Dlaczego warto wychowywać dzieci w środowisku wielojęzycznym Wprowadzenie dla rodziców

Transkrypt

1 Wspieranie rodzin wielojęzycznych - językowego skarbu Europy Dlaczego warto wychowywać dzieci w środowisku wielojęzycznym Wprowadzenie dla rodziców Olá Wersja 2.0

2 Mapa materiałów wspierających Rodziny Wielojęzyczne Ćwiczenia wspierające wielojęzyczność w domu Ćwiczenia wspierające wielojęzyczność w szkole e-storybook dla dzieci w wieku 0-6 lat e-storybook dla dzieci w wieku 6-10 lat dla rodziców Wprowadzenie dla nauczycieli Przewodnik pedagogiczny Zbiór materiałów tematycznych

3 SPIS TREŚCI DLACZEGO RODZICE POWINNI WSPIERAĆ WIELOJĘZYCZNOŚĆ ZALETY WIELOJĘZYCZNOŚCI CO MOŻNA ZROBIĆ, BY WSPIERAĆ WIELOJĘZYCZNOŚĆ? PYTANIA I ODPOWIEDZI JAKIE SĄ ZALETY WYCHOWYWANIA DZIECI W ŚRODOWISKU WIELOJĘZYCZNYM? CZY NATURALNE JEST DLA DZIECI UCZENIE SIĘ DWÓCH LUB WIĘCEJ JĘZYKÓW JEDNOCZEŚNIE? KIEDY NAJLEPIEJ ZACZĄĆ? W JAKI SPOSÓB NAJLEPIEJ WYCHOWYWAĆ DZIECKO WIELOJĘZYCZNE? CZY JEST ZA PÓŹNO NA WPROWADZENIE DODATKOWEGO JĘZYKA, JEŻELI DZIECKO MÓWI JUŻ W JEDNYM JĘZYKU? CO MAM ZROBIĆ, ABY MIEĆ PEWNOŚĆ, ŻE DZIECKO NAUCZY SIĘ WSZYSTKICH JĘZYKÓW W PEŁNYM ZAKRESIE? CZY TO PRAWDA, ŻE DZIECI STAJĄ SIĘ BARDZIEJ ZDEZORIENTOWANE, KIEDY UCZĄ SIĘ WIĘCEJ NIŻ JEDNEGO JĘZYKA? CZY NAUKA JĘZYKA U DZIECI WIELOJĘZYCZNYCH JEST OPÓŹNIONA? CO ROBIĆ, KIEDY DZIECKO NIE CHCE MÓWIĆ W JĘZYKU RODZINY? CZY JĘZYKI RODZINY (INNE NIŻ JĘZYK WIĘKSZOŚCI) MOGĄ BYĆ UŻYWANE W PRZEDSZKOLACH CZY SZKOŁACH? CHCĘ, ABY MOJE DZIECI DOBRZE ZNAŁY JĘZYK WIĘKSZOŚCI/NARODOWY. CZY POWINIENEM ROZMAWIAĆ Z NIMI W DOMU W TYM JĘZYKU? JAKIE BŁĘDY NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIAJĄ RODZICE? BIBLIO GRAFIA

4 DLACZEGO RODZICE POWINNI WSPIERAĆ WIELOJĘZYCZNOŚĆ Znajomość kilku języków to standard, większość ludzi na świecie, dorastając, mówi więcej niż jednym językiem często na różnych poziomach sprawności. Różnie bywa też w rodzinach na przykład mama może mówić w innym języku niż ojciec lub dziadkowie, innymi językami może posługiwać się ich dziecko w szkole. W niektórych rodzinach istnieje język wspólny dla wszystkich, w innych nie ma takiego języka. Wiele rodzin na świecie żyje w regionach, w których mówi się więcej niż jednym językiem. W niektórych krajach w Europie twierdzi się, że naturalne jest mówienie tylko jednym językiem, a większa liczba języków może być szkodliwa. To nieprawda. Wychowywanie dzieci w środowisku rodzinnym tak, aby opanowały języki ojczyste domowników jest bardzo ważne, bo tylko w ten sposób można komunikować się z nimi w mowie, którą rodzice posługują się swobodnie. Dzięki temu dzieci będą też mogły porozumieć się z dalszą rodziną, prawdopodobnie nadal przebywającą w kraju pochodzenia z dziadkami, kuzynami i innymi krewnymi. Język ojczysty rodziny pomaga także ukształtować tożsamość i zachować dziedzictwo kulturowe (bajki dla dzieci, piosenki itp.) Co zatem z językiem dominującym w kraju zamieszkania? Po pierwsze, danie dzieciom szansy opanowania języka, jest zadaniem przedszkoli i szkół, pomagają w tym także kontakty z innymi dziećmi i uczniami. Można udzielać swoim dzieciom wsparcia w przyswajaniu dominującego języka, zapewniając im kontakt z osobami, które biegle się nim posługują. Czasami rodzice nie znają go dobrze, natomiast dobrze mówią w języku ojczystym rodziny. Dlatego rodzice są ekspertami w posługiwaniu się właśnie mową ojczystą. Wiele rodzin posługujących się więcej niż jednym językiem ma potencjał, aby nauczyć swoje dzieci posługiwania się nimi wszystkimi, jednak rodziny te nie bardzo wiedzą, dlaczego to robić i jak. Kolejną barierą może być np. brak informacji na temat potencjalnych korzyści wielojęzyczności, presja tych, którzy posługują się językiem dominującym, a czasami chęć zasymilowania się z nowym środowiskiem. Zdarza się, że rodzice są zdania, że znajomość wielu języków jest korzystna, ale ich dzieci nie chcą mówić w języku rodziny, przynajmniej poza domem. Czasami przedszkola i szkoły nie wspierają nauki ich języka ojczystego, a nauczyciele i inne osoby określane mianem autorytetów w dziedzinie edukacji mówią rodzicom, że nauka języka dominującego jest najważniejsza, a języki ojczyste rodziny stoją temu na przeszkodzie. Projekt Wielojęzyczne Rodziny: dostarcza informacji na temat wychowywania dzieci w środowisku dwu- lub wielojęzycznym, prezentuje rodzicom, dzieciom i nauczycielom pomysły dotyczące rozwijania świadomości i kompetencji w wielu językach oraz czerpania z tego radości. W niniejszej publikacji zamieszczono informacje mówiące o tym, dlaczego znajomość i przekazywanie dzieciom umiejętności posługiwania się językami rodziny może być dla nich szansą. Pokazano tu także, że to nie jest trudne dzięki pomysłom i sugestiom zawartym w materiałach projektu Wielojęzyczne Rodziny. 2

5 POTENCJALNE ZALETY WIELOJĘZYCZNOŚCI Mówienia w kilku językach ma wiele zalet. Podziwia się ludzi, którzy władają wieloma językami, swobodnie przechodzą z jednego języka na inny, znają słowa i frazy z całego świata i mogą się z każdym porozumieć. Nie należy się obawiać, że mówienie w językach rodziny, kiedy główny język społeczności jest inny niż język w domu, wyrządzi dzieciom szkodę i że będą miały z tego powodu problemy w szkole i kłopoty z asymilacją. Projekt Wielojęzyczne Rodziny przedstawia 9 powodów, dla których warto wspierać dzieci w nauce więcej niż jednego języka. KREATYWNOŚĆ Wielojęzyczność może mieć korzystny wpływ na rozwój kreatywnego i elastycznego myślenia (Kharkhurin, 2012). OTWARTOŚĆ Dzieci wychowywane w środowisku wielojęzycznym często doceniają inne kultury i akceptują różnice kulturowe, a są to kompetencje pożądane u osób dorosłych (Coelho, 2012). ELASTYCZNOŚĆ Opanowanie więcej niż jednego języka pomaga dzieciom czuć się swobodnie z różnych środowiskach. Wyrabia w nich naturalną elastyczność i zdolność adaptacji (Cunningham- Andersson, Andersson, 2004). UMIEJĘTNOŚCI POZNAWCZE Dzieci wielojęzyczne przejawiają większą elastyczność poznawczą, lepiej radzą sobie z rozwiązywaniem problemów oraz umiejętnością logicznego myślenia. Intuicyjne i naturalne przyswajanie języka może pobudzić u dziecka głęboką pasję do nauki (Baker, 2001). KOMUNIKACJA Nauka języka ogólnie dobrze wpływa na umiejętności związane z komunikowaniem się (Boysson-Bardies, 1999). PEWNOŚĆ SIEBIE Umożliwienie dziecku bycia sobą z jego zapleczem kulturowym i językowym wspomaga jego naturalną pewność siebie (Cunningham-Andersson, Andersson, 2004). SZERSZE SPOJRZENIE NA ŚWIAT Wielojęzykowość zachęca do poszerzania horyzontów myślowych i patrzenia na świat z szerszej perspektywy (Baker, 1998). WZBOGACANIE Imigranci nie tylko wnoszą swój język ojczysty, ale wraz z nim także inne aspekty kulturowe (Tokuhama-Espinosa, 2001). RÓŻNORODNOŚĆ Dzieci wielojęzyczne i dzieci imigrantów mogą stanowić pomost między dziedzictwem i historią wielu kultur oraz tworzyć nowe treści i tradycje (Min, 1997). 3

6 CO MOŻNA ZROBIĆ, BY WSPIERAĆ WIELOJĘZYCZNOŚĆ? Dzieci już od najmłodszych lat mają szansę opanować więcej niż jeden język. Wyniki najnowszych badań nie pozostawiają wątpliwości, że im wcześniej zaczniemy się uczyć języków, tym lepiej Opanowanie dwóch lub trzech języków już w dzieciństwie nie jest żadnym problemem (Sorace, 2006). Co ciekawe, dzieci, które opanują więcej języków od najmłodszych lat nie tylko nie mają z tym żadnych problemów, ale nawet tego nie zauważają, jest to dla nich zupełnie naturalne. Aby wspierać wielojęzyczność: należy używać wszystkich języków, które znają członkowie rodziny, nie hołdować żadnej zasadzie, jako jedynej drodze do sukcesu. nie należy nadmiernie przejmować się, kiedy dziecko zacznie mieszać języki i używać w zdaniach w jednym języku słów z innego. Zjawisko wtrąceń z drugiego języka jest zupełnie normalne, jest to bardzo kreatywne wykorzystanie języka. czasami zdarza się, że dzieci wielojęzyczne zaczynają później mówić, nie należy jednak się tym martwić, nadrobią to w kolejnych latach. Najnowsze badania pokazują, że dzieci bardzo się różnią pod względem momentu, gdy zaczynają mówić, dlatego nawet jeśli dziecko zaczyna mówić później, mieści się to w granicach normy (Genesee, 2007). 4

7 PYTANIA I ODPOWIEDZI JAKIE SĄ ZALETY WYCHOWYWANIA DZIECI W ŚRODOWISKU WIELOJĘZYCZNYM? Jest wiele zalet wychowywania dzieci w środowisku wielojęzycznym. Oprócz oczywistej korzyści, jaką jest umiejętność mówienia w więcej niż jednym języku, ma to pozytywny wpływ na dziecko w takich kwestiach jak samoocena, perspektywy zawodowe w przyszłości oraz umiejętność podróżowania i życia za granicą. Co więcej, dziecko jest bardziej świadome i zaangażowane w kulturę kraju pochodzenia rodziców. Dzieci, które płynnie mówią w dwóch lub więcej językach, mają również przewagę poznawczą nad tymi, które posługują się tylko jednym językiem (Boysson-Bardies, 1999). Na przykład łatwiej rozwiązują problemy, które wymagają skupienia się na istotnych informacjach i pominięcia tych mniej ważnych. Ponadto opanowanie kilku języków ma pozytywny wpływ na umiejętności analityczne, społeczne oraz umiejętność czytania i pisania. CZY NATURALNE JEST DLA DZIECI UCZENIE SIĘ DWÓCH LUB WIĘCEJ JĘZYKÓW JEDNOCZEŚNIE? Na świecie jest tak wiele dzieci mówiących więcej niż jednym językiem, że wielojęzyczność jest prawdopodobnie bardziej normalna niż znajomość jednego języka. Co ważne, badania naukowe dowodzą, że mózg noworodków jest przygotowany na naukę wielu języków. Badania pokazują również, że w procesie rozwoju dzieci wielojęzycznych widoczne są te same etapy, co u dzieci uczących się tylko jednego języka (Tabors, 1997). KIEDY NAJLEPIEJ ZACZĄĆ? Im wcześniej, tym lepiej! Badania neurologiczne jasno dowodzą, że dzieci w wieku dwóch miesięcy już zaczynają przygotowywać się do przyswajania języka lub języków, których będą później używać. Już od pierwszych dni po urodzeniu wybrane podejście powinno być konsekwentnie realizowane. Udowodniono, że dziecku, które zna dwa lub więcej języków, łatwiej jest się uczyć kolejnych (Eliot, 2000). W JAKI SPOSÓB NAJLEPIEJ WYCHOWYWAĆ DZIECKO WIELOJĘZYCZNE? Istnieje wiele sposobów na wychowanie dziecka wielojęzycznego. Z pewnością dzieci mogą uczyć się kolejnego języka w sposób dość chaotyczny, ale większość rodzin uważa, że realizowanie ustalonego systemu językowego w domu ułatwia wszystkim życie (Tabors, 1997). Niezależnie od wybranej metody, im bardziej spójne i zrozumiałe będzie podejście, tym łatwiej dziecko będzie się uczyć. W literaturze fachowej można znaleźć wiele metod wychowywania dzieci wielojęzycznych (jedna osoba jeden język, czy język mniejszości w domu), ale należy mieć świadomość, że te metody są sztucznymi konstrukcjami, pomocnymi w teorii, opisie i wyjaśnieniach, ale w życiu często mieszanymi i stosowanymi mniej konsekwentnie. Na dłuższą metę to, co wydaje się najbardziej naturalne dla rodziny, będzie najlepiej się sprawdzało. CZY JEST ZA PÓŹNO NA WPROWADZENIE DODATKOWEGO JĘZYKA, JEŻELI DZIECKO MÓWI JUŻ W JEDNYM JĘZYKU? Absolutnie nie! Kiedy starsze dzieci poznają nowy język, w celu uczynienia ich dwujęzycznymi, najważniejsza jest odpowiednia motywacja. Kiedy zna się już jeden język, nauka kolejnego wymaga od dziecka pewnego wysiłku, nie tak jak opanowanie dwóch lub wielu języków jednocześnie od urodzenia. Motywacja jest w tym przypadku najważniejsza. 5

8 CO MAM ZROBIĆ, ABY MIEĆ PEWNOŚĆ, ŻE DZIECKO NAUCZY SIĘ WSZYSTKICH JĘZYKÓW W PEŁNYM ZAKRESIE? Nauka dwóch lub więcej języków od najmłodszych lat jest tak naturalna, jak nauka jednego języka. Małe dzieci mają wrodzoną umiejętność pełnego opanowania dwóch lub więcej języków. Szacuje się, że przynajmniej 50% populacji na świecie jest co najmniej dwujęzyczna (Bialystok, 2001). Dzieci wielojęzyczne mogą osiągnąć taki sam poziom biegłości językowej pod względem fonetycznym i gramatycznym, jak dzieci jednojęzyczne, pod warunkiem, że mają zapewniony regularny i częsty kontakt z językami. Rodzice powinni zapewnić dzieciom ciągły i długotrwały kontakt z językami. CZY TO PRAWDA, ŻE DZIECI STAJĄ SIĘ BARDZIEJ ZDEZORIENTOWANE, KIEDY UCZĄ SIĘ WIĘCEJ NIŻ JEDNEGO JĘZYKA? Niektórzy rodzice martwią się, kiedy słyszą, że ich dzieci używają dźwięków i słów z różnych języków w tej samej wypowiedzi. Uważają, że oznacza to, że dziecko jest zdezorientowane i nie potrafi oddzielać różnych języków. Jest to dość powszechne, lecz błędne przekonanie. Mieszanie języków jest naturalnym i normalnym elementem wczesnego etapu nauki kilku języków. Nawet wielojęzyczni dorośli mieszają elementy różnych języków. Dzieci pożyczają słowa z innych języków, kiedy brakuje im właściwych do wypowiedzenia się w całości w jednym języku. Rodzice nie powinni próbować powstrzymywać dzieci od mieszania języków, ponieważ same w sposób naturalny przestaną to robić, o ile takie mieszanie nie jest rozpowszechnioną formą używania języka w ich społeczności (Baker, 2000). Zostało to dobrze udokumentowane na przestrzeni wielu dekad badań i na przykładzie niezliczonej liczby rodzin na całym świecie, łącznie z krajami, gdzie wielojęzyczność jest normą, a nie wyjątkiem, jak Kanada, Belgia, Szwajcaria czy Finlandia. CZY NAUKA JĘZYKA U DZIECI WIELOJĘZYCZNYCH JEST OPÓŹNIONA? Sugerowano kiedyś, że dzieci wielojęzyczne uczą się mówić trochę wolniej niż dzieci jednojęzyczne. Obecnie jednak ten pogląd został odrzucony (Genesee, 2007). Nawet jeśli takie różnice wystąpią, są one bardzo niewielkie. Dzieci, które mają regularny i długotrwały kontakt z dwoma lub kilkoma językami codziennie lub co tydzień, dzięki rodzicom i innym opiekunom, przyswajają języki w ten sam sposób i mniej więcej w tym samym wieku, co dzieci jednojęzyczne. To, że dziecko później zaczyna mówić nie oznacza, że przyczyną jest wielojęzyczność. Dzieci wielojęzyczne różnią się między sobą tak samo, jak dzieci jednojęzyczne; niektóre przyswajają pierwsze słowa lub budują złożone wypowiedzi znacznie wcześniej niż inne. CO ROBIĆ, KIEDY DZIECKO NIE CHCE MÓWIĆ W JĘZYKU RODZINY? Motywowanie dzieci do używania dwóch lub więcej języków może stanowić największe wyzwanie w wychowywaniu dzieci w wielojęzyczności, zwłaszcza dzieci starszych. Jest to szczególnie prawdziwe w sytuacji, kiedy chodzi o język, który nie jest powszechnie używany poza domem (Baker, 2000). Ogólnie dzieci starają się dostosować do rówieśników i mogą unikać używania języka ojczystego rodziny, jeśli oni go nie używają. W takiej sytuacji rodzice muszą znaleźć skuteczne sposoby motywowania dziecka do używania języka na przykład spotykając się w wolnym czasie w celu zabawy z innymi dziećmi, które porozumiewają się w tym języku lub utrzymując kontakt z krewnymi znającymi język ojczysty rodziny. W innej sytuacji dzieci nie będą widziały sensu w używaniu go i mogą nawet czuć się zakłopotane, mówiąc w tym języku. 6

9 CZY JĘZYKI RODZINY (INNE NIŻ JĘZYK WIĘKSZOŚCI) MOGĄ BYĆ UŻYWANE W PRZEDSZKOLACH CZY SZKOŁACH? Tak! Jest ważne, aby języki rodziny były cenione w przedszkolu i szkole. Dzieci docenią swoje języki, kiedy będą ich używać i zobaczą, że ludzie używają ich poza rodziną. Rozwija to świadomość językową wszystkich stron zaangażowanych, zapewnia kontakt z językami i okazję do ich używania w zabawie. Warto porozmawiać z pracownikami placówek edukacyjnych dzieci i zapytać ich o kulturę i tradycje związane z wielojęzycznością w tych miejscach. Rodzice są ekspertami w posługiwaniu się swoimi językami i nauczyciele prawdopodobnie będą chcieli usłyszeć więcej na temat kultury, obyczajów, języka oraz pomysłów na jego używanie. CHCĘ, ABY MOJE DZIECI DOBRZE ZNAŁY JĘZYK WIĘK- SZOŚCI/NARODOWY. CZY POWINIENEM ROZMAWIAĆ Z NIMI W DOMU W TYM JĘZYKU? Nie ma takiej potrzeby. Najlepiej jest używać języków, które rodzice znają najlepiej, lub którymi lubią się posługiwać. Dzieci uczą się języków również od innych ludzi (na przykład od członków dalszej rodziny, od przyjaciół, w przedszkolu i w szkole). Wystarczy upewnić się, że mają one wystarczający kontakt z językiem/językami narodowymi. muszą być aktywnie zaangażowane w używanie ich wszystkich w rozmowie z ludźmi, którzy je znają. Konsekwentny system językowy zapewnia strukturę, przewidywalność i poczucie bezpieczeństwa. To z kolei zachęca do nauki. Rodzice powinni doceniać i zachęcać dzieci do używania dwóch lub wielu języków i sprawiać, aby proces uczenia się sprawiał im radość i był naturalny, np. planując różnorodne zajęcia, umożliwiające dzieciom interakcję z sobą, z innymi dorosłymi, dziećmi w różnym wieku, rówieśnikami podczas zabawy i wykorzystując wszelkie inne możliwości kontaktu dziecka z językiem ojczystym rodziny. Przede wszystkim rodzice powinni pamiętać, aby często chwalić dzieci i zapewniać im tłumaczenie językowe, jeśli jest to konieczne. Rodzice mogą również powtarzać słowa w poprawny sposób, kiedy dzieci robią błędy, co określa się terminem modelingu (Harding-Esch, Riley, 2003). Konkretne przykłady ćwiczeń, które można wykorzystać, aby wspierać dzieci w przyswajaniu języków i jednocześnie dobrze się tym bawić znajdują się w naszej publikacji: Ćwiczenia wspierające wielojęzyczność w rodzinie przewodnik dla rodziców. JAKIE BŁĘDY NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIAJĄ RODZICE? Otwarcie na naukę języków oznacza, że dzieci nie tylko słyszą innych ludzi używających języka, ale są również aktywnie zaangażowane w posługiwanie się nim. Dzieci mające bierny kontakt z językiem, na przykład słuchające rodziców lub oglądające telewizję, nie rozwiną umiejętności językowych w stopniu biegłym. Jeśli dzieci mają rozwinąć sprawność wyrażania siebie w dwóch lub kilku językach, 7

10 BIBLIOGRAFIA Baker C., 1998, Encyclopedia of bilingualism and bilingual education, Clevedon: Multilingual Matters. Baker C., 2000, A parents' and teachers' guide to bilingualism: how the brain and mind develop in the first five years of life, Buffalo, NY: Multilingual Matters. Baker C., 2001, Foundations of bilingual education and bilingualism: from birth to two years, Buffalo, NY: Multilingual Matters. Bialystok E., 2001, Bilingualism in development: language, literacy, and cognition, New York: Cambridge University Press. Boysson-Bardies B., 1999, How language comes to children: from birth to two years, Cambridge, Mass: MIT Press. Coelho E., 2012, Language and learning in multilingual classrooms: a practical approach, Bristol, UK: Multilingual Matters. Cunningham-Andersson U., Andersson S., 2004, Growing up with two languages: a practical guide, London: Routledge. Eliot L., 2000, What's going on in there? How the brain and mind develop in the first five years of life, New York: Bantam Books. Genesee F., 2007, A short guide to raising children bilingually, Multilingual Living Magazine 1 2, online: Harding-Esch E., Riley P., 2003, The bilingual family: a handbook for parents, New York: Cambridge University Press. Kharkhurin A.V., 2012, Multilingualism and creativity, Bristol, UK: Multilingual Matters. Min Z., 1997, Growing up American: the challenge of confronting immigrant children and children of immigrants, Annual Review of Sociology 23: Sorace A., 2006, The more, the merrier: facts and beliefs about the bilingual mind, [in:] Tall tales about the mind and brain: separating fact from fiction, 2006, Della Sala S. (ed.), Oxford: Oxford University Press. Tabors P.O., 1997, One child, two languages: a guide for preschool educators of children learning English as a second language, Baltimore: Paul H. Brookes Pub. Tokuhama-Espinosa T., 2001, Raising multilingual children: foreign language acquisition and children, Westport, Conn.: Bergin. Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora; Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną.