); przedstawiciele tego laurentyjskiego taksonu pojawiają się jako elementy akcesoryczne w równowiekowych zespołach Anglii (Awalonia) i Hiszpanii (Gondwana). Podsumowując, zespoły trylobitów z poziomu Holmia Schmidtiellus w Górach Świętokrzyskich korelują się z tradycyjnym poziomem Holmia kjerulfi Skandynawii, poziomem Callavia Wielkiej Brytanii i Nowej Fundlandii, dolnej i środkowej części poziomu Sectigena Maroka oraz dolnej i środkowej części piętra marian Hiszpanii; wyznaczają zatem najwyższą część oddziału drugiego kambru (Żylińska 2013a, b). Młodsze zespoły występujące w formacji z Kamieńca (4 na Fig. 1) w lokalnym schemacie biostratygraficznym lokują się w poziomie Protolenus Issafeniella (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a) z drugiego oddziału kambru. Zespoły te mają niską liczebność (około 80 okazów) ale stosunkowo wysokie zróżnicowanie taksonomiczne (7 taksonów). Najważniejszymi elementami tych zespołów są przedstawiciele podrodziny Protoleninae (Żylińska & Szczepanik 2009). Taksony te reprezentują rodzaje bądź podrodzaje charakterystyczne dla tradycyjnej fauny Protolenus Maroka, Hiszpanii, Nowej Fundlandii i Anglii, którą można skorelować z tradycyjnym poziomem Ornamentaspis linnarssoni Szwecji oraz poziomami Hupeolenus i Morocconus 4 notabilis Maroka. Współwystępujące z nimi przedstawiciele rodzin Dorypygidae i Weymouthiidae znani są także z równowiekowych skał Maroka, Anglii i Nowej Fundlandii. Podobnego wieku jest także bardzo liczny, ale mało zróżnicowany taksonomicznie zespół z formacji z Ociesęk (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a; 3 na Fig. 1). Obejmuje wyłącznie ellipsocefalidy, tj. dwa gatunki z ewolucyjnie starszej podrodziny Antatlasiinae i jeden gatunek z ewolucyjnie młodszej podrodziny Ellipsocephalinae (Żylińska & Szczepanik 2009). Niskie zróżnicowanie taksonomiczne i zaskakujące współwystępowanie przedstawicieli obydwu podrodzin nie pozwalają na jednoznaczną korelację z sukcesją kambryjską Maroka. Natomiast podobne jak w badanym profilu relacje między przedstawicielami Antalasiinae i Ellipsocephalinae zaobserwowano w profilach Nowej Fundlandii. Najstarszy zespół oddziału trzeciego kambru został rozpoznany w piaskowcach formacji ze Słowca w Brzechowie (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska 2013a; 6 na Fig. 1). Oprócz indeksowych przedstawicieli Paradoxididae wskazujących na nadpoziom Paradoxides oelandicus Skandynawii występują także przedstawiciele gondwańskiej rodziny Palaeolenidae Hupé, 1953 i gondwańskiego kladu Onaraspis (Żylińska & Masiak 2007). Formy te zawężają wiek zespołu do interwału będącego 4 Ze względu na zmianę nazwy rodzajowej Cephalopyge notabilis na Morocconus notabilis, zmianie uległa także nazwa poziomu (Elicki & Geyer 2013). 7

8 odpowiednikiem poziomu Morocconus notabilis Maroka, korelowanemu z poziomem Eccaparadoxides insularis Skandynawii (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska 2013a). Zespoły trylobitów poziomu Eccaparadoxides insularis rozpoznałam ponadto w najwyższej części formacji z Ociesęk (5 na Fig. 1) i w niższej części formacji z Usarzowa (7 na Fig. 1). Charakteryzują się one dominacją Ellipsocephalidae, którym towarzyszą mało liczne (34% liczebności), ale dość zróżnicowane taksonomicznie Paradoxididae (8 gatunków) (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a). Ellipsocefalidy w tych zespołach są bardzo zróżnicowane taksonomicznie: w formacji z Ociesęk występuje 6 taksonów, z których połowa reprezentuje rodzaj Ornamentaspis Geyer, 1990, a w formacji z Usarzowa 13 taksonów, z czego rodzaj Ornamentaspis reprezentują cztery (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a). Obydwa zespoły można skorelować z poziomem Morocconus notabilis i dolną częścią poziomu Ornamentaspis frequens Maroka, a także z poziomem Paradoxides harlani na Nowej Fundlandii (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a). Zespół z wyższej części formacji z Usarzowa (8 na Fig. 1) jest także zdominowany przez Ellipsocephalidae (11 taksonów; 94% liczebności), zwłaszcza rodzaj Ornamentaspis (cztery gatunki; 30% liczebności), którym towarzyszą cztery gatunki Paradoxididae. Te ostatnie sugerują skandynawski poziom Ptychagnostus praecurrens, który można skorelować z wyższą częścią poziomu Ornamentaspis frequens i poziomem Kymataspis arenosa Maroka (Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a). c. wykazanie kompletności profilu świętokrzyskiego w stosunku do profilu skandynawskiego W zespole z Brzechowa (najniższa część formacji ze Słowca) oraz zespole z najniższej części formacji z Usarzowa zaobserwowałam współwystępowanie Paradoxides (Acadoparadoxides) oelandicus z Paradoxides (Acadoparadoxides) cf. mureroensis (Sdzuy, 1958) (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009). Wskazuje to na wcześniejsze pojawienie się P. (A.) oelandicus w profilu kambru świętokrzyskiego (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009) niż w profilach skandynawskich. Na paleokontynencie Baltiki, P. (A.) oelandicus rozpoczyna profil tradycyjnego kambru środkowego, zaś poniżej występuje luka stratygraficzna (Lendzion 1976; Bergström & Gee 1985; Nielsen & Schovsbo 2006), wiązana z regresją Hawke Bay (Palmer & James 1980). Zatem interwał stratygraficzny odpowiadający skałom z zespołami trylobitowymi z najniższych części formacji ze Słowca i z Usarzowa jest nieobecny na paleokontynencie Baltiki; tym samym profil z regionu kieleckiego Gór Świętokrzyskich jest w stosunku do niego pełniejszy na granicy tradycyjnego kambru dolnego i środkowego. 8

9 d. korelacja datowań w oparciu o trylobity i akritarchy Profil kambru świętokrzyskiego pozwala na pozyskanie ważnych stratygraficznie skamieniałości trylobitów, jak również zespołów mikroskamieniałości pochodzenia roślinnego, tj. akritarch. Zestawienie datowań opartych na trylobitach z datowaniami bazującymi na zespołach akritarchowych daje możliwość wzajemnej kalibracji niezależnych od siebie schematów biostratygraficznych. Zagadnienie to było wielokrotnie podejmowane dla różnych części systemu kambryjskiego w różnych obszarach paleogeograficznych (np. Martin & Dean 1988; Parsons & Anderson 2000; Moczydłowska 2002; Palacios et al. 2006), niemniej profili z jednoczesnym datowaniem za pomocą trylobitów i akritarch jest relatywnie niewiele. Rozpoczęta przeze mnie współpraca z dr Zbigniewem Szczepanikiem z PIG-PIB w Kielcach po raz pierwszy pozwoliła na uzyskanie wstępnych obiecujących danych dających wzajemne powiązanie datowań opartych na tych dwóch grupach niezależnych od siebie skamieniałości w profilu furongu (kambru górnego) (Żylińska & Szczepanik 2002a, b; Szczepanik et al. 2004; Żylińska et al. 2006; omówienie tych badań znajduje się w punkcie 5). W interwale stratygraficznym obejmującym drugi i trzeci oddział kambru, badania prowadzone przez dr Z. Szczepanika wykazały istnienie siedmiu zespołów akritarchowych (Żylińska & Szczepanik 2009; Szczepanik & Żylińska 2012). Nie zawsze było możliwe uzyskanie danych dla obydwu grup z tej samej partii profilu; przykładowo, dotychczas nie uzyskaliśmy danych akritarchowych dla formacji ze Słowca, jak dotąd również nie znaleziono skamieniałości trylobitów w warstwach z Kobiernik (Żylińska & Szczepanik 2009). Nadzwyczajną spójność datowań opartych na akritarchach z datowaniami opartymi na trylobitach uzyskaliśmy dla formacji z Kamieńca zarówno jej części dolnej odpowiadającej poziomowi Holmia Schmidtiellus (Szczepanik & Żylińska 2012), jak i górnej, odnoszonej do poziomu Protolenus Issafeniella (Żylińska & Szczepanik 2009). Wykazaliśmy także, że wskaźnikowa dla spągu tradycyjnego kambru środkowego (np. Palacios & Moczydłowska 1998) akritarcha Eliasum llaniscum Fombella, 1977 pojawia się w Górach Świętokrzyskich wraz z trylobitami wskazującymi na poziom Protolenus Issafeniella (Żylińska & Szczepanik 2009), tym samym dostarczając argumentów na rzecz diachronizmu pierwszego pojawiania się Paradoxididae (zagadnienie to omawiam poniżej). e. potwierdzenie diachronizmu pierwszego pojawiania się Paradoxididae Dotychczas, od ponad 100 lat (Brøgger 1886), pierwsze pojawienie się paradoxididów w profilach kambryjskich wyznaczało spąg tradycyjnego kambru środkowego. Wykazanie diachronizmu tego zdarzenia (Geyer & Palmer 1995) stało się ważnym momentem w procesie redefinicji biotycznych kryteriów granic oddziałów i pięter kambryjskich. Rozpoznanie akritarchy Eliasum llaniscum w skałach 9

10 świętokrzyskiego poziomu Protolenus Issafeniella (Żylińska & Szczepanik 2009) pozwala potwierdzić ten diachronizm. W Hiszpanii, spąg poziomu akritarchowego Eliasum llaniscum Celtiberium dedalinum leży nieco poniżej pierwszego pojawienia się Paradoxides (A.) mureroensis (Palacios & Moczydłowska 1998; Moczydłowska 1999). Ten interwał odpowiada poziomowi Hupeolenus Maroka (Geyer & Landing 2004). Podobne zjawisko wykazaliśmy w Górach Świętokrzyskich: zespoły akritarchowe z Eliasum llaniscum i Celtiberium pojawiają się wcześniej w profilu niż przedstawiciele Paradoxididae (Żylińska & Szczepanik 2009). W Maroku, przedstawiciele Paradoxididae notowani są już w poziomie Hupeolenus (Geyer 1990; Geyer & Palmer 1995). W Hiszpanii pojawiają się nieco później, w utworach odpowiadających poziomowi Morocconus notabilis Maroka (Liñán et al. 1996; Geyer & Landing 2004). Podobnie, późniejsze pojawienie sie Paradoxides sensu lato zanotowano w Nowej Fundlandii (Fletcher 2003). W kambrze regionu kieleckiego paradoxididy po raz pierwszy notowani są z poziomu Eccaparadoxides insularis korelującym się z poziomem Morocconus notabilis Maroka (Żylińska & Szczepanik 2009). Reasumując, pojawianie się paradoxididów poprzedza (w Hiszpanii, NW Walii, Górach Świętokrzyskich i Skandynawii) lub jest prawie izochroniczne (Maroko) z pierwszym pojawieniem się zespołu akritarchowego Eliasum Cristallinium (Żylińska & Szczepanik 2009). W Skandynawii, Paradoxididae pojawiają się wraz z zespołem Eliasum Cristallinium bezpośrednio w obrębie utworów transgresywnych po zdarzeniu Hawke Bay (Nielsen & Schovsbo 2006). Paleobiogeograficzne powiązania zespołów trylobitowych Bliskie sąsiedztwo masywu małopolskiego i paleokontynentu Baltiki było rozważane w wielu pracach; najnowsze wnioski opierają się na pochodzeniu materiału detrytycznego, danych paleomagnetycznych i biogeografii. W kambrze, brzeg masywu małopolskiego, na którym znajdował sie region kielecki Gór Świętokrzyskich stanowił pasywną krawędź kontynentalną położoną w pobliżu Baltiki, na co wskazują dane paleomagnetyczne (Nawrocki & Poprawa 2006; Nawrocki et al. 2007). Muskowity z kambryjskich utworów klastycznych mają sygnaturę wskazującą na późnoneoproterozoiczne (kadomskie właściwe dla Awalonii i zachodniej Gondwany) temperatury chłodzenia, pojawiają się także daty ok. 0,8 0,9 i 1,5 Ga, zinterpretowane przez Nawrockiego et al. (2007) jako źródło fennoskańskie. Z drugiej strony, prawoskrętne przemieszczenie masywu małopolskiego wzdłuż krawędzi TESZ paleokontynentu Baltiki spowodowało, że znalazł się on w pobliżu paleokontynentu Gondwany (Belka et al. 2002; Nawrocki et al. 2007). Trylobity regionu kieleckiego potwierdzają pobliskie występowanie masywu małopolskiego oraz Gondwany i Awalonii (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a, b). Przewaga trylobitów o powiązaniach awalońskich i zachodniogondwańskich w kambryjskiej sukcesji regionu kieleckiego sugeruje, że masyw małopolski należał do obszarów z fauną mieszaną i z 10

11 wymianą faun typowych tak dla zachodniej Gondwany jak i Awalonii (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a, b). Pełniejszy niż w profilach Baltiki jest zapis skalny na pograniczu oddziałów drugiego i trzeciego (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009). Również odmienny od tego na Baltice jest zapis ewolucji trylobitów i pojawiania się zespołów akritarch w tym interwale (Żylińska & Szczepanik 2009). Zespół Eliasum Cristallinium występuje już w poziomie Protolenus Issafeniella, poprzedzając pojawianie się paradoxididów, a zdarzenie to miało miejsce mniej więcej w tym samym czasie co na Nowej Fundlandii i w Hiszpanii (Żylińska & Szczepanik 2009). Dominacja ellipsocefalidów w profilach regionu kieleckiego (Żylińska 2013a) sugeruje długotrwały wpływ prądów morskich przemieszczających ich stadia larwalne pomiędzy masywem małopolskim, mikrokontynentem Awalonii i paleokontynentem Gondwany (Żylińska 2013a, b). Jeśli rozważania wynikające z moich badań (Żylińska & Masiak 2007; Żylińska & Szczepanik 2009; Żylińska 2013a, b; Żylińska et al. w druku) są słuszne, to w drugiej i trzeciej epoce kambru krawędź TESZ Baltiki, wzdłuż której znajdował się m.in. masyw małopolski, musiała być skierowana ku zachodniej Gondwanie i Awalonii. Zatem, powinny ulec weryfikacji dotychczasowe rekonstrukcje paleogeograficzne (np. Cocks & Torsvik 2005, 2006), w których krawędź TESZ Baltiki była skierowana ku Laurencji i podlegała działalności prądów w obrębie oceanu Iapetus, a nie cyrkulacji morza Ægir czy oceanu Pantalassy, tak jak Gondwana i Awalonia. Dyspersja ellipsocefalidów z pewnością była bardziej wydajna w porównaniu z innymi grupami trylobitów. Widać to doskonale w ich pandemicznym rozprzestrzenieniu (Geyer 1990). Prawdopodobnie stadia larwalne tych trylobitów miały przez dłuższy czas planktoniczny tryb życia (za: Chatterton & Speyer 1989). Znacznie niższy potencjał dyspersji miały trylobity z rodziny Holmiidae. Poszczególne rodzaje holmidów są przypisane do określonych domen biogeograficznych: Holmia i Schmidtiellus do Baltiki, Callavia do Awalonii, Andalusiana i Cambropallas do zachodniej Gondwany, a Esmeraldina, Holmiella i Palmettaspis do Laurencji. Jedynie Kjerulfia ma szersze rozprzestrzenienie w profilach Baltiki, zachodniej Gondwany i Awalonii (Palmer & Repina 1993). Być może niższy potencjał dyspersji tych trylobitów wynikał z bentonicznego trybu życia wczesnych stadiów larwalnych (za: Chatterton & Speyer 1989). Występowanie holmidów z rodzajów Holmia, Schmidtiellus i Kjerulfia w utworach masywu małopolskiego jednoznacznie wskazuje, że obszar ten w kambryjskiej epoce drugiej znajdował się w domenie bałtyckiej (Żylińska 2013b). Literatura cytowana w autoreferacie: Babcock L.E., Peng S.C., Geyer G. & Shergold J.H Changing perspectives on Cambrian chronostratigraphy and progress toward subdivision of the Cambrian System. Geosciences Journal, 9: Babcock L.E. & Peng S.C Cambrian chronostratigraphy: current state and future plans. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 254:

12 Bednarczyk W Trilobites Fauna (sic) of the Lower Paradoxides oelandicus Stage from the Brzechów area in the western part of the Świętokrzyskie Mts. Bulletin de l Academie Polonaise des Sciences, Série des sciences géologiques et géographiques, 18: Bednarczyk W., Jurkiewicz H. & Orłowski S Lower Cambrian and its fauna from the boring of Zaręby near Łagów (Holy Cross Mts.). Bulletin de l Academie Polonaise des Sciences, Série des sciences géologiques et géographiques, 13: Belka Z., Valverde-Vaquero P., Dörr W., Ahrendt H., Wemmer K., Franke W. & Schäfer J Accretion of first Gondwanaderived terranes at the margin of Baltica. W: J.A. Winchester, T.C. Pharaoh & J. Verniers (red.) Palaeozoic Amalgamation of Central Europe. Special Publications of the Geological Society of London, 201: Bergström J. & Gee D.G The Cambrian in Scandinavia. W: D.E. Gee & B.A. Sturt (red.) The Caledonide Orogen Scandinavia and Related Areas, John Wiley & Sons Ltd., London: Berthelsen A From Precambrian to Variscan Europe. W: D. Blundell, R. Freeman and S. Muller (red.) A Continent Revealed: The European Geotraverse, Cambridge University Press: Brøgger W.C Om Paradoxidesskiferne ved Krekling. Nyt Magazin Naturvidenskap, 24: Chatterton B.D.E. & Speyer S.E Larval ecology, life history strategies, and patterns of extinction and survivorship among Ordovician trilobites. Paleobiology, 15: Cocks L.R.M. & Torsvik T.H Baltica from the late Precambrian to mid-palaeozoic times: The gain and loss of a terrane s identity. Earth-Science Reviews, 72: Cocks L.R.M. & Torsvik T.H European geography in a global context from the Vendian to the end of the Palaeozoic. W: D.G. Gee & R.A. Stephenson (red.) European Lithosphere Dynamics. Memoirs of the Geological Society of London, 32: Czarnocki J Stratygrafia i fauna kambru w części środkowej gór Świętokrzyskich. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 14: 7 9. Czarnocki J Kambr i jego fauna w środkowej części Gór Świętokrzyskich. Sprawozdania Polskiego Instytutu Geologicznego, 4: Elicki E. & Geyer G The Cambrian trilobites from Jordan taxonomy, systematic and stratigraphic significance. Acta Geologica Polonica, 63: Fletcher T.P Ovatoryctocara granulata: the key to a global Cambrian stage boundary and the correlation of the olenellid, redlichiid and paradoxidid realms. Special Papers in Palaeontology, 70: Fletcher T.P Bedrock geology of the Cape St. Mary s Peninsula, southwest Avalon Peninsula, Newfoundland. Government of Newfoundland and Labrador, Geological Survey, Department of Natural Resources, St. John s, Report, 06-02: Geyer G Die marokkanischen Ellipsocephalidae (Trilobita: Redlichiida). Beringeria, 3: Geyer G. & Landing E A unified Lower Middle Cambrian chronostratigraphy for West Gondwana. Acta Geologica Polonica, 54: Geyer G. & Palmer A.R Neltneriidae and Holmiidae (Trilobita) from Morocco and the problem of Early Cambrian intercontinental correlation. Journal of Paleontology, 69: Hammer Ø. & Harper D.A.T Paleontological data analysis. Blackwell Publishing Ltd., 351 str. Kaesler R.L. (red.) Treatise on Invertebrate Paleontology, Part O, Arthropoda 1, Trilobita, Revised, pp. i xxiv, Geological Society of America, Boulder, and University of Kansas Press, Lawrence. Kowalczewski Z Litostratygrafia, paleogeografia, facje i tektonika kambru świętokrzyskiego (zagadnienia podstawowe i stan ich znajomości). Prace Instytutu Geograficznego WSP w Kielcach, 4: Kowalczewski Z., Żylińska A. & Szczepanik Z Kambr w Górach Świętokrzyskich. W: S. Skompski & A. Żylińska (red.) Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich, LXXVII Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Ameliówka k. Kielc: Landing E Early Paleozoic Avalon-Gondwana unity: an obituary response to Palaeontological evidence bearing on global Ordovician Silurian continental reconstructions by R.A. Fortey and L.R.M. Cocks. Earth-Science Reviews, 69: Lendzion K Stratigraphy of the Cambrian in the western part of the Peri-Baltic Syneclise. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 270: Liñán E., Sdzuy K., Álvaro J.J., Gámez-Vintaned J.A. & Gozalo R The Jarque section: Lower and Middle Cambrian (West Asturian Leonese Zone, Eastern Iberian Chain). W: E. Liñán, J.A. Gámez-Vintaned & R. Gozalo (red.) II Field Conference of the Cambrian Stage Subdivision Working Group, International Subcommission on Cambrian Stratigraphy, Spain, September Field Trip Guide and Abstracts: Malinowski M., Żelaźniewicz A., Grad M., Guterch A. & Janik T Seismic and geological structure of the crust in the transition from Baltica to Palaeozoic Europe in SE Poland CELEBRATION 2000 experiment, profile CEL02. Tectonophysics, 401: Martin F. & Dean W.T Middle and Upper Cambrian acritarch and trilobite zonation at Manuels River and Random Island, eastern Newfoundland. Bulletin of the Geological Survey of Canada, 381: Masiak M. & Żylińska A Burgess Shale-type fossils in Cambrian Sandstones of the Holy Cross Mountains. Acta Palaeontologica Polonica, 39: Mizerski W., Orłowski S., Przybycin A. & Skurek-Skurczyńska K Large-scale erosional channels in the Lower Cambrian sandstones, Gieraszowice environs (Kielce Block, Holy Cross Mts.). Kwartalnik Geologiczny, 43:

13 Mizerski W., Orłowski S. & Waksmundzki B New data on geology of the Kamieniec Shale Formation (Lower Cambrian, Holy Cross Mts.). Kwartalnik Geologiczny, 35: Moczydłowska M The Lower Middle Cambrian boundary recognized by acritarchs in Baltica and at the margin of Gondwana. Bolletino della Società Paleontologica Italiana, 38: Moczydłowska M Early Cambrian phytoplankton diversification and appearance of trilobites in the Swedish Caledonides with implications for coupled evolutionary events between primary producers and consumers. Lethaia, 35: Nawrocki J., Dunlap J., Pecskay Z., Krzemiński L., Żylińska A., Fanning M., Kozłowski W., Salwa S., Szczepanik Z. & Trela W Late Neoproterozoic to Early Palaeozoic palaeogeography of the Holy Cross Mountains (Central Europe): an integrated approach. Journal of the Geological Society of London, 164: Nawrocki J. & Poprawa P Development of Trans-European Suture Zone in Poland: from Ediacaran rifting to Early Palaeozoic accretion. Geological Quarterly, 50: Nielsen A.T. & Schovsbo N.H Cambrian to basal Ordovician lithostratigraphy in southern Scandinavia. Bulletin of the Geological Society of Denmark, 53: Nielsen A.T. & Schovsbo N.H The Lower Cambrian of Scandinavia: Depositional environment, sequence stratigraphy and palaeogeography. Earth-Science Reviews, 107: Orłowski S Kambr środkowy i jego fauna we wschodniej części Gór Świętokrzyskich. Studia Geologica Polonica, 16: Orłowski S Lower Cambrian biostratigraphy in the Holy Cross Mts., based on the trilobite family Olenellidae. Acta Geologica Polonica, 24: Orłowski S Jednostki stratygraficzne kambru i górnego prekambru Gór Świętokrzyskich. Acta Geologica Polonica, 25: Orłowski S. 1985a. Lower Cambrian and its trilobites in the Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 35: Orłowski S. 1985b. New data on the Middle Cambrian trilobites and stratigraphy in the Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 35: Orłowski S. 1985c. A trilobite with North American affinity in the Lower Cambrian of Poland. Journal of Paleontology, 59: Orłowski S Stratigraphy of the Cambrian System in the Holy Cross Mts. Geological Quarterly, 32: Orłowski S Trace fossils in the Lower Cambrian sequence in Świętokrzyskie Mountains, Central Poland. Acta Palaeontologica Polonica, 34: Orłowski S Trilobite trace fossils and their stratigraphical significance in the Cambrian sequence of the Holy Cross Mountains, Poland. Geological Journal, 27: Orłowski S. & Żylińska A Lower Cambrian trace fossils from the Holy Cross Mountains, Poland. Geological Quarterly, 46: Palacios T., Jensen S. & Apalategui O Acritarch biostratigraphy from the Upper Lower Cambrian Middle Cambrian of the Northern Margin of Gondwana (Ossa-Morena Zone, Southwest Iberia). W: J. Bek, R. Brocke, J. Dašková & O. Fatka (red.) CIMP General Meeting in Prague Palaeozoic palynology in space and time: Palacios T. & Moczydłowska M Acritarch biostratigraphy of the Lower Middle Cambrian boundary in the Iberian chains, province of Soria, northeastern Spain. Revista Española de Paleontología, no. extr., Homenaje al Prof. Gonzalo Vidal: Palmer A.R. & James N.P The Hawke Bay event: a circum-iapetus regression near the Lower Middle Cambrian boundary. W: D.R. Wones (red.) The Caledonides in the USA. Proceedings, 1979 Meeting, Blacksburg, Virginia, Virginia Polytechnic Institute and State University: Palmer A.R. & Repina L.N Through a glass darkly: taxonomy, phylogeny, and biostratigraphy of the Olenellina. The University of Kansas Paleontological Contributions, 3: Parsons M.G. & Anderson M.M Acritarch microfloral succession from the Late Cambrian and Ordovician (Early Tremadoc) of Random Island, Eastern Newfounland, and its comparison to coeval microfloras, particularly those of the East European Platform. AASP Contribution Series, 38: Samsonowicz J. 1959a. On the Holmia-Fauna in the Cambrian of the Anticlinorium of Klimontów. Bulletin de l Academie Polonaise des Sciences, Série des sciences géologiques et géographiques, 7: Samsonowicz J. 1959b. On Strenuaeva from Lower Cambrian in Klimontów Anticlinorium. Bulletin de l Academie Polonaise des Sciences, Série des sciences géologiques et géographiques, 7: Samsonowicz J. 1959c. On Strenuella and Germaropyge from the Lower Cambrian in the Klimontów Anticlinorium. Bulletin de l Academie Polonaise des Sciences, Série des sciences géologiques et géographiques, 7: Samsonowicz J Lower Cambrian fossils from the Klimontów Anticlinorium of the Holy Cross Mts. (Poland). Księga Pamiątkowa ku czci Profesora Jana Samsonowicza, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: Srivastava D.C. & Shah J Digital method for strain estimation and retrodeformation of bilaterally symmetric fossils. Geology, 34: Stachacz M New finds of Rusophycus from the Lower Cambrian Ociesęki Sandstone Formation (Holy Cross Mountains, Poland). Geological Quarterly, 56: Studencki M Warunki sedymentacji formacji dolnokambryjskich piaskowców z Ociesęk i łupków z Kamieńca w Górach Świętokrzyskich. Kwartalnik Geologiczny, 32: Szczepanik Z. & Żylińska A Datowania skał kambryjskich okolic Klimontowa za pomocą trylobitów i akritarch. W: W. 13

14 Mizerski & B. Żbikowska (red.) Geologia Jedna?! II Polski Kongres Geologiczny, Warszawa września 2012: 86. Szczepanik Z., Żylińska A. & Salwa S Nowe stanowisko utworów kambru górnego w zachodniej części regionu łysogórskiego Gór Świętokrzyskich. Przegląd Geologiczny, 52: Szulczewski M Outline of the Holy Cross Mountains geology. W: M. Szulczewski & S. Skompski (red.) Sixth European Conodont Symposium (ECOS VI), Excursion Guide, Żelaźniewicz A., Aleksandrowski P., Buła Z., Karnkowski P.H., Konon A., Oszczypko N., Ślączka A., Żaba & Żytko K Regionalizacja tektoniczna Polski. Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław: Żylińska A Late Cambrian trilobites from the Holy Cross Mountains, central Poland. Acta Geologica Polonica, 51: Żylińska A Stratigraphic and biogeographic significance of Late Cambrian trilobites from Łysogóry (Holy Cross Mountains, central Poland). Acta Geologica Polonica, 52: Żylińska A. 2008a. Standard chronostratygraficzny kambru przegląd ostatnich działań Międzynarodowej Podkomisji Stratygrafii Kambru. Przegląd Geologiczny, 56: Żylińska A. 2013a. Ewolucja zespołów trylobitowych z drugiego i trzeciego oddziału kambru Gór Świętokrzyskich i ich znaczenie biogeograficzne. Przegląd Geologiczny, 61: Żylińska A. 2013b. The oldest Cambrian trilobites in the Holy Cross Mountains, Poland: taxonomic, stratigraphic and biogeographic reappraisal. Acta Geologica Polonica, 63: DOI: /agp Żylińska A. & Kin A Strategia obrony u Strenuella polonica Czarnocki, 1927 (Ellipsocephalidae, Trilobita) z kambru Gór Świętokrzyskich. W: M. Zatoń, W. Krawczyński, M. Salamon & A. Bodzioch (red.) Kopalne biocenozy w czasie i przestrzeni. XXI Konferencja Sekcji Paleontologicznej Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Żarki-Letnisko września 2010: Żylińska A., Kin A. & Nowicki J. w druku. Application of morphometric and graphic techniques in the taxonomic revision of Berabichia oratrix (Orłowski, 1985) (Trilobita, Cambrian) from the Holy Cross Mountains, Poland. Geodiversitas. Żylińska A. & Masiak M Cambrian trilobites from Brzechów, Holy Cross Mountains (Poland) and their significance in stratigraphic correlation and biogeographic reconstructions. Geological Magazine, 144: Żylińska A. & Szczepanik Z. 2002a. The relationship between acritarch and trilobite biozones from the Upper Cambrian of the Holy Cross Mountains, Poland a preliminary report. W: J. J. Alvaro & S. Clausen (red.) VIII Conference of the Cambrian Stage Subdivision Working Group, ISCS, Caunes-Minervois, Languedoc, September ; Programme and Abstracts: 41. Żylińska A. & Szczepanik Z. 2002b. Korelacja pomiędzy poziomami akritarchowymi i trylobitowymi w górnym kambrze Gór Świętokrzyskich wstępne dane. W: J. Nawrocki (red.) I Sesja Robocza Projektu Celowego-Zamawianego Paleozoiczna Akrecja Polski, Warszawa, grudnia Przegląd Geologiczny, 50: Żylińska A. & Szczepanik Z Sukcesja Gór Świętokrzyskich na tle globalnego schematu chronostratygraficznego systemu kambryjskiego. W: G. Haczewski (red.) Abstrakty. Pierwszy Polski Kongres Geologiczny, Kraków czerwca 2008: 142. Żylińska A. & Szczepanik Z Trilobite and acritarch assemblages from the Lower Middle Cambrian boundary interval in the Holy Cross Mountains (Poland). Acta Geologica Polonica, 59: Żylińska A., Szczepanik Z. & Salwa S Cambrian of the Holy Cross Mountains, Poland; biostratigraphy of the Wiśniówka Hill succession. Acta Geologica Polonica, 56: Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych Poniżej przedstawiam zwięźle w punktach moją działalność naukową na innych polach niż zaprezentowane osiągnięcie naukowe i określam mój współudział merytoryczny i procentowy w autorstwo opublikowanych prac. Spis zacytowanych prac z mojego dorobku znajduje się w Załączniku 3a. A. Kambryjska fauna nietrylobitowa Gór Świętokrzyskich: W pierwszej publikacji po ukończeniu studiów, wraz z Moniką Masiak przedstawiłyśmy nowe spojrzenie na znalezione przez nas okazy skamieniałości fauny miekkoszkieletowej z kambru świętokrzyskiego (Masiak & Żylińska 1994). Skamieniałości te reprezentują przedstawicieli prawdopodobnych szkarłupni oraz aparat gębowy anomalokarida, największego drapieżnika kambryjskich ekosystemów. Znamienne jest stwierdzenie fauny typu łupków z Burgess w utworach płytkomorskich. 14

15 Określenie współudziału merytorycznego i procentowego w autorstwo pracy: jestem współautorką koncepcji i tekstu pracy, zwłaszcza w części dotyczącej Peytoia sp., figur 1 6 oraz wyłączną autorką figury 7. Mój wkład procentowy w autorstwo pracy oceniam na 40%. B. Taksonomia, znaczenie stratygraficzne i biogeograficzne górnokambryjskich trylobitów z Gór Świętokrzyskich: W ramach pracy doktorskiej opracowałam trylobity furongu (górnego kambru) regionu łysogórskiego Gór Świętokrzyskich. Opracowanie to polegało na: 1) rewizji taksonomicznej badanych trylobitów (Żylińska 2001) oraz 2) analizie biostratygraficznej i biogeograficznej rozpoznanych taksonów (Żylińska 2002). Wyniki analizy biogeograficznej wskazały na wyraźną ewolucję badanych zespołów trylobitów w furongu, od zdominowanych przez formy awalońskie, do zróżnicowanych taksonomicznie zespołów ze stale rosnącą dominacją taksonów bałtyckich, przy jednoczesnym spadku endemizmu. Dane te pozwoliły na sformułowanie wniosku, że u schyłku kambru blok łysogórski znajdował się w bliskim sąsiedztwie paleokontynentu Baltiki (Żylińska 2002); ta konkluzja została później wykorzystana w jednej z prac wieńczących realizację projektu Paleozoiczna Akrecja Polski pod kierownictwem prof. Jerzego Nawrockiego z PIG-PIB (Nawrocki et al. 2007). Określenie współudziału merytorycznego i procentowego w autorstwo prac: - Jestem wyłączną autorką koncepcji, prac badawczych, tekstu i figur w obydwu pracach dotyczących trylobitów górnego kambru (Żylińska 2001, 2002) i mój wkład procentowy w ich autorstwo wynosi 100%. - W pracy Nawrockiego et al. (2007) jestem wyłączną autorką podrozdziału Palaeogeographical significance of Cambrian trilobites oraz figur 8 i 9, a mój wkład procentowy w jej autorstwo oceniam na 25%. C. Nowe dane dotyczące profilu kambru świętokrzyskiego; prezentacja stratygrafii i wykształcenia kambru w Górach Świętokrzyskich na tle profili Polski i Europy: Działalność w tym aspekcie polegała na współpracy z geologami z Oddziału Świętokrzyskiego PIG- PIB przy opracowywaniu nowych rdzeni wiertniczych bądź reinterpretacji dotychczasowych danych stratygraficznych (Szczepanik et al. 2004a, b), oraz prezentacji stale uzupełnianego profilu kambru świętokrzyskiego w publikacjach o zasięgu krajowym (Orłowski & Żylińska 2002; Kowalczewski et al. 2006; Buła et al. 2008) i międzynarodowym (Geyer et al. 2008). Określenie współudziału merytorycznego i procentowego w autorstwo prac: - W pracy Orłowskiego & Żylińskiej (2002b) byłam współodpowiedzialna za zestawienie najnowszych danych dotyczących kambru świętokrzyskiego i wykonałam poster ilustrujący te zagadnienia. Mój udział procentowy w autorstwo pracy oceniam na 50%. 15

16 - W pracy Szczepanika et al. (2004a) byłam odpowiedzialna za opisanie i interpretację skamieniałości trylobitów i skamieniałości śladowych w badanym rdzeniu wiertniczym; jestem wyłączną autorką podrozdziałów Trylobity i Skamieniałości śladowe oraz ryciny 4. Mój współudział w autorstwo pracy oceniam na 30%. - W sprawozdaniu Szczepanika et al. (2004b) byłam odpowiedzialna za interpretację trylobitów z otworu Lenarczyce PIG 1. Mój udział procentowy w autorstwo pracy oceniam na 20%. - W pracy Kowalczewskiego et al. (2006) byłam współautorem nowego schematu litostratygraficznego dla kambru Gór Świętokrzyskich (figura 1) oraz zestawiłam i uzupełniłam dane dostarczone przez pozostałych współautorów. Mój udział procentowy we współautorstwo oceniam na 35%. - W projekcie Tabela stratygraficzna Polski (Buła et al. 2008) byłam współodpowiedzialna (razem z Z. Szczepanikiem) za przygotowanie kolumn stratygraficznych dotyczących Gór Świętokrzyskich oraz konsultowałam korelację lokalnego podziału stratygraficznego z podziałem globalnym. Mój udział w autorstwo tego projektu oceniam na 15%. - Praca Geyera et al. (2008) pt. Cambrian wchodzi w skład pierwszego tomu obszernego opracowania dotyczącego geologii Europy Środkowej. W tym przedsięwzięciu byłam odpowiedzialna za dane dotyczące wykształcenia kambru w Górach Świętokrzyskich a także współodpowiedzialna za zestawienie danych dotyczących kambru Polski północno-wschodniej. Byłam wyłączną autorką podrozdziału Holy Cross Mountains, figur 4.16 oraz 4.17, współautorką podrozdziałów The margin of Baltica, figur (z G. Geyerem) oraz Palaeontology and biogeography i figury 4.28 (z G. Geyerem, O. Elickim i O. Fatką). Mój udział procentowy w autorstwo pracy oceniam na 25%. D. Korelacja datowań na podstawie trylobitów z datowaniami na podstawie zespołów akritarchowych: Narzędziem uzupełniającym wnioski biostratygraficzne oparte na badaniach trylobitów są akritarchy. Współpraca rozpoczęta z dr. Zbigniewem Szczepanikiem z Oddziału Świętokrzyskiego PIG- PIB w Kielcach pozwoliła nam uzyskać pierwsze obiecujące dane biostratygraficzne dla kambru świętokrzyskiego, oparte na dwóch niezależnych od siebie grupach skamieniałości. Współpracę tę rozpoczęliśmy od badań profilu furongu, z którego pochodziły trylobity analizowane przeze mnie w pracy doktorskiej (Żylińska 2001, 2002). Korelacja zonacji akritarchowej i trylobitowej jest szczególnie cenna bowiem profili kambryjskich, z których jednocześnie można pozyskać trylobitowe i akritarchowe dane biostratygraficzne jest relatywnie niewiele (Żylińska et al. 2006). Badania te zostały wstępnie przedstawione na konferencjach o zasięgu krajowym (Żylińska & Szczepanik 2002b; Szczepanik & Żylińska 2008) bądź międzynarodowym (Żylińska & Szczepanik 2002a), gdzie się 16