Dziecko nowosądeckie normy rozwoju somatycznego i sprawności fizycznej dzieci oraz młodzieży Nowego Sącza

Transkrypt

1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Katarzyna Sztafa, Pawł Kożuch Izabla Adamowicz, Kamil Sławcki Dzicko nowosądcki normy rozwoju somatyczngo i sprawności fizycznj dzici oraz młodziży Nowgo Sącza pod rdakcją Marii Chrzanowskij Nowy Sącz 20

2 Komitt Rdakcyjny doc. dr Zdzisława Zacłona przwodnicząca, prof. dr hab. inż. Jarosław Frączk, dr hab. n. md., prof. nadzw. Ryszard Gajdosz, dr hab., prof. nadzw. Wojcich Kudyba, dr Monika Madj-Ctnarowska, dr Waldmar Makuła, prof. dr hab. Lszk Rudnicki Rdaktor Naczlny doc. dr Zdzisława Zacłona Rdaktor Wydania dr Waldmar Makuła Skrtarz Rdakcji dr Tamara Bolanowska-Bobrk Rdakcja Tchniczna dr Tamara Bolanowska-Bobrk Rcnznt prof. dr hab. Ryszard Żarów Wydano za zgodą JM Rktora PWSZ w Nowym Sączu, prof. dr. hab. inż. Zbigniwa Ślipka Autorzy ponoszą odpowidzialność za poprawność językową tkstu Copyright by Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Nowy Sącz 20 ISBN Adrs Rdakcji Nowy Sącz , ul. Staszica 1 tl , -mail: briw@pwsz-ns.du.pl Wydawca Wydawnictwo Naukow Państwowj Wyższj Szkoły Zawodowj w Nowym Sączu ul. Staszica 1, Nowy Sącz tl , -mail: briw@pwsz-ns.du.pl Druk NOVA SANDEC, ul. Lwowska 143 tl , -mail: biuro@novasandc.pl

3 Spis trści Wprowadzni... 7 I. Matriał i mtody badań Ogólna charaktrystyka próby Badania antropomtryczn Próby sprawności motorycznj Badania ankitow Mtody opracowania danych Pojęci normy rozwojowj oraz wskazówki dotycząc stosowania norm Charaktrystyka środowiska społczngo II. Śrdni arytmtyczn i miary zminności cch morfologicznych Wysokość ciała. Tabla Wysokość sidząc. Tabla Długość podsidzniowa kończyn dolnych. Tabla Szrokość barków. Tabla Szrokość midnicy (ic-ic). Tabla Szrokość międzyrylcowa nadgarstka (spr-spu). Tabla Szrokość łokcia (cm-cl). Tabla Szrokość kolana (pl-pm). Tabla Obwód raminia. Tabla Obwód największy przdraminia. Tabla Obwód uda. Tabla Obwód największy podudzia. Tabla Obwód klatki pirsiowj (xi). Tabla Obwód pasa. Tabla Obwód biodr. Tabla Masa ciała. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy nad mięśnim trójgłowym raminia. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu. Tabla Suma trzch fałdów skórno-tłuszczowych. Tabla III. Śrdni arytmtyczn i miary zminności wskaźników proporcji i budowy ciała Wskaźnika Manouvrira. Tabla Wskaźnik midniczno-barkowy. Tabla Wskaźnik Marty. Tabla Wskaźnik Rohrra. Tabla Wskaźnik smukłości. Tabla Wskaźnik masy ciała (BMI). Tabla Wskaźnik otyłości brzusznj WHtR. Tabla

4 IV. Śrdni arytmtyczn i miary zminności prób sprawności motorycznj Skłon tułowia w przód. Tabla Skok w dal z mijsca. Tabla Siady z lżnia. Tabla Big wahadłowy x5m. Tabla Zwis na drążku. Tabla V. Wartości cntylow wybranych cch somatycznych Wysokość ciała dziwcząt. Tabla Wysokość ciała chłopców. Tabla Długość podsidzniowa kończyn dolnych dziwcząt. Tabla Długość podsidzniowa kończyn dolnych chłopców. Tabla Szrokość barków dziwcząt (a-a). Tabla Szrokość barków chłopców (a-a). Tabla Szrokość midnicy dziwcząt (ic-ic). Tabla Szrokość midnicy chłopców (ic-ic). Tabla Obwód raminia dziwcząt. Tabla Obwód raminia chłopców. Tabla Obwód największy przdraminia dziwcząt. Tabla Obwód największy przdraminia chłopców. Tabla Obwód uda dziwcząt. Tabla Obwód uda chłopców. Tabla Obwód największy podudzia dziwcząt. Tabla Obwód największy podudzia chłopców Tabla Obwód klatki pirsiowj dziwcząt (xi). Tabla Obwód klatki pirsiowj chłopców (xi). Tabla Masa ciała dziwcząt. Tabla Masa ciała chłopców. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy nad mięśnim trójgłowym raminia dziwcząt. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy nad mięśnim trójgłowym raminia chłopców. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką dziwcząt. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką chłopców. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu dziwcząt. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu chłopców. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym dziwcząt. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym chłopców. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu dziwcząt. Tabla Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu chłopców. Tabla Suma trzch fałdów skórno-tłuszczowych dziwcząt. Tabla Suma trzch fałdów skórno-tłuszczowych chłopców. Tabla VI. Wartości cntylow wskaźników proporcji i budowy ciała Wskaźnik Manouvrira dziwcząt. Tabla Wskaźnik Manouvrira chłopców. Tabla Wskaźnik midniczno-barkowy dziwcząt Tabla Wskaźnik midniczno-barkowy chłopców. Tabla Wskaźnik Marty dziwcząt. Tabla Wskaźnik Marty chłopców. Tabla Wskaźnik Rohrra dziwcząt. Tabla Wskaźnik Rohrra chłopców. Tabla

5 Wskaźnik smukłości dziwcząt. Tabla Wskaźnik smukłości chłopców. Tabla Wskaźnik masy ciała (BMI) dziwcząt. Tabla Wskaźnik masy ciała (BMI) chłopców. Tabla Wskaźnik otyłości brzusznj WHtR dziwcząt. Tabla Wskaźnik otyłości brzusznj WHtR chłopców. Tabla VII. Wartości cntylow prób sprawności motorycznj Skłon tułowia w przód dziwczęta. Tabla Skłon tułowia w przód chłopcy. Tabla Skok w dal z mijsca dziwczęta. Tabla Skok w dal z mijsca chłopcy. Tabla Siady z lżnia dziwczęta. Tabla Siady z lżnia chłopcy. Tabla Big wahadłowy x5m dziwczęta. Tabla Big wahadłowy x5m chłopcy. Tabla Zwis na drążku dziwczęta. Tabla Zwis na drążku chłopcy. Tabla VIII. Siatki cntylow wybranych cch somatycznych Wysokość ciała dziwcząt. Rycina Wysokość ciała chłopców. Rycina Długość podsidzniowa kończyn dolnych dziwcząt. Rycina Długość podsidzniowa kończyn dolnych chłopców. Rycina Szrokość barków dziwcząt (a-a). Rycina Szrokość barków chłopców (a-a). Rycina Szrokość midnicy dziwcząt (ic-ic). Rycina Szrokość midnicy chłopców (ic-ic). Rycina Obwód raminia dziwcząt. Rycina Obwód raminia chłopców. Rycina Obwód największy przdraminia dziwcząt. Rycina Obwód największy przdraminia chłopców. Rycina Obwód uda dziwcząt. Rycina Obwód uda chłopców. Rycina Obwód największy podudzia dziwcząt. Rycina Obwód największy podudzia chłopców. Rycina Obwód klatki pirsiowj dziwcząt (xi). Rycina Obwód klatki pirsiowj chłopców (xi). Rycina Masa ciała dziwcząt. Rycina Masa ciała chłopców. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy nad mięśnim trójgłowym raminia dziwcząt. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy nad mięśnim trójgłowym raminia chłopców. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką dziwcząt. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką chłopców. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu dziwcząt. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu chłopców. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym dziwcząt. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym chłopców. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu dziwcząt. Rycina Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu chłopców. Rycina

6 Suma trzch fałdów skórno-tłuszczowych dziwcząt. Rycina Suma trzch fałdów skórno-tłuszczowych chłopców. Rycina IX. Siatki cntylow wskaźników proporcji i budowy ciała... 2 Wskaźnik Manouvrira dziwcząt. Rycina Wskaźnik Manouvrira chłopców. Rycina Wskaźnik midniczno-barkowy dziwcząt. Rycina Wskaźnik midniczno-barkowy chłopców. Rycina Wskaźnik Marty dziwcząt. Rycina Wskaźnik Marty chłopców. Rycina Wskaźnik Rohrra dziwcząt. Rycina Wskaźnik Rohrra chłopców. Rycina Wskaźnik smukłości dziwcząt. Rycina Wskaźnik smukłości dziwcząt. Rycina Wskaźnik masy ciała (BMI) dziwcząt. Rycina Wskaźnik masy ciała (BMI) chłopców. Rycina Wskaźnik otyłości brzusznj WHtR dziwcząt. Rycina Wskaźnik otyłości brzusznj WHtR chłopców. Rycina X. Siatki cntylow prób sprawności motorycznj Skłon tułowia w przód dziwczęta. Rycina Skłon tułowia w przód chłopcy. Rycina Skok w dal z mijsca dziwczęta. Rycina Skok w dal z mijsca chłopcy. Rycina Siady z lżnia dziwczęta. Rycina Siady z lżnia chłopcy. Rycina Big wahadłowy dziwczęta. Rycina Big wahadłowy chłopcy. Rycina Zwis na drążku dziwczęta. Rycina Zwis na drążku chłopcy. Rycina Bibliografia

7 Wprowadzni Widza o prawidłowościach i uwarunkowaniach procsów wzrastania oraz rozwoju dzici i młodziży jst już obcni bardzo bogata, mimo to jdnak badania rozwoju biologiczngo dzici ni tylko ni tracą na znaczniu, al z względu na szybko zminiając się środowisko zwnętrzn zyskują coraz większą rangę i budzą zaintrsowani przdstawicili wilu nauk biologiczno-mdycznych, pdagogów, psychologów, socjologów, wychowawców fizycznych, a takż rodziców. Przbig rozwoju biologiczngo dzici i młodziży wchodzących w skład populacji miast, wsi, rgionów, kraju jst fktm oddziaływania ndognnych czynników gntycznych i czynników środowiska zwnętrzngo, któr są gzognnymi modyfikatorami gntyczni zdtrminowango procsu rozwoju. Uwarunkowani procsów wzrastania i rozwoju przz czynniki gntyczn oraz szroko pojęt środowisko, w tym główni żywini, poziom higiny i opiki lkarskij, aktywność fizyczną, jst źródłm różnic biologicznych między osobnikami tj samj płci w obrębi populacji, a więc ich różngo zaawansowania rozwojowgo, czyli zróżnicowango wiku biologiczngo. Ocna wiku biologiczngo dzicka jst możliwa wtdy, kidy dysponujmy odpowidnim układm odnisinia, który pozwala na ocnę stopnia zaawansowania dzicka w procsach wzrastania, dojrzwania płciowgo, kostninia szkiltu, wyrzynania zębów, a takż w rozwoju motorycznym. Funkcję takigo układu odnisinia spłniają normy lub standardy rozwoju, któr są arbitralni wyznaczonymi przdziałami zminności cch w populacji, służącymi do diagnozy i kontroli indywidualngo rozwoju dzicka na tl populacji, do którj ono nalży. Takim zbiorm aktualnych, przynajmnij przz okrs najbliższych lat, standardów rozwoju somatyczngo i motoryczngo jst Dzicko nowosądcki. Pomysłodawcą i autorm jdngo z pirwszych, opublikowanych w 1976 roku, monograficznych opracowań procsów wzrastania pt. Dzicko poznański normy i mtody kontroli rozwoju fizyczngo jst profsor Andrzj Malinowski. Tn frapujący tytuł monografii, za zgodą autorów poznańskich, przjął ośrodk krakowski powstały wówczas opracowania Dzicko krakowski (1983, 2000). 7

8 W koljnych latach pojawiły się monografi innych autorów równiż pod hasłm Dzicko. Do tj rodziny pragnimy dołączyć Dzicko nowosądcki. U podstaw gnzy tgo opracowania lgł fakt, ż jak dotąd ni powstała aktualna diagnoza rozwoju fizyczngo dzici i młodziży Nowgo Sącza, miasta liczącgo już dziś ponad 85 tys. miszkańców, jak równiż ni opracowano norm rozwoju somatyczngo i motoryczngo dla potrzb szroko rozumianj praktyki. Sądzimy zatm, ż nasza monografia spłnia dwa cl: tortyczny którym jst poznani, w oparciu o szroki zstaw cch somatycznych i sprawności fizycznj, aktualngo poziomu oraz dynamiki rozwoju morfologiczngo i motoryczngo dzici oraz młodziży Nowgo Sącza; praktyczny którym jst dostarczni aktualnych norm rozwoju morfologiczngo i motoryczngo dzici oraz młodziży Nowgo Sącza dla potrzb placówk mdycyny i higiny szkolnj oraz dla praktyki wychowania fizyczngo i sportu. Autorzy opracowania składają podziękowania Władzom Oświatowym Nowgo Sącza, a zwłaszcza Dyrktorowi Wydziału Edukacji Panu Waldmarowi Olszyńskimu, Dyrktorom i Nauczycilom szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, szczgólni Nauczycilom wychowania fizyczngo, oraz Rodzicom badanych dzici, a takż wszystkim tym, którzy w trosc o prawidłowy rozwój młodgo pokolnia udzilili wsparcia akcji badawczj pod hasłm Dzicko nowosądcki.... Podziękowania kirujmy równiż do osób, któr przyczyniły się do statystycznj i graficznj strony opracowania: do Pana dr. Janusza Brudckigo, Pani Magdalny Stano i Pani Doroty Matusik oraz do Pana mgr. inż. Jakuba Przystasia. Maria Chrzanowska 8

9 I. Matriał i mtody Matriał opracowania stanowią wyniki badań, którymi w okrsi wiosnnym (marzcczrwic) 2008 roku objęto losowo wybraną grupę dzici i młodziży Nowgo Sącza. Badania pod hasłm Dzicko nowosądcki... przprowadzili pracownicy Instytutu Kultury Fizycznj Państwowj Wyższj Szkoły Zawodowj w Nowym Sączu. W ich ralizacji wzięli równiż udział studnci III roku kirunku Wychowani fizyczn, uczstnicy sminarium dyplomowgo oraz nauczycil wychowania fizyczngo pracujący w wyminionych w tabli 1 szkołach. 1. Ogólna charaktrystyka próby Badania, objmując pomiary antropomtryczn i próby sprawności motorycznj prowadzono wśród uczniów i ucznnic uczęszczających w roku szkolnym 2007/2008 do szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych na trni Nowgo Sącza (tabla 1). W clu zapwninia rprzntatywności próby, szkoły i klasy szkoln zostały wybran na drodz losowania dwustopniowgo, mtodą urnową bz zwracania. Łączna liczba zbadanych osób wyniosła 28, w tym 1154 chłopców i 14 dziwczęta. Tabla 1. Wykaz szkół, w których przprowadzono badania Typ szkoły Nr szkoły Szkoła Podstawowa Nr 2, Nr 7, Nr 15, Nr 20, Nr 21, Katolicka Szkoła Podstawowa Gimnazjum Nr 1, Nr 9, Nr, Gimnazjum Jzuicki Licum Nr IX, Nr II, Nr VIII Tchnikum Nr 4, Nr 2 Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 8, Nr 2 Clm zakwalifikowania poszczgólnych osób dziwcząt i chłopców do odpowidnich grup wiku kalndarzowgo okrślono różnicę między datą badania a datą urodznia dango dzicka i wyrażono ją w systmi dzisiętnym. Przykładowo, do 9-latków zaliczono dzici w przdzial wiku 8. do 9.49 roku w tn sposób powstało 12 przdziałów wiku kalndarzowgo od 7 do 18 lat. W tablach i na rycinach poszczgóln grupy wiku są środkami utworzonych w tn sposób przdziałów klasowych. Tabla 2 przdstawia liczbność poszczgólnych grup wikowych. 9

10 Tabla 2. Liczbność próby Wik Śrdnia arytmtyczna wiku mtrykalngo Chłopcy Dziwczęta Razm 7 7, , , , , , , , , , , , Łączni Badania antropomtryczn Pomiary antropomtryczn objmowały 22 cchy somatyczn wybrano t, któr wchodzą w skład tzw. pozytywnych mirników zdrowia, odgrywając zasadnicz znaczni w kontroli i ocni rozwoju fizyczngo dzicka. Do zstawu włączono równiż cchy służąc okrślniu podstawowych proporcji ciała, typu budowy ciała, nadmiaru lub nidoboru masy ciała. Pomiarów dokonano przy użyciu instrumntarium typu Martina (1928), produkcji szwajcarskij firmy Sibr Hgnr. Pomiary wysokościow (długościow): 1. Wysokość ciała (B-v) mirzono w pozycji stojącj wyprostowanj od podstawy pomiaru (Basis) do punktu vrtx za pomocą antropomtru. 2. Wysokość sidząc mirzono w pozycji sidzącj od płaszczyzny, na którj sidziała badana osoba, do punktu vrtx za pomocą antropomtru. 3. Długość podsidzniową kończyn dolnych obliczono, odjmując od wysokości vrtx wysokość w pozycji sidzącj. Pomiary szrokościow: 1. Szrokość barków (a-a) mirzono jako odlgłość akromion-akromion za pomocą cyrkla kabłąkowgo dużgo. 2. Szrokość midnicy (ic-ic) pomiędzy punktami iliocristal za pomocą cyrkla kabłąkowgo dużgo.

11 3. Szrokość międzyrylcową nadgarstka (spr-spu) pomiędzy punktami supracarpal radial i supracarpal ulnar za pomocą cyrkla liniowgo. 4. Szrokość łokcia (cm-cl) pomiędzy punktami cubital latral i cubital mdial za pomocą cyrkla liniowgo. 5. Szrokość kolana (pl-pm) pomiędzy punktami picondylion latralis i picondylion mdialis za pomocą cyrkla liniowgo. Pomiary obwodów: 1. Obwód raminia mirzono za pomocą taśmy krawickij ułożonj prostopadl do osi długij raminia, w połowi jgo długości. 2. Obwód przdraminia za pomocą taśmy krawickij ułożonj prostopadl do osi długij przdraminia, tuż poniżj stawu łokciowgo. 3. Obwód uda pomiaru dokonywano za pomocą taśmy krawickij ułożonj prostopadl do osi długij uda, nico poniżj fałdu pośladkowgo, przy równomirnym obciążniu obu kończyn. 4. Obwód podudzia mirzono w najszrszym mijscu podudzia, układając taśmę poziomo, przy równomirnym obciążniu obu kończyn. 5. Obwód klatki pirsiowj (xi) mirzono przy użyciu taśmy krawickij, na wysokości xiphoidal, jako obwód spoczynkowy. 6. Obwód pasa przy pomocy taśmy krawickij, w najwęższym mijscu talii, między dolnym brzgim łuku żbrowgo i górnym brzgim grzbinia kości biodrowj. 7. Obwód biodr przy pomocy taśmy krawickij, ułożonj poziomo tak, aby przbigała przz najbardzij wysunięt ku tyłowi wypukłości mięśni pośladkowych. Masę ciała mirzono za pomocą wagi typu Tanita TB-3, produkcji japońskij, w stroju gimnastycznym bz obuwia. Pomiary fałdów skórno-tłuszczowych przprowadzono przy pomocy fałdomirza typu Holtain o sil nacisku g/mm 2 powirzchni kontaktowj: 1. Fałd skórno-tłuszczowy na raminiu mirzono jako fałd podłużny na tylnj ściani raminia, nad mięśnim trójgłowym, w połowi długości raminia. 2. Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką mirzono jako fałd skośny, pod dolnym kątm łopatki. 11

12 3. Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu mirzono jako fałd poprzczny, ok. 1 cm w dół i 5 cm w bok od pępka. 4. Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym mirzono jako fałd skośny, w linii pachowj ciała, nad górnym brzgim grzbinia kości biodrowj. 5. Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu mirzono jako fałd na tylnj ściani łydki, nico poniżj dołu podkolanowgo. 6. Sumę trzch fałdów skórno-tłuszczowych obliczono jako sumę grubości fałdów skórno-tłuszczowych na raminiu, pod łopatką i na brzuchu. Wskaźniki antropologiczn: Wyminion powyżj cchy zostały użyt do wylicznia wskaźników antropologicznych, służących ocni proporcji ciała oraz rlacji wagowo-wzrostowych. 1. Wskaźnik Manouvrira [długość podsidzniowa kończyn dolnych / wysokość sidząc] x 0 2. Wskaźnik midniczno-barkowy [szrokość midnicy / szrokość barków] x 0 3. Wskaźnik Marty [obwód klatki pirsiowj / wysokość ciała] x 0 4. Wskaźnik Rohrra [masa ciała (g) / wysokość ciała 3 cm] x 0 5. Wskaźnik smukłości wysokość ciała (cm) / masa ciała (kg) 6. Body Mass Indx (BMI) masa ciała (kg) / wysokość ciała 2 (m) 7. Wskaźnik otyłości brzusznj WHtR obwód pasa (cm) / wysokość ciała (cm). 3. Próby sprawności motorycznj Przy wyborz prób sprawności motorycznj kirowano się krytrium porównywalności z innymi matriałami. Wzięto pod uwagę równiż ogranicznia czasow i organizacyjn, wynikając z koniczności przprowadznia dwóch rodzajów badań podczas zajęć lkcyjnych z wychowania fizyczngo. Badania objmowały pięć wybranych prób motorycznych z Europjskigo Tstu Sprawności Fizycznj EUROFIT. Osoby biorąc udział w próbach sprawności motorycznj były wczśnij poinstruowan, w jaki sposób nalży wykonać poszczgóln zadania ruchow. Uczniowi byli wyposażni w strój i obuwi sportow, a uczstnictwo w próbach poprzdzon było kilkunastominutową rozgrzwką, prowadzoną przz członków grupy badawczj. W związku z faktm, ż dzici w wiku 7-9 lat miały trudności w poprawnym wykonaniu tstu zwis na drążku, w opracowaniu tym ni przdstawiono wyników tj próby. 12

13 Sposób wykonania prób sprawnościowych (opis prób A, B, C, D na podstawi: Dzicko krakowski Sprawność fizyczna i postawa ciała dzici i młodziży miasta Krakowa, pod rd. S. Gołąba, M. Chrzanowskij, Studia i Monografi Akadmii Wychowania Fizyczngo w Krakowi nr 19, Kraków 2003; próba E opis na podstawi: R. Przwęda, R. Stupnicki, K. Mild, Cntylow siatki sprawności fizycznj polskij młodziży wg tstów EUROFIT, Wydawnictwo Akadmii Wychowania Fizyczngo w Warszawi, Warszawa 2003). A. W siadzi skłon w przód gibkość Sprzęt i pomoc: Skrzynia o wymiarach: długość ok. 35 cm, szrokość 45 cm, wysokość 32 cm. Blat skrzyni o wymiarach: długość 70 cm, szrokość 45 cm, wystaj 30 cm ponad boczną ściankę skrzyni, o którą opirają się stopy. Na blaci równolgl do osi podłużnj wyrysowana jst skala od 20 cm (od strony badango) do 70 cm tak, aby. cm znajdował się na wysokości stóp badango. Na blaci lży linijka o długości ok. 30 cm i grubości ok. 1 cm. Sposób wykonania: Badany w siadzi prostym opira bos stopy o boczną ścianę skrzyni. W tj pozycji, przy wyprostowanych kolanach, wykonuj maksymalny skłon w przód i sięga rękami najdalj jak moż, posuwając końcami palców linijkę po cntymtrowj skali narysowanj na powirzchni blatu. W tj najdalszj pozycji pozostaj niruchomo przz ok. 2 skundy. Stopy cały czas muszą być razm, kolana wyprostowan. Próba jst wykonywana dwa razy, zapisuj się lpszy wynik. Wynik: Rzultat odczytuj się na skali cntymtrowj. Próba musi być wykonywana wolno, bz gwałtownych ruchów. Jżli badany końcami palców ni osiągnął tj samj odlgłości dla obydwu rąk, nalży uwzględnić środkowy punkt przsuwanj linijki. Osoba nadzorująca przytrzymuj wyprostowan kolana badango. 13

14 B. Skok w dal z mijsca siła ksplozywna kończyn dolnych Sprzęt i pomoc: Niśliski, tward podłoż, dwa matrac gimnastyczn lub maty, krda oraz taśma mirnicza. Matrac muszą być przymocowan do podłogi, aby podczas wykonania próby ni ulgły przsunięciu. Wzdłuż matracy przykljona taśma mirnicza. Sposób wykonania: Badany staj w lkkim rozkroku, palcami stóp dotykając wyznaczonj linii przd matracami. Uginając nogi w kolanach, prznosi ramiona dołm w tył, a następni poprzz zamach ramionami w przód i nrgiczn odbici obunóż wykonuj skok w przód jak najdalj potrafi. Badany ląduj na obydwi nogi, starając się utrzymać równowagę, ni siadając na matracu. Próba jst wykonywana dwa razy, a zaliczany jst lpszy wynik. Wynik: Długość skoku mirzy się od wyznaczonj linii odbicia do najbliższgo śladu pozostawiongo przz piętę skaczącgo. Jżli badany po wykonania skoku przwróci się do tyłu, wówczas skok powtarza. Osoba nadzorująca wykonani próby stoi obok, zaznaczając mijsc lądowania i odczytuj wynik na taśmi mirniczj. Z dwóch wykonanych skoków mirzy się dłuższy z dokładnością do 1 cm. 14

15 C. Siady z lżnia wytrzymałość siłowa mięśni brzucha Sprzęt i pomoc: Matrac, stopr. Sposób wykonania: Badany wykonuj lżni tyłm o nogach ugiętych na matracu. Jgo plcy są wyprostowan, ręc splcion na karku, stopy ułożon na matracu. Partnr siada naprzciw badango, przytrzymując jgo podudzia tak, aby podszwy stóp dotykały podłoża. Na sygnał start badany przchodzi z lżnia do siadu, dotykając łokciami kolan, a następni jak najszybcij przchodzi do pozycji wyjściowj tak, aby grzbitami dłoni i ramionami dotknąć matraca. Czynność tę powtarza się jak najszybcij przz 30 skund i ni nalży jj przrywać do momntu komndy stop. Próba jst wykonywana tylko jdn raz. Wynik: Po komndzi start badający liczy głośno liczbę wykonanych siadów, o wyniku dcyduj liczba poprawni wykonanych siadów w czasi 30 skund. 15

16 D. Big wahadłowy szybkość Sprzęt i pomoc: Równ, czyst i niśliski podłoż, stopr, taśma mirnicza, krda, pachołki. Sposób wykonania: Na podłożu są wyrysowan dwi równolgł lini w odlgłości 5 m od sibi. Długość linii wynosi 120 cm, a ich końc powinny być oznaczon pachołkami. Badany stoi w pozycji startowj wysokij, obi jgo stopy znajdują się przd linią. Po komndzi start bigni jak najszybcij do drugij linii, przkraczając ją obima stopami i wraca jak najszybcij za lini startu. Taki podwójny kurs wykonuj pięć razy. Za ostatnim razm, finiszując w czasi powrotu, badany ni powinin zwalniać szybkości bigu. Podczas bigu i zwrotów ni wolno podpirać się rękami o podłoż. Próbę wykonuj się tylko jdn raz. Wynik: Wynik stanowi czas potrzbny do wykonania płnych pięciu cykli (łączni m), mirzony z dokładnością do 0,1 skundy. Podczas wykonywania próby mirzący głośno liczy każdy zakończony cykl. 16

17 E. Zwis na drążku siła mięśni ramion Sprzęt i pomoc: Drążk poziomy zawiszony na wysokości dosiężnj, matrac pod drążkim, stopr. Sposób wykonania: Badany staj przd drążkim, chwyta go nachwytm na szrokość barków. Prowadzący próbę pomaga uniść w górę ciało badango do pozycji zwisu o ramionach ugiętych tak, aby jgo broda znalazła się powyżj drążka. Próba polga na wytrzymaniu w zwisi na drążku jak najdłużj. Próba kończy się, kidy oczy badango znajdą się poniżj linii drążka. Wynik: Czas zwisu mirzony jst z dokładnością do 1 skundy. Próbę wykonuj się jdn raz. 4. Badania ankitow Anonimowa ankita była skirowana do rodziców badanych dzici, a pytania w nij zawart dotyczyły statusu społczno-konomiczngo rodziny. Na potrzbę opracowania analizowano odpowidzi na trzy podstawow pytania: mijsc urodznia matki i ojca, wykształcni i zawód wykonywany przz rodziców. 17

18 5. Mtody opracowania danych Podstawow charaktrystyki statystyczn, taki jak śrdnia arytmtyczna, odchylni standardow, współczynnik zminności, wartości minimalna i maksymalna, opracowano na podstawi danych surowych, wykorzystując arkusz kalkulacyjny Excl. Do konstrukcji siatk cntylowych zastosowano mtodę LMS, zapwniającą normalizację rozkładów asymtrycznych (Transformacja Boxa-Coxa wg Cola 1990) oraz optymaln wygładzni krzywych. Działania taki przprowadzono dla każdj grupy wikowj dziwcząt i chłopców. Duż różnic osobnicz wyników próby sprawnościowj zwis na drążku, unimożliwiły wygładzni skrajnych krzywych cntylowych (3. i 97. cntyl), dlatgo zrzygnowano z ich graficzngo i tablaryczngo przdstawinia. 6. Pojęci normy rozwojowj oraz wskazówki dotycząc stosowania norm Pojęci normy w ujęciu biologicznym jst w znacznym stopniu skomplikowan. Mamy tu na uwadz pwin wzorzc optymalnych współzalżności między organizmm a środowiskim jgo bytowania, w którym w procsi filognzy został ustabilizowany właściwy mu zspół gnów 1. W pojęciu normy rozwojowj ujęt są rlacj między dtrminantami gntycznymi a środowiskim w trakci rozwoju, gdyż gnotyp ni okrśla jdnoznaczni fnotypowgo obrazu osobnika, tylko zakrs tzw. normy rakcji. Norma rakcji to zatm zakrs rakcji fnotypowych okrślongo gnotypu, będący fktm intrakcji (współdziałania) tgo gnotypu z czynnikami środowiska 2. Rozwój każdgo osobnika (R) jst więc funkcją czynników gntycznych (G), środowiska (E) i czasu (T), jaki upłynął od momntu powstania zygoty (t 1 ) do czasu badania (t n ). Rt i = f (G, E, T ), gdzi i = 1, n. Norma adaptacyjna dotyczy z koli całj populacji i jst sumą norm rakcji osobników wchodzących w jj skład. Z normą tą związan jst pojęci normalności, okrślanj jako zakrs zminności fnotypowj dango osobnika w zakrsi normy adaptacyjnj danj populacji. 1 N. Wolański, Mtody kontroli i normy rozwoju fizyczngo dzici i młodziży, Wydawnictwo Lkarski PZWL, Warszawa J. Ciślik, M. Kaczmark M.D. Kaliszwska-Drozdowska, Dzicko poznański 90.Wzrastani, dojrzwani, normy i mtody ocny rozwoju, Bogucki Wydawnictwo Naukow, Poznań

19 Rycina 1. Zalżności między gnotypm a czynnikami środowiska zwnętrzngo w czasi rozwoju 3 Norma rozwojowa, jako biologiczny układ odnisinia, pozwala umijscowić badan dzicko na tl populacji rówiśników i ocnić jgo rozwój somatyczny. Zakrs normy jst oparty na danych statystycznych. O zasięgu zminności danj cchy wokół wartości cntralnj, tj. śrdnij arytmtycznj lub mdiany, informują odpowidnio odchylni standardow lub jdnostki unormowan, np. cntyl. Wyróżnia się kilka rodzajów norm rozwojowych, a ich podział zalży od clu, jakimu mają służyć. Podczas masowych badań przglądowych, a do takich nalży zaliczyć badania pod hasłm Dzicko nowosądcki, najczęścij wykorzystuj się normy populacyjn. Najlpszym graficznym obrazm normy rozwojowj jst siatka cntylowa, dająca płn zakrs zminności cchy. Siatka cntylowa jst wykrsm, na którym oś pionową stanowią wartości danj cchy (np. wysokości ciała, masy ciała), a na osi poziomj zaznaczony jst wik. Siatka, jako zbiór obsrwacji, podzilona jst za pomocą jdnostk unormowanych, czyli cntyli, na sto równych części, a jj wartością środkową jst mdiana (M), odpowiadająca. cntylowi. Mdiana dzili cały zbiór obsrwacji na dwi równ części: połowa obsrwacji jst większa od mdiany i połowa obsrwacji jst od mdiany mnijsza. Przykładowo, jśli wilkość wysokości ciała dzicka nanisiona na siatkę cntylową odpowidnio do wiku kalndarzowgo znajdzi się na poziomi. cntyla, oznacza to, ż % rówiśników jst od nigo wyższa, a % niższa. 3 Ibidm. 19

20 Krzyw 3. i 97. cntyla wyznaczają dolną i górną granicę normy szrokij fizjologicznj. Wartości miszcząc się między 3. a. cntylm i między 90. a 97. cntylm stanowią pogranicz normy szrokij. Znajdujący się w tym przdzial osobnicy wymagają bardzij wnikliwj obsrwacji pod kątm warunków konomiczno-bytowych lub zdiagnozowania chorób, któr mogą spowalniać lub przyspiszać rozwój. Obsrwacj zawart między. a. cntylm zaliczamy do normy wąskij są to wartości przciętn, najczęścij występując w populacji. Zastosowani siatk cntylowych: siatki cntylow służą do okrślnia położnia badango osobnika na tl populacji rówiśników z tgo samgo środowiska. Nalży odnalźć wilkość badanj cchy dzicka na siatc cntylowj w odpowidnim przdzial wiku. Punkt przcięcia linii poziomj okrślającj wilkość cchy z linią pionową, tj. linią wiku, okrśla pozycję cntylową dzicka; siatki cntylow pozwalają ocnić prawidłowość rlacji wzrostowo-wagowych. Nalży naniść wilkości wysokości ciała i masy ciała badango dzicka na odpowidni siatki cntylow. Jżli miszczą się on w tych samych lub w sąsiadujących z sobą kanałach cntylowych, oznacza to, ż dzicko ma prawidłową masę w stosunku do wysokości ciała. Jżli wilkość masy ciała znajduj się powyżj jdngo kanału cntylowgo w porównaniu do wysokości ciała, to dzicko ma nadwagę, a powyżj dwóch kanałów otyłość. Analogiczni, jżli masa znajduj się poniżj jdngo kanału cntylowgo w stosunku do wysokości, to dzicko ma nidowagę, a poniżj dwóch kanałów znaczny nidobór masy ciała; siatki cntylow pozwalają śldzić lini indywidualngo rozwoju, z uwzględninim jgo tmpa i harmonii poprzz nanoszni na siatki cntylow wilkości danych cch w koljnych latach. Otrzymujmy w tn sposób lini indywidualngo rozwoju, któr ukazują poziom, tmpo i rytm wzrastania dzicka na tl populacji. Można w tn sposób okrślić harmonijność bądź dysharmonijność rozwoju. Badana systmatyczni ccha, np. wysokość ciała, rozwija się u dzicka harmonijni, gdy jj indywidualna krzywa przbiga w jdnym lub dwóch sąsiadujących pasmach cntylowych. Jżli krzywa indywidualngo rozwoju danj cchy wykracza poza dwa pasma cntylow, sugruj to jj rozwój dysharmonijny. 20

21 7. Charaktrystyka środowiska społczngo Charaktrystyka statusu społczno-konomiczngo badanych została przprowadzona na podstawi kwstionariusza ankity. Pytania anonimowj ankity były skirowan do rodziców badanych dzici. Liczba ankitowanych ni pokrywa się z liczbą zbadanych dzici; nico ponad 1/3 kwstionariuszy została wypłniona i zwrócona przz rodziców. Na tj nipłnj liczbi danych oparta jst charaktrystyka populacji pod kątm statusu społczno- -konomiczngo. Dan na tmat mijsca urodznia dzicka w przypadku 7-, 8- i 9-latków zaczrpnięto z dzinników lkcyjnych, zaś starsz dzici sam udzilały odpowidzi na to pytani. W opracowaniu przdstawiono więc najistotnijsz zminn społczn, taki jak mijsc urodznia dzicka oraz ojca i matki, status wykształcnia, a takż zawód rodziców. Na zawart w ankici pytania odpowidzi udziliło 34% ojców i 35% matk badanych dzici. Jdyni dan dotycząc mijsca urodznia dzicka są kompltn i dotyczą wszystkich badanych. Szczgółow dan zawart są w tablach 3, 4 i 5. Większość ankitowanych (86%) stanowią dzici urodzon w Nowym Sączu. Drugą pod względm liczbności grupę (9%) stanowią urodzni w dużj aglomracji mijskij, liczącj powyżj 0 tys. miszkańców. W miści o liczbności -0 tys. urodziło się 3,8% chłopców i dziwcząt. Pozostały niwilki odstk to dzici urodzon w małym miści poniżj tys. miszkańców (0,4%) i na wsi (0,27%). Tabla 3. Mijsc urodznia dzicka, ojca i matki Mijsc urodznia Dzicko Ojcic Matka n % n % n % Nowy Sącz , , ,06 Inn miasto -0 tys. miszkańców 208 9, , ,54 Miasto powyżj 0 tys. miszkańców 86 3, , ,85 Miasto poniżj tys. miszkańców 9 0, , ,99 Wiś 6 0, , 9 13,56 Łączni Ponad 60% ojców i matk badanych dzici to osoby, któr urodziły się w Nowym Sączu. Zbliżona liczba ojców (15%) i matk (16%) pochodzi z miast liczących -0 tys. miszkańców oraz z środowisk wijskich (odpowidnio 14% ojców i 13% matk). Odstk ojców w dwóch wydzilonych katgoriach wykształcnia: podstawowgo i zasadniczgo zawodowgo oraz śrdnigo był podobny wynosił odpowidnio 38% i 37%. 21

22 Wykształcni wyższ wraz z pomaturalnym dklaruj % ojców. Matki badanych uczniów posiadają dużo wyższ od ojców wykształcni, zwłaszcza w katgoriach wykształcnia wyższgo wraz z pomaturalnym (40%), a w mnijszym stopniu wykształcnia śrdnigo (39%). Tabla 4. Wykształcni ojca i matki Wykształcni Ojcic Matka n % n % Podstawow i zasadnicz zawodow , ,72 Śrdni , ,83 Pomaturaln i niukończon wyższ 28 3,61 88,92 Wyższ , ,53 Łączni Matki najczęścij (24%) dklarują zawód spcjalisty (wymagający posiadania wysokigo poziomu widzy zawodowj, umijętności oraz doświadcznia w zakrsi nauk tchnicznych, przyrodniczych, społcznych, humanistycznych i pokrwnych). Równi liczną grupę matk (24%) stanowią kobity bzrobotn i nipracując. Tabla 5. Zawód ojca i matki Nazwa wykonywango zawodu Przdstawicil władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kirownicy Ojcowi Matki n % n % 14 1, ,49 Spcjaliści , ,57 Tchnicy i inny śrdni prsonl 99 12, ,14 Pracownicy biurowi 40 5, ,31 Pracownicy usług osobistych i sprzdawcy 89 11, ,00 Rolnicy, ogrodnicy, lśnicy i rybacy 21 2, ,23 Robotnicy przmysłowi i rzmiślnicy 200, ,47 Opratorzy i montrzy maszyn i urządzń 82,57 3 0,37 Pracownicy przy pracach prostych 19 2, ,48 Siły zbrojn 5 0,64 0,00 Rnciści lub mryci 38 4, ,73 Bzrobotni i nipracujący 52 6, ,19 Łączni

23 Wśród ojców najlicznij rprzntowaną jst grupa zawodowa 4 robotników przmysłowych i rzmiślników (%). Drugą co do wilkości grupę zawodową stanowią spcjaliści (15%). Tchnicy i śrdni prsonl, pracownicy usług osobistych i sprzdawcy, opratorzy i montrzy maszyn i urządzń to zawody rprzntowan przz ojców z częstością od do 13%. Tak więc badan dzici oraz młodziż to osoby urodzon najczęścij w Nowym Sączu, podobni jak ojcowi i matki. W wykształcniu rodziców przważa katgoria wykształcnia na poziomi śrdnim lub w przypadku ojców zasadniczym zawodowym. Najczęścij wykonywanym zawodm jst zawód spcjalisty lub tchnika. 4 Wdług Rozporządznia Ministra Pracy i Polityki Społcznj z dnia 1 czrwca 2007 r. w sprawi klasyfikacji zawodów i spcjalności (Dz.U. z 2007 r., Nr 6, poz. 728). 23

24 II. Śrdni arytmtyczn i miary zminności cch morfologicznych Tabla 6. Wysokość ciała [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 127,2 6,3 4,9 111,5 153,4 7 1,2 5,4 4,3 112,8 144,5 129,8 6,1 4,7 117,6 146, ,5 5,5 4,3 113,2 142,2 135,7 6,5 4,8 112,1 157, ,7 6,7 5,0 113,2 148,1 140,5 6,1 4,3 123,6 157,3 139,6 6,2 4,5 126,3 155,0 145,9 6,5 4,4 126,2 157, ,2 7,5 5,1 129,9 160,8 153,9 7,3 4,8 139,3 1, ,9 7,7 5,0 131,6 171,7 159,4 9,1 5,7 139,2 179, ,0 6,6 4,2 134,2 171,1 165,6 7,6 4,6 1,4 181, ,9 5,7 3,5 149,3 1,8 171,4 9,2 5,4 147,6 194, ,3 6,1 3,7 146,1 182,2 1,3 6,7 3,8 155,4 192, ,1 5,8 3,5 147,6 1,1 176,2 5,9 3,3 161,8 190, ,5 5,6 3,4 152,0 179,7 177,0 7,1 4,0 157,0 190, ,9 5,7 3,5 155,7 179,8 Tabla 7. Wysokość sidząc [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 68,5 3,4 4,9 61,0 79,6 7 67,4 2,9 4,4 60,1 78,4 69,8 3,4 4,9 63,3 79,0 8 69,0 3,1 4,5 60,0 76,6 71,4 3,5 4,9 57,6 81,2 9 70,7 3,3 4,7 64,2 79,2 73,9 3,0 4,1 66,4 82,2 73,2 3,4 4,7 65,8 80,4,7 3,5 4,6 67,5 84, ,0 4,2 5,5 65,8 85,1 78,6 4,1 5,2 64,6 89, ,2 4,2 5,2 67,8 88,2 82,2 5,0 6,0 71,0 99, ,9 3,8 4,6 70,8 90,6 85,1 4,4 5,1 74,8 95, ,4 3,4 4,0,0 93,7 88,4 4,4 5,0,2 99, ,0 3,3 3,8 76,6 94,5 90,9 3,8 4,1 80,4 99, ,5 2,9 3,3 81,3 94,0 90,8 3,6 4,0 80,5 99, ,7 3,1 3,5 78,5 97,0 92,0 3,9 4,2 81,1 0, ,7 3,2 3,7 81,0 95,3 24

25 Tabla 8. Długość podsidzniowa kończyn dolnych [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 58,7 4,3 7,3 43,9 79,2 7 57,9 3,2 5,5 49,4 66,1 60,0 3,8 6,4 46,8 73,5 8 59,6 3,5 5,9 47,7 66,9 64,2 4,2 6,5 47,3,8 9 63,0 4,5 7,1 44,2 71,1 66,6 3,8 5,8 56,9 77,3 66,4 4,0 6,0 57,1 78,4 70,3 4,1 5,8 58,7 79, ,2 4,6 6,6 59,2 84,5,3 5,0 6,7 66,6 88, ,7 4,7 6,3 60,3 86,5 77,2 5,4 6,9 64,4 91, ,1 4,5 5,8 62,8 91,6 80,5 4,3 5,3 70,4 89, ,4 3,9 5,1 68,5 85,3 83,0 6,4 7,6 59,0 94, ,3 4,4 5,7 67,1 89,9 84,4 4,4 5,2,0 94, ,6 4,4 5,7 65,2 87,5 85,4 4,0 4,6 76,3 97, ,8 4,1 5,3 67,5 89,1 85,0 4,6 5,4 70,0 94, ,2 3,7 4,8 70,0 90,8 Tabla 9. Szrokość barków (a-a) [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 26,6 1,8 6,6 23,6 31,0 7 26,2 2,0 7,7 22,0 31,7 27,1 2,3 8,7 21,4 36,0 8 26,7 2,0 7,6 21,8 31,0 27,3 2,3 8,2 23,2 33,0 9 27,0 2,1 7,7 22,7 32,5 28,0 2,0 7,2 22,5 31,9 28,4 2,2 7,7 22,1 35,0 29,8 1,9 6,4,7 35, ,7 2,5 8,4 22,7 36,7 31,1 2,2 7,1,9 36, ,0 2,7 8,7 23,1 37,0 32,4 2,8 8,7 27,0 41, ,2 2,5 7,8 24,4 39,3 34,9 2,5 7,3 27,5 39, ,1 2,5 7,7 24,6 37,6 36,8 2,3 6,4 31,5 43, ,5 2,2 6,6 26,3 39,1 37,3 2,3 6,1 32,4 42, ,7 2,2 6,4 29,5 38,0 36,6 2,4 6,7 29,1 43, ,5 2,1 6,1 27,7 37,7 37,9 2,7 7,1 30,6 44, ,3 2,2 6,5 28,4 40,2

26 Tabla. Szrokość midnicy (ic-ic) [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 19,5 1,8 9,0 16,2,4 7 19,1 1,9,0 15,3 24,3 19,9 2,2,9 15,2 26,6 8 19,5 2,1,6 15,5 28,0 20,1 1,9 9,3 17,0 26,0 9 19,7 2,1,5 16,1 29,5 20,7 1,9 9,1 17,2,6 21,0 1,9 9,1 17,4 27,8 21,9 1,8 8,0 18,0 26, ,6 1,9 8,8 17,2 27,0 22,2 2,1 9,6 18,4 27, ,6 2,2 9,8 16,7 28,4 23,4 2,6 11,1 18,1 32, ,1 2,5,3 18,4 29,6 24,9 2,6,4 16,9 31,7 14,2 1,9 7,6 22,0 31,8 26,3 2,1 8,1 22,0 30,9 15,3 1,9 7,7 21,3 32,7,8 2,8 11,0 20,3 35,2 16,4 1,9 7,5 20,6 29,1 24,9 2,3 9,2 20,3 30, ,9 2,4 9,8 17,2 30,2,5 3,1 12,1 20,0 32,5 18,8 2,8,7 20,6 36,7 Tabla 11. Szrokość międzyrylcowa nadgarstka (spr-spu) [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 42,3 2,8 6,7 37,0,0 7 41,0 3,1 7,5 31,0 51,0 43,5 3,3 7,7 30,0 52,0 8 42,4 2,9 6,9 35,0 49,0 44,5 4,0 9,1 31,0 57,0 9 43,0 3,0 7,0 35,0,0 45,2 3,2 7,1 36,0 53,0 44,5 3,8 8,4 36,0 56,0 58,2 3,8 6,5 46,0 69, ,0 3,7 8,0 40,0 57,0 48,5 3,6 7,3 37,0 58, ,6 3,9 8,2 36,0 56,0,3 4,4 8,8 39,0 59, ,5 3,2 6,7 39,0 55,0 52,6 4,2 7,9 42,0 64, ,4 3,0 6,1 41,0 56,0 54,7 3,7 6,7 44,0 61, ,7 3,4 6,9 42,0 58,0 55,0 3,6 6,5 42,0 68, ,4 3,0 6,1 41,0 55,0 55,5 3,4 6,2 46,0 67, ,6 3,0 6,1 40,0 57,0 56,0 2,9 5,3,0 64, ,2 3,0 6,1 43,0 57,0 26

27 Tabla 12. Szrokość łokcia (cm-cl) [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 52,3 3,4 6,5 45,0 60,0 7 49,9 3,6 7,3 40,0 58,0 52,8 4,0 7,7 45,0 66,0 8,6 3,5 6,9 41,0 61,0 55,0 4,3 7,8 43,0 71,0 9 52,3 4,2 8,0 43,0 67,0 55,7 3,9 7,1 42,0 67,0 54,4 4,4 8,1 46,0 68,0 86,0 5,0 5,8 73,0 0, ,6 3,9 6,9 48,0 69,0 61,1 3,9 6,4 53,0 73, ,1 3,8 6,6 47,0 68,0 63,2 4,6 7,3 52,0 74, ,2 3,4 5,8 51,0 69,0 65,2 5,9 9,1 45,0 76, ,8 4,6 7,7,0 76,0 67,7 4,3 6,3 57,0 79, ,3 4,0 6,6 51,0 70,0 68,1 4,2 6,2 57,0 80, ,8 3,9 6,6 53,0 70,0 68,5 3,5 5,1 55,0 76, ,7 3,7 6,1 52,0 78,0 68,6 3,9 5,7 58,0 77, ,8 3,6 6,0 52,0 72,0 Tabla 13. Szrokość kolana (pl-pm) [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 77,4 5,2 6,7 66,0 99,0 7 73,7 4,4 6,0 64,0 88,0 79,0 5,4 6,8 64,0 95,0 8,2 5,3 7,1 64,0 93,0 82,4 5,7 7,0 69,0 97,0 9 77,8 5,6 7,1 65,0 0,0 83,8 5,2 6,2 74,0 0,0 79,9 5,5 6,9 68,0 94,0 86,0 5,0 5,8 73,0 0, ,7 5,9 7,0 71,0 6,0 89,7 6,9 7,7 67,0 7, ,7 6,3 7,5 67,0 6,0 91,8 6,3 6,9 69,0 9, ,5 5,3 6,1 70,0 112,0 93,8 5,2 5,6 81,0 7, ,7 4,7 5,4 78,0 1,0 97,1 5,7 5,9 85,0 112, ,2 5,5 6,2 80,0 6,0 95,6 5,9 6,2 78,0 113, ,7 4,8 5,5 77,0 97,0 95,2 5,4 5,7 72,0 6, ,0 5,1 5,8 76,0 1,0 95,9 5,7 5,9 81,0 111, ,6 5,3 6,2 72,0 0,0 27

28 Tabla 14. Obwód raminia [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 18,4 2,2 11,8 14,7,0 7 18,1 2,2 12,3 14,5,2 19,3 2,8 14,6 14,5 28,5 8 19,3 2,2 11,6 15,5 26,3 20,1 2,6 12,7 15,0 27,4 9 19,5 2,5 13,0 15,5 28,0 20,7 2,6 12,7 16,0 28,0 20,7 3,0 14,3 16,0 29,2 21,7 3,2 14,9 15,5 36, ,7 3,1 14,5 17,0 32,9 22,8 3,1 13,6 18,5 31, ,6 3,1 13,7 16,5 32,1 23,3 2,9 12,6 16,5 31, ,1 2,9 12,5 17,5 32,0 23,7 3,3 14,0 16,0 33, ,0 2,6 11,2 17,5 30,0,4 2,9 11,4 20,0 32, ,4 3,0 12,7 16,0 31,0 26,3 3,0 11,5 20,5 35, ,3 2,1 8,7 18,5 30,0 26,7 2,7,2 21,0 35, ,9 2,6,6 19,6 32,0 27,6 2,8,0 19,0 35, ,8 2,3 9,4 20,9 35,9 Tabla 15. Obwód największy przdraminia [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 18,0 1,6 9,1 15,0 22,5 7 17,4 1,6 9,1 14,6 21,4 18,6 1,8 9,7 15,1 23,0 8 18,4 1,8 9,6 15,0 27,0 19,2 1,9 9,6 14,5 24,8 9 18,5 1,8 9,8 15,0 23,8 19,6 1,9 9,6 14,0 24,8 19,4 2,0,3 15,0,2 20,2 2,3 11,2 13,5 33, ,0 2,3 11,4 16,2 27,0 21,2 2,1,1 16,5 29, ,9 2,1,1 15,6 27,7 22,0 2,2 9,8 16,5 27, ,3 1,9 8,9 17,0 26,0 22,4 2,5 11,1 16,5 29, ,4 2,0 9,3 17,4 29,0 24,3 1,9 7,9 20,5 28, ,4 1,9 8,9 16,5 26,0,0 2,1 8,3 19,0 30, ,4 1,4 6,4 19,0,5,5 2,1 8,1 21,5 33, ,8 1,6 7,0 19,3 26,5 26,4 1,7 6,6 21,0 30, ,0 1,5 6,4 20,3 28,7 28

29 Tabla 16. Obwód uda [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 37,6 4,5 12,0 29,0 54,0 7 37,2 3,9,6 30,7 52,5 39,7 6,1 15,5 31,5 62,0 8 39,5 4,4 11,0 31,0,5 41,4 5,1 12,4 31,0 53,1 9 41,1 4,7 11,5 33,0 56,0 43,0 5,4 12,5 32,5 68,3 42,9 5,6 13,0 29,2 57,0 44,2 5,3 12,0 31,0 58, ,7 7,0 15,3 30,0 71,5 47,1 5,6 12,0 38,0 65, ,6 6,1 12,8 35,2 65,6 47,3 5,4 11,4 36,0 63, ,1 5,4,9 39,0 65,0 47,8 5,6 11,8 35,5 65,0 14,8 5,4,7 36,0 67,0 53,0 5,3,0 43,2 68, ,6 5,1 9,7 41,0 65,0 53,2 4,8 9,0 45,2 65, ,3 4,6 8,7 44,0 68,5 52,9 4,9 9,3 41,4 67, ,0 5,1 9,4 44,1 67,5 54,6 4,6 8,4 42,7 69, ,1 5,1 9,5 45,4 76,7 Tabla 17. Obwód największy podudzia [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach,9 2,8,9 20,0 37,0 7,4 2,4 9,3 21,0 33,0 27,1 3,3 12,3 21,5 36,5 8 26,7 2,5 9,4 20,3 35,6 28,3 3,0,4 22,5 38,0 9 27,6 2,8,2 22,0 38,8 29,0 2,9 9,9 23,6 39,0 28,8 3,3 11,4 23,5 37,6 30,2 3,3,8,0 39, ,1 3,8 12,7 23,5 43,0 32,4 3,4,6,0 42, ,4 3,4,8 24,0 40,7 33,2 4,0 12,1 21,1 46, ,8 3,3,0 22,2 42,0 33,5 4,2 12,6 20,6 42, ,0 3,4,2 23,5 44,0 35,9 3,5 9,8 28,5 48, ,1 3,2 9,3 27,0 44,0 35,4 3,7,5 23,4 49, ,9 2,4 6,8 28,5 43,0 35,5 2,9 8,1 28,0 43, ,3 2,8 7,8 29,0 42,0 36,9 2,9 7,8 30,5 46, ,5 3,0 8,3 29,7,0 29

30 Tabla 18. Obwód klatki pirsiowj (xi) [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 59,7 4,8 8,0 52,0 78,0 7 57,3 5,1 8,9 49,4 74,0 61,3 6,1,0 52,5 84,0 8 58,7 4,6 7,9 48,4 74,0 64,4 6,8,5 54,0 89,7 9 60,6 5,7 9,4 52,0 80,2 64,9 6,0 9,2 53,5 84,7 62,9 7,2 11,5 51,4 83,9 67,6 6,7 9,9 56,5 86, ,5 7,6 11,6 55,3 91,0 71,1 8,1 11,4 59,0 4, ,0 7,1,6 54,9 89,0 72,7 6,7 9,3 59,0 99, ,9 6,3 9,2 56,5 89,0 74,2 7,5,1 60,5 94, ,4 6,4 9,2 56,7 95,0 79,6 6,4 8,0 67,5 98, ,8 6,5 9,1 58,0 92,0 80,7 6,7 8,4 70,0 112, ,4 4,9 6,9 61,5 87,5 82,1 6,2 7,6 70,0 4, ,2 6,4 8,7 60,3 94,6 84,8 6,3 7,4 73,0 3, ,6 6,2 8,4 61,0 2,0 Tabla 19. Obwód pasa [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 56,9 5,7 9,9 49,0 76,5 7 54,6 5,4 9,9 47,0 72,6 58,1 7,0 12,0 43,0 81,0 8 56,4 5,2 9,2 46,6 72,0 60,6 7,1 11,7 47,0 88,0 9 57,8 6,6 11,4 48,0 82,8 61,5 6,6,7,8 80,4 60,1 8,0 13,3 44,0 90,5 64,2 8,2 12,8 49,0 89, ,7 7,7 12,4 52,8 91,5 66,5 8,7 13,2 54,4 0, ,8 7,3 11,6,9 85,3 66,6 6,5 9,8 52,6 94, ,2 7,1,9 53,0 87,0 68,1 7,8 11,5 51,0 96, ,2 6,4 9,7 51,0 89,0 72,2 7,3,1 59,0 95, ,8 6,9,3 53,0 89,0 72,9 6,9 9,5 60,5 6, ,2 5,3 7,8 56,8 86,0 74,6 6,6 8,8 62,0 98, ,7 6,4 9,4 57,2 93,0 77,3 6,5 8,4 65,5 99, ,9 5,8 8,4 60,1 98,4 30

31 Tabla 20. Obwód biodr [cm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 66,1 5,9 9,0 56,0 84,0 7 65,5 6,0 9,1 49,8 87,5 68,5 7,8 11,4 52,0 98,6 8 68,2 6,1 9,0 53,2 86,0 71,6 6,9 9,6 54,0 88,5 9 70,1 6,3 9,1 56,5 96,5 73,4 7,1 9,6 60,0 96,0 74,3 8,1,9 55,7 98,0 47,3 3,6 7,7 38,0 57, ,3 9,0 11,6 65,0 1,0 80,3 7,6 9,5 61,5 8, ,5 8,0 9,9 64,5 5,0 82,4 7,7 9,3 65,5 5, ,1 7,0 8,2 67,8 3,0 85,1 7,8 9,1 71,6 1, ,2 7,2 8,2 69,0 9,0 91,0 6,7 7,3 77,0 9, ,3 6,3 6,9 80,9 8,0 92,9 6,7 7,2 77,0 117, ,4 5,5 6,0 80,4 8,0 93,2 6,1 6,6 76,0 111, ,2 6,0 6,5 79,0 9,0 96,3 6,5 6,7 80,5 117, ,2 6,7 7,0 81,5 126,5 Tabla 21. Masa ciała [kg] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 27,5 5,3 19,2 19,9 45,8 7,7 5,1 19,6 17,9 44,2 29,1 6,9 23,6 18,4 55,9 8 28,1 5,2 18,6 18,7 47,8 33,2 7,2 21,8 20,5 61,6 9 30,7 6,4 20,8 19,7 61,0 35,9 7,4 20,7 22,5 62,5 35,3 8,7 24,6 22,6 60,7 39,5 8,4 21,3 26,1 66, ,8,9 27,4,0 87,8 45,5,5 23,0 29,6 90, ,0,0 22,8 24,1 74,2 48,9,6 21,7 29,6 92, ,6 9,1 18,8 28,7 78,1 53,7 11,7 21,8 33,5 94, ,7 8,5 16,4 30,3 85,5 61,8 11,5 18,6 40,1 94, ,1 8,4 15,3 39,6 80,3 65,6 11,4 17,4 44,6 112, ,9 7,8 13,9 40,1 78,1 66,8 9,8 14,7 44,5 97, ,0 8,6 15,1 40,8 81,5 70,2,3 14,6 48,4 2, ,1 8,4 14,4 43,0 4,9 31

32 Tabla 22. Fałd skórno-tłuszczowy nad mięśnim trójgłowym raminia [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 9,4 3,5 37,8 4,0 18,5 7,2 3,4 33,0 4,0 20,0,2 4,8 47,1 3,5 29,0 8 11,3 3,9 34,3 5,0 21,0 11,1 4,3 38,8 4,5 22,5 9 11,4 3,9 34,2 4,0 26,0 11,0 4,3 39,2 4,5 26,5 13,0 4,5 34,8 5,0 24,5 11,3 4,7 41,8 2,0 24, ,9 4,6 38,6 4,0 24,0 11,6 4,7 40,5 5,0 29, ,0 4,6 38,4 5,5 30,0,0 3,9 39,2 3,0 20, ,3 4,1 33,4 5,0,0,7 5,2 48,4 3,0 27, ,1 4,3 30,5 6,5 28,5,1 3,8 37,4 4,0 22, ,9 4,0 26,8 6,0 24,0,1 3,7 36,7 4,5 22, ,0 3,5 23,5 7,5 28,0 11,3 4,7 41,7 5,0 32, ,5 4,4 28,2 8,0 27,0 12,1 4,6 38,1 6,0 27, ,3 4,4 27,0 7,5 28,0 Tabla 23. Fałd skórno-tłuszczowy pod łopatką [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 7,8 4,7 60,4 3,5 28,0 7 8,0 4,0,2 3,5 26,0 7,6 5,0 65,1 2,0 29,0 8 8,2 4,0 49,4 3,0 27,0 9,2 5,7 61,8 4,5 36,0 9 9,5 4,9 51,5 4,0 30,0 8,8 4,7 53,7 3,5 27,7 11,6 6,9 59,4 2,5 39,0,1 6,8 67,4 2,0 33, ,1 7,0 63,2 3,5 38,5,2 6,4 62,7 5,0 31, ,0 6,3 57,1 4,0 34,0 9,0 4,9 55,1 3,0 34, ,7 5,8 49,7 4,5 35,0 9,3 5,8 62,4 2,5 34, ,7 5,2 44,3 5,0 34,0,4 4,9 47,3 4,5 28, ,0 5,9 45,0 6,0 30,0,1 4,6 45,2 5,5 30, ,9 4,4 34,5 6,0 28,5,7 4,2 39,2 6,0 27, ,9 5,6 40,5 6,0 37,0 12,0 4,6 38,7 7,0 32, ,7 4,9 36,0 7,5 30,0 32

33 Tabla 24. Fałd skórno-tłuszczowy na brzuchu [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 8,1 4,9 61,0 3,0,0 7 8,8 4,8 54,3 3,5 24,0 9,3 6,5 69,5 1,5 29,0 8,1 5,0,1 4,0 29,0,9 6,8 62,4 4,0 32,0 9 11,5 5,6 48,9 4,0 27,5,5 5,7 54,3 3,0 26,0 13,4 6,8,8 1,5 31,5 11,8 7,7 65,0 2,0 32, ,2 7,1 58,3 2,5 38,0 12,1 7,8 64,2 4,5 35, ,1 6,4 48,9 4,0 32,0 11,1 6,5 58,7 4,0 38, ,1 5,6 42,9 4,0 31,0 11,6 8,0 68,7 2,5 38, ,0 6,5 43,5 6,0 32,5 11,9 5,6 47,6 5,5 24, ,3 5,8 35,4 5,5 32,5 11,7 6,4 54,3 5,0 38, ,1 5,8 36,1 6,0 32,0 12,2 5,9 48,2 5,0 33, ,7 5,9 35,5 7,5 36,0 13,6 7,0 51,4 5,5 36, ,6 6,3 36,0 6,0 39,0 Tabla. Fałd skórno-tłuszczowy nad grzbinim biodrowym [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 9,9 6,0 60,2 3,5 30,0 7,1 5,4 53,8 4,0 30,0 9,8 7,1 72,2 2,0 39,5 8,4 4,8 45,7 3,5 27,0,4 6,4 61,6 4,0 31,0 9 11,1 5,1 45,6 4,5 28,0,3 5,5 53,8 4,0 32,0 13,2 6,9 52,3 3,0 32,5 11,6 7,0 60,2 1,5 34, ,5 6,6 52,3 3,5 38,0 12,6 7,1 56,3 5,0 41, ,2 5,9 44,5 4,5 38,0 11,5 6,2 53,9 4,5 34, ,1 6,2 44,1 5,5 34,0 12,2 7,8 63,8 2,5 39, ,8 7,2 42,8 7,5 38,0 13,3 6,6 49,4 5,5 29, ,8 6,1 34,2 6,5 33,0 12,6 7,2 56,6 5,0 39, ,1 6,0 31,5 7,5 37,5 14,5 6,9 47,8 6,5 35, ,6 6,4 31,0 8,5 36,0 17,4 7,8 45,1 6,0 39, ,4 6,7 29,8,0 39,0 33

34 Tabla 26. Fałd skórno-tłuszczowy na podudziu [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach 11,4 4,1 35,8 5,0 23,0 7 11,3 3,4 29,9 4,0 22,0 11,6 4,8 41,0 4,0 29,0 8 11,5 4,0 34,8 4,0 27,0 12,1 4,4 36,5 4,5 26,0 9 11,7 3,3 28,5 6,5,0 12,2 4,4 35,6 5,0 24,5 13,2 4,3 32,5 6,0 26,5 12,7 5,4 42,4 4,0 28, ,6 4,8 38,3 2,5 28,0 12,9 5,0 39,1 5,0 31, ,7 4,4 34,2 4,0 29,5 13,1 5,3 40,8 4,5 28, ,1 4,6 35,3 6,0 26,0 12,6 5,8 45,9 4,0 32, ,0 4,5 31,9 4,5 27,5 12,3 4,5 36,1 4,5 22, ,3 5,2 33,8 5,5 32,0 12,9 5,0 39,2 5,0 27, ,2 3,8,3 6,0,0 12,3 4,3 35,3 5,0 26, ,5 5,0 30,4 7,0 31,0 13,5 4,9 36,5 6,0 28, ,6 4,3,9 7,0 28,0 Tabla 27. Suma trzch fałdów skórno-tłuszczowych [mm] Chłopcy wik w Dziwczęta latach,2 12,5 49,6 11,0 68,0 7 26,9 11,3 41,9 12,0 69,0 27,1 15,6 57,5 7,5 87,0 8 29,5 11,7 39,8 15,0 68,5 31,2 15,8,7 13,5 88,0 9 32,4 13,1 40,5 14,0 73,5 30,4 13,9 45,7 11,0 79,2 38,0 17,2 45,2,0 81,5 33,2 18,4 55,6 6,5 89, ,3 17,9,7 11,0 0,5 33,9 18,1 53,3 16,0 89, ,1 16,2 45,0 14,0 95,5 30,0 14,5 48,2,5 91, ,0 14,5 39,2 14,5 88,5 31,6 18,3 57,9 9,5 97, ,9 14,7 35,9 19,0 93,0 32,4 13,4 41,3 15,5 70, ,2 13,7 31,1 17,5 91,0 31,8 13,7 43,1 15,5 90, ,0 12,4 28,1 20,5 88,0 34,2 13,8 40,3 18,5 81, ,1 14,5 31,4 23,5 94,0 37,6 15,2 40,4 20,0 93, ,7 14,0 29,4 21,5 97,0 34

35 III. Śrdni arytmtyczn i miary zminności wskaźników proporcji i budowy ciała Tabla 28. Wskaźnik Manouvrira Chłopcy wik w Dziwczęta latach 85,9 5,9 6,9 55,2 6,7 7 86,0 4,3 5,0 77,0 97,2 86,1 5,3 6,2 61,3 6,8 8 86,5 5,2 6,0 72,8 4,2 90,1 6,0 6,7 73,0 121,4 9 89,2 5,8 6,5 64,1 0,4 90,1 4,5 5,0 79,6 3,6 90,7 5,5 6,0 72,9 8,1 92,9 5,2 5,5 78,3 7, ,5 6,1 6,6 72,6 120,7 96,0 7,5 7,8 84,3 137, ,1 5,2 5,6 68,4 7,2 94,0 5,6 6,0 72,6 3, ,1 5,9 6,3 70,2 116,1 94,8 4,8 5,1 84,2 6, ,6 5,4 5,9 80,4 2,9 94,0 6,6 7,0 66,6 5, ,9 5,6 6,2 77,2 117,4 93,0 5,0 5,4 78,4 7, ,7 5,3 5,9 77,7 2,6 94,2 5,2 5,5 81,9 7, ,8 5,3 5,9 76,3 6,6 92,5 5,0 5,4 80,5 1, ,2 4,4 4,9 80,0 2,0 Tabla 29. Wskaźnik midniczno-barkowy Chłopcy wik w Dziwczęta latach 73,5 4,6 6,2 62,7 83,3 7 72,8 4,2 5,7 61,9 85,2 73,5 5,5 7,5 57,6 91,1 8 73,0 5,9 8,0 55,4 0,4 73,6 4,3 5,9 61,6 82,9 9 73,2 5,3 7,3 61,3 90,8 73,8 4,6 6,2 64,2 87,4 73,8 4,8 6,6 59,9 93,9 73,3 4,4 6,0 59,0 87, ,8 5,2 7,2 60,7 90,3 71,5 5,0 7,0 54,9 81, ,0 5,0 6,8 57,8 97,7 72,2 5,3 7,3 61,1 5,5 13,1 6,0 8,0 58,5 93,3 71,2 5,1 7,2 55,7 85, ,1 4,9 6,4 64,4 96,3 71,5 4,8 6,8 60,6 80,6 15,7 4,8 6,4 65,3 97,6 69,0 6,1 8,9 55,6 85,0 16,4 4,8 6,4 62,6 90,8 68,3 6,7 9,7 55,6 94, ,2 6,1 8,2 60,4 91,1 67,1 5,8 8,6 56,2 84,2 18,4 7,2 9,6 59,7 95,9 35