Problemy gleboznawczej klasyfikacji bonitacyjnej gruntów rolnych w zasiêgu oddzia³ywania leja depresyjnego KWB Be³chatów

Transkrypt

1 DE DE GRUYTER 170 OPEN UKASZ UZAROWICZ, ANTONI SZAFRANEK, MIKO AJ KURBIEL DOI: /ss SOIL SCIENCE ANNUAL Vol. 65 No. 4/2014: UKASZ UZAROWICZ 1 *, ANTONI SZAFRANEK 2, MIKO AJ KURBIEL 2 1 Szko³ G³ówn Gospodrstw Wiejskiego w Wrszwie, Wydzi³ Rolnictw i Biologii, Ktedr Nuk o Œrodowisku Glebowym, ul. Nowoursynowsk 159, Wrszw 2 Politechnik Wrszwsk, Wydzi³ Geodezji i Krtogrfii, Ktedr Gospodrki Przestrzennej i Nuk o Œrodowisku Przyrodniczym, Pl. Politechniki 1, Wrszw Problemy gleboznwczej klsyfikcji bonitcyjnej gruntów rolnych w zsiêgu oddzi³ywni lej depresyjnego KWB Be³chtów Streszczenie: Celem przeprowdzonych bdñ by³o wskznie njw niejszych problemów zwi¹znych z gleboznwcz¹ klsyfikcj¹ gruntów rolnych w rejonie Koplni Wêgl Bruntnego Be³chtów. Anliz poleg³ n porównniu dnych dl wsi êkiñsko zwrtych n mpch i w opertch klsyfikcyjnych z roku (okres przed otwrciem KWB Be³chtów ) z mpmi i opertmi zktulizownymi w roku, tj. oko³o 20 lt po rozpoczêciu dzi³lnoœci przez koplniê. Z przeprowdzonych bdñ wynik, e jedynie 14% obszru obrêbu êkiñsko niezjêtego przez koplniê zost³o objête ponown¹ klsyfikcj¹ gruntów. Odkrywki glebowe zost³y zloklizowne wy³¹cznie n terench, których u ytkownie zmieni³o siê w stosunku do stnu z roku z tym, e nie wszystkie nowo wyró nione kontury glebowe by³y reprezentowne przez nowe odkrywki glebowe. Liczb odkrywek w stosunku do liczby nowo wydzielonych konturów klsyfikcyjnych wydje siê byæ niewystrczj¹c. Zminy kls bonitcyjnych po ktulizcji w roku dotyczy³y tylko tych dzi³ek, n których w stosunku do roku zmieni³o siê u ytkownie, njczêœciej z gruntów ornych n u ytki zielone. W ocenie utorów, zmin klsy gruntu ornego (np. III) n nlogiczn¹ klsê u ytku zielonego (np. III) stosown w trkcie ktulizcji mpy klsyfikcyjnej nie zwsze jest prwid³ow, ze wzglêdu n zró nicown¹ rngê czynników decyduj¹cych o wyborze klsy bonitcyjnej dl gruntów ornych i u ytków zielonych. N podstwie uzysknych wyników utorzy sugeruj¹, by ktulizcji mp klsyfikcyjnych dl obszrów objêtych silnym odwodnieniem spowodownym np. przez dzi³lnoœæ koplñ odkrywkowych lub g³êbok¹ meliorcjê, nie ogrniczæ tylko do dzi³ek o zmienionym u ytkowniu, wykonywæ n c³ym obszrze przeznczonym do ktulizcji. Aktulizcj k dego nowego konturu klsyfikcyjnego powinn byæ dokonywn w oprciu o odpowiedni¹ liczbê odkrywek glebowych po³o onych, w mirê mo liwoœci, w niedlekim s¹siedztwie w stosunku do odkrywek z pierwszej mpy klsyfikcyjnej, co umo liwi³oby porównywnie ich w³œciwoœci orz nlizê zmin jkie zsz³y w glebch w wyniku g³êbokiego odwodnieni. S³ow kluczowe: gleboznwcz klsyfikcj gruntów, lej depresyjny, Koplni Wêgl Bruntnego Be³chtów Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM * Dr uksz Uzrowicz luksz_uzrowicz@sggw.pl WSTÊP Odkrywkow eksplotcj wêgl bruntnego niesie ze sob¹ wiele niekorzystnych zmin w œrodowisku. Jednym z negtywnych skutków prc górniczych w rejonie koplñ odkrywkowych jest powstnie lej depresyjnego, którego przejwem jest obni enie zwiercid³ wód gruntowych w rejonie koplni, co w konsekwencji powoduje osuszenie terenu. Lej depresyjny silnie oddzi³uje n gospodrkê wodn¹ gleb, co z kolei wp³yw n ich klsê bonitcyjn¹ orz przydtnoœæ rolnicz¹. Dotychczsowe bdni, prowdzone w silnie przesuszonych rejonch koplñ wêgl bruntnego w Polsce, skupi³y siê g³ównie wokó³ zgdnieni oddzi³ywni lej depresyjnego n w³œciwoœci gleb i ich gospodrkê wodn¹ orz oceny wp³ywu osuszeni gleb n plonownie roœlin uprwnych (m.in. Terelk i Krczewski 1977; Mcik 1987; Spek i in. 1991; Rz¹s i in. 1999; Mocek i in. 2002, 2006; Biskupski i in. 2008; Owczrzk i in. 2008; Pbin i in. 2008; Turbik i Mitkowski 2008; W³odek i in. 2008; Komisrek i in. 2011; W³odek i Biskupski 2011), ntomist problem wp³ywu odwodnieni i przemin w œrodowisku glebowym n bonitcjê i przydtnoœæ rolnicz¹ gleb nie by³ do tej pory w literturze polskiej szerzej nlizowny (m.in. Rz¹s i in. 1999). Celem przeprowdzonych bdñ by³ ocen wp³ywu lej depresyjnego w rejonie Koplni Wêgl Bruntnego (KWB) Be³chtów n jkoœæ gleb u ytkownych rolniczo (gruntów ornych orz u ytków zielonych), tk e prób wskzni problemów zwi¹znych z przeprowdzeniem gleboznwczej klsyfikcji bonitcyjnej gruntów tmtego rejonu. OBSZAR I METODYKA BADAÑ Bdnimi zost³ objêty obrêb êkiñsko (gmin Kleszczów, powit be³chtowski, województwo ³ódzkie) grnicz¹cy bezpoœrednio od pó³nocy z KWB (Red content)

2 Problemy klsyfikcji i bonitcji gruntów rolnych w rejonie KWB Be³chtów 171 Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM Be³chtów. Odwdninie tego obszru rozpoczêto w 1975 roku (Terelk i Krczewski 1977; P³c1981). Wynikiem tego by³o powstnie lej depresyjnego, który ju w 1976 roku obj¹³ swoim zsiêgiem wiêksz¹ czêœæ nlizownego obrêbu. W 1977 roku rozpoczêto zdejmownie ndk³du n polu Be³chtów, co spowodow³o dewstcjê powierzchni terenu orz c³kowite zniszczenie pokrywy glebowo-roœlinnej. W roku 27% powierzchni obrêbu êkiñsko stnowi³y tereny zdewstowne przeznczone pod funkcje zwi¹zne z dzi³lnoœci¹ koplni (ryc. 1 i 2), ntomist jego pozost³ czêœæ znjdow³ siê w zsiêgu oddzi³ywni lej depresyjnego, co m.in. stnowi³o podstwê do przeprowdzeni w roku ktulizcji gleboznwczej klsyfikcji gruntów. Prezentowne oprcownie przedstwi zminy w jkoœci i przydtnoœci rolniczej gleb nlizownego obrêbu n podstwie porównni wyników gleboznwczej klsyfikcji gruntów z roku (mpy klsyfikcyjnej, opisów odkrywek glebowych orz dnych z opertu klsyfikcyjnego), tj. z okresu przed otwrciem KWB Be³chtów, z nlogicznymi mteri³mi zebrnymi w wyniku ktulizcji gleboznwczej klsyfikcji gruntów, wykonnej w roku, tj. oko³o 20 lt po rozpoczêciu dzi³lnoœci przez koplniê. W rtykule stosowno nzwy gleb u ywne oryginlnie w nlizownych oprcownich klsyfikcyjnych. W bdnich wykorzystno oprogrmownie komputerowe ArcGIS s³u ¹ce do nlizy informcji o przestrzeni. WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA Chrkterystyk przemin pokrywy glebowej i u ytkowni gruntów w obrêbie êkiñsko Pokryw glebow bdnego obszru jest typow dl Ni u Polskiego. Dominuj¹ w niej gleby bielicowe, p³owe i bruntne. Przed rozpoczêciem dzi³lnoœci KWB Be³chtów (Mp klsyfikcyjn, ) kilknœcie procent powierzchni êkiñsk pokryw- ³y gleby bgienne (g³ównie torfowe i torfowo-mu³owe), które wystêpow³y w pó³nocnej, pó³nocno-zchodniej i œrodkowej czêœci obrêbu, gdzie znjdow- ³ siê niewielk dolin (ryc. 1). W wyniku prc zwi¹znych ze zdejmowniem nk³du pokryw glebow pó³nocnej czêœæ êkiñsk zost³ c³kowicie zniszczon (ryc. 2). W roku, tj. po up³ywie oko³o 20 lt od rozpoczêci dzi³lnoœci przez KWB Be³chtów, gleby bgienne wystêpuj¹ce w centrlnej czêœci obrêbu przekszt³ci³y siê w gleby pobgienne (g³ównie minerlno-murszowe i murszowte) (ryc. 1 i 2), co jest procesem typowym dl g³êboko odwodnionych gleb orgnicznych (m.in. Rz¹s i in. 1999; Komisrek i in 2011). W s¹siedztwie terenów z glebmi pobgiennymi wystêpow³y niewielkie powierzchnie czrnych ziem. Pokryw glebow pozost³ej czêœci êkiñsk nie uleg³ istotnym przeminom. Gleby bdnego obrêbu uleg³y silnemu odwodnieniu, co potwierdz porównnie pr odkrywek glebowych wybrnych z mp klsyfikcyjnych z i roku po³o onych w niedu ej odleg³oœci od siebie (mksymlnie 165 m) (tbel). W odkrywkch z roku oglejenie wystêpow³o w niektórych przypdkch ju n g³êbokoœci 40 cm. Z kolei, w dnej z odkrywek opisnych w trkcie ktulizcji mpy klsyfikcyjnej w roku dl bdnego obrêbu, nie stwierdzono wystêpowni wody gruntowej, ni nwet œldów oglejeni. W opercie klsyfikcyjnym z roku 32 odkrywki z 36 n u ytkch zielonych mi³y gruntowo-wodny typ gospodrki wodnej. By³y one rozmieszczone w ró nych miejscch w obrêbie êkiñsko. Œwidczy to o tym, e n bdnym obszrze wystêpow³ wysoki poziom wód gruntowych. Ntomist w opercie klsyfikcyjnym z roku dl 32 z 38 odkrywek, dl których podno informcjê odnoœnie typu gospodrki wodnej, by³ to typ opdoworetencyjny. Ozncz to, e typ gospodrki wodnej w regionie uleg³ przeminie w wyniku silnego odwodnieni spowodownego wystêpowniem lej depresyjnego. Z nlizy mpy klsyfikcyjnej z roku orz po ponownej klsyfikcji z roku wynik, e n nlizownym obszrze nst¹pi³ brdzo wyrÿny ubytek re³u gruntów ornych n rzecz u ytków zielonych, przede wszystkim pstwisk (ryc. 3) (Kurbiel i in. 2012). Nle y domniemywæ, e n wielu dzi³kch grunty te by³y przez wiele lt od³ogowne, w wyniku czego poros³y trwmi i dltego w trkcie ktulizcji mpy klsyfikcyjnej dl êkiñsk zost³y sklsyfikowne jko pstwisk. Zminy te by³y, jk nle y s¹dziæ, skutkiem smodzielnej decyzji w³œcicieli dzi³ek. Niewielkie obszry, które w roku by³y u ytkmi zielonymi (g³ównie ³¹kmi) wystêpuj¹cymi w obrêbie torfowisk niskich, w roku zost³y zmienione w grunty orne. Przyk³dem tego s¹ grunty reprezentowne przez pry odkrywek 4 i 143 orz 19 i 103 (tbel), odpowiednio z i roku, wystêpuj¹ce w centrlnej czêœci êkiñsk (ryc. 3). Jest to typowy przyk³d trnsformcji u ytków, wynikj¹cy ze zminy wrunków glebowo-wodnych. Anliz opisów odkrywek zwrtych w opertch klsyfikcyjnych dl obu okresów bdwczych pokz³, e wystêpuj¹ce n omwinych obszrch w roku okresowo podmok³e gleby torfowe poroœniête przez trwy i turzyce przekszt³ci³y siê w gleby pobgienne o prwid³owych stosunkch wodnych, n których

3 172 UKASZ UZAROWICZ, ANTONI SZAFRANEK, MIKO AJ KURBIEL RYCINA 1. Pokryw glebow obrêbu êkiñsko n podstwie dnych z mpy klsyfikcyjnej ( rok) FIGURE 1. Soil cover of the êkiñsko villge bsed on the dt from soil qulity clssifiction mp (yer ) Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM RYCINA 2. Pokryw glebow obrêbu êkiñsko n podstwie dnych z mpy klsyfikcyjnej zktulizownej w roku FIGURE 2. Soil cover of the êkiñsko villge bsed on the dt from soil qulity clssifiction mp updted in

4 Problemy klsyfikcji i bonitcji gruntów rolnych w rejonie KWB Be³chtów 173 RYCINA 3. Grnice konturów, w obrêbie których u ytkownie zmieni³o siê w obu okresch bdwczych ( i rok). U ytki: R grunt orny, Ps pstwisko, ³¹k, Ls ls, Lz tereny zdrzewione i zkrzewione, N nieu ytki, Wp/Ws grunty pod wodmi FIGURE 3. The borders of contours, within which use chnged between the yer nd. Type of lnd use: R rble lnd, Ps psture, medow, Ls forest, Lz wooded res nd shrubs, N wstelnds, Wp/Ws lnd under the wters Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM uprwino owies, jêczmieñ i ziemniki (tbel). Przyczyn¹ zminy u ytków zielonych n grunty orne by³ ztem spdek wilgotnoœci, przede wszystkim obni- enie poziomu wód gruntowych w glebch n skutek przesuszeni wywo³nego lejem depresyjnym, co w konsekwencji umo liwi³o uprwê p³u n¹ n tych terench. Problemy klsyfikcji bonitcyjnej gruntów w zsiêgu wystêpowni lej depresyjnego Mp klsyfikcyjn z roku obrêbu êkiñsko zost³ oprcown n podstwie 191 odkrywek podstwowych i podobnych (Mp klsyfikcyjn, ), co ozncz, e œrednio 4,7 h powierzchni przypd³o n jedn¹ odkrywkê. W pó³nocnej czêœci obrêbu, obecnie zjêtej przez dzi³lnoœæ górnicz¹ (ryc. 1 i 2), znjdow³y siê 62 odkrywki, w czêœci po³udniowej 129. By³y one loklizowne g³ównie n gruntch ornych (76% wszystkich odkrywek), w czêœci pó³nocnej równie n u ytkch zielonych (35 odkrywek). N zktulizownej w roku mpie klsyfikcyjnej obszru niezjêtego przez koplniê wystêpow³o 38 odkrywek glebowych (Mp klsyfikcyjn, ), œrednio n jedn¹ odkrywkê przypd³o 17,3 h powierzchni. Zktulizown mp klsyfikcyjn zwier³ 132 nowe kontury klsyfikcyjne b¹dÿ kontury zmienione w stosunku do wczeœniejszej wersji mpy (ryc. 3), ztem nie wszystkie te kontury by³y reprezentowne przez odkrywki glebowe wykonne w trkcie ktulizcji mpy. Wszystkie odkrywki (38) n zktulizownej mpie klsyfikcyjnej by³y zloklizowne wy³¹cznie n terench, których u ytkownie zmieni³o siê w stosunku do stnu z roku, g³ównie w obrêbie pstwisk znjduj¹cych siê n dwnych gruntch ornych (ryc. 3). W przypdku ktulizcji mpy klsyfikcyjnej dl obrêbu êkiñsko z roku, liczb odkrywek glebowych w stosunku do liczby nowo wydzielonych (lub zmienionych) konturów klsyfikcyjnych wydje siê byæ niewystrczj¹c. Aktulizcj mpy klsyfikcyjnej obrêbu êkiñsko dotyczy³ jedynie 14% obszru niezjêtego przez koplniê (ryc. 3). Anliz mp z porównywnych okresów wykz³, e zminy kls bonitcyjnych po ktulizcji w roku dotyczy³y tylko tych dzi- ³ek, n których w stosunku do roku zmieni³o siê u ytkownie (ryc. 4 i 5). W przypdku konturów, dl których w trkcie ktulizcji wykonno odkrywki glebowe, klsy u ytków zielonych po³o onych n dwnych gruntch ornych zmieni³y siê njczêœciej odpowiednio do klsy gruntów ornych, tj. klsy III i IIIb gruntów ornych n III klsê u ytków zielonych, IV i IVb n IV, i podobnie w odniesieniu do pozost- ³ych kls V i VI (ryc. 4 i 5). Anlogiczn sytucj mi³ miejsce w przypdku gruntów ornych wystêpu-

5 959 Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM 174 UKASZ UZAROWICZ, ANTONI SZAFRANEK, MIKO AJ KURBIEL TABELA. Zminy u ytkowni i w³œciwoœci gleb n przyk³dzie wybrnych pr odkrywek (n podstwie opertów klsyfikcyjnych dl obrêbu êkiñsko z roku i ) TABLE. Chnges of lnd use nd ties of soils on the exmple of selected couples of soil pits (bsed on the dt from clssifiction mps for êkiñsko villge from nd ) Nr pry odkrywek No. of the couple of soil pits Rok wykonni odkrywki Yer of preprtion of soil pit Numer odkrywki n mpie klsyfikcyjnej No. of soil pit on the clssifiction mp Odleg³oœæ dziel¹c obie odkrywki (m) Distnce between both soil pits (in m) G³êbokoœæ oglejeni (cm) Depth of the occurrence of gleyic colour pttern (in cm) Stosunki wodne Wter ties U ytek i kls bonitcyjn Lnd use nd bonittion clss of soil Typ, rodzj i gtunek gleby Type nd kind of soil Sk³d grnulometryczny Texture of soil brk / none nie podno / b rk / none okresowo podmok³e / temporrily wterlogged b rk / none nie podno / b rk / none b rk / none (plmiste / mottled) nie not podno / determined b rk / none nie podno / b rk / none Roœlinnoœæ Plnts ps g s trwy szlchetne (70%), roœlinnoœæ zieln grsses nd herbs RIVb A-3c ps brk dnyc h lck of dt RIVb E- murs z psg murs z : pl III EZ- drñ torf roz³o. pl owies, jêczmieñ ot, brley trwy i grsses turzyce nd sedges PsV ps p sg : gs trwy szlchetne (70%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RV psp pl : gs brk dnyc h lck of dt x ps p sp : p³ trwy szlchetne (70%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RIV A-3b ps brk dnyc h lck of dt b pgm g s trwy szlchetne (75%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RIV A-3c pgm brk dnyc h lck of dt p gl : gs trwy szlchetne (80%), roœlinnoœæ zieln (5%) grsses nd herbs RIVb pgm : gs brk dnyc h lck of dt RIVb D-x ps : pl owies, ziemnik i ot, pottoes okresowo podmok³e / temporrily wterlogged IV DZ(G)- pgm drñ torf roz³o. : pl trwy s³odkie, grsses, po wiechliny

6 Problemy klsyfikcji i bonitcji gruntów rolnych w rejonie KWB Be³chtów b rk /none b rk / none nie podno / PsIII p gl : gs trwy szlchetne (80%), roœlinnoœæ zieln (5%) grsses nd herbs RIIIb A-3b plp p lp : gs brk dnyc h lck of dt b rk / none nie podno / PsIII pgm pgmp g s trwy szlchetne (80%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RIV plp plp brk dnyc h lck of dt b rk / none okresowo podmok³e / temporrily wterlogged PsIII pgm p gl : gs trwy szlchetne (80%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RV pl : gs brk dnyc h lck of dt b rk / none nie podno / p lp : gs trwy szlchetne (75%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RIVb A-3b pl gc brk dnyc h lck of dt b rk / none PsV ps pl g l trwy szlchetne (75%), roœlinnoœæ zieln (10%) grsses nd herbs RV pl : gs brk dnyc h lck of dt 9 nie podno / w profilch glebowych z r. brk oglejeni w profilu do g³êbokoœci 150 cm / lck of gleyic colour pttern in soils from within 150 cm from the soil surfce. 5. PsV ps pl g l trwy szlchetne (75%), roœlinnoœæ zieln (10%) grsses nd herbs RV pl : gs brk dnyc h lck of dt b rk / none nie podno / g s trwy szlchetne (75%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RIV p plp brk dnyc h lck of dt cd. tbeli b rk / none nie podno / p s : p³ z trwy szlchetne (70%), roœlinnoœæ zieln (15%) grsses nd herbs RIV p plp brk dnyc h lck of dt Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM

7 176 UKASZ UZAROWICZ, ANTONI SZAFRANEK, MIKO AJ KURBIEL RYCINA 4. Klsyfikcj i bonitcj u ytków rolnych w obrêbie êkiñsko w roku. Strz³k¹ oznczono teren, n którym zsz³y njwiêksze przekszt³ceni u ytków zielonych w grunty orne FIGURE 4. Soil qulity clssifiction of frmlnds in the êkiñsko villge in. The rrow indictes res where the trnsformtions of permnent pstures into rble lnds were the most evident RYCINA 5. Klsyfikcj i bonitcj u ytków rolnych w obrêbie êkiñsko w roku. Strz³k¹ oznczono teren, n którym zsz³y njwiêksze przekszt³ceni u ytków zielonych w grunty orne Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM FIGURE 5. Soil qulity clssifiction of frmlnds in the êkiñsko villge in. The rrow indictes res where the trnsformtions of permnent pstures into rble lnds were the most evident

8 Problemy klsyfikcji i bonitcji gruntów rolnych w rejonie KWB Be³chtów 177 Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM j¹cych w roku n dwnych u ytkch zielonych, czego przyk³dem jest teren z centrlnej czêœci êkiñsk, gdzie u ytki zielone klsy IV zost³y zklsyfikowne do klsy IVb gruntów ornych (ryc. 4 i 5). Z nlizy obu mp wynik, e n pozost³ym obszrze, nieobjêtym klsyfikcj¹ (86% powierzchni obrêbu niezjêtej przez koplniê) rozmieszczenie u ytków gruntowych orz ich bonitcj pozost³y bez zmin. Nowo wydzielone w roku kontury klsyfikcyjne u ytków zielonych nieposidj¹ce odkrywek glebowych, zost³y zliczone przew nie odpowiednio do nlogicznej klsy gruntów ornych n tym obszrze (np. w przypdku kls bonitcyjnych III i IIIb gruntów ornych przydzielno klsê III u ytków zielonych itd.), co nie zwsze jest prwid³owe ze wzglêdu n zró nicown¹ rngê czynników decyduj¹cych o wyborze klsy bonitcyjnej dl gruntów ornych i u ytków zielonych. W przypdku gruntów ornych o prwid³owych stosunkch wodnych, ich wrtoœæ produkcyjn zle y przede wszystkim od rodzju i gtunku gleby, ntomist w przypdku u ytków zielonych n wysokoœæ plonów w du ym stopniu wp³yw, obok wymienionych cech, równie poziom wód gruntowych (Sk³odowski i Bielsk 2009). Wyniki uzyskne w trkcie nliz wskzuj¹ ztem, e dobrym rozwi¹zniem by³oby klsyfikownie u ytków zielonych orz poroœniêtych roœlinnoœci¹ ³¹kow¹ od³ogów n osobnych zsdch, co jednk wymg³oby wprowdzeni zmin do tbeli kls gruntów (Rozporz¹dzenie Rdy Ministrów z dni 12 wrzeœni 2012 r.). Pozwoli³oby to n ustlenie jsnych kryteriów klsyfikcji i bonitcji obu typów u ytków orz unikniêcie problemów z ich gleboznwcz¹ klsyfikcj¹. Kolejnym zgdnieniem wynikj¹cym z przeprowdzonych nliz jest sposób postêpowni z terenmi, n których przed rozpoczêciem odwodnieni wystêpow³y gleby o opdowo-retencyjnym typie gospodrki wodnej. W przypdku êkiñsk, gdzie poziom wód gruntowych obni y³ siê zncznie, zsiêg poszczególnych konturów klsyfikcyjnych (w tym konturów gruntów ornych wykszt³conych n glebch o prwid³owych stosunkch wodnych w obu okresch bdwczych) móg³ ulec zminie. Autorzy sugeruj¹, by ktulizcj u ytków i kls bonitcyjnych obejmow³ c³y obszr bêd¹cy w zsiêgu oddzi³ywni lej depresyjnego, nie tylko kontury gruntów, w których zmieni³o siê u ytkownie. W niektórych przypdkch, wydzielone w roku nowe kontury u ytków zielonych chrkteryzuj¹ce siê wyd³u onymi kszt³tmi, przechodzi³y przez kilk strych ( rok) konturów gruntów ornych, wczeœniej zlicznych do ró nych kls bonitcyjnych (ryc. 4 i 5). Kls tk wyznczonego konturu by³ ustln n podstwie jednej, niekiedy dwóch odkrywek glebowych wykonnych poœrodku tego konturu. Odleg³oœci klsyfikownych terenów do odkrywek opisuj¹cych dny kontur, w niektórych przypdkch dochodzi³y do 400 m. N tej podstwie mo n wnioskowæ o zncznej generlizcji wykonnej ktulizcji mpy klsyfikcyjnej dl êkiñsk. Aktulizcj mpy klsyfikcyjnej przeprowdzon w powy ej opisny sposób by³by zpewne wystrczj¹c n obszrze, n którym nie wyst¹pi³y ng³e znczne zminy w œrodowisku, zwi¹zne przede wszystkim z silnym przekszt³ceniem stosunków wodnych. Jednk e n terench objêtych wp³ywem lej depresyjnego, których przyk³dem jest obrêb êkiñsko, zminy te by³y n tyle silne, e oddzi³yw³y w mniejszym lub wiêkszym stopniu n w³œciwoœci i bonitcjê wszystkich wystêpuj¹cych tm gleb. W ne by³oby, by przed przyst¹pieniem do prc klsyfikcyjnych n obszrze objêtym koplninym odwodnieniem terenu dokonæ inwentryzcji wystêpuj¹cych gleb pod wzglêdem typów gospodrki wodnej, n co wskzuj¹ Rz¹s i in. (1999). N podstwie zgromdzonego mteri³u orz uzysknych wyników utorzy sugeruj¹, by ktulizcji mp klsyfikcyjnych dl obszrów objêtych lejem depresyjnym nie ogrniczæ tylko do dzi³ek o zmienionym u ytkowniu, wykonywæ n c³ym obszrze przeznczonym do ktulizcji. WNIOSKI 1. Przed przyst¹pieniem do prc klsyfikcyjnych n obszrze objêtym koplninym odwodnieniem terenu nle y dokonæ inwentryzcji wystêpuj¹cych gleb pod wzglêdem typów gospodrki wodnej lub skorzystæ z wczeœniej wykonnych oprcowñ i ekspertyz, o ile tkie zost³y wykonne. 2. W obszrch znjduj¹cych siê w zsiêgu oddzi- ³ywni lej depresyjnego zlecn jest c³oœciow ktulizcj u ytków i kls bonitcyjnych obejmuj¹c nie tylko kontury klsyfikcyjne, w których zmieni³o siê u ytkownie, le tk e wszystkie pozost³e obszry w okreœlonym obrêbie, o ile tk¹ koniecznoœæ potwierdzi wykonn wczeœniej inwentryzcj gleb pod wzglêdem typów gospodrki wodnej. 3. Aktulizcj k dego nowego konturu klsyfikcyjnego powinn byæ dokonywn w oprciu o reprezenttywn¹ liczbê odkrywek glebowych po³o- onych, w mirê mo liwoœci w niedlekim s¹siedztwie w stosunku do odkrywek z pierwszej mpy klsyfikcyjnej, co umo liwi³oby porównywnie ich w³œciwoœci orz nlizê przemin, jkie z-

9 178 UKASZ UZAROWICZ, ANTONI SZAFRANEK, MIKO AJ KURBIEL Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM sz³y w glebch w wyniku g³êbokiego odwodnieni. 4. W trkcie ktulizcji, szczególn¹ uwgê nle y zwrcæ n rejony wystêpowni gleb hydrogenicznych i semihydrogenicznych. Gleby te bowiem njsilniej reguj¹ n zminy wywo³ne obni eniem siê zwiercid³ wód gruntowych, co przek³d siê n ich w³œciwoœci, bonitcjê i przydtnoœæ rolnicz¹. 5. W ktulizcji mp klsyfikcyjnych omwinego obszru, jk równie w okreœlniu przydtnoœci rolniczej gleb n tych terench nle y bræ pod uwgê mo liwoœæ wystêpowni przypdków gleb nieopisnych w Urzêdowej tbeli kls (Rozporz¹dzenie Rdy Ministrów z dni 12 wrzeœni 2012 r.) orz Wykzie gtunków i odmin gleb wed³ug komentrz do tbeli kls i kompleksów przydtnoœci rolniczej. Ocen tk wówczs powinn byæ zbli on do opisu wystêpuj¹cego w urzêdowej tbeli kls wrz z odpowiednim komentrzem. LITERATURA Biskupski A., W³odek S., Pbin J., Dynmik uwilgotnieni gleby w zsiêgu lej depresji koplni odkrywkowej wêgl bruntnego Be³chtów. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 59(2): Komisrek J., Mtczk S., Pw³owski M., Zró nicownie przestrzenne gleb orgnicznych wokó³ odkrywki JóŸwin IIB KWB Konin. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 62(2): Kurbiel M., Uzrowicz., Mciejewsk A., Wp³yw koplnictw odkrywkowego n gospodrownie przestrzeni¹ rolnicz¹ w rejonie KWB Be³chtów. Studi KPZK PAN, 142: Mcik F., Produktywnoœæ i podtnoœæ n minerlizcjê gleb torfowych rejonu lej depresyjnego Be³chtów. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 38(4): Mp klsyfikcyjn,. Obrêb êkiñsko, gmin Kleszczów. Opert klsyfikcyjny nr 221/7/85/62. Strostwo Powitowe w Be³chtowie. Mp klsyfikcyjn,. Obrêb êkiñsko, gmin Kleszczów. Opert klsyfikcyjny zmienionych u ytków nr /99. Strostwo Powitowe w Be³chtowie. Mocek A., Owczrzk W., Gjewski P., Degrdcj u ytków rolnych doliny Noteci w s¹siedztwie odkrywki wêgl bruntnego Lubstów. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 57(1/2): Mocek A., Owczrzk W., Kczmrek Z., Zminy zlegni zwiercid³ wód gruntowych w glebch otczj¹cych wyrobisko wêgl bruntnego KoŸmin. Roczniki AR w Poznniu, Meliorcje i In ynieri Œrodowisk, 342(23): Owczrzk W., Mocek A., Kczmrek Z., Gjewski P., Ocen stopni degrdcji nturlnej i ntropogenicznej gleb w obszrze odwdnij¹cego oddzi³ywni odkrywki wêgl bruntnego Drzewce. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 59(2): Pbin J., W³odek S., Biskupski A., Oddzi³ywnie g³êbokiego odwodnieni odkrywki KWB Be³chtów n uwilgotnienie gleby. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 59(2): P³c T., Rys historyczny Koplni Wêgl Bruntnego Be³chtów w spekcie relizcji robót odwodnieni wg³êbnego. Mteri³y n konferencjê nukowo-techniczn¹ pt. Wp³yw budowy Koplni Wêgl Bruntnego Be³chtów n œrodowisko przyrodnicze. Nczeln Orgnizcj Techniczn Stowrzyszenie In ynierów i Techników Wodnych i Meliorcyjnych, ódÿ, czerwiec 1981 r. Rozporz¹dzenie Rdy Ministrów z dni 12 wrzeœni 2012 r. w sprwie gleboznwczej klsyfikcji gruntów (Dz.U. z 2012, poz. 1246). Rz¹s S., Owczrzk W., Mocek A., Problemy odwodnieniowej degrdcji gleb uprwnych w rejonch koplnictw odkrywkowego n Ni u Œrodkowopolskim. Wydwnictwo Akdemii Rolniczej im. August Cieszkowskiego w Poznniu: 394 s. Spek A., Spek B., Gwlik J., Rozpoznnie nsileni minerlizcji zotu w glebch torfowych w zsiêgu lej depresyjnego koplni Be³chtów. Widomoœci IMUZ, 16(3): Sk³odowski P., Bielsk A., Potrzeby i metody ktulizcji gleboznwczej klsyfikcji gruntów. Uczelni Wrszwsk im. Mrii Sk³odowskiej-Curie. Instytut Geodezji i Krtogrfii, Wrszw. Terelk H., Krczewski A., G³êbokoœæ wystêpowni i sk³d chemiczny wód glebowo-gruntowych w rejonie Kombintu Górniczo-Energetycznego Be³chtów. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 28(1): Turbik J., Mitkowski Z., Ocen temp minerlizcji orgnicznych zwi¹zków zotu w g³êboko odwodnionych glebch torfowo-murszowych. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 59(3/4): W³odek S., Biskupski A., Dynmik wilgotnoœci gleby w rejonie Koplni Wêgl Bruntnego Be³chtów. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 62(2): W³odek S., Biskupski A., Pbin J., Wilgotnoœæ gleby w rejonie odkrywkowej koplni wêgl bruntnego Be³chtów. Roczniki Gleboznwcze Soil Science Annul, 59(2): Received: Jnury 12, 2015 Accepted: Februry 18, 2015

10 Problemy klsyfikcji i bonitcji gruntów rolnych w rejonie KWB Be³chtów 179 Problems with the soil clssifiction nd qulity ssessment of griculturl lnds in the rnge of cone of depression round the Be³chtów open pit lignite mine (Polnd) Abstrct: The im of the study ws to identify the min problems relted to the soil clssifiction nd qulity ssessment of griculturl lnd in the re of the Be³chtów lignite mine. The nlysis ws bsed on comprison of dt for the êkiñsko villge (Kleszczów municiplity, ódÿ Province, middle Polnd) included in the clssifiction mp nd dt from (the period before the opening of the Be³chtów lignite mine) with the mp nd dt updted in, i.e. bout 20 yers fter the opening the mine. Studies hve shown tht the updte of the clssifiction mp in involved only 14% of the re not occupied by the mine. Soil pits were locted only in res which use hs chnged in comprison with the yer. However, not every newly distinguished soil contour ws represented by new soil pits. The number of pits in reltion to the number of newly distinguished soil contours seems to be insufficient. Chnges in qulity (bonittion) clsses fter updte in concerned only those plots where the use hs chnged in reltion to. The most common form of chnge ws the replcement of the use of rble lnd into grsslnd. Conversion of rble lnd qulity clss (e.g. III) on similr clss of grsslnd (e.g. III) used in the process of updting the clssifiction mps is not lwys correct, becuse of the diverse rnk of the fctors determining the choice of the qulity clss for rble lnd nd grsslnd. Bsed on these results obtined, the uthors suggest tht the updtes of clssifiction mp for the res ffected by the strong dehydrtion resulting e.g. from the ctivity of open pit mines or deep dringe due to meliortion, should not be limited to the plots of the chnged use only, but should be perform ll over the re to be updted. The updte of every new soil contour should be mde on the bsis of n dequte number of soil pits locted, when possible, in close vicinity of the pits from the first clssifiction mp. Such n pproch would llow to compre the ties of soils nd nlyze the chnges tht hve occurred in soils s result of deep dringe. Key words: soil clssifiction (bonittion), cone of depression, the Be³chtów lignite mine Unuthenticted Downlod Dte 7/11/17 6:49 AM