POLSKA 2040 CROWDSOURCED FUTURE

Transkrypt

1 POLSKA 2040 CROWDSOURCED FUTURE Badanie poświęcone przyszłości Polski: czego się spodziewamy w najbliższym ćwierćwieczu, czego pragniemy, a czego się obawiamy. Barbara Frątczak-Rudnicka

2 TŁO BADANIA Czas jakby przyspieszył, zmiany dokonują się coraz szybciej. Futurolog prof. Ray Kurzweil twierdzi, że postęp dokonujący się w ciągu 100 lat w XXI wieku, będzie odpowiadał temu, co w przeszłości zajmowało ludzkości 20 tysięcy lat! Jeśli to prawda, to będzie to jak stąd do górnego paleolitu! Ludzkość używała wtedy drewnianych maczug, narzędzi z kamienia łupanego i kości zwierząt, no i jeszcze umiała wytwarzać paciorki! Koła nawet jeszcze nie wynaleziono. To by znaczyło, że pod koniec obecnego wieku (dożyją tego czasu dzieci, które już się urodziły) praktycznie nic nie będzie wyglądało jak dzisiaj! Dzisiejsze smartfony będą wyglądały tak, jak nam dzisiaj się jawią ledwo obrobione otoczaki, a samoloty, jak pierwsze udomowione psy! Oczywiście wiek to niewyobrażalnie dużo czasu, łatwiej nam sięgnąć wyobraźnią do bliższej przyszłości. My Polacy, właśnie świętowaliśmy 25-lecie polskiej transformacji, okresu przyspieszonych zmian w niemal każdej dziedzinie życia. Dało to asumpt do podsumowań i refleksji nad tym co się dokonało, co z tego wynika, a także co dalej?. 25 lat temu, w październiku 1989 r., mieliśmy już za sobą Okrągły Stół, pierwsze wolne wybory i utworzenie rządu Tadeusza Mazowieckiego. Dopiero 15 lat temu Polska weszła do NATO, a 10 lat temu - stała się członkiem Unii Europejskiej. Coś, co dzisiaj traktujemy jako oczywistość. Z innej dziedziny, ale równie ważnej, 22 lata temu, usługi telefonii komórkowej zaoferował pierwszy na polskim rynku operator (PTK Centertel). Obecnie penetracja telefonii komórkowej jest praktycznie stuprocentowa, a smartfony ma połowa Polaków. 24 lata temu został do Polski wysłany pierwszy , a po 4 kolejnych latach uruchomiony został pierwszy polski serwer WWW. 15 lat temu rozpoczęła się pilotażowa sprzedaż usługi zapewniającej stałe łącze z internetem (bez blokowania linii telefonicznej)! Dzisiaj z sieci korzysta niemal 2/3 Polaków (15+). 25-lat temu nawet nie istniały takie zjawiska, pojęcia, jak SMS-ować, chatować, googlować, blogować, czy lajkować. Była telewizja - w Polsce z aż dwoma kanałami do wyboru! Dzisiaj - trudno je nawet zliczyć! Świat, w którym żyjemy, staje się coraz bardziej złożony i coraz bardziej wzajemnie powiązany, w coraz większym stopniu stajemy się globalną wioską, a rewolucja informacyjna przyspiesza, pociągając za sobą trudne do przewidzenia konsekwencje społeczne i polityczne. W tym szerokim kontekście ciekawe jest, jak patrzymy na kolejne ćwierćwiecze. 25 lat to perspektywa, z którą, mimo tempa zmian, każdy z nas jest w stanie się zmierzyć i na tyle bliska, że wyobrażanie sobie jej jest dla nas osobiście angażujące (bo dotyczy naszej własnej przyszłości). Jakie zmiany przewidujemy w nadchodzącej przyszłości? Powiedzmy do roku Jakie mamy prognozy? Czego spodziewamy się po technologii, czego po polityce, a jakie zmiany uważamy za najbardziej prawdopodobne w życiu codziennym i w konsumpcji? Czy są to w miarę spójne wizje, czy może zlepek przypadkowych predykcji? Wiążemy z naszą najbliższą przyszłością więcej nadziei, czy obaw? Gdzie lokujemy nasze nadzieje, a z czym wiążą się obawy? Pytania te zostały zaadresowane w badaniu przeprowadzonym wspólnie przez agencję badawczą 4P research mix i Grupę Onet w sierpniu 2014 r. Pytania zadane internautom w ankiecie onlinowej dotyczyły spodziewanych w Polsce zmian, wizji Polski w roku 2040, w następujących dziedzinach: technologia i medycyna, ekologia i środowisko, polityka, konsumpcja i rynek oraz obyczaje i życie codzienne. Warto też pamiętać, że to, co ludzie myślą, czego oczekują w związku z przyszłością, oprócz tego, że jest ciekawe samo w sobie, mówi także o tym, czego już teraz pożądają, a czego obawiają się, 2

3 Nie jest łatwo prognozować przyszłość, nawet tę co jest dla nich wartościowe, a co nie. Daje więc wgląd w teraźniejszość. Chyba każdy chciałby móc zajrzeć w przyszłość. Umiejętność przewidywania rozwoju wypadków zawsze była wysoko ceniona i praktykowana na różne sposoby: Pytia, wnętrzności zwierząt, horoskopy, fusy i wreszcie futurologia - nauka zajmująca się prognozowaniem przyszłości. stosunkowo bliską, niezbyt odległą i nawet mając do dyspozycji nowoczesny aparat naukowy. Często nie wychodzi to nawet tym, którzy w danej dziedzinie są ekspertami. Są dziedziny, które trudno prognozować i takie, gdzie jest to względnie łatwiejsze (np. zmiany demograficzne czy klimatyczne). Moglibyśmy oczywiście też przytoczyć wiele trafionych predykcji. Generalnie jednak, jak powiedział laureat Nagrody Nobla w fizyce Niels Bohr: Prognozowanie jest bardzo trudne, Kino to przejściowa moda. To teatr w puszce. A to, co publiczność naprawdę chce oglądać, to ludzie z krwi i kości na scenie. Charlie Chaplin (1916) Zakupy na odległość, mimo iż całkowicie realne, poniosą porażkę. Time Magazine (1968) Miną lata - i ja nie dożyję tego czasu - gdy kobieta będzie mogła zostać premierem! zwłaszcza przyszłości. Margaret Thatcher (1973) Nigdy nie stworzymy 32-bitowego systemu operacyjnego, 640 KB pamięci operacyjnej powinno każdemu wystarczyć. Bill Gates (1981) Macintosh używa eksperymentalnego urządzenia wskazującego nazwanego myszką. Nie ma żadnych dowodów na to, że ktoś by chciał tego używać. John Dvorak, popularyzator techniki (1984) 3

4 METODOLOGIA Zastanawiając się nad przyszłością Polski w najbliższym 25-leciu, postanowiliśmy skorzystać z mądrości tłumu, tzw. wiedzy rozproszonej. Twórcy tego pojęcia, pionierzy metody crowdsourcing u, twierdzą, że nie ma jednej jednostki, która w sobie gromadziłaby całą wiedzę na temat jakiegoś zagadnienia. Wiedza ta jest natomiast rozproszona pomiędzy wiele jednostek. Choć w tym przypadku, może należałoby raczej mówić o intuicji rozproszonej. Posłużyliśmy się metodą crowdsourced webbased research. Potraktowaliśmy ją dosłownie, jako czerpanie wiedzy, pomysłów i inspiracji z tłumu, a więc od dużej liczby zwykłych ludzi. Abyśmy mogli mówić o crowdsourcing u, musi być spełnionych kilka warunków: każdy potencjalny adresat/odbiorca powinien mieć szansę zetknięcia się z ankietą; bierze w niej udział tylko ten kto chce, kto jest tematem rzeczywiście zainteresowany, którego to w jakiś sposób dotyczy i angażuje, posiada wiedzę w temacie oraz musi zareagować odpowiednio duża liczba osób. Zaproszenia do udziału w badaniu (ankiecie) emitowane były w ostatnim tygodniu sierpnia br. (2014). Emisja odbywała się na wszystkich stronach Onet u. W sumie było 1,4 mln emisji, podzielonych na powierzchnie, gdzie akurat był wolny slot reklamowy. Zasięg stron Grupy Onet.pl SA, na których było emitowane zaproszenie do badania, wynosi 66,5% wśród internautów w wieku 15+ (12,96 mln RU miesięcznie). Ponadto, zaproszenia rozpowszechniane były przez stronę 4Prm na Facebook u (łącznie wysłane zostały do 15 tys. osób). W sumie odnotowaliśmy ponad 3 tysiące wejść na stronę ankiety. Udział w ankiecie nie był nagradzany, jedyną zachętą była informacja o rychłej publikacji jej wyników. Zakłada to duże zaangażowanie respondentów. Ponieważ daliśmy respondentom absolutną dowolność i możliwość wyboru tematów i pytań, na które chcą i czują się kompetentni wypowiadać, na każde pytanie odpowiedziały różne liczby osób: od 320 do 680. Ankieta składała się w dużej mierze z pytań zamkniętych (w tym także o podstawowe cechy demograficzne respondenta: wiek (15+), płeć, wykształcenie i wielkość miejscowości zamieszkania). Wszystkie pytania dotyczyły przyszłości Polski za 25 lat. Pytania dotyczyły zarówno szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia konkretnych zmian/zdarzeń/zjawisk, jak i oceny tych (samych) zjawisk, jako pożądanych (korzystnych dla Polski) lub niepożądanych (niekorzystnych dla Polski). W sumie, takiemu szacowaniu i ocenie podległo 47 konkretnych zmian/zdarzeń, pogrupowanych w 5 dziedzin: technologia i medycyna; ekologia i środowisko naturalne; życie polityczne; konsumpcja, gospodarka, rynek oraz obyczaje i życie codzienne. Respondenci proszeni byli także o odpowiedź na kilka ogólnych pytań: na ile optymistycznie vs pesymistycznie widzą zmiany do 2040 r.; o dziedziny, w których spodziewane są największe vs najmniejsze zmiany oraz o dziedziny, w których spodziewane są najbardziej i najmniej korzystne zmiany. Ponadto znalazły się w ankiecie dwa pytania otwarte (zadane przed pytaniami zamkniętymi) o najbardziej pożądane zmiany i największe obawy wiązane z najbliższą przyszłością Polski (kolejnym ćwierćwieczem). 4

5 5

6 JAKA BĘDZIE PRZYSZŁOŚĆ POLSKI W 2040 W najbliższym ćwierćwieczu spodziewamy się, że sytuacja Polski będzie, ogólnie rzecz biorąc, lepsza niż jest obecnie. Nie oczekujemy wielkich rewolucji, nawet w technologii. Chociaż to w tej dziedzinie oczekiwane są największe zmiany. Zmiany będą polegały na stopniowej ewolucji już istniejących trendów. Przede wszystkim oczekiwany jest dalszy rozwój internetu, jego ekspansja i dominacja w coraz większej liczbie dziedzin naszego życia. A także dalsze łączenie się światów off i on w jedną rzeczywistość. Swobodny i bezpłatny dostęp do internetu będzie gwarantowanym prawem człowieka. Handel, kultura, nauka, rozrywka, nawet życie osobiste, w dużej mierze będą się toczyły w sieci. Umożliwi to niestety także powszechną inwigilację przez różne podmioty. Mimo to, nie oczekujemy, że nastąpi masowy odwrót od technologii, odłączanie się od sieci, czy powrót do natury. Życie codzienne stanie się mniej uciążliwe, bo część naszych obowiązków przejmą inteligentne sprzęty i automaty, komunikujące się z nami przez internet. Jest duże prawdopodobieństwo, że samochody będą jeździć bez kierowcy. Dokona się postęp w medycynie, ale spodziewamy się, że pociągnie to za sobą także znaczny wzrost kosztów profilaktyki i opieki medycznej, do tego stopnia, że będzie to pochłaniać coraz większą część naszych dochodów. Nie nastąpi katastrofa ekologiczna, chociaż klimat będzie się zmieniał, powodując częstsze powodzie i inne kataklizmy pogodowe. Nie będziemy potrafili kontrolować pogody. Będzie duży deficyt ropy naftowej, ale z drugiej strony, pojawią się zupełnie nowe źródła energii, z których części nawet jeszcze dzisiaj nie znamy. Prawdopodobnie będzie dużo szerzej dostępna żywność modyfikowana genetycznie, ale dzięki temu będzie ona relatywnie tania. Bardzo zmienią się stosunki pracy, pojawią się nowe zawody, ale generalnie pracy będzie za mało. Prawie każdy doświadczy w swoim życiu dłuższych okresów bezrobocia. Odejdzie do lamusa opcja pracy na etacie, dominować będą bardziej elastyczne formy zatrudnienia. Mimo to, nie oczekujemy, że pracodawcy/ustawodawcy zdecydują się na skrócenie dnia/tygodnia pracy. Polska porzuci złotówkę i przyjmie Euro (chociaż jest pewne ryzyko, że Unia Europejska się rozpadnie). Spodziewamy się powiększenia nierówności ekonomicznych między obywatelami. Społeczeństwo będzie się starzało. Prawidłowo szacujemy, że w 2040r. około połowa obywateli będzie liczyła więcej niż 50 lat. Co, być może, spowoduje konieczność otworzenia się na imigrację, np. z krajów Azji i Afryki. Przed nami są także istotne zmiany prawnoobyczajowe: dopuszczone zostaną małżeństwa i związki formalne pomiędzy osobami tej samej płci, a związki homoseksualne będą mogły adoptować dzieci. W polityce możemy oczekiwać odnowienia sceny politycznej, bo za 25 lat żadna z obecnie istniejących partii nie będzie już istniała. Być może ukształtuje się system dwu-partyjny. Nie grozi nam to, że Polska stanie się państwem wyznaniowym. Bardzo zwiększy się rola kobiet w polityce i w rządzeniu i uważamy, że jest duża szansa na to, że do 2040 roku, co najmniej jeden z przyszłych prezydentów będzie kobietą. Niestety, istnieje poważna obawa, że Polska do tego czasu będzie zaangażowana w jakiś konflikt militarny. Konsekwencje jego nie będą jednak na tyle poważne, aby podważyć ogólnie dobre rokowania dla naszej przyszłości (za 25 lat). 6

7 7

8 CO BYŁOBY KORZYSTNE DLA POLSKI, A CO NIE Spośród konkretnych przykładów zmian, jakie mogłyby nastąpić w Polsce do 2040 r., za najbardziej pożądane uznane zostały (niezależnie od postrzeganego prawdopodobieństwa ich wystąpienia): wynalezienie szczepionki/lekarstwa na raka; dostępność nowych źródeł energii; zmiany polegające na przejęciu części naszych obowiązków codziennych przez roboty/automaty (komunikujące się z nami za pośrednictwem internetu); swobodny i bezpłatny dostęp do internetu - jako gwarantowane prawo człowieka; zmiany w polityce, polegające na wprowadzaniu elementów demokracji bezpośredniej (referenda internetowe), zwiększeniu roli kobiet w polityce oraz odnowie sceny politycznej, poprzez zniknięcie obecnie istniejących partii politycznych (wszystkich!). Za najbardziej niekorzystne zmiany zostały uznane: zanieczyszczenie powietrza i degradacja środowiska, wyczerpywanie się surowców oraz kataklizmy wynikające ze zmian klimatycznych; zmiany w gospodarce polegająca na deficycie pracy, wzroście bezrobocia, wzroście nierówności w zamożności obywateli (różnic między biednymi i bogatymi); łączy się to z obawami dotyczącymi rosnących kosztów opieki medycznej oraz starzenia się społeczeństwa; nie chcielibyśmy, aby Polska stała się państwem wyznaniowym, ze wzmocnioną rolą Kościoła Katolickiego; w płaszczyźnie obyczajowej, o ile istnieje znaczna gotowość do akceptacji związków jednopłciowych, to jednak większość nie chciałby, aby takie związki mogły adoptować dzieci. CO BYŚMY CHCIELI 47 twierdzeń odnośnie przyszłości pogrupowanych w 5 bloków zostało poddanych ocenie prawdopodobieństwa ( na ile, Twoim zdaniem, jest prawdopodobne, że w roku 2040 w Polsce... ) oraz ocenie korzystności prezentowanej zmiany ( niezależnie od tego, czy wydało Ci się to prawdopodobne, czy nie, zaznacz, na ile taką zmianę uważasz za zmianę na lepsze, tzn. korzystną lub na gorsze, tzn. uważasz ją za niekorzystną ). NAJBARDZIEJ POŻĄDANE/KORZYSTNE ZMIANY uznane za korzystne przez co najmniej 50% Będzie dostępne lekarstwo/ szczepionka na raka. 94% Będą dostępne zupełnie nowe źródła energii, jakich dotychczas nie znamy. 77% Swobodny i bezpłatny dostęp do internetu będzie gwarantowanym prawem człowieka. 74% Do roku 2040, Polska reprezentacja w piłce nożnej, chociaż raz dojdzie do finałów mistrzostw świata. 62% Kobiety będą odgrywały dużo większą rolę w polityce i będzie ich więcej w Sejmie i rządach. Do 2040r. co najmniej jedna kobieta będzie prezydentem Polski. 58% Sprzęty w naszym otoczeniu (samochód, odkurzacz itp.) będą zautomatyzowane i będą komunikowały się z nami przez internet, dzięki czemu codzienne obowiązki będą mniej uciążliwe. 56% O wielu sprawach będą decydowali bezpośrednio obywatele w referendach internetowych. 56% Żadna z obecnie działających w Polsce partii politycznych nie będzie już istniała. 52% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) 8

9 CZEGO NIE CHCEMY 47 twierdzeń odnośnie przyszłości pogrupowanych w 5 bloków zostało poddanych ocenie prawdopodobieństwa ( na ile, Twoim zdaniem, jest prawdopodobne, że w roku 2040 w Polsce... ) oraz ocenie korzystności prezentowanej zmiany ( niezależnie od tego, czy wydało Ci się to prawdopodobne, czy nie, zaznacz, na ile taką zmianę uważasz za zmianę na lepsze, tzn. korzystną lub na gorsze, tzn. uważasz ją za niekorzystną ). NAJMNIEJ POŻĄDANE/NIEKORZYSTNE ZMIANY uznane za niekorzystne przez co najmniej 50% Zanieczyszczenie powietrza będzie takie, że w miastach trzeba będzie nosić maski na twarzy (jak dziś w niektórych miastach Azji). 94% Zmiany klimatu i degradacja środowiska spowodują częstsze powodzie, tornada i kataklizmy. 92% W Polsce będzie brakowało czystej wody słodkiej, będziemy np. odsalać wodę z Bałtyku. 89% Dla wielu ludzi nie będzie pracy, prawie każdy doświadczy w swoim życiu dłuższych okresów bezrobocia. 89% Opieka medyczna, leki i środki profilaktyki zdrowotnej będą pochłaniały większą część naszych zarobków. 89% Do roku 2040, Polska będzie zaangażowana w jakiś konflikt militarny. 88% Różnice między zamożnymi i biednymi obywatelami znacznie wzrosną. 87% Prawie połowa społeczeństwa będzie miała ponad 50 lat. 81% Deficyt ropy naftowej spowoduje, że ceny benzyny będą wielokrotnie wyższe niż dzisiaj. 81% Polska stanie się państwem wyznaniowym, w którym Kościół Katolicki będzie odgrywał większą rolę niż obecnie. 71% Mięso będzie w większości hodowane w laboratorium, dzięki czemu tradycyjna hodowla zwierząt będzie bardzo ograniczona. 67% Związki homoseksualne będą mogły adoptować dzieci. 56% Tylko niewielka grupa ludzi będzie zatrudniona na etatach, a większość będzie pracowała na kontraktach, umowach czasowych lub będzie zatrudniona w inny sposób. 52% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) 9

10 SPONTANICZNIE WYRAŻANE OCZEKIWANIA I OBAWY Przed oceną prawdopodobieństwa i korzystności poszczególnych zmian/zdarzeń/procesów, respondentów poproszono o odpowiedzi na dwa pytania otwarte: Czego, jakich zmian, wydarzeń, rzeczy, zjawisk najbardziej byś chciał(a), pożądał(a) w przyszłości - za 25 lat? oraz Jakich zmian, wydarzeń, rzeczy, zjawisk obawiasz się najbardziej w przyszłości - za 25 lat, tzn. zdecydowanie nie chciał(a)byś, żeby się dokonały? Oczekiwania, zdarzenia POŻĄDANE dotyczą: Obawy, zdarzenia NIEPOŻĄDANE dotyczą: gospodarka 32% polityka wojna 50% polityka 24% społeczeństwo obyczaje 22% medycyna 19% gospodarka 14% społeczeństwo obyczaje 16% ekologia 8% technologie 6% technologie 4% ekologia 4% n=438 medycyna 2% n=424 Najbardziej pożądane spontanicznie zmiany dotyczą codzienności - żeby ogólnie żyło się lepiej. Przede wszystkim w kwestiach materialnych: dobre zarobki, dobre emerytury, dogonienie Zachodu (zmiany dotyczące gospodarki są spontanicznie wymieniane jako pożądane przez 32% respondentów). Ważne też jest poczucie bezpieczeństwa, stabilizacji. Dla codziennej wygodnej i spokojnej egzystencji przydałyby się zmiany w krajowej polityce - żeby się uspokoiło i unormowało (24% wymienia kwestie polityczne). Te kwestie budzą też sporo obaw: o własną sytuację materialną spowodowaną niekorzystnymi zmianami na rynku pracy i problemami z systemem ubezpieczeń społecznych (14% spontanicznie wymienia je jako zjawisko, którego się obawia). Jednak tym, co budzi największe obawy jest wojna - 38% o niej wspomina (moment realizacji badania: 2. połowa sierpnia 2014 r.); w polityce obawy budzą też zmiany ustrojowe, globalne kryzysy, a z drugiej strony, to, że nic się nie zmieni (12%). O ile w polityce obawy budzą gwałtowne przewroty, to w społeczeństwie - powolne, ewolucyjne zmiany w złym kierunku: głupoty, zaniku więzi międzyludzkich (22% ma obawy dotyczące tego, że społeczeństwo rozwinie się w niewłaściwym kierunku). Wśród pożądanych zmian społecznych wymieniany jest wzrost tolerancji, akceptacji dla odmienności, zwiększony poziom zaufania i poczucia jedności między ludźmi; potrzebna jest zmiana myślenia, odbudowa kapitału społecznego (16%). Wielu marzy się też spektakularny postęp medycyny, np. wynalezienie leku na raka i inne nieuleczalne choroby. Kwestie dotyczące rozwoju medycyny budzą zdecydowanie nadzieje, a nie obawy (19% vs 2%). O ile nadzieje, pożądane zdarzenia są często dość rozmyte, mało konkretne (żeby było lepiej, dobrze, spokojnie się żyło, wszyscy byli zgodni, a środowisko czyste), to zagrożenia są bardziej namacalne i konkretne: wojna, bezrobocie, upadek ZUS. A nawet strach przed rządami konkretnych polityków /opcji światopoglądowych. Mało konkretne są zagrożenia dotyczące społeczeństwa (że będzie gorzej) i środowiska (że się zanieczyści ), co wskazuje na dość małą wiedzę i zainteresowanie tematem, gdyż akurat w tej dziedzinie przykładów konkretnych zagrożeń mnóstwo. 10

11 KOBIETY I MĘŻCZYŹNI... Nie ma większych różnic między kobietami i mężczyznami. Kobiety generalnie są nieco częściej optymistkami. Częściej niż mężczyźni spodziewają się zmian w obyczajach i w życiu codziennym (niezależnie od ich oceny, jako korzystne lub nie). Kobiety częściej oczekują korzystnych zmian w konsumpcji i gospodarce oraz w ekologii, z kolei mężczyźni - w technologii. Mężczyźni chcieliby częściej niż kobiety, aby : roboty wykonywały za nas prace fizyczne; demokracja była bardziej bezpośrednia (referenda internetowe); było mniej sklepów (a zakupy online); były ubrania nie wymagające prania; w Polsce były winnice i aby oliwki rosły na stokach gór; abyśmy awansowali do finałów mistrzostw świata w piłce nożnej. Mężczyźni bardziej niż kobiety obawiają się, że trzeba będzie pracować w zawodach, których na razie nie ma i braku etatów, a także większej ingerencji państwa w gospodarkę. Mimo entuzjazmu dla zmian w technologii, mężczyźni bardziej niż kobiety obawiają się tego, że związki będą zawierane poprzez internet oraz tego, że mięso będzie hodowane w laboratorium. Kobiety częściej niż mężczyźni chciałyby zmian w polityce, powstania trwałego systemu dwu-partyjnego i/lub zniknięcia obecnych partii politycznych oraz - i to zdecydowanie częściej - chciałyby większej roli kobiet w polityce. Są także bardziej liberalne obyczajowo, w większym stopniu gotowe są zaakceptować dopuszczenie związków formalnych między homoseksualistami oraz adopcję dzieci przez osoby o takiej orientacji. Bardziej chętne są też ewentualnej imigracji do Polski, m.in. z Azji i Afryki. Ponadto, kobiety obawiają się częściej niż mężczyźni tego, że roboty miałyby przejąć opiekę nad ludźmi niepełnosprawnymi; natomiast częściej niż mężczyźni uważają, że dopuszczenie dobrowolnej eutanazji dla nieuleczalnie chorych byłoby zmianą korzystną. 11

12 MŁODSI, STARSI I CI W ŚREDNIM WIEKU... Przyglądaliśmy się osobom w trzech grupach wiekowych: w wieku lat (z pokolenia Z i Y), lat (z pokolenia X) i lat 50+ (Baby Boomers i starsi). Najbardziej optymistycznie na przyszłość Polski zapatrują się ludzie w średnim wieku. Młodsi i starsi nie tyle częściej spodziewają się zmian niekorzystnych, ile częściej oczekują, że zmiany nie będą ani na lepsze, ani na gorsze. Młodsi spodziewają się najkorzystniejszych zmian w medycynie i technologii, ci w średnim wieku - w technologii, medycynie, ale także w konsumpcji/ gospodarce, a ci najstarsi - w pierwszej kolejności - w medycynie. Jeżeli chodzi o zmiany niekorzystne, to występują tu dwie znaczące różnice: starsi zdecydowanie częściej spodziewają się zmian niekorzystnych w polityce (bo częściej boją się wojny), a ci w średnim wieku częściej niż zarówno ci młodsi, jak i starsi - w obyczajach i życiu codziennym. Nie wystąpiła spodziewana zależność polegająca na tym, że młodsi jakoś generalnie bardziej entuzjastycznie mieliby podchodzić do zmian w technologii, a starsi - mniej. Natomiast wystąpiła oczekiwana zależność polegająca na tym, że grupa najmłodsza jest najbardziej otwarta, tolerancyjna i liberalna obyczajowo, uważająca częściej niż pozostali za korzystne takie zmiany w obyczajach jak: małżeństwa homoseksualne, dopuszczenie do adopcji dzieci przez osoby o takiej orientacji, legalizację eutanazji oraz imigrację obcokrajowców do Polski. Generalnie trzeba podkreślić, że różnice wynikające z wieku nie są bardzo duże i występują tylko w niektórych wskaźnikach. DANE O RESPONDENTACH PŁEĆ kobieta 46% mężczyzna 54% WIEK % % % % WYKSZTAŁCENIE podstaw./zadwod. 7% średnie 23% wyższe 70% MIEJSCE ZAMIESZKANIA wieś + miasto do 20K 18% miasto 20K -100K 17% miasto 100K + 65% n=680 12

13 KONSEKWENCJE DLA MARKETINGU PRODUKTY, USŁUGI, CSR, POLITYKA Ciągle słabo zaspokojone są potrzeby związane z mniej lub bardziej uciążliwymi obowiązkami dnia codziennego, to pole przede wszystkim dla sprytnych (smart) urządzeń, tzw. internetu rzeczy, ale także dla usług w tej dziedzinie (prac domowych, jak pranie, gotowanie, sprzątanie, częściowo także zakupy). Technologii raczej nie jesteśmy skłonni powierzać opieki nad innymi ludźmi (chorymi, niedołężnymi); podobnie zapewne usług medycznych. Mimo obaw przed inwigilacją za pośrednictwem internetu istnieje oczekiwanie/ gotowość na dalsze zwiększanie jego roli praktycznie we wszystkich dziedzinach życia. Lęk przed niekorzystnymi efektami związanymi z degradacją naszego środowiska naturalnego i zmianami klimatycznymi, potwierdza istnienie znacznego potencjału dla produktów oszczędzających środowisko i jego zasoby. Widać bardzo duże rozczarowanie obecną sceną polityczną, pożądane są dość radykalne zmiany: więcej demokracji bezpośredniej i większa równość w dostępie do stanowisk politycznych, a przede wszystkim radykalna wymiana działających w polityce podmiotów - partii politycznych. Ze względu na czas badania, widać znaczne obawy związane z możliwością uwikłania Polski w jakiś konflikt militarny (wojnę). Bardzo duże obawy budzi też sytuacja na rynku pracy, że pracy nie starczy dla wszystkich i że trzeba będzie pracować w zupełnie nowych zawodach. Dotarła wiedza, że nasze społeczeństwo się starzeje. Istnieje przekonanie o nieuchronności zmian obyczajowych, widać potrzebę większej równości, a także otwartości, tolerancji i solidarności społecznej. Generalnie widać znaczny optymizm w patrzeniu w przyszłość i mimo wszystko wiarę w postęp. Ten optymistyczny tone of voice może skutecznie być wykorzystywany w komunikacji marketingowej/politycznej. 13

14 TABELE Z DANYMI CO NAS CZEKA, CZEGO BYŚMY CHCIELI, A CZEGO NIE twierdzeń odnośnie przyszłości pogrupowanych w 5 bloków zostało poddanych ocenie prawdopodobieństwa ( na ile, Twoim zdaniem, jest prawdopodobne, że w roku 2040 w Polsce... ) oraz ocenie korzystności prezentowanej zmiany ( niezależnie od tego, czy wydało Ci się to prawdopodobne, czy nie, zaznacz, na ile taką zmianę uważasz za zmianę na lepsze, tzn. korzystną lub na gorsze, tzn. uważasz ją za niekorzystną ).

15 Co nas czeka w dziedzinie: TECHNOLOGIA I MEDYCYNA Rodzaj zmiany/nowe zjawisko prawdopodobne zmiana korzystna zmiana niekorzystna Będziemy nosić na skórze lub pod skórą elektroniczne czujniki, które będą monitorować nasze ciśnienie, temperaturę, poziom cukru itp., śledzić poziom stresu i na bieżąco o tym informować. (n=382) Podstawową opiekę medyczną, opiekę nad ludźmi niepełnosprawnymi i niedołężnymi starymi będą sprawowały roboty. (n=382) 61% (2,7)* 40% 19% 31% (1,5)* 9% 44% Samochody będą jeździły bez udziału kierowcy. (n=382) 63% (2,4)* 25% 22% Opieka medyczna, leki i środki profilaktyki zdrowotnej będą pochłaniały większą część naszych zarobków. (n=382) Większość prac fizycznych będą wykonywały roboty/ automaty. (n=376) Komputery będą się komunikowały i łączyły ze sobą we współpracujące sieci, niezależnie od wpływu i kontroli ludzi. (n=376) 70% (2,6)* 2% 89% 65% (2,5)* 31% 20% 62% (2,4)* 10% 48% Będzie dostępne lekarstwo/szczepionka na raka. (n=376) 69% (2,6)* 94% 2% Sprzęty w naszym otoczeniu (samochód, odkurzacz itp.) będą zautomatyzowane i będą komunikowały się z nami przez internet, dzięki czemu codzienne obowiązki będą mniej uciążliwe. (n=376) 82% (3,0)* 56% 6% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) * średnia na skali gdzie 0=zupełnie nieprawdopodobne, a 4=bardzo prawdopodobne 15

16 Co nas czeka w dziedzinie: EKOLOGIA I ŚRODOWISKO NATURALNE Rodzaj zmiany/nowe zjawisko prawdopodobne zmiana korzystna zmiana niekorzystna Mięso będzie w większości hodowane w laboratorium, dzięki czemu tradycyjna hodowla zwierząt będzie bardzo ograniczona. (n=357) Ludzie będą w stanie kontrolować pogodę, wywoływać lub powstrzymywać opady deszczu, śniegu. (n=357) W Polsce będzie brakowało czystej wody słodkiej, będziemy np. odsalać wodę z Bałtyku. (n=357) Deficyt ropy naftowej spowoduje, że ceny benzyny będą wielokrotnie wyższe niż dzisiaj. (n=357) Będą dostępne zupełnie nowe źródła energii, jakich dotychczas nie znamy. (n=377) Dzięki uprawie roślin genetycznie modyfikowanych, żywności będziemy mieli w bród i będzie ona tańsza niż dzisiaj. (n=353) Zmiany klimatu i degradacja środowiska spowodują częstsze powodzie, tornada i kataklizmy. (n=353) Ocieplenie klimatu spowoduje, że na stokach polskich gór będą winnice i gaje oliwne. (n=353) Zanieczyszczenie powietrza będzie takie, że w miastach trzeba będzie nosić maski na twarzy (jak dziś w niektórych miastach Azji). (n=353) 56% (1,9)* 10% 67% 22% (1,2)* 12% 45% 45% (1,9)* 1% 89% 84% (3,0)* 4% 81% 84% (3,1)* 77% 3% 58% (2,3)* 20% 39% 89% (3,2)* 1% 92% 28% (1,5)* 14% 31% 46% (2,0)* 1% 94% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) * średnia na skali gdzie 0=zupełnie nieprawdopodobne, a 4=bardzo prawdopodobne 16

17 Co nas czeka w dziedzinie: ŻYCIE POLITYCZNE Rodzaj zmiany/nowe zjawisko prawdopodobne zmiana korzystna zmiana niekorzystna Ukształtuje się trwały system dwu-partyjny, tzn. tylko dwie największe rywalizujące partie będą się liczyły w wyborach (jak dziś w USA). (n=322) Żadna z obecnie działających w Polsce partii politycznych nie będzie już istniała. (n=322) O wielu sprawach będą decydowali bezpośrednio obywatele w referendach internetowych. (n=322) Swobodny i bezpłatny dostęp do internetu będzie gwarantowanym prawem człowieka. (n=322) Unia Europejska rozpadnie się i będziemy żyli w niezależnych od siebie państwach narodowych lub wielonarodowych. (n=322) Kobiety będą odgrywały dużo większą rolę w polityce i będzie ich więcej w Sejmie i rządach. Do 2040r. co najmniej jedna kobieta będzie prezydentem Polski. (n=320) Polska stanie się państwem wyznaniowym, w którym Kościół Katolicki będzie odgrywał większą rolę niż obecnie. (n=320) Takie firmy jak dzisiaj Google, będą monitorowały przez internet praktycznie wszytko co robimy. (n=320) Złotówka będzie już tylko wspomnieniem, będziemy rozliczać się w EURO. (n=320) Do roku 2040, Polska będzie zaangażowana w jakiś konflikt militarny. (n=320) 56% (2,2)* 24% 26% 73% (2,8)* 52% 7% 54% (2,2)* 56% 8% 70% (2,7)* 74% 5% 51% (2,2)* 19% 38% 73% (2,7)* 58% 5% 24% (1,3)* 8% 71% 86% (3,2)* 1% 80% 83% (3,0)* 17% 28% 77% (2,8)* 1% 88% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) * średnia na skali gdzie 0=zupełnie nieprawdopodobne, a 4=bardzo prawdopodobne 17

18 Co nas czeka w dziedzinie: KONSUMPCJA, GOSPODARKA, RYNEK Rodzaj zmiany/nowe zjawisko prawdopodobne zmiana korzystna zmiana niekorzystna Tydzień pracy zostanie skrócony do 4 dni lub dzień pracy do 6 godzin (albo jeszcze bardziej). (n=372) Większość ludzi będzie pracowała w zawodach, których dzisiaj jeszcze nie ma. (n=372) Tylko niewielka grupa ludzi będzie zatrudniona na etatach, a większość będzie pracowała na kontraktach, umowach czasowych lub będzie zatrudniona w inny sposób. (n=372) Różnice między zamożnymi i biednymi obywatelami znacznie wzrosną. (n=372) Pieniądze - monety i banknoty - wyjdą z użycia, wszystkie płatności będą bezgotówkowe. (n=372) Mniej będzie sklepów, z ulic znikną placówki banków, telekomów i innych usług, bo zakupy będą załatwiane online. (n=367) Droższe dobra (jak samochody, sprzęt techniczny) będą raczej wypożyczane, leasingowane lub współdzielone z innymi, a nie kupowane. (n=367) Ubrania będą produkowane z materiałów, które nie będą wymagały ani prania, ani prasowania. (n=367) Znacznie zwiększy się ingerencja państwa w gospodarkę i rynek. (n=367) Dla wielu ludzi nie będzie pracy, prawie każdy doświadczy w swoim życiu dłuższych okresów bezrobocia. (n=367) 37% (1,6)* 44% 19% 60% (2,3)* 29% 4% 80% (2,9)* 12% 52% 89% (3,2)* 3% 87% 71% (2,7)* 22% 24% 65% (2,4)* 15% 36% 48% (2,1)* 24% 23% 45% (1,9)* 45% 15% 56% (2,2)* 6% 49% 76% (2,8)* 2% 89% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) * średnia na skali gdzie 0=zupełnie nieprawdopodobne, a 4=bardzo prawdopodobne 18

19 Co nas czeka w dziedzinie: OBYCZAJE I ŻYCIE CODZIENNE Rodzaj zmiany/nowe zjawisko prawdopodobne zmiana korzystna zmiana niekorzystna Będą dopuszczone małżeństwa i związki formalne pomiędzy osobami tej samej płci. (n=409) 83% (3,1)* 33% 36% Związki homoseksualne będą mogły adoptować dzieci. (n=409) 65% (2,5)* 17% 56% Prawie połowa społeczeństwa będzie miała ponad 50 lat. (n=409) Polska zalegalizuje eutanazję, pozwalającą odchodzić ludziom nieuleczalnie chorym, jeżeli taka będzie ich wola. (n=409) Ze względu na starzenie się polskiego społeczeństwa, będziemy zachęcać imigrantów m.in. z Azji i z Afryki, aby się u nas osiedlali. (n=409) Ludzie będą poszukiwać partnerów, małżonków w dużej mierze za pośrednictwem internetu. (n=407) Większa części nauki i edukacji będzie odbywała się w domu, poprzez internet. (n=407) Nastąpi masowy odwrót od technologii, ludzie będą odłączać się od sieci, żyć bardziej w zgodzie z naturą. (n=407) Nie będzie papierowych gazet i książek, a tylko materiały dostępne na urządzeniach mobilnych, e-czytnikach, innych ekranach. (n=407) Do roku 2040, Polska reprezentacja w piłce nożnej chociaż raz dojdzie do finałów mistrzostw świata. (n=407) 88% (3,3)* 2% 81% 53% (2,2)* 35% 27% 55% (2,3)* 9% 44% 90% (3,3)* 5% 37% 77% (2,8)* 12% 37% 30% (1,5)* 44% 14% 74% (2,7)* 11% 44% 19% (1,0)* 62% 7% wysokie prawdopodobieństwo (>65% resp.) * średnia na skali gdzie 0=zupełnie nieprawdopodobne, a 4=bardzo prawdopodobne 19

20 Spontanicznie* wyrażane OCZEKIWANIA * w pytaniu otwartym n=438 Gospodarka (32%) Polityka (24%) praca, dobre zarobki 11% ogólny dobrobyt, polepszenie jakości życia, godne życie ogólnie lepsza sytuacja gospodarcza zmiany w podatkach i świadczeniach od państwa, godne emerytury wyrównanie nierówności gospodarczych wolność gospodarcza, wolny rynek 10% 5% 3% 2% 1% pokój, bezpieczeństwo 8% zmiana polityków, twarzy, stylu uprawiania polityki ustrój, sytuacja wewnętrzna 6% 6% Stała praca i stałe dochody po 5 tysięcy każdy, Zarobków gwarantujących godne życie, Zmian na rynku pracy - spadek bezrobocia, zwiększenie ilości miejsc pracy Polepszenie ogólnej stopy życiowej i poziomu życia, Dobrobyt całego społeczeństwa, Korzystnych warunków dla rozwoju różnych członków społeczeństwa w sferze ekonomicznej, Podniesienia poziomu życia, rozwinięcia się klasy średniej Szybkie tempo wzrostu gospodarczego, Poprawy sytuacji gospodarczo-ekonomicznej Zapewnienie godnego życia osobom na emeryturze, Bezpłatnej opieki zdrowotnej, Spokoju i emerytury, aby godnie żyć Niwelowanie różnic pomiędzy państwami północy i południa, Zrównanie poziomiu życia z tym w starej UE Uwolnienia gospodarki od macek polityków, Wolna gospodarka, wolna przedsiębiorczość, wolny rynek Stabilnej sytuacji geopolitycznej naszego regionu, Pokoju. Poszanowania przyrody. Mądrego funkcjonowania starzejącego się społeczeństwa Żeby byli normalni politycy, żeby nie było korupcji, Żeby w Polsce byli politycy z prawdziwego zdarzenia, Żeby Polską rządzili dobrzy ludzie, a nie egoiści myślący tylko o sobie Aby prawica przestała być nietolerancyjna i nacjonalistyczna, aby nastąpiła zaawansowana sekularyzacja, Rozwiniętej polityki społecznej ogólnie zmiany polityczne 2% Zmiany polityki, Zmiana obyczajów i zarządzania sytuacja międzynarodowa 1% Zmiana układu sił politycznych w Europie, Upadku wszystkich rządów oraz religii 20

21 Spontanicznie* wyrażane OCZEKIWANIA * w pytaniu otwartym n=438 Medycyna (19%) Technologie (6%) Ekologia (4%) Społeczeństwo, obyczaje (16%) nowe leki leczące nieuleczalne choroby: rak, AIDS itp. 8% ogólnie rozwój medycyny 8% dostęp do służby zdrowia, poprawa standardów opieki 3% ogólnie rozwój technologii 3% Skok technologiczny rozwój technologii kosmicznej lepszy transport 1% dbanie o środowisko 3% technologie ekologiczne 2% tolerancja, liberalizacja 5% poprawa stosunków międzyludzkich zmiany w myśleniu o społeczeństwie, w wartościach Znalezienie skutecznych i małoinwazyjnych leków na nowotwory, cukrzycę, depresje, choroby wirusowe, Poradzenia sobie z najcięższymi chorobami Dobrze rozwinięta medycyna, żeby ludzie żyli długo bez chorób Aby medycyna w przyszłości przynosiła większe skutki w leczeniu i była bardziej dostępna dla ubogich ludzi, Dostępności dla każdego opieki medycznej z jej wszystkimi osiągnięciami 1% Lotów załogowych na Marsa 5% 5% Możliwość latania za pomocą plecaków odrzutowych, Szybka kolej Chciałabym, żeby ludzie zaczęli szanować planetę, na której żyją, Ludzie milsi dla planety, powrót do natury Rozpowszechnienia naprawdę ekologicznych technologii (nie tylko uważanych za takie), Postęp w technologii związany z odnawialnymi źródłami energii Wzrost tolerancji dla odmienności, Tolerancja, uśmiech na twarzy Polaków, Chciałabym, by Polska była bardziej tolerancyjna, otwarta na obce kultury, Chciałabym, żeby Polska przestała być państwem kościelnym Podniesienia ogólnej kultury społeczeństwa, Wspólnej zgody wśród Polaków, Odnowienie dobrych i powszechnych relacji międzyludzkich Powrotu do wartości - rodziny, przebywania ze znajomymi, bardziej być niż mieć, wysokiego kapitału społecznego, Społeczeństwo obywatelskie 21

22 Spontanicznie* wyrażane OBAWY * w pytaniu otwartym n=424 Polityka (50%) Społeczeństwo, obyczaje (22%) wojna 38% zmiany polityczne na gorsze 4% zagrożenie niepodległości 3% Udział naszego kraju w jakiejkolwiek wojnie, Wojna Wojna. że będzie wojna, że Putin będzie długo żyć Złego zarządzania krajem, który pustoszeje, Rządów PiS, Nie chciałabym, aby Tusk został prezydentem Zmiana systemu politycznego, Utrata niepodległości, Polski w zaborze rosyjskim że nic się nie zmieni 2% Aby politycy rządzili krajem tak jak teraz kryzys polityczny na skalę świata/europy globalizacja, konflikty narodowe ogłupienie społeczne, demoralizacja, degrengolada itp. 2% 1% 9% fanatyzm, nacjonalizm 5% napływ obcokrajowców 3% rozkład więzi społecznych 2% Upadek Europy jako centrum świata, Obawiam się, że komunizm zaleje cały świat Eskalacja konfliktów religijnych, Rządów liberałów i kapitalizmu Degrengolady społeczeństwa, Dzisiejszej młodzieży, która w przyszłości będzie rządzić naszym krajem, Całkowitego ogłupienia społeczeństwa przez medialne manipulacje Islamizacji i napływu do Europy muzułmanów, Większego napływu imigrantów do Europy Aby prawica przestała być nietolerancyjna i nacjonalistyczna, aby nastąpiła zaawansowana sekularyzacja, Rozwiniętej polityki społecznej Zacierania sie przyjaźni, zbyt dużego znaczenia internetu i życia wirtualnego konsumpcjonizm 2% Konsumpcyjnego i komercjalnego myślenia ludzi liberalizm 1% mały przyrost naturalny, starzenie się społeczeństwa 1% Upadek moralności i ideałów, zbyt daleko idący liberalizm, Klonowanie także ludzi, Legalizacji homoseksualizmu i gender Zestarzenia się społeczeństwa wraz z zablokowaniem imigracji 22

23 Spontanicznie* wyrażane OBAWY * w pytaniu otwartym n=424 Gospodarka (14%) Ekologia (8%) Technologia (4%) Medycyna (2%) problem z emeryturami 4% bezrobocie 3% Problemy ze świadczeniami emerytalnymi i medycznymi, Brak wsparcia dla ludzi starych/ na pseudo emeryturach Pogorszenie sytuacji na rynku pracy, Że nie będzie pracy nadal i nie będę mogła wrócić do kraju bieda 2% Większego ubóstwa społeczeństwa rozwarstwienie 2% Dużego rozwarstwienia ekonomicznego kryzys 1% inne niekorzystne zmiany 1% zniszczenie środowiska 6% katastrofy naturalne 2% zbyt duży rozwój technologii technologie wojskowe, nowa broń maszyny zastąpią człowieka 2% Załamanie modelu gospodarczego Unii Europejskiej, a przez to brak stabilności w geopolityce, Masowa imigracja do Polski, Załamanie gospodarcze spowodowane nadmiernym zadłużeniem Tego, że polskie produkty będą wysyłane za granicę, małe, rodzinne firmy upadną, a w sklepach będą same produkty z zagranicy (głównie z Chin) Degradacji środowiska naturalnego, Że nie będzie nic naturalnego, środowisko naturalne zostanie zniszczone, Dewastacja środowiska naturalnego Nietypowych zjawisk pogodowych, Śmierci, potopy i trzęsienia ziemi Totalna industrializacja, Zbyt rozwinięta technologia, która może zniszczyć ludzkość 1% Rozwój technologii wojskowej 1% Odczłowieczanie się, wysługiwanie się maszynami 2% Epidemie chorób, Eksperymenty medyczne na ludziach 23

24 Agencja badawcza 4P research mix powstała w 2003 roku. Od 11 lat pomagamy naszym Klientom odkrywać i interpretować świat konsumenta. Dzięki badaniom rynku doradzamy jak kreować relacje marki z konsumentem, zwiększać efektywność marketingu i skuteczność sprzedaży. Specjalizujemy się w badaniach ad hoc i badaniach trackingowych dopasowanych do celów biznesowych w obszarach: rozwój nowych produktów, segmentacja rynku, badania cenowe i szacowania popytu, badania marki i komunikacji, shopper marketing, badania satysfakcji i lojalności oraz badania trendów konsumenckich. Realizujemy również badania społeczne związane z tematem edukacji i rynku pracy współfinansowane ze środków Unii Europejskiej. Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani współpracą z 4P research mix w zakresie badań konsumenckich zapraszamy do kontaktu z Anną Kotkowską: anna.kotkowska@4prm.com lub Małgorzatą Olszewską: malgorzata.olszewska@4prm.com. 4P Research Mix Sp. z o.o, ul. Puławska 12a/ Warszawa, tel ,