WP YW ŒRODKÓW OCHRONY ROŒLIN NA AKTYWNOŒÆ MIKROBIOLOGICZN GLEBY

Transkrypt

1 J. Elementol. 2007, 12(3): Praca przegl¹dowa WP YW ŒRODKÓW OCHRONY ROŒLIN NA AKTYWNOŒÆ MIKROBIOLOGICZN GLEBY Ma³gorzata Baæmaga, Jan Kucharski, Jadwiga Wyszkowska Katedra Mikrobiologii Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie Abstrakt Œrodki ochrony roœlin nale ¹ do substancji toksycznych, które ze wzglêdu na powszechnoœæ stosowania wystêpuj¹ we wszystkich ekosystemach œrodowiska. Wystêpowanie biocydów w glebie jest zwi¹zane z nieprawid³ow¹ dzia³alnoœci¹ cz³owieka. Obecnoœæ tych ksenobiotyków w glebie jest niebezpieczna dla zasiedlaj¹cych j¹ organizmów, g³ównie mikroorganizmów glebowych. D³ugotrwa³e zaleganie biocydów w glebie oraz ich kumulacja s¹ czêsto przyczyn¹ zmian aktywnoœci mikrobiologicznej gleby, najczêœciej w sk³adzie iloœciowym mikroflory glebowej i aktywnoœci enzymatycznej. Liczebnoœæ drobnoustrojów glebowych i aktywnoœæ enzymatyczna nale ¹ do wskaÿników umo liwiaj¹cych ocenê zmian zachodz¹cych w zanieczyszczonej glebie oraz zdolnoœci do biodegradacji zanieczyszczeñ. S³owa kluczowe: œrodki ochrony roœlin, mikroorganizmy glebowe, aktywnoœæ enzymatyczna. INFLUENCE OF PLANT PROTECTION PRODUCTS ON THE MICROBIOLOGICAL ACTIVITY OF SOIL Abstract Plant protection products belong to toxic substances which, due to their widespread application, are found in all environmental ecosystems. The presence of biocides in soil is associated with human error. Presence of xenobiotics in soil poses a threat to organisms which live in it, mainly to soil microorganisms. Long-term presence and accumulation of biocides in soil is prof. dr hab. Jadwiga Wyszkowska, Katedra Mikrobiologii, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, pl. ódzki 3, Olsztyn, jadwiga.wyszkowska@uwm.edu.pl

2 226 often the cause of modifications of the microbiological activity of soil. Most often these substances induce changes to quantities of soil microflora and enzymatic activity. The number of soil microorganisms and enzymatic activity belong to indicators which allow us to estimate changes in polluted soil and biodegradation ability of soil. Key words: plant protection products, soil microorganisms, enzymatic activity. WSTÊP Gleba to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, która zbudowana jest ze zwi¹zków mineralnych i substancji organicznych. Powstaje ona w wyniku skomplikowanych procesów glebotwórczych, które zachodz¹ pod wp³ywem dzia³ania czynników biotycznych i abiotycznych. Gleba nale y do najwa niejszych elementów ekosystemów l¹dowych, decyduj¹c w du ej mierze o utrzymaniu ycia na ziemi. Ze wzglêdu na w³aœciwoœci chemiczne i fizyczne jest ona siedliskiem olbrzymiej iloœci ywych organizmów, g³ównie drobnoustrojów glebowych. Dziêki mikroorganizmom uczestniczy w procesie mineralizacji, który decyduje o jej yznoœci (KOBUS 1995, RUS- SEL 2005). Gleba stanowi element œrodowiska przyrodniczego, który jest najbardziej nara ony na dzia³anie zanieczyszczeñ wystêpuj¹cych w œrodowisku, w tym równie œrodków ochrony roœlin. Biocydy nale ¹ do grupy zwi¹zków chemicznych pochodzenia naturalnego i syntetycznego, które najczêœciej s¹ wykorzystywane do niszczenia organizmów szkodliwych (SÀNCHEZ i in. 2004, MENON i in. 2005). U ywane s¹ równie do zwalczania chorób roœlin oraz regulacji ich wzrostu i rozwoju. Dziêki chemicznej ochronê roœlin uzyskuje siê wysokie plony roœlin oraz po ¹dane cechy jakoœciowe (WYSZKOWSKI, WYSZKOWSKA 2004ab). Stosowanie przez wiele lat w praktyce rolniczej œrodków ochrony roœlin doprowadzi³o do ich nagromadzenia siê w glebie, co powoduje wiele ubocznych skutków (WÊGOREK 1994, JOHNSEN i in. 2001, WG i in. 2005). Nieumiejêtne stosowanie tych preparatów jest czêsto przyczyn¹ zaburzenia wielu procesów, jakie zachodz¹ w œrodowisku glebowym (ANDERSON i in. 1994, KASZUBIAK i in. 1994, KLIMACH, WIECZOREK 1998, MICHEL 1999, WYSZKOWSKA 2002abc). Œrodki ochrony roœlin pod wp³ywem czynników chemicznych, biologicznych i fizycznych ulegaj¹ przemianom, w wyniku których powstaj¹ produkty rozpadu, czêsto bardziej toksyczne ni produkty wyjœciowe (KOTRIKLA i in. 1999, GRIFFITHS i in. 2001, WALKER i in. 2001). Biocydy to substancje o du ej aktywnoœci biologicznej, które nie wp³ywaj¹ obojêtnie na liczebnoœæ drobnoustrojów i aktywnoœæ enzymatyczn¹ gleby (PRZYBULEWSKA i in. 2004). Zalegaj¹ce w glebie œrodki ochrony roœlin mog¹ stanowiæ niebezpieczeñstwo dla organizmów bytujacych w tym œrodowisku. Toksycznoœæ tych preparatów przejawia siê najczêœciej zmniejszeniem ich liczebnoœci oraz zmianami aktywnoœci enzymatycznej. Zachwianie równowagi biologicznej gleby jest widoczne w iloœci

3 dostêpnych dla roœlin pierwiastków w roztworze glebowym, co wi¹ e siê w du ym stopniu z kszta³towaniem iloœci i jakoœci p³odów rolnych (WYSZKOWSKI, WYSZKOWSKA 2004ab). 227 LICZEBNOŒÆ DROBNOUSTROJÓW GLEBOWYCH Drobnoustroje odgrywaj¹ istotn¹ rolê w œrodowisku ze wzglêdu na ich udzia³ w przemianach zwi¹zków i obiegu materii w przyrodzie. Dziêki tym organizmom nastêpuje proces mineralizacji zwi¹zków organicznych, które zawarte s¹ w obumar³ych szcz¹tkach roœlinnych i zwierzêcych. Mikroorganizmy maj¹ du y udzia³ w rozk³adzie substancji toksycznych, do których nale ¹ równie biocydy (WIELGOSZ i in. 2004). Szczególn¹ rolê w degradacji tych ksenobiotyków odgrywaj¹ grzyby glebowe, ze wzglêdu na ich wysok¹ odpornoœæ na niesprzyjaj¹ce warunki œrodowiska. Mniejsz¹ aktywnoœæ ni grzyby w degradacji biocydów przejawiaj¹c bakterie i promieniowce (BANASZKIEWICZ 2003). Œrodki ochrony roœlin zalegaj¹ce w œrodowisku glebowym mog¹ negatywnie wp³ywaæ na organizmy glebowe, powoduj¹c modyfikacje w ich sk³adzie iloœciowym i jakoœciowym (NOWAK i in. 1999, MEGHARAJ i in. 2000, DAS i in. 2003). W³aœciwoœci mikrobiologiczne i biochemiczne gleby zale ¹ w du ym stopniu od szybkoœci rozk³adu biocydów zalegaj¹cych w glebie (BERGER 1998, JOHNSEN i in. 2001, SØRENSEN i in. 2003). Liczebnoœæ drobnoustrojów glebowych jest jednym z parametrów œwiadcz¹cych o aktywnoœci mikrobiologicznej gleby (KOBUS 1995, NOWAK 1996, PRZYBULEWSKA 2004). Zale y ona od wielu czynników, przede wszystkim typu gleby i systemu jej uprawy (MYŒKÓW 1981, D BEK-SZRENIEWSKA i in. 2004) oraz zawartoœci substancji organicznej, ph, wilgotnoœci i temperatury (KOBUS 1995, SWÊDRZYÑSKA 2004, MICHALCEWICZ 2004, GÓRSKA, RUS- SEL 2004). Stopieñ toksycznoœci i szybkoœæ rozk³adu biocydów zale ¹ przede wszystkim od ich dawki oraz budowy substancji aktywnej (AWASTHI i in. 2000). Substancja aktywna, bêd¹ca podstawowym sk³adnikiem œrodków ochrony roœlin, mo e byæ przyczyn¹ zahamowania wzrostu i rozwoju drobnoustrojów. Oddzia³ywanie tych ksenobiotyków na rozwój drobnoustrojów przejawia siê czêsto zaburzeniami w metabolizmie komórki, który zwi¹zany jest z przenikaniem ich do jej wnêtrza (BALICKA 1983, WYSZKOWSKA 2004). Œrodki ochrony roœlin stosowane zgodnie z zaleceniami producenta w dawkach optymalnych przyczyniaj¹ siê do niewielkich zmian w liczebnoœci ywych mikroorganizmów. Zaaplikowanie ich do gleby w nadmiarze powoduje zmiany liczebnoœci poszczególnych grup drobnoustrojów (ANDERSON i in. 1994, KASZUBIAK i in. 1994). Liczebnoœæ mikroorganizmów jest jednym z najczêœciej stosowanych wskaÿników biologicznych zwi¹zanych z yznoœci¹ i produktywnoœci¹ gleby (FURCZAK, TURSKA 2006). W glebach yznych, zawieraj¹cych znaczne iloœci materii organicznej, liczebnoœæ drobnoustrojów jest zazwyczaj wiêksza ni w glebach ubogich.

4 228 MYŒKÓW i in. (1998) donosz¹, i najwiêksza liczba bakterii i promieniowców wystêpuje w glebach lessowych, œrednia w madach i piasku gliniastym, natomiast najni sza w piasku luÿnym. Twierdz¹ oni równie, e rozwój mikroorganizmów glebowych jest œciœle zwi¹zany z aktywnoœci¹ niektórych enzymów, g³ównie dehydrogenaz i fosfatazy alkalicznej. Rozwój mikroorganizmów w glebach organicznych jest równie uzale niony od stosunków powietrzno-wodnych. Obni enie poziomu wód powoduje intensywny rozwój bakterii amonifikacyjnych i grzybów oraz promieniowców (D BEK-SZRENIAWSKA i in. 2004). MICHALCEWICZ (1995) badaj¹c próbki glebowe zanieczyszczone biocydami zaobserwowa³a, e dawka 10-krotnie wy sza od optymalnej powoduje wzrost liczebnoœci bakterii w glebie, natomiast przekroczenie dawki 100-krotnie wiêkszej od dawki zalecanej w praktyce rolniczej przyczynia siê do zmniejszenia ich liczebnoœci. Zmiany, jakie zachodzi³y pod wp³ywem stosowanych preparatów, by³y niewielkie i zazwyczaj krótkotrwa³e. Biocydy u yte w doœwiadczeniu to herbicydy, fungicydy i insektycydy Stosowano je do chemicznej ochrony sadu jab³oniowego, bobiku, pszenicy ozimej oraz ziemniaków. WÊGOREK i in. (1994) badali wp³yw œrodków ochrony roœlin na liczebnoœæ bakterii eutroficznych, oligotroficznych i Azotobacter spp., a tak e liczebnoœæ promieniowców w glebie bielicowej wytworzonej z piasku gliniastego mocnego. Liczebnoœæ badanych mikroorganizmów w glebie zanieczyszczonej, w porównaniu z gleb¹ kontroln¹, uleg³a niewielkim zmianom. W przypadku Azotobacter spp. widoczny by³ zarówno wzrost, jak i spadek liczebnoœci pod wp³ywem stosowanych preparatów, w zale noœci od uprawianej roœliny i terminu analizy. W badaniach wykazano, e podczas d³ugotrwa³ego stosowania biocydów zmiany w liczebnoœci drobnoustrojów by³y niewielkie. Czêsto wystêpowa³y tylko przez czêœæ okresu wegetacyjnego lub zanika³y w nastêpnym sezonie. Œrodki ochrony roœlin nie tylko modyfikuj¹ liczebnoœæ bakterii i promieniowców, ale równie maj¹ wp³yw na rozwój grzybów. Negatywny wp³yw fungicydów na rozwój grzyba Trichoderma viride odnotowali KLIMACH i WIECZOREK (1998). Fungicydy stosowane w dawce od 10 do 800 mg kg -1 hamowa³y rozwój ww. grzyba nawet 2-krotnie. Wed³ug WYSZKOWSKIEJ (2004), znaczne zmiany w yciu biologicznym gleby powoduj¹ herbicydy. Autorka bada³a wp³yw herbicydu Triflurotox 250 EC na drobnoustroje glebowe, stosuj¹c nastêpuj¹ce dawki: 0, 1,5, 3, 4,5, 6, 9 i 12 mm 3 kg -1. Zaaplikowanie do gleby wysokich dawek herbicydu powodowa³o zmniejszenie œredniej liczebnoœci bakterii oligotroficznych, oligotroficznych przetrwalnikuj¹cych, kopiotroficznych przetrwalnikuj¹cych, amonifikacyjnych, immobilizuj¹cych azot, celulolitycznych oraz promieniowców i grzybów. Najbardziej wra liwe okaza³y siê bakterie z rodzaju Azotobacter.

5 WYSZKOWSKA (2002b) bada³a tak e zmiany liczebnoœci drobnoustrojów glebowych pod wp³ywem zanieczyszczenia gleby herbicydem Treflen 480 EC. Autorka zastosowa³a takie same dawki preparatu jak w poprzednim doœwiadczeniu. Zanieczyszczenie gleby badanym herbicydem przyczyni³o siê do zachwiania jej równowagi mikrobiologicznej. Spoœród wszystkich badanych grup drobnoustrojów, Azotobacter spp. by³ najbardziej wra liwy na dzia³anie Treflenu 480 EC, podobnie jak w doœwiadczeniu z Triflurotoxem 250 EC. Na bakterie kopiotroficzne i oligotroficzne testowany preparat nie mia³ du ego wp³ywu liczebnoœæ ich uleg³a niewielkim zmianom. WYSZKOWSKA i KUCHARSKI (2004b) badaj¹c wp³yw herbicydu Chwastox Trio 540 SL na ró ne grupy mikroorganizmów dowiedli, e zastosowanie dawki optymalnej mo e powodowaæ zmiany w aktywnoœci drobnoustrojów glebowych. Najni sza dawka powodowa³a wzrost liczebnoœci bakterii kopiotroficznych i promieniowców oraz zmniejszenie liczby grzybów. Dawki wy sze od optymalnej (5- i 10-krotnie) wp³ywa³y negatywnie na bakterie z rodzaju Azotobacter, bakterie celulolityczne, oligotroficzne, kopiotroficzne przetrwalnikuj¹ce oraz grzyby. Œrodki ochrony roœlin nie wp³ywaj¹ wy³¹cznie negatywnie na drobnoustroje glebowe. Nowoczesne preparaty zazwyczaj stwarzaj¹ mniejsze zagro- enie dla œrodowiska i organizmów ywych. NOWAK i in. (1999) wskazuj¹, e nowoczesne herbicydy dzia³a³y mniej negatywnie ni herbicydy starszej generacji. Dodane do gleby herbicydy pirydynowe wp³ywa³y modyfikuj¹co na liczebnoœæ poszczególnych grup drobnoustrojów. Najczêœciej zmniejsza³a siê liczba bakterii i grzybów, a zwiêksza³a liczba promieniowców. Nowoczesne herbicydy dzia³a³y zdecydowanie mniej negatywnie ni starszej generacji. Istotny wp³yw na liczebnoœæ drobnoustrojów mia³ rodzaj gleby u ytej w doœwiadczeniu. Ograniczenie liczebnoœci mikroorganizmów by³o bardziej widoczne w glebie lekkiej, a stymulacja w glebie ciê kiej. Badania te wykaza³y, e nowoczesne preparaty s¹ mniej toksyczne i nie stwarzaj¹ zagro- enia dla ycia biologicznego gleby. Zdaniem KASZUBIAKA i DURSKIEJ (2000), biocydy nie dzia³aj¹ wy³¹cznie toksycznie na mikroorganizmy glebowe, mog¹ one wp³ywaæ od ywczo na drobnoustroje dostarczaj¹c im substancji organicznych. Autorzy badali wp³yw fungicydu Oxafun T na liczebnoœæ bakterii kopiotroficznych, oligotroficznych, asymiluj¹cych alkohol metylowy oraz bakterii z rodzaju Pseudomonas. Zastosowany w badaniach preparat nie dzia³a³ negatywnie na bakterie, wrêcz przeciwnie powodowa³ wzrost ich liczebnoœci. W czasie trwania doœwiadczenia liczebnoœæ bakterii oligotroficznych wzros³a o ok. 54%, natomiast bakterii kopiotroficznych i bakterii asymiluj¹cych alkohol metylowy by³a nieco ni sza i wynosi³a odpowiednio 35 i 30%. Autorzy zaobserwowali, e podczas trwania eksperymentu najwiêcej namno y³o siê bakterii z rodzaju Pseudomonas, których liczebnoœæ wzros³a œrednio 5-krotnie. 229

6 230 Zmiany liczebnoœci drobnoustrojów pod wp³ywem herbicydów w % (wartoœci dodatnie przyrost, ujemne zmniejszenie) Changes in counts of microorganisms under the effect of herbicides expressed in % (positive values increase, negative ecrease) ( wg WYSZKOWSKA 2002a,b, WYSZKOWSKA 2004, WYSZKOWSKA, KUCHARSKI 2004b) Herbicyd Herbicide Olig Cop Oligp Copp Az Cel Act Tabela 1 Table 1 Triflurotox 250 EC Treflan 480 EC PIOTROWSKI i ŒLIZAK (1992) badali zmiany liczebnoœci drobnoustrojów amylolitycznych i proteolitycznych pod wp³ywem dzia³ania fungicydów Dithane M-45 i Oxafun T. Reakcja tych mikroorganizmów w zale noœci od rodzaju nawo enia by³a pozytywna lub negatywna. Bakterie te najliczniej wystêpowa³y w glebie nienawo onej. Zastosowanie do gleby badanych fungicydów przyczyni³o siê do zmniejszenia liczebnoœci bakterii amylolitycznych 2-krotnie w stosunku do prób kontrolnych, niezale nie od stosowanego nawo enia. Po zaaplikowaniu do gleby preparatów wyraÿny spadek liczebnoœci bakterii proteolitycznych zaobserwowano w glebie nawo onej NPK i obornikiem. PRZYBULEWSKA i in. (2004) równie badali wp³yw œrodków ochrony roœlin na liczebnoœæ bakterii lipolitycznych, amylolitycznych i proteolitycznych. W doœwiadczeniu zaaplikowano trzy preparaty: Roundup 360 SL, Mospilan 20 SP i Miedzian 50 WP, stosuj¹c nastêpuj¹ce dawki: 1, 10, 100 i 1000 mg dm -3. Autorzy stwierdzili, e istotny wp³yw na rozwój badanych mikroorganizmów ma m.in. temperatura, wilgotnoœæ oraz dostêp substancji od ywczej. Najwiêkszy wp³yw na dzia³anie biocydów mia³a temperatura. Zastosowane w doœwiadczeniu preparaty wywiera³y wiêkszy wp³yw na liczebnoœæ badanych bakterii w temp. 25 o C ni w temp. 37 o C. Najwiêksze ró nice pod wp³ywem zmian temperatury widoczne by³y po zastosowaniu fungicydu i insektycydu. Zdaniem JASTRZÊBSKIEJ i KUCHARSKIEGO (2005), fungicydy mog¹ przyczyniæ siê do zachwiania równowagi mikrobiologicznej gleby. Autorzy badali wp³yw dwóch fungicydów Unix 75 WG i Swing Top 183 SC na liczebnoœæ nastêpuj¹cych drobnoustrojów glebowych: bakterii oligotroficznych, kopiotroficznych, celulolitycznych, bakterii z rodzaju Azotobacter i Pseudomo Fun Chwastox Trio 540 SL O lig bakterie oligotroficzne o ligotrophic bacteria, Cop b akterie kopiotroficzne c opiotrophic bacteria, Oligp b akterie oligotroficzne przetrwalnikujace oligotrophic s porulating bacteria, Copp b akterie kopiotroficzne przetrwalnikuj¹ce copiotrophic s porulating bacteria, Az A zotobacter spp., Cel b akterie celulolityczne celulolytic bacteria, A ct p romieniowce a ctinomycetes, Fun g rzyby fungi

7 nas oraz grzybów i promieniowców. Oddzia³ywanie stosowanych preparatów na drobnoustroje zale a³o od dawki, czasu zalegania w glebie i sposobu u ytkowania gleby. Zastosowanie dawki zalecanej przez producenta wp³ywa³o pozytywnie na liczebnoœæ bakterii kopiotroficznych. Fungicyd Swing Top 183 SC zwiêkszy³ ich liczebnoœæ o 20% w glebie obsianej i o 17% w nieobsianej, natomiast Unix 75 WG zwiêkszy³ ich liczebnoœæ odpowiednio o 48 i 20%. Zaaplikowanie do gleby dawki wy szej od optymalnej (10- i 100-krotnie) hamowa³o namna anie siê bakterii oligotroficznych, bakterii z rodzaju Azotobacter i Pseudomonas oraz promieniowców. Œrodki ochrony roœlin mog¹ powodowaæ wiele niepo ¹danych zmian w œrodowisku glebowym, powoduj¹c zachwianie jej równowagi. Parametrem, który pozwala na ocenê dzia³ania tych preparatów na œrodowisko, jest liczebnoœæ drobnoustrojów (tab. 1). 231 AKTYWNOŒC ENZYMATYCZNA GLEBY Œrodki ochrony roœlin to substancje chemiczne, które w wyniku œwiadomej i przemyœlanej dzia³alnoœci cz³owieka gromadz¹ siê w glebie, powoduj¹c wiele ubocznych efektów. Biocydy s¹ u ywane na ca³ym œwiecie g³ównie do ochrony roœlin, co polega na kontrolowaniu lub niszczenie chwastów, owadów, grzybów i innych szkodników. Zarówno akumulacja w glebie, jak i rozproszenie w œrodowisku tych ksenobiotyków wp³ywa negatywnie na wszystkie jego elementy, prowadz¹c do ich degradacji (MCDONALD i in. 1999, SÀNCHEZ i in. 2004). Œrodki ochrony roœlin ze wzglêdu na wysok¹ aktywnoœæ biologiczn¹ s¹ czêsto przyczyn¹ niszczenia organizmów po ytecznych, nie bêd¹cych celem ich zwalczania (GYLDANKAERNE, JORGENSEN 2000). Negatywny wp³yw tych ksenobiotyków na œrodowisko glebowe zale- y przede wszystkim od w³aœciwoœci fizykochemicznych gleby, rodzaju preparatu oraz czasu ich zalegania w glebie (AWASTHI i in. 2000, DURSKA 2004, SÀNCHEZ i in. 2004, WYSZKOWSKA, KUCHARSKI 2004b). Wystêpowanie biocydów w glebie zale y tak e od rodzaju i truktury chemicznej substancji aktywnej, która decyduje o tempie jego degradacji w œrodowisku. Ich nadmiar wywiera negatywny wp³yw na aktywnoœæ biologiczn¹ gleby, której wyznacznikiem jest aktywnoœæ enzymatyczna. Aktywnoœæ enzymatyczna jest jednym z wielu podstawowych procesów, podtrzymuj¹cych i regeneruj¹cych urodzajnoœæ gleb. Organizmy glebowe poprzez swoj¹ aktywnoœæ odgrywaj¹ decyduj¹c¹ rolê w kszta³towaniu œrodowiska glebowego i produktywnoœci agroekosystemów (KIELISZEWSKA-ROKICKA 2001, GAJDA i in. 2004). Aktywnoœæ enzymatyczna, obok liczebnoœci drobnoustrojów, jest wskaÿnikiem biologicznej aktywnoœci gleby (D BEK-SZRENIAWSKA i in. 2004). Enzymy glebowe odgrywaj¹ bardzo wa n¹ rolê w œrodowisku. Uczestnicz¹ w obiegu substancji od ywczych i s¹ odbiciem dzia³alnoœci mikroorganizmów,

8 232 jako wskaÿnika zmian zachodz¹cych w glebie (DICK i in. 2000). Wielu autorów twierdzi, i aktywnoœæ enzymatyczna jest œciœle zwi¹zana z ogóln¹ liczebnoœci¹ drobnoustrojów, która jest miernikiem aktywnoœci mikrobiologicznej gleby (MYŒKÓW i in. 1996, GAJDA i in. 2004). Enzymami decyduj¹cymi o jakoœci i yznoœci gleby s¹ dehydrogenazy (TRASAR-CAPEDA i in. 2000, WYSZKOWSKA, KUCHARSKI 2004), ureaza oraz fosfataza kwaœna i alkaliczna (WYSZKOWSKA, KUCHARSKI 2004), a tak e katalaza (SHIYIN i in. 2004) i arylofosfataza (KUCHARSKI 1997). Aktywnoœæ enzymatyczna pozwala na obserwacjê kierunku przemian metabolicznych w glebie, dokonuj¹cych siê pod wp³ywem œrodków ochrony roœlin. G³ównym Ÿród³em enzymów glebowych s¹ zarówno drobnoustroje, jak i organizmy wy sze, czyli roœliny i zwierzêta (KUCHARSKI 1997). W zale noœci od rodzaju flory i fauny zasiedlaj¹cych glebê, enzymy ró ni¹ siê czêsto wieloma w³aœciwoœciami: profilem, ph, podatnoœci¹ na dzia³anie inhibitorów oraz odpornoœci¹ na protolizê (GO Ê- BIOWSKA, GRZYB-MIKLEWSKA 1991, KOPER, PIOTROWSKA 1996). Aktywnoœæ enzymatyczna gleby jest uwarunkowana zawartoœci¹ substancji organicznej, która nie zawsze jest odzwierciedleniem iloœci dostêpnych dla roœlin form mineralnych w glebie. Enzymy wskutek wi¹zania z koloidami mineralnymi i organicznymi staj¹ siê bardziej trwa³e i oporne na denaturacjê i proteolizê (GO ÊBIOWSKA, GRZYB-MIKLEWSKA 1991). Aktywnoœæ enzymatyczna, podobnie jak liczebnoœæ drobnoustrojów, jest uzale niona od czynników œrodowiska, do których nale ¹: rodzaj gleby, system uprawy, nawo enie, wilgotnoœæ oraz gatunek uprawianej roœliny (D BEK-SZRENIEWSKA i in. 2004, KUCHARSKI i in. 2004). Bardzo istotny wp³yw na enzymy glebowe wywiera odczyn gleby. Spoœród wszystkich enzymów do najbardziej wra liwych na ph gleby nale ¹ fosfataza kwaœna i fosfataza alkaliczna (TRASAR-CAPEDA i in. 2000, DICK i in. 2000). KOBUS (1995) twierdzi, e zahamowanie aktywnoœci proteaz w glebie œwiadczy o zaniku mikroorganizmów bior¹cych udzia³ w rozk³adzie bia³ek. Z danych literaturowych (FURCZAK i in. 1997, BIELIÑSKA i in. 2000, D - BEK-SZRENIAWSKA 2004) wynika, e aktywnoœæ enzymów zale y od rodzaju gleby i zawartoœci substancji organicznej. Autorzy twierdz¹, e gleby organiczne charakteryzuj¹ siê wy sz¹ aktywnoœci¹ dehydrogenaz ni gleby mineralne, poniewa zawieraj¹ wiêcej wêgla organicznego, który ma zarówno poœredni, jak i bezpoœredni wp³yw na aktywnoœæ enzymów glebowych. Dostarczenie do gleby substancji organicznej sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, co wi¹ e siê ze zwiêkszeniem aktywnoœci enzymów, g³ównie dehydrogenaz (GLIÑSKI i in. 1983). KUCHARSKI (1997) uwa a, e zwiêkszenie aktywnoœci enzymów mo na równie osi¹gn¹æ przez nawo enie mineralne, chocia wiêkszy wzrost aktywnoœci drobnoustrojów obserwuje siê w przypadku nawo enia organicznego. ANDRZEJEWSKI (1993) donosi, i nawo enie organiczne czêsto niweluje niekorzystne dzia³anie czynników œrodowiska na aktywnoœæ mikroorganizmów glebowych.

9 Czynnikami maj¹cymi ogromny wp³yw na aktywnoœæ biologiczn¹ gleby s¹ temperatura i jej wilgotnoœæ (KOPER, PIOTROWSKA 1996). Badania NOWAKA i K KLEWSKIEGO (2003) dowiod³y, i najbardziej wra liwe na zmiany wilgotnoœci gleby okaza³y siê dehydrogenazy, reduktaza azotanowa i fosfataza zasadowa, natomiast aktywnoœæ fosfatazy kwaœnej nie uleg³a zmianie. KALISZEWSKA-ROKICKA (2001) równie podaje, e obni enie poziomu wody w glebie przyczynia siê do zmian jej aktywnoœci enzymatycznej. Wed³ug KOPERA i PIOTROWSKIEJ (1996), poziom aktywnoœci enzymatycznej gleby zmienia siê równie w zale noœci od systemu uprawy, terminu poboru próbek oraz rodzaju uprawianych roœlin. Z literatury (GLIÑSKI i in. 1983, KOPER, PIOTROWSKA 1996) wynika, i gleba nie uprawiana odznacza siê znacznie wy sz¹ aktywnoœci¹ ni gleba uprawiana. Podobne wyniki odnotowali DICK i in. (1994), którzy badali wp³yw uprawy na aktywnoœæ trzech enzymów: fosfatazy, b-glukozydazy i amidazy. Aktywnoœæ enzymatyczna gleby mo e byæ determinowana zanieczyszczeniami, jakie dostaj¹ siê do gleby, w tym biocydami. Œrodki te kumuluj¹ siê w glebie i mog¹ wp³ywaæ na zmianê aktywnoœci enzymatycznej gleby hamowaæ lub stymulowaæ (STRZELEC 1986, NOWAK 1995, KUCHARSKI 1997). Stan aktywnoœci biologicznej gleby odzwierciedlaj¹ dehydrogenazy, gdy s¹ one najbardziej wra liwe na dzia³anie biocydów (DICK i in. 2000, MANON i in. 2005). Wed³ug WYSZKOWSKIEJ i KUCHARSKIEGO (2004a), znaczne modyfikacje w aktywnoœci biologicznej gleby powoduj¹ herbicydy. Autorzy badali wp³yw dzia³ania Triflurotoxu 250 EC na aktywnoœæ enzymatyczn¹ gleby w nastêpuj¹cych dawkach: 0, 1,5, 3, 4,5, 6, 9 i 12 mm 3 kg -1. Zastosowany w badaniach herbicyd wywiera³ szkodliwy wp³yw na dzia³alnoœæ dehydrogenaz, fosfatazy kwaœnej i alkalicznej w dawkach od 1,5 do 12 mm 3 kg -1. Toksyczne dzia³anie Triflurotoxu 250 EC zale a³o od jego koncentracji oraz gatunku uprawianej roœliny. Spoœród wszystkich badanych enzymów dehydrogenazy okaza³y siê najbardziej wra liwe na dzia³anie œrodka chwastobójczego. W czasie trwania doœwiadczenia wegetacyjnego zaobserwowano spadek ich aktywnoœci w zakresie 28,7 72,5%. W badaniach WYSZKOWSKIEJ (2002c) zanieczyszczenie gleby herbicydem Treflen 480 EC powodowa³o negatywy wp³yw na aktywnoœæ dehydrogenaz, ureazy, fosfatazy kwaœnej i alkalicznej. Zastosowanie najwy szej dawki (12 mm 3 kg -1 ) zmniejszy³o aktywnoœæ enzymów od 59,6 do 83,9% w stosunku do prób kontrolnych, które nie zosta³y potraktowane badanym œrodkiem chwastobójczym. W glebie analizowanej 7 dni po za³o eniu doœwiadczenia aktywnoœæ enzymatyczna by³a wy sza ni po zbiorze roœlin, niezale nie od iloœci Treflenu 480 EC wprowadzonego do gleby. Badania WYSZKOWSKIEJ i KUCHARSKIEGO (2004b) dowiod³y, e nawet dawka optymalna mo e powodowaæ zmiany w aktywnoœci enzymatycznej gleby. Herbicyd zastosowano w dawce optymalnej zalecanej przez producenta oraz 5-i 10-krotnie wy szej. Testowany preparat nie powodowa³ zahamo- 233

10 234 wania aktywnoœci wszystkich badanych enzymów. Aktywnoœæ enzymów glebowych by³a mniejsza w obiektach, w których zastosowano wysokie dawki Chwastoxu Trio 540 SL, w stosunku do próbek kontrolnych. Zaaplikowanie do gleby badanego herbicydu zwiêksza³o aktywnoœæ dehydrogenaz i ureazy, natomiast hamowa³o aktywnoœæ fosfatazy kwaœnej i alkalicznej. KUCHARSKI i in. (2004) badaj¹c wp³yw herbicydu Starane 250 EC na aktywnoœæ biologiczn¹ gleby zaobserwowali wyraÿny wp³yw preparatu na jej aktywnoœæ enzymatyczn¹. Spoœród wszystkich przebadanych przez autorów enzymów, najbardziej wra liwe okaza³y siê dehydrogenazy, których aktywnoœæ po zastosowaniu dawki 40 mg kg -1 zmniejszy³a siê o po³owê. Czu³ym enzymem na badany herbicyd okaza³a siê równie ureaza. Po zakoñczeniu doœwiadczenia aktywnoœæ jej obni y³a siê 3-krotnie. Starane 250 EC nie wywiera³ istotnego wp³ywu na dzia³anie fosfatazy kwaœnej i fosfatazy alkalicznej. YAO in. (2006) badali wp³yw biocydu acetamipiridu na aktywnoœæ enzymatyczn¹ i oddychanie gleby, stosuj¹c nastêpuj¹ce dawki w mg kg -1 : 0,5 (optymalna), 5, 50. Negatywne skutki dzia³ania zaaplikowanego do gleby preparatu by³y widoczne ju po zastosowaniu dawki optymalnej. Zanieczyszczenie gleby acetamipridem w pocz¹tkowym okresie trwania doœwiadczenia nie powodowa³o istotnych zmian w aktywnoœci badanych enzymów. Najbardziej wra liwymi enzymami okaza³y siê fosfatazy i dehydrogenazy, gdy ju w 2. tygodniu doœwiadczenia odnotowano wyraÿny spadek ich aktywnoœci. Aktywnoœæ ureazy i katalazy utrzymywa³a siê na sta³ym poziomie, niezale nie od dawki preparatu. Tabela 2 Table 2 Zmiany aktywnoœci enzymów glebowych w % (wartoœci dodatnie stymulacja, ujemne hamowanie) Changes in the activity of soil enzymes in % (positive values stimulation, negative inhibition) ( wg WYSZKOWSKA 2002c, WYSZKOWSKA, KUCHARSKI 2004a, WYSZKOWSKA, KUCHARSKI 2004b) Herbicyd Herbicide Dehydrogenazy Dehydrogenases Uraza Urease Fosfataza Phosphatases Potencjalny biochemiczny wskaÿnik yznoœci gleby Biochemical index of potential soil fertility Triflurotox 250 EC Treflan 480 EC Chwastox Trio 540 SL

11 SUKUL (2006) przeprowadzi³ badania nad wp³ywem metalaxylu o ró - nym stê eniu na biochemiczne w³aœciwoœci gleby. Aktywnoœæ enzymatyczna by³a monitorowana w 10., 30. i 60. dniu po zaaplikowaniu preparatu do gleby. W tym doœwiadczeniu aktywnoœæ dehydrogenaz, fosfatazy, arylosulfatazy i b-glukozydazy poczatkowo zwiêksza³a siê, natomiast w 30. dniu badañ odnotowano zmniejszenie ich aktywnoœci wraz ze wzrostem dawek. Najbardziej wra liwa okaza³a siê ureaza, której spadek aktywnoœci zaobserwowano od 10. do 60. dnia trwania doœwiadczenia. Autorzy odnotowali tak e spadek dzia³alnoœci ureazy wraz ze wzrostem koncentracji metalaxylu w glebie. Biocydy z powodu nieprawid³owego stosowania i wysokiej koncentracji w œrodowisku mog¹ modyfikowaæ aktywnoœæ biologiczn¹ gleby, prowadz¹c do zahamowania lub stymulacji enzymów glebowych (tab. 2). 235 PODSUMOWANIE Gleba stanowi element œrodowiska przyrodniczego, w którym gromadzi siê przewa aj¹ca czêœæ zanieczyszczeñ, bêd¹ca wynikiem dzia³alnoœci cz³owieka. Znacz¹cy wp³yw na œrodowisko glebowe wywiera rozwój rolnictwa, którego g³ównym celem przez dziesi¹tki lat by³o uzyskanie maksymalnych plonów. Postêpuj¹ca antropogenizacja œrodowiska przyczyni³a siê do zanieczyszczenia gleby substancjami toksycznymi, w tym œrodkami ochrony roœlin. Biocydy mog¹ zalegaæ w glebie nawet kilkanaœcie lat, a ich nadmiar wp³ywa negatywnie na aktywnoœæ biologiczn¹ gleby, co w rezultacie powoduje spadek jej yznoœci i urodzajnoœci, a zatem zmniejszenie plonów. Drobnoustroje s¹ sprzymierzeñcami w produkcji rolnej, gdy bior¹ udzia³ w ró nych procesach biologicznych zwi¹zanych z gospodark¹ roln¹. Mikroorganizmy glebowe stanowi¹ czêœæ sk³adow¹ ekosystemów ziemskich, gdy bior¹ czynny udzia³ w utrzymywaniu odpowiedniej jakoœci gleby, zwiêkszaj¹c jej urodzajnoœæ. Mikroorganizmy przyczyniaj¹ siê do rozk³adu materii organicznej i ponownie wprowadzaj¹ w obieg sk³adniki pokarmowe, które s¹ niezbêdne dla wzrostu i rozwoju roœlin. Przetwarzanie i mineralizacja resztek roœlinnych oraz zwierzêcych zachodz¹ g³ównie w glebie, i dlatego procesy te maj¹ du e znaczenie w rolnictwie. Dba³oœæ o zachowaniê warunków dogodnych dla mikroorganizmów sprawia, e gleba staje siê yzna, bogata w próchnicê i sk³adniki pokarmowe dostêpne dla roœlin. Drobnoustroje zasiedlaj¹ce glebê maj¹ te du e znaczenie dla zdrowotnoœci upraw roœlinnych. Obecnie zmiany aktywnoœci glebowej wykorzystuje siê jako miarê ubocznego wp³ywu biocydów na œrodowisko. Stosowanie tych ksenobiotyków na glebê bardzo czêsto stwarza problemy zwi¹zane z toksycznymi pozosta³oœciami tych zwi¹zków w produktach rolnych, co prowadzi do zmniejszenia wartoœci technologicznej surowców. Niepo ¹da-

12 236 ne efekty stosowania biocydów w rolnictwie s¹ wa ne ze wzglêdu na aspekty ekologiczne. Jeszcze kilkadziesi¹t lat temu stosowanie chemicznych œrodków ochrony roœlin wi¹za³o siê z niebezpieczeñstwem negatywnego oddzia- ³ywania na œrodowisko i organizmy ywe. Obecnie nowoczesne pestycydy stosowane z zachowaniem œrodków bezpieczeñstwa nie powoduj¹ tak negatywnych skutków jak dawniej. Wa n¹ cech¹ nowoczesnych œrodków jest wysoka skutecznoœæ zwalczania w przypadku zastosowania minimalnej dawki. Racjonalne u ytkowanie gleby, do którego mo emy zaliczyæ prawid³owe stosowanie biocydów, maj¹cych wp³yw na jakoœæ i iloœæ mikroorganizmów glebowych, mo e w du ym stopniu przyczyniæ siê do poprawy jakoœci i ochrony œrodowiska przyrodniczego. Gleba, jak ka dy uk³ad biologiczny, d¹ y do zachowania równowagi. Uprawiaj¹c glebê, nale y zwracaæ szczególn¹ uwagê, aby zachwianie jej równowagi by³o jak najmniejsze. Uprawa nastawiona wy³¹cznie na efekty ekonomiczne czêsto prowadzi do degradacji œrodowiska glebowego, dlatego obecnie odchodzi siê od rolnictwa tradycyjnego na rzecz zintegrowanego lub ekologicznego. PIŒMIENNICTWO ANDERSON T. A., KRUGER E. L., COATS J. R Enhanced degradation of mixture of three herbicides in rizosphere of a herbicide tolerant plant. Chemosphere, 28(8): ANDRZEJEWSKI M Znaczenie próchnicy dla yznoœci gleb. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 411: AWASTHI N., AHUJA R., KUMAR A Factors influencing the degradation of soil-applied enosulfan isomers. Soil Biol. Biochem., 32: BALICKA N Ró ne formy wzajemnego oddzia³ywania drobnoustrojów z herbicydami. Post. Mikrobiol., 22(3/4): BANASZKIEWICZ T Chemiczne œrodki ochrony roœlin zagadnienia ogólne. Wyd. UWM, Olsztyn, 114 ss. BERGER B. M Parameters influencing biotransformation rates of phenylurea herbicides by soil microorganisms. Pestic. Biochem. Physiol., 60: BIELIÑSKA E. J., BARAN S., DOM A H Zastosowanie wskaÿników enzymatycznych do oceny wp³ywu ró nych zabiegów agrotechnicznych na poprawê w³aœciwoœci gleby lekkiej. Fol. Univ. Agric. Stetin. 211 Agric., 84: D BEK-SZRENIAWSKA M Zastosowanie modelu FOR w badaniach liczebnoœci bakterii glebowych. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42: D BEK-SZRENIAWSKA M., KOZAK M. A., PUD O A. A Liczebnoœæ bakterii i aktywnoœæ biochemiczna gleby torfowej i murszowej. Ann. UMCS, Ser., 59(4): DAS A. C., DEBNATH A., MUKHERJEE D Effect of the herbicides oxadiazon and oxyfluorfen on phosphates solubilizing microorganisms and their persistance in rice fields. Chemosphere, 53: DICK A. C., SANDOR J. A., EASH N. S Soil enzyme activirtes after 1500 years of terrace agriculture in the Cocla Valley, Peru. Agr. Ecosys. Environ., 50: DICK W. A., CHENG L., WANG P Soil acid and alkaline phosphatase activity as ph adjustment indicators. Soil Biol. Biochem., 32: DURSKA G Wp³yw zaprawy nasiennej Baytan Uniwersal na wystêpowanie drobnoustrojów w glebie pod upraw¹ pszenicy ozimej. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42:

13 FURCZAK J., KOŒCIELSKA D Ocena ubocznego oddzia³ywania fungicydu tetrakonazolu na grzyby saprofityczne oraz aktywnoœæ biochemiczna gleby piaszczystej i gliniastej. Rocz. Glebozn., 48(1/2): FURCZAK J., TURSKA B Wp³yw ró nych systemów uprawy na rozwój mikroorganizmów i zawartoœæ fenoli w glebie p³owej. Acta Agroph., 8(1): GAJDA A., STACHYRA A., MARTYNIUK S Aktywnoœæ mikrobiologiczna i biochemiczna gleb w doœwiadczeniu mikropoletkowym. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42: GLIÑSKI J., STÊPNIEWSKA Z., KASIAK A Zmiany aktywnoœci enzymatycznej gleb w warunkach zró nicowanej zawartoœci tlenu i wilgotnoœci. Rocz. Glebozn., 34(1-2): GO ÊBIOWSKA D., GRZYB-MIKLEWSKA J Kompleks humus-enzym. Post. Nauk Rol., 4(5/6): GÓRSKA E. B., RUSSEL S Wystêpowanie tlenowych, przetrwalnikuj¹cych bakterii celulolitycznych w glebach leœnych. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42: GRIFFITHS B. S., RITZ K., WHEATLEY R., KUAN H. L., BOAG B., CHRISTENSEN S., EKELUND F., SØRENSEN S Response of sorption process of MCPA to the amount and origin of organic matter in a long-term experiment. Europ. J. Soil Sci., 52: GYLDANKAERNE S., JORGENSEN S. E Modelling the bioavailability of pesticides to soildwelling organisms. Ecol. Model., 132: JASTRZÊBSKA E., KUCHARSKI J Liczebnoœæ drobnoustrojów w glebie zanieczyszczonej fungicydami. Mat. 39 Konf. Mikrobiologii Gleby. Kobyla Góra - Wroc³aw, 5-8 wrzeœnia, JOHNSEN K., JACOBSEN C. S., TORSVIK V., SORENSEN J Pesticide effects on bacterial diversity in agricultural a review. Biol. Fertil. Soil., 33: KASZUBIAK H., DURSKA G Effect of Oxafun T seed dressing on bacteria in rhizosphere and non-rhizosphere soil. Pol. J. Environ. Stud., 9(5): KASZUBIAK H., MUSZYÑSKA M., DURSKA G Evaluation of microbial response to herbicides using various methods. Pol. J. Soil Sci., 27(2): KIELISZEWSKA-ROKICKA B Enzymy glebowe i ich znaczenie w badaniach aktywnoœci mikrobiologicznej gleby. Red. H. DAHM, A. POKOJSKA-BURDZIEJ. UMK Toruñ, ss KLIMACH A., WIECZOREK W Ocena wp³ywu kilku œrodków ochrony roœlin na wybrane organizmy glebowe. Post. Ochr. Roœl., 38(2): KOBUS J Biologiczne procesy a kszta³towanie yznoœci gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 421a: KOPER J., PIOTROWSKA A Aktywnoœæ enzymatyczna gleby p³owej w zale noœci od uprawy roœlin w zmianowaniu i monokulturze. Rocz. Glebozn., 42 (3/4): KORTIKLA A. GATIDOU G., LEKKAS T. D Toxic effects of atriazine, deethyl-atriazine, deisopropyl-atriazine and metolachlor on Chlorella Fusca Var-Fusca. Global Nest. Int. J., 1(1): KUCHARSKI J Relacje miedzy aktywnoœci¹ enzymów a yznoœci¹ gleby. Drobnoustroje w œrodowisku - wystêpowanie, aktywnoœæ i znaczenie. Red. W. BARABASZ. AR Kraków, ss KUCHARSKI J., KARUZO-WANKIEWICZ L., KUCZYÑSKA L Wp³yw zanieczyszczenia gleby Starane 250 EC na jej mikrobiologiczne w³aœciwoœci. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42: MCDONALD L., JEBELRIE S. JMADRAMOOTOO C. A., DOODS G. T Pesticide mobility on a hillside soil in St. Lucia. Agr. Ecosyst. Environ., 72: MEGHARAJ M., KANTACHOTE D., SINGLETON I., NAIDU R Effect of long-term contamination of DDT on soil microflora with special reference to soil algae and algae transformation DDT. Environ. Pollut., 109:

14 238 MENON P., GOPOL M., PARSAD R Effects of chlorpyrifos and quinalpos on dehydrogenase activities and reduction of Fe 3+ in the soils of two semi-arid fields of tropical India. Agric. Ecosyst. Environ., 108: MICHALCEWICZ W Wp³yw pestycydów stosowanych w chemicznej ochronie roœlin uprawnych na niektóre w³aœciwoœci biologiczne gleby. Rocz. Glebozn., 46(1/2): MICHALCEWICZ W Wp³yw temperatury i wilgotnoœci na oddzia³ywanie niektórych herbicydów na biomasê drobnoustrojów w glebie. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42: MICHEL M Wykrywanie pozosta³oœci œrodków ochrony roœlin w glebie technik¹ HPLC. Progr. Plant Protect., 39(1): MYSKÓW W Próby wykorzystania wskaÿników aktywnoœci mikrobiologicznej do oceny yznoœci gleby. Post. Mikrobiol., 20(3/4): MYŒKÓW W., STACHYRA A., ZIÊBA S., MASIAK D Aktywnoœæ biologiczna gleby jako wskaÿnik jej yznoœci i urodzajnoœci. Rocz. Glebozn., 47(1/2): NOWAK A., K KLEWSKI K Wp³yw ró nych warunków przechowywania gleby na zmiany aktywnoœci wybranych enzymów. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 492: NOWAK A., MICHALCEWICZ W., PAWLAK B Wp³yw nawo enia organicznego na drobnoustroje glebowe. Cz. I Porównanie liczby i aktywnoœci drobnoustrojów bior¹cych udzia³ w przemianach azotu w glebie nawo onej biohumusem, obornikiem oraz s³om¹. Zesz. Nauk. AR w Szczecinie, Rol., 167 (60): NOWAK A., ZBIEÆ I., GAWIÑSKA H., HREBIEÑ T Wp³yw niektórych herbicydów pirydynowych na liczebnoœæ drobnoustrojów oraz zawartoœæ biomasy ywych mikroorganizmów w glebie. Fol. Univ. Agric. Stetin., Agric., 201 (78): NOWAK J Interakcje miêdzy biodegradacj¹ tetrachlorwinfosu i chlorfenwinfosu a iloœci¹ biomasy ywych mikroorganizmów w ró nych warunkach temperatury i wilgotnoœci gleby. Zesz. Nauk. AR Szczec., Rol., 173 ( 63): PIOTROWSKI W., ŒLIZAK W Wp³yw wybranych antybiotyków i fungicydów na rozwój mikroorganizmów glebowych na tle zró nicowanego nawo enia III. Rozwój bakterii czynnych w przemianach C i N (doœwiadczenia in vitro). Zesz. Nauk. ATR w Bydgoszczy, Rol., 178 (31): PRZYBULEWSKA K., NOWAK A., HOPPEN B Wp³yw temperatury na dzia³anie pestycydów na przyk³adzie aktywnoœci enzymatycznej wybranych bakterii glebowych. Fol. Univ. Agric. Stetin, Agr., 234 (93): RUSSEL S Znaczenie badañ enzymów w œrodowisku glebowym. Acta Agroph. Rozpr. i Monogr., 3: 5-6. SÁNCHEZ M. E., ESTRADA I. B., MARTINEZ O., MARTIN-VILLACORTA J., ALLER A., MORÁN A Influance of the application of sewage sludge on the degradation of pesticides in the soil. Chemasphere, 57: SHIYIN L., LIXIAO N., PANYING P., CHENG S., LIANSHENG W Effects of pesticides and their hydrolisates on catalase activity in soil. Bull. Environ. Contam. Toxicol., 72: SØRENSEN S. R., DING G. D., JACOBSEN C. S., WALKER A., AAMAND J Microbial degradation of isoproturon and related phenylurea herbicides in and below agricultural fields. FEMS Microbiol. Ecol., 45: STRZELEC A Wp³yw w³aœciwoœci gleb na reakcje ich mikroflory na herbicydy. Rocz. Glebzn., 37(1): SUKUL P Enzymatic activities and microbial biomass in soil as influenced by metaxyl residues. Soil Biol. Biochem., 38: SWÊDRZYÑSKA D Wp³yw karboksyny i tiuramu na aktywnoœæ nitrogenazy i rozwój wybranych grup drobnoustrojów glebowych ze szczególnym uwzglêdnieniem bakterii z rodzaju Azospirillum. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42:

15 TRASAR-CAPEDA C., LEIRÓS M. C., SEOANE S., GILSOTRES F Limitats of soil enzymes as indicators of soil pollution. Soil Biol. Biochem., 32: WALKER A., JURADO-EXPOSITO M., BENDING G. D., SMITH V. J. R Spatial variability in the degradation rate of isoproturon in soil. Environ. Pollut., 111: WÊGOREK W Badanie wp³ywu pestycydów na œrodowisko rolnicze. Post. Nauk Rol., 2: WG T. J., FLEET G. H., HEARD G. M Pesticides a source of microbial contamination of salad vegetables. J. Food Microbiol., 1001: WIELGOSZ E., SZEMBER A., SKWAREK J Wp³yw wybranych roœlin na liczebnoœæ i aktywnoœæ bakterii bior¹cych udzia³ w przemianach azotu. Ann. UMCS, Sect. Agricult., 59(4): WYSZKOWSKA J. 2002a. Microbiological properties of soil contaminated with the herbicyde Treflan 480 EC. Pol. J. Environ. Stud., 10(1): WYSZKOWSKA J. 2002b. Number of cellulolytic, ammonifying, nitrogen immobilizing and Azotobacter sp. bacteria in soil contaminated with Treflan 480 EC. Pol. J. Natur. Sci., 10(1): WYSZKOWSKA J. 2002c. Effect of soil contamination with Treflan 480 EC on biochemical properties of soil. Pol. J. Environ. Stud., 11(1): WYSZKOWSKA J W³aœciwoœci mikrobiologiczne gleby zanieczyszczonej herbicydem Triflurotox 250 EC. Acta Agr. Silv. ser. Agr., 42: WYSZKOWSKA J., KUCHARSKI J. 2004a. Biochemical and physicochemical properties of soil contaminated with herbicide Triflurotox 250 EC. Pol. J. Environ. Stud., 11(1): WYSZKOWSKA J., KUCHARSKI J. 2004b. Biologiczne w³aœciwoœci gleby zanieczyszczonej Chwastoxem Trio 540 SL. Rocz. Glebozn., 50: WYSZKOWSKI M., WYSZKOWSKA J. 2004a. Sk³ad chemiczny rzepaku jarego i gorczycy bia³ej a aktywnoœæ enzymatyczna gleby zanieczyszczonej Treflenem 480 EC. Ann. UMCS, Sect. Agricult., 54(4): WYSZKOWSKI M., WYSZKOWSKA J. 2004b. Wspó³zale noœæ miêdzy zawartoœci¹ makroelementów w jêczmieniu jarym a aktywnoœci¹ enzymatyczn¹ gleby zanieczyszczonej Chwastoxem Trio 540 SL i Granstarem 75 WG. Ann. UMCS, Sect. Agricult., 54(4): YAO X., MIN H., LII Z., YUAN H Influence of acetamipirid on soil enzymatic activities and respiration. Eur. J. Soil Biol., 42: