Występowanie zakażeń Mycoplasma pneumoniae w Polsce w latach na podstawie wyników badań serologicznych

Transkrypt

1 MED. DOŚW. MIKROBIOL., 214, 66: Występowanie zakażeń Mycoplasma pneumoniae w Polsce w latach na podstawie wyników badań serologicznych Seroprevalence of Mycoplasma pneumoniae in Poland in Stanisław Kałużewski, Waldemar Rastawicki* Zakład Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie* Poddano analizie wyniki serologicznych badań diagnostycznych wykonanych w latach w laboratoriach Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych oraz Zakładzie Bakteriologii NIZP-PZH. Materiał stanowiły kwartalne, a w latach również comiesięczne, informacje zawierające dane o liczbie osób i próbek materiału oraz wynikach testu ELISA z podaniem klasy wykrytych immunoglobulin. Analizą objęto wyniki jednorazowego badania próbek surowicy uzyskanej od chorych z objawami infekcji układu oddechowego. W 12 laboratoriach oznaczano przeciwciała klasy IgM i IgG, w dwóch również klasy IgA. W jesienno-zimowych okresach lat wykryto u ponad dwukrotnie wyższego odsetka chorych (odpowiednio 34% i 42%) niż uprzednio w okresach międzyepidemicznych, wczesne przeciwciała, co świadczy o przejściu w tych latach w Polsce epidemicznej fali zakażeń wywołanych przez M. pneumoniae. Słowa kluczowe: Mycoplasma pneumoniae, mykoplazmoza, diagnostyka, przeciwciała ABSTRACT Introduction: Mycoplasma pneumoniae is a common causative agent of tracheobronchitis and atypical pneumonia, mainly in children and adolescents. The infections are often seen as epidemics occurring in autumn-winter seasons at intervals of 4-7 years. Epidemiological studies showed that M. pneumoniae is responsible for 3% to 4% of all cases of bacterial respiratory infections in Poland. The aim of the study was estimate the seroprevalence of M. pneumoniae in Poland in in comparing to results obtained in other European countries. Material and methods: The results of diagnostic serological tests (ELISA) in particular immunoglobulin classes for infection with M. pneumoniae performed in persons

2 16 S. Kałużewski, W. Rastawicki Nr 2 were retrospectively analyzed. The patients were mostly children at the preschool and school age with clinical symptoms of respiratory tract infection. The data were obtained from Bacteriology Department of National Institute of Public Health-National Institute of Hygiene in Warsaw and from 13 Sanitary and Epidemiological Stations through the country which send quarterly or monthly reports. Results: The serological results showed that in autumn-winter seasons of the early antibodies (IgA and/or IgM) for M. pneumoniae were twice more often diagnosed in sera of patients with respiratory tract infection than in analogous seasons of The antibodies were detected in 34% and 42% of patients, respectively in third quarter of 211 and 212. Conclusions: Epidemic increase of M. pneumoniae infections in Poland in autumn-winter seasons of was mainly observed due to diagnosis of the IgA and/or IgM antibodies in serological tests. Key words: Mycoplasma pneumoniae, mycoplasmosis, diagnosis, antibodies WSTĘP Mycoplasma pneumoniae należy do najczęstszych etiologicznych czynników bakteryjnych zapalenia płuc, głównie dzieci i młodzieży w wieku od 3 do 16 lat. Zakażenia te charakteryzują się sezonowym nasileniem w okresach jesienno-zimowych oraz nasileniami epidemicznymi występującymi co 4-7 lat (5-8, 13, 15, 17, 18, 2, 21, 23). W okresach międzyepidemicznych M. pneumoniae jest odpowiedzialna w Polsce za 4-2% objawowych zakażeń układu oddechowego, natomiast w okresach epidemicznych za 3-4% przypadków tej infekcji (8-1, 17, 2). W około 25% przypadków zakażeń M. pneumoniae dochodzi do szeregu pozapłucnych powikłań: neurologicznych, zapaleń trzustki, wsierdzia i mięśnia sercowego, stawów oraz stanów astmatycznych głównie u dzieci. Powikłania są głównie następstwem autoimmunologicznych reakcji spowodowanych podobieństwem glikolipidu zarazka i lipidów organizmu człowieka. Rozpoznawanie etiologii tych powikłań często ma charakter retrospektywny (1,12,14,19,2, 25-29). Mykoplazmową etiologię zakażenia można potwierdzić badaniami serologicznymi wykonanymi już w początkowym okresie choroby, o ile zostaną wykryte przeciwciała klasy IgM lub IgA bądź obu klas. Obecność przeciwciał klasy IgG, niezależnie od ich poziomu, bez wykazania znamiennej ich dynamiki, nie może stanowić potwierdzenia aktualnego zakażenia wywołanego przez M. pneumoniae. W Polsce, w ponad 9% przypadków podejrzenia mykoplazmozy zlecano jednorazowe badanie ukierunkowane na wykrywanie przeciwciał IgM i IgG, a niekiedy tylko IgG. W związku ze stwierdzonym w 212 roku, w porównaniu do roku 21, epidemicznym wzrostem częstości objawowych zakażeń M. pneumoniae w Czechach, Danii, Finlandii, Holandii, Norwegii, Szwecji i Wielkiej Brytanii i nie odnotowaniem tego w Belgii, Portugalii, Hiszpanii, Słowacji i Słowenii (11) wydawało się celowe uzyskanie z terenu Polski informacji

3 Nr 2 Zakażenia M. pneumoniae w Polsce w latach o wynikach serologicznych badań diagnostycznych w latach , umożliwiających porównanie z danymi pochodzącymi z wyżej wymienionych krajów. MATERIAŁ I METODY Analizą objęto wyniki badania próbek surowicy pochodzących od osób, głównie dzieci i młodzieży, z infekcją układu oddechowego. Informacje otrzymywane z 13 laboratoriów stacji sanitarno-epidemiologicznych zawierały kwartalne, sumaryczne zestawienia następujących danych: liczbę osób oraz próbek surowicy, liczbę osób z dodatnim wynikiem testu ELISA z rozróżnieniem sytuacji, w których wykryto znamienny poziom przeciwciał wyłącznie klasy IgM lub IgM + IgG, bądź tylko IgG. W dwóch pracowniach (WSSE Poznań i Zakład Bakteriologii NIZP-PZH) oznaczano ponadto poziom przeciwciał klasy IgA. W okresie od października 212 roku do marca 213 roku nadsyłano także comiesięczne zastawienia danych. Posługiwano się komercyjnymi zestawami ELISA firm: Virotech 9 laboratoriów, Euroimmun 3 laboratoria, DRG 2 laboratoria. W laboratorium Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH korzystano z antygenu M. pneumoniae przygotowywanego we własnym zakresie, zgodnie z uprzednio opisaną metodyką (4, 16). WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Na rycinie 1 zestawiono wyniki serologicznych badań w kierunku zakażeń M. pneumoniae wykonanych w 13 laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych w latach , odrębnie podając dane dotyczące wykrycia przeciwciał klasy IgM lub IgM + IgG oraz tylko klasy IgG. Przez cały 28 rok oraz trzeci i czwarty kwartał 29 roku dominowały w badaniach przeciwciała klasy IgG i dopiero poczynając od pierwszego kwartału 211 roku doszło do Odsetek wyników dodatnich odsetek wyników dodatnich tylko w klasie IgM lub łącznie IgM i IgG odsetek wyników dodatnich wyłącznie w klasie IgG liczba badanych osób Liczba badanych osób 28 I II III IV 29 I II III IV 21 I II III IV 211 I II III IV 212 I II III IV 213 I II III IV Rycina 1. Wyniki badań serologicznych testem ELISA w kierunku zakażeń M. pneumoniae w poszczególnych kwartałach lat przeprowadzonych w laboratoriach 13 stacji sanitarno-epidemiologicznych.

4 18 S. Kałużewski, W. Rastawicki Nr 2 25 odsetek wyników dodatnich w klasie IgM i IgG odsetek wyników dodatnich wyłącznie w klasie IgG liczba badanych osób 25 Odsetek wyników dodatnich Liczba badanych osób 212 X 212 XI 212 XII 213 I 213 II 213 III Rycina 2. Wyniki jednorazowego badania testem ELISA w kierunku zakażenia M. pneumoniae 889 osób przy oznaczaniu wyłącznie poziomu przeciwciał klas IgM i IgG. dominacji wczesnych przeciwciał klasy IgM. Sytuacja ta, tak różna od obserwowanego przez szereg lat sezonowego, jesienno-zimowego wzrostu objawowych zakażeń wywoływanych przez M. pneumoniae, zbiegła się w latach ze znacznym spadkiem liczby diagnostycznych badań ukierunkowanych na mykoplazmozę, wykonywanych dotychczas głównie w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych. O ile w 28 roku wykonano ich jeszcze 5.266, to w kolejnym latach odpowiednio 3.374, 2.467, 2.199, i (1). Ten spadek liczby skierowań na serologiczne badania w kierunku zakażeń M. pneumoniae można wiązać z rezygnacją z ustawowego obowiązku zgłaszania tych zakażeń do krajowego rejestru chorób zakaźnych w Polsce. Rejestrowanie tych zakażeń obowiązywało w Polsce w latach W latach do krajowego rejestru zgłoszono przypadków mykoplazmozy, hospitalizując od 76 do 95% chorych. W 27 roku spośród badanych osób z podejrzeniem mykoplazmozy, u 268 uzyskano dodatni wynik badania, do rejestru zgłaszając jako mykoplazmoza przypadków i hospitalizując 87,8% chorych (1). W trzecim i czwartym kwartale 212 r. u ponad 2% badanych osób wykryto diagnostycznie znamienny poziom wczesnych przeciwciał, co mogłoby sugerować powrót do sezonowego, jesienno-zimowego wzrostu zachorowań na mykoplazmozę. Potwierdzały to przedstawione na rycinie 2 wyniki badań zestawione w odstępach jednomiesięcznych. Z diagnostycznych badań przeprowadzonych w laboratoriach WSSE w Poznaniu i Zakładzie Bakteriologii NIZP-PZH, w których oprócz przeciwciał klasy IgM i IgG oznaczano również przeciwciała klasy IgA, wynika, że w trzecim i czwartym kwartale, tak roku 211 jak i 212, wczesne przeciwciała dla antygenów M. pneumoniae wykryto u znacznie wyższego odsetka chorych osób niż to dotychczas obserwowano w okresach międzyepidemicznych. W trzecim kwartale 211 r. wykryto je u 34%, a w 212 r. u 42% osób z infekcją układu oddechowego (Ryciny 3 i 4). Świadczy to, że w Polsce w jesienno-zimowym okresie lat 211 i 212 miała miejsce kolejna epidemia objawowych zakażeń wywołanych przez M. pneumoniae.

5 Nr 2 Zakażenia M. pneumoniae w Polsce w latach odsetek wyników dodatnich w klasie IgM i IgG i IgA odsetek wyników dodatnich wyłącznie w klasie IgG liczba badanych osób 7 6 Odsetek wyników dodatnich Liczba badanych osób 212 X 212 XI 212 XII 213 I 213 II 213 III Rycina 3. Wyniki jednorazowego badania testem ELISA w kierunku zakażenia M. pneumoniae 38 osób przy oznaczaniu poziomu przeciwciał klasy IgA, IgM i IgG w okresie od października 212 roku do marca 213 roku w WSSE w Poznaniu i NIZP-PZH. 45 odsetek wyników dodatnich w klasie IgA i/lub IgM liczba badanych osób odsetek wyników dodatnich wyłącznie w klasie IgG Odsetek wyników dodatnich Liczba badanych osób 211 I II III IV 212 I II III IV 213 I II III IV Rycina 4. Wyniki oznaczania poziomu przeciwciał klas IgA, IgG i IgM w kierunku zakażenia M. pneumoniae w kolejnych kwartałach lat w WSSE w Poznaniu i NIZP-PZH Na celowość równoległego oznaczania trzech klas przeciwciał w badaniach ukierunkowanych na diagnostykę mykoplazmozy zwracano uwagę już znacznie wcześniej (3,9,22,24). Sillis (22) przeprowadzając badania serologiczne w latach w epidemicznym okresie mykoplazmozy w Norwegii u 115 chorych, potwierdziła mykoplazmową etiologię u 63% pacjentów metodami serologicznymi oraz u 45% izolacją M. pneumoniae. W 86% przypadków serologiczne badanie wykonano jednorazowo. Wśród pacjentów różniących się obrazem serologicznej odpowiedzi autorka wyróżniła cztery grupy osób: I 5 osób, u których wykryto IgM i IgA,

6 11 S. Kałużewski, W. Rastawicki Nr 2 II 14 osób, u których nie wykryto IgM, natomiast wykryto IgA, przy czym w tej grupie chorych po drugim lub trzecim badaniu stwierdzano znamienne narastanie miana IgA oraz IgG, a także przeciwciał wykrywanych w OWD, III 1 osób, u których nie wykryto zarówno IgM jak i IgA, przy czterokrotnym wzroście miana w OWD. Dotyczyło to pacjentów w wieku 2-39 lat (średni wiek 24 lata). IV - 41 osób z ujemnym wynikiem badania serologicznego. Reasumując wyniki swych badań Sillis zwraca uwagę, że z 64 chorych z ewidentnym zakażeniem M. pneumoniae (52 przypadki potwierdzone izolacją zarazka) u 14 pacjentów nie wykryto przeciwciał klasy IgM przy wysokim, bądź narastającym mianie IgA. Autorka dochodzi do wniosku, że dla uzyskania miarodajnego wyniku diagnostycznego badania serologicznego niezbędne jest oznaczanie przeciwciał tak IgM jak i IgA. Granstrőm i wsp. (3) zbadali surowice 5 dorosłych pacjentów (od 17 do 92 lat, średnia wieku 41,9 lat) z mykoplazmowym zapaleniem płuc, potwierdzonym w OWD czterokrotnym wzrostem miana przeciwciał oraz izolacją zarazka z plwociny 27 osób (57%). Badaniu poddano 118 próbek surowicy. Pierwsze próbki uzyskano między 8 a 2-tym dniem, następne po 31 dniach (mediana 25) od początku objawów chorobowych. Przeciwciała trzech klas wykryto u 25 pacjentów, u 12 chorych dodatni wynik uzyskano dla IgA przy ujemnym wyniku dla IgM, u 6 pacjentów uzyskano dodatni wynik dla IgM bez odpowiedzi w klasie IgA, u trzech pacjentów dodatni wynik był tylko dla klasy IgG. Kinetyka powstawania IgM i IgA była podobna poczynając od wystąpienia objawów chorobowych do piątego tygodnia, przy szybszym obniżaniu się poziomu IgA niż IgM, przy późniejszym stopniowym narastaniu miana IgG. Zdaniem Granstrőma i wsp. ich badania wykazały, że u dorosłych pacjentów z mykoplazmozą wiarygodny wynik można uzyskać jedynie przy równoległym oznaczaniu IgA i IgM, gdyż utrzymywanie się dodatniego wyniku w OWD przez dłuższy czas świadczy głównie o przebyciu zakażenia M. pneumoniae. Oceniając w Polsce efektywność diagnostyki mykoplazmozy testem ELISA w latach dysponowano znaczną liczbą wyników badań wykonanych w laboratorium szpitala pediatrycznego w Gdańsku, w którym oznaczano przeciwciała trzech klas immunoglobulin. Zestawiając wyniki uzyskane u pacjentów w dwóch okresach sezonowego nasilania zapadalności na mykoplazmozę ( oraz ) wykryto diagnostycznie znamienny poziom IgA w sezonie 26/7 w 18,4%, natomiast IgM w 23,2% przypadków. W sezonie 27/8 wykryto przeciwciała klasy IgA u 12,1% a IgM u 23,1% chorych. U 81 osób wykazano wyłącznie obecność przeciwciał klasy IgA, co pozwoliło potwierdzić u nich mykoplazmową etiologię zakażenia (9). W krajach europejskich metody laboratoryjnego potwierdzania zakażeń wywoływanych przez M. pneumoniae oraz sposób i zakres ich monitorowania są znacznie zróżnicowane. W Holandii, Norwegii (2), Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii stosuje się różne metody serodiagnostyki oraz PCR, w Czechach i Portugalii głównie testy serologiczne, w Danii (15,23) i Słowenii PCR, natomiast w Finlandii testy serologiczne, PCR oraz izolację M. pneumoniae klasyczną metodą hodowli (14). Jak wynika z odpowiedzi udzielonych na ankietę przygotowaną przez ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control) tylko w 6 krajach system monitorowania zakażeń M. pneumoniae ma charakter instytucjonalny, a w 13 jest on bliżej nieokreślony (11). Zdaniem Europejskiej Grupy Roboczej Monitorującej M. pneumoniae znaczna część mykoplazmowych zakażeń pozostaje niewykrytych bądź jest źle diagnozowanych (11).

7 Nr 2 Zakażenia M. pneumoniae w Polsce w latach Blystad i wsp. (2) podają, że w Norwegii monitorowaniem zakażeń M. pneumoniae zajmuje się Zakład Wirusologii Norweskiego Instytutu Zdrowia Publicznego, otrzymujący comiesięczne raporty z 16 spośród 21 laboratoriów mikrobiologicznych, obsługujących 8% mieszkańców kraju. System ten działa na zasadzie dobrowolnego raportowania. Uzyskane wyniki nie podlegają zamieszczaniu w krajowym rejestrze chorób zakaźnych. Oddzielnie rejestruje się wyniki badań serologicznych i PCR. Od 1984 roku do 21 r. odnotowano w Norwegii trzy epidemiczne okresy zakażeń M. pneumoniae w latach: 1992/93, 1999/2 i 25/6. Początek kolejnej, ostatniej fali epidemicznej miał miejsce we wrześniu 211 r., a szczyt zachorowań prawdopodobnie przypadł na rok 212. Blystad i wsp. zwracają uwagę, że w części nadesłanych raportów do dodatnich wyników mogły być zaliczone przypadki, w których wykryto tylko wysoki poziom IgG, bądź po dwukrotnym badaniu stwierdzono również wzrost ich poziomu. W Finlandii od 1995 r. wszystkie przypadki zakażeń M. pneumoniae, potwierdzone dodatnim wynikiem badania laboratoryjnego są zgłaszane do Państwowego Rejestru Chorób Zakaźnych zlokalizowanego w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego. Zgłoszenia zawierają następujące dane o chorym: data urodzenia, płeć, państwowy kod identyfikacyjny, miejsce leczenia, rodzaj próbki materiału i zastosowanej metody jej badania. Z metod badania wykorzystuje się: hodowlę, diagnostycznie znamienny wzrost poziomu swoistych przeciwciał IgG, obecność przeciwciał IgM i wykrycie swoistego dla zarazka DNA (14). Ostatni wzrost zapadalności na mykoplazmozę, po poprzedniej fali epidemicznej w 25 r. miał miejsce w październiku 21 r. (4,1/1. mieszkańców), by w październiku 211 r. osiągnąć poziom 23,1/1.. Autorzy publikacji Polkowska i wsp. (14) uważają, że laboratoryjna diagnostyka zakażeń wywoływanych przez M. pneumoniae nie należy do łatwych. Wysoki poziom przeciwciał IgM może utrzymywać się kilka tygodni od wystąpienia objawów choroby, a przeciwciała IgG mogą być wykryte nawet po czterech latach od zachorowania. Dodatkowo, często utrudnia bakteriologom interpretację wyników badania brak daty wystąpienia objawów choroby. Test PCR dotychczas nie znalazł szerszego zastosowania w Finlandii w diagnostyce mykoplazmozy, pomimo jego wysokiej czułości, swoistości i możliwości szybkiego uzyskania wyników. Dodatni wynik testu PCR może mieć miejsce przy bezobjawowym nosicielstwie M. pneumoniae oraz długotrwałym przetrwaniu patogenu w organizmie ozdrowieńca po przebytej infekcji. Monitorowaniem zakażeń M. pneumoniae w Danii zajmuje się SSI (Statens Serum Institut). Od 199 roku, kiedy w SSI do rutynowej diagnostyki wprowadzono test PCR, system nadzoru nad mykoplazmozą stopniowo przybierał charakter badań prospektywnych. Sprzyjało temu wprowadzenie w terenowych laboratoriach w ostatnim dziesięcioleciu testu PCR i cotygodniowe przekazywanie do SSI raportów z wynikami testu. Umożliwiło to z sześciotygodniowym wyprzedzeniem ustalić, czy odsetek dodatnich wyników PCR w wysokości 5% przyjęty na podstawie uprzednich badań za poziom odcięcia, nie wykazuje tendencji wzrostowej. W październiku 21 r. stwierdzono co najmniej trzykrotny wzrost odsetka dodatnich wyników PCR w porównaniu z odpowiednim okresem roku 29, co przyjęto za początek epidemicznej fali zakażeń M. pneumoniae w 21 r. (15). Ogółem, w pięciu duńskich laboratoriach (w tym SSI) zbadano w okresie od 43 do 5 tygodnia 21 r próbek materiału pobranego z dróg oddechowych, uzyskując (15%) dodatnich wyników badania a w 43-5 tygodniu 211 r. badaniem objęto próbek, w tym z dodat-

8 112 S. Kałużewski, W. Rastawicki Nr 2 nim wynikiem (16,3%). Jako alarmowy odsetek przyjęto 15% dodatnich wyników PCR zwiastujących epidemiczną falę zakażeń wywoływanych przez M. pneumoniae (23). W Polsce początek epidemicznej fali zakażeń przypadł na jesień 211 r., by w trzecim kwartale 212 r. osiągnąć 42% dodatnich wyników, przekraczając w październiku 212 r. ponad dwukrotnie uprzednio obserwowany poziom w międzyepidemicznych okresach infekcji. Z początkiem 213 r. doszło już do znacznego spadku odsetka wyników dodatnich utrzymującego się na niezmienionym poziomie do końca roku. W interpretowaniu uzyskanych wyników okazało się pomocne uwzględnienie danych z oznaczania oprócz IgM także poziomu przeciwciał klasy IgA. Przedstawienie wyżej systemu instytucjonalnego monitorowania zakażeń M. pneumoniae w Norwegii (2), Finlandii (14) i Danii (15,23) ilustrują znaczne możliwości nadzorowania mykoplazmozy w krajach o niewielkiej liczbie mieszkańców i kilkunastu w każdym z tych krajów laboratoriach mikrobiologicznych współpracujących z centralnymi instytucjami organizującymi ten nadzór. Z raportów opublikowanych w 212 r. w Eurosurveillance wynika, że w krajach monitorujących mykoplazmozę w Europie, niezależnie od przyjętego systemu nadzorowania, za początek ostatniej epidemii zakażeń M. pneumoniae przyjęto jesienno-zimowy okres roku 211. Podziękowanie: Autorzy dziękują mikrobiologom z 13 stacji sanitarno-epidemiologicznych za nadsyłanie do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH informacji o wynikach serodiagnostycznych badań w kierunku zakażeń M. pneumoniae. PIŚMIENNICTWO 1. Atkinson TP, Balish MF, Waites KB. Epidemiology, clinical manifestations, pathogenesis and laboratory detection of Mycoplasma pneumoniae infections. FEMS Microbiol Rev 28; 32: Blystad H, Anestad G, Vestrheim DF i inni. Increased incidence of Mycoplasma pneumoniae infection in Norway 211. Euro Surveill 212; 17: pii= Granstrom M, Holme T, Sjőgren AM i inni. The role of IgA determination by ELISA in the early serodiagnosis of Mycoplasma pneumoniae infection in relation to IgG and µ-capture IgM methods. J Med Microbiol 1994; 4: Kałużewski S. Ocena przydatności wybranych testów serologicznych w diagnostyce zakażeń wywoływanych przez Mycoplasma pneumoniae. I. Antygen do odczynu wiązania dopełniacza. Med Dośw Mikrobiol 1972; 24: Kałużewski S. Mykoplazmoza. W: Choroby zakaźne i ich zwalczanie na ziemiach polskich w XX wieku. Red. J. Kostrzewski, W. Magdzik, D. Naruszewicz-Lesiuk. PZWL Warszawa 21, Kałużewski S, Jagielski M, Zaleska M. Epidemiczny aspekt zakażeń wywołanych przez Mycoplasma pneumoniae na terenie Polski w latach Pneum Pol 199; 58: Kałużewski S, Jagielski M, Rastawicki W, Kochman M. Ocena występowania zakażeń wywołanych przez Mycoplasma pneumoniae w Polsce w latach na podstawie badań serologicznych. Przeg Epidemiol 1994; 48: Kałużewski S, Rajtar-Leontiew Z, Ceglecka-Tomaszewska K i inni. Epidemiczny aspekt zapaleń wywoływanych przez Mycoplasma pneumoniae. Ped Pol 1971; 46:

9 Nr 2 Zakażenia M. pneumoniae w Polsce w latach Kałużewski S, Rastawicki W, Namysł E. Ocena efektywności diagnostyki testem ELISA zakażeń wywoływanych przez Mycoplasma pneumoniae w Polsce w latach Med Dośw Mikrobiol 29; 61: Kałużewski S, Rastawicki W. Serologiczna diagnostyka objawowych zakażeń wywoływanych w Polsce w latach przez Mycoplasma pneumoniae. Med Dośw Mikrobiol 211; 63: Lenglet A, Herrador Z, Magiorakos AP i inni. European Group on Mycoplasma pneumoniae surveillance. Surveillance status and recent data for Mycoplasma pneumoniae infections in the European Union and European Economic Area, January 212. Euro Surveill 212; 17: pii= Lind K. Manifestations and complications of Mycoplasma pneumoniae disease: a review. Yale J Biol 1983; 56: Lind K, Bentzon MW. Changes in the epidemiological pattern of Mycoplasma pneumoniae infection in Denmark. A 3 years survey. Epidemiol Infect 1988; 11: Polkowska A, Harjunpää A, Toikkanen S i inni. Increased incidence of Mycoplasma pneumoniae infection in Finland, Euro Surveill 212; 17: pii= Rasmussen JN, Voldstedlund M, Andersen RL i inni. Increased incidence of Mycoplasma pneumoniae infections detected by laboratory-based surveillance in Denmark in 21. Euro Surveill 21; 15: pii= Rastawicki W, Jagielski M. Emzyme-linked immunosorbent assay, complement fixation test and immunoelectroprecipitation test in the diagnosis of Mycoplasma pneumoniae infections comparative analysis. Zbl Bakt 1996; 283: Rastawicki W, Kałużewski S, Jagielski M. Occurrence of serologically verified Mycoplasma pneumoniae infections in Poland in Eur J Epidemiol 1998; 14: Rastawicki W, Kałużewski S, Jagielski M, Gierczyński R. Epidemiology of Mycoplasma pneumoniae infections in Poland: 28 years of surveillance in Warsaw, Eurosurveillance 1998; 3: Rastawicki W, Jagielski M. Mycoplasma pneumoniae. I. Charakterystyka drobnoustroju, mechanizmy patogenności i immunologiczna odpowiedź człowieka na zakażenie. Post Mikrobiol 1998; 37: Rastawicki W, Jagielski M. Mycoplasma pneumoniae. II. Klinika, epidemiologia i diagnostyka zakażeń. Post Mikrobiol 1998; 37: Rastawicki W, Kłaużewski S, Jagielski M, Gierczyński R. Changes in the epidemiological pattern of Mycoplasma pneumoniae infections in Poland. Eur J Epidemiol 23; 18: Sillis M. The limitations of IgM assays in the serological diagnosis of Mycoplasma pneumoniae infections. J Med Microbiol 199; 33: Uldum SA, Bangsborg JM, Gahrn-Hansen B i inni. Epidemic of Mycoplasma pneumoniae infection in Denmark, 21 and 211. Euro Surveill 212; 17: pii= Watkins-Riedel T, Stanek G, Daxboeck F. Comparison of SeroMP IgA with four other commercial assays for serodiagnosis of Mycoplasma pneumoniae. Diagn Microbiol Infect Dis 21; 4: Wiśniewska-Ligier M, Woźniakowska-Gęsicka T, Sobańska W, Wierzbicka E. Pozapłucne manifestacje zakażenia Mycoplasma pneumoniae. Przegl Lek 23; 6: Wróblewska-Kałużewska M. Pozapłucne powikłania w przebiegu zakażenia wywołanego przez Mycoplasma pneumoniae. Wiad Lek 1988; 41: Wróblewska-Kałużewska M, Kliszczewska-Kacprzak R, Pleskot M. Zapalenie mięśnia serca i osierdzia w następstwie zakażenia wywołanego przez Mycoplasma pneumoniae. Ped Pol 1986; 61: Wróblewska-Kałużewska M, Kliszczewska-Kacprzak R, Pleskot M. Niedokrwistość hemolityczna i zapalenie mięśnia serca w przebiegu zakażenia wywołanego przez Mycoplasma pneumoniae. Wiad Lek 1989; 41:

10 114 S. Kałużewski, W. Rastawicki Nr Wróblewska-Kałużewska M, Pleskot M, Rudzińska M. Zapalenie stawów w przebiegu zakażenia wywołanego przez Mycoplasma pneumoniae. Pol Tyg Lek 1987; 62: Otrzymano: 28 VII 214 r. Adres Autora*: -791 Warszawa, ul. Chocimska 24, Zakład Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny