PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XLIII 1999 WPLYW RODZAJU I SPOSOBU PODAWANIA LECZNICZYCH POKARMÓW CUKROWYCH NA ICH POBIERANIE I ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ W RODZINACH PSZCZELICH Krystyna Pohorecka Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa, ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie Celem badań była określenie przydatności, jako nośnika fumagiliny, różnych postaci pokarmu cukrowego i sposobów ich podawania, podczas wiosennego leczenia nosemozy pszczół. Podstawą tej oceny była szybkość ich pobierania i rozprzestrzeniania się w rodzinach pszczelich. Spośród przetestowanych pokarmów najlepsze rezultaty uzyskano przy opylaniu rodzin pszczelich cukrem pudrem. Już po upływie jednej doby od jego podania blisko 95% pszczół miało wybarwione przewody pokarmowe. W czasie dwutygodniowego okresu aplikacji pokarmu leczniczego, spożywało go średnio 80% robotnic. Słowa kluczowe: pokarm cukrowy, rozprzestrzenianie, rodzina pszczela. WPROW ADZENIE Skuteczność leków podawanych pszczołom wraz z pokarmem zależy, poza właściwościami terapeutycznymi samego leku, od ilości i szybkości spożywania przez robotnice leczniczego pokarmu. W przypadku nosemozy, miejscem pasożytowania i namnażania się pierwotniaka Nosema apis jest przewód pokarmowy dorosłych pszczół. Pierwotniakobójcze właściwości fumagiliny jedynie w stosunku do formy wegetatywnej N. apis sprawiają, że lek ten powinien być spożywany przez chore osobniki co najmniej przez okres odpowiadający długości cyklu rozwojowego pasożyta. Ważne jest zatem, aby leczniczy pokarm pobierany był przez jak największą liczbę chorych pszczół w ciągu całego okresu trwania zabiegów leczniczych. Pszczoły mogą pobierać pokarm bezpośrednio bądź otrzymują go na drodze trofalaksji. Trofalaksja stanowi element wyższego stopnia integracji u owadów o wysoko rozwiniętym trybie społecznego bytowania i polega na wymianie pokarmu między osobnikami tego samego gatunku (W il s o n 1979). W jej 79

2 wyniku dochodzi do rozprzestrzeniania się w populacji różnych substancji, występujących niekiedy w ilościach śladowych. W klasycznych badaniach Nixona i Ribbandsa (za W i l s o n e m 1979) pozwolono 6 zbieraczkom pszczoły miodnej zebrać 20 ml syropu z fosforem radioaktywnym i przenieść je do gniazda rodziny. Już po 5 godzinach znaleziono ślady tego pierwiastka u 27% znajdujących się w gnieździe robotnic, a po 24 godzinach - u 55%. Zjawisko trofalaksji jest więc procesem "wspomagającym" rozprzestrzenianie się leku wśród pszczół, pozwala bowiem na rozdział pokarmu pobranego przez stosunkowo niewielką liczbę robotnic, między większość dorosłych osobników obecnych w rodzinie pszczelej. Badania poświęcone zagadnieniu trofalaksji wykazały iż tempo przekazywania pokarmu jest uzależnione od pory roku (M o r i t z 1982), wieku robotnic (M o r i t z i H a 11m e n 1986), stopnia wypełnienia ich wola (F a r i n a i N u n e z 1991) oraz zawartości sacharozy w pokarmie (F a r i n a i N u n e z 1995). Na rozprzestrzenianie się pokarmu w rodzinie ma również wpływ jego rodzaj i ilość. Moritz, Koeniger i Maul (1981) oraz Moritz (1982) badali rozprzestrzenianie się w rodzinie pszczelej syropu cukrowego oraz wody, zabarwionych błękitem metylenu lub znakowanych fosforem radioaktywnym P32 i stwierdzili, że rozprzestrzenianie się pokarmu w rodzinie pszczelej zależy od jego ilości. przy 200 mi spożytego przez pszczoły syropu cukrowego, po 24 godzinach zabarwione przewody pokarmowe miało 73% robotnic, przy 50 mi - 66%, zaś przy skropieniu pszczół 50 mi zabarwionej wody - 75% robotnic. Według M o ri t z a (1982) nośniki leków w postaci stałej są znacznie wolniej pobierane przez pszczoły. W przeprowadzonych badaniach oceniano wpływ postaci pokarmu cukrowego i sposobu aplikacji na szybkość jego pobierania i rozprzestrzeniania się w rodzinach pszczelich. MA TERlAŁ I METODYKA Temat badawczy realizowano w latach w Oddziale Pszczelnictwa ISK w Puławach. W doświadczeniu wzięło udział łącznie 105 rodzin pszczelich z matkami rasy kraińskiej i kaukaskiej, osadzonych w ulach typu Dadant. Rodziny pszczele podzielono na grupy doświadczalne ze względu na rodzaj i sposób podawania pokarmu cukrowego (tab.l). Każdą z grup tworzyło 5 rodzin pszczelich o różnej sile, z jednakowym udziałem podobnych rodzin w grupach. Siłę rodzin oceniano podczas pierwszego przeglądu wiosennego (początek kwietnia) na podstawie ilości plastrów obsiadanych przez pszczoły. Za rodziny silne uznano te, które wówczas obsiadały obustronnie od 6 do 4 plastrów, zaś pozostałe za słabe. 80

3 ClI).... Sila Dawka pokarmu przypadająca na 1 zabieg / 1 rodzinę oraz liczba i częstotliwość zabiegów - Dose ol lood per Grupa Colony one curative intervention per one bee colony and number and frequency ol curative interventions Group strength 1994 r r r. a 1 I - 5 x co 3 dni 11-5xco3dni 11-5xco3dni I. syrop w podkarmiaczkach gbrnych 11-5 x every 3rd day 1 I - 5 x every 3rd day 1 I - 5 x every 3rt! day sugar synup in upper leeders b 1 I - 5 x co 3 dni 1 I - 3 x co 5 dni 1 I - 3 x co 5 dni 1 I - 5 x every 3 rd day 1 I - 3 x every 5 th day 1 I - 3 x every 5 th day a 1 I - 5 x co 3 dni 1 I - 5 x co 3 dni 1 I - 5 x co 3 dni II. syrop w podkarmiaczkach bocznych 1 I - 5 x every 3rd day 1 I - 5 x every 3 rd day 1 I - 5 x every 3rt! day sugar syrup in brood nest side feeders b 1 I - 5 x co 3 dni 11-3xco5dni 1 I - 3 x co 5 dni 1 I - 5 x every 3 rd day 1 I - 3 x every 5 th day 1 I - 3 x every 5 th day a 0,25 I - 3 x co 5 dni 0,25 I - 3 x co 5 dni 0,25 I - 3 x co 5 dni III. syrop - oprysk 0,25 I - 3 x every 5 th day 0,25 I - 3 x every 5 th day 0,25 I - 3 x every 5 th day sugar syrup - spraying b 0,25 I - 3 x co 5 dni 0,151-3x co5 dni 0,15 I - 3 x co 5 dni 0,25 I - 3 x every 5 th day 0,151-3 x every 5 th day 0,151-3 x every 5 th day a 5Og-2xco7dni 50 g - 2 x co 7 dni 50 g - 2 x co 7 dni IV. cukier puder - opylanie 50 g - 2 x every l'h day 50 g - 2 x every l'h day 50 g - 2 x every l'h day powdered sugar - dusting b 50 g - 2 x co 7 dni 25 g - 2 x co 7 dni 25g-2xco7dni 50 g - 2 x every fh day 25 g - 2 x every fh day 25 g - 2 x every l'h day V. cukier puder - podkarmiaczki ramkowe a 200 g jednorazowo na 14 dni 200 g jednorazowo na 14 dni powdered sugar in Irarne leeders b 200 g once in 14 days 100 g once in 14 days VI. cukier puder - pakiety loliowe (94) płytki lukrowe (95) - powdered sugar in plastic bags (1994) and icing plales a 200 g jednorazowo na 14 dni 200 g jednorazowo na 14 dni b 200 g once in 14 days 100 g once in 14 days VII. cukier krysztal - podkarmiaczki górne a 400 g jednorazowo na 14 dni 400 g jednorazowo na 14 dni cristal sugar in upper leeders b 400 g once in 14 days 400 g once in 14 days VIII. kontrola - czysty syrop cukrowy \V a 11-5xco3dni 1 I - 5 x co 3 dni 1 I - 5 x co 3 dni podkarmiaczkach bocznych 1 I - 5 x eljery 3 rd day 1 I - 5 x every 3 rd day 1 I - 5 x every 3 rd day nonmedicated sugar synup in brood b 11-5xco3dni 11-3xco5dni 11-3xco5dni nest side feeders 1 I - 5 x every 3 rd day 1 I - 3 x every 5 th day 1 I - 3 x every 5 th day a - rodziny o sile od 6 do 4 ramek - colony strength from 6 to 4 frames b - rodziny o sile poniżej 4 ramek - colony strength below 4 frames C/J.-+"O ;::..o O>. 00 :I 9 o. :I -'et "O O g. t:j -o,......,.g o-oo O>. 6920> VI I O- oaoe;; - _.o 2. O> &E;; -oet 00 -o _. ł'o,) VI VI().. o e; f'"ł'o,)_ I _. u-. R oo 0>0 VI..., '!'" 2. () "0-0,< N -00>. () -o""o::r VIVI _., "'O wo::;., 0:1 -o.g O"'rlVlo> f'" :-'a!..(l VI {]Q 03 o=o"t1 VI _. ;..:1 I 3-00_0> -o () VI {]Q O'\::r: o : VI :;- :I ;... ::!'. -o O 9-on O\::t: :-' -i O> et Ō>

4 Wszystkie rodzaje pokarmów, zostały zabarwione barwnikiem organicznym - błękitem metylenowym, dobrze uwidaczniającym się w treści przewodu pokarmowego pszczół. Pozwoliło to na śledzenie szybkości pobierania i rozprzestrzeniania się pokarmów w rodzinach pszczelich. Właściwe obserwacje poprzedzono klateczkowymi badaniami laboratoryjnymi, których celem było ustalenie ilości barwnika, potrzebnej do uzyskania intensywnego wybarwienia treści pokarmowej pszczół, pobierających każdy z wyżej wymienionych pokarmów cukrowych. Podczas tych badań nie stwierdzono repelencyjnego ani toksycznego działania barwnika na pszczoły. Doświadczalny syrop cukrowy zabarwiono 3% wodnym roztworem błękitu metylenowego, który dodano w ilości 0,6 mi na 100 mi syropu. Pozostałe rodzaje pokarmów wymieszano z barwnikiem w stanie stałym, w ilości 0,5 g barwnika na 100 g pokarmu. Syrop cukrowy do podkarmiania sporządzono w stosunku 3:2 (3 kg cukru + 2 l wody). Podawano go w dwóch podkarmiaczkach słoikowych ustawianych na powałce gniazda lub w bocznych podkarmiaczkach ramkowych. Dla ułatwienia pszczołom pobierania pokarmu, w wieczka wmontowano szklane rurki, których zewnętrzne otwory znajdowały się wewnątrz gniazda. Syrop cukrowy do opryskiwania sporządzono w stosunku 1:3. Opryskiwanie wykonano zraszaczem ogrodowym o dużej zdolności dyspersyjnej. Cukier puder do opylania został uprzednio zmielony i przetarty przez sito o grubości oczek 0,08 mm. Opylanie wykonano przy pomocy słoików, których wieczko zastąpiono stylonową siatką. Cukier puder przeznaczony do bezpośredniego spożycia przetarto jedynie przez sito, likwidując w ten sposób grudki zbrylonego cukru. Umieszczano w specjalnie do tego celu przygotowanych ramkach, wyposażonych w 3 pojemniki - korytka o wymiarach odpowiadających szerokości i długości ramki. Każda rodzina otrzymała jedną podkarmiaczkę ramkową wstawioną do środka gniazda. Cukier puder uformowany w postaci pakietów foliowych umieszczano na górnych beleczkach części gniazdowej rodzin doświadczalnych. Do pakietów foliowych pszczoły mogły dostawać się przez rurkę z tworzywa sztucznego, której zewnętrzny koniec wkładano do gniazda (M u s z Yń s k a 1994). Cukier po wsypaniu do podkarmiaczek górnych spryskiwano lekko wodą z dodatkiem miodu. Do wszystkich postaci pokarmu cukrowego (poza syropem cukrowym przeznaczonym dla grupy kontrolnej) dodano preparat leczniczy Fumagillin OCH w ilości 4 g/rodzinę. 82

5 Sposób podawania poszczególnych pokarmów cukrowych uwzględniający wielkość i częstotliwość dawek pokarmowych przedstawiono w tabeli l. Po upływie I, 2, 4, 6, 8, 11, 14 -tej doby od dnia rozpoczęcia zabiegów leczniczych, ze skraju gniazda każdej rodziny pobierano próbki pszczół. Pszczoły usypiano i preparowano ich przewody pokarmowe. Oceniano zabarwienie wola miodowego, jelita środkowego i jelita prostego. Za wynik dodatni uznawano wyraźne wybarwienie dwóch części przewodu pokarmowego. Na tej podstawie określano procent pszczół, które pobrały pokarm. Następnie wyliczano średnią z 5 rodzin dla grupy, dla wytypowanych dni i całego okresu podawania pokarmu leczniczego. Zebrane wyniki poddano analizie statystycznej przeprowadzonej metodą analizy wariancji bez transformacji i z transformacją pierwiastkową y = sqr (x+ 1), a ocenę istotności różnic przeprowadzono posługując się testem Duncana. Dla oceny korelacji między badanymi cechami posłużono się metodą regresji wielokrotnej, a dla oceny istotności współczynnika korelacji metodą analizy wariancji w regresji. Analizy statystyczne przeprowadzono oddzielnie z dwóch lat dla 8 grup i z 3 lat dla 5 grup. Wszystkie obliczenia wykonano przy poziomie istotności 0,05. Wykorzystano do tego celu komputerowy program statystyczny opracowany w Pracowni Metodyki Doświadczeń i Statystyki ISK w Skierniewicach. WYNIKI W przeprowadzonych badaniach zabarwienie przewodów pokarmowych pszczół świadczyło o pobraniu przez nie (bezpośrednio bądź na drodze trofalaksji) pokarmów węglowodanowych. Liczba pszczół z zabarwionymi przewodami pokarmowymi, a raczej ich procentowy udział w różnych odstępach czasu od rozpoczęcia karmienia, był podstawą oceny rozprzestrzeniania się pokarmu wśród osobników w rodzinie pszczelej. Stanowiło to równocześnie informację, jaki był udział robotnic, które za pośrednictwem pokarmu mogą mieć kontakt z lekiem w okresie ich podawania. l. Charakterystyka rozprzestrzeniania się pokarmów cukrowych w rodzinach pszczelich, w wybranych dobach okresu ich podawania. Wyniki uzyskane dla doświadczalnych rodzin pszczelich, którym dostarczono syrop cukrowy w podkarmiaczkach górnych (grupa I) i bocznych (grupa II) wskazują, że udział pszczół, które spożyły syrop wzrastał stopniowo (ryc.la i lb). W ciągu pierwszych dni po podaniu pierwszej porcji syropu, procent pszczół z zabarwionymi przewodami pokarmowymi był stosunkowo mały (średnio 28% w grupie l i 33% w grupie II) i dopiero w czwartej dobie w grupie 1, i w szóstej dobie w grupie 11był istotnie wyższy (odpowiednio 72% i 83

6 74%). W próbkach pobranych później (aż do 14 doby), udział tych pszczół utrzymywał się na wysokim poziomie. Rozprzestrzenianie się pokarmu było nieco wolniejsze w rodzinach z podkarmiaczkami bocznymi niż górnymi, jednak ogółem różnice między grupami były niewielkie. Odmiennie przebiegało spożywanie przez pszczoły syropu cukrowego, podanego w formie oprysku. Ten sposób aplikacji powodował szybsze, ale mniej równomierne jego rozprzestrzenianie się (ryc.lc). Po jednej dobie od wykonania każdego z 3-ech oprysków tj. w próbkach pszczół pobranych w 2- ej, 6-tej, II-ej dobie 14-to dniowego okresu trwania doświadczenia, syrop spożyło odpowiednio 52, 89, 82% pszczół. W dniach oddzielających poszczególne zabiegi opryskiwania, udział tych pszczół zmniejszał się średnio do około 50%. Bardzo szybko pobierany i rozdzielany między robotnice był cukier puder podany rodzinom w formie opylania (ryc. Id). Po upływie doby od pierwszego zabiegu we wszystkich 3 latach badań średnio 95% pszczół miało zabarwione przewody pokarmowe. Pomimo, iż w następnych dniach procent pszczół, które spożyły cukier puder obniżał się, to w 6-tej dobie, w przeddzień wykonania drugiego opylenia oraz w 14-tej dobie, w dniu zakończenia podawania pokarmu był on obecny w przewodach pokarmowych odpowiednio 69% i 77% pszczół. Te najniższe wartości uzyskane w grupie rodzin opylanych były zbliżone do najwyższych wartości w pozostałych grupach doświadczalnych. Ten sam rodzaj pokarmu, dostarczony rodzinom pszczelim w podkarmiaczkach ramkowych był przez nie bardzo słabo konsumowany i rozdzielany między robotnice (ryc. le). Po pierwszych 4-ech dobach, udział pszczół, które go pobrały był bardzo niski (średnio 13 %), zaś w ciągu pozostałego okresu, od 6-tej doby począwszy, zwiększył się co prawda istotnie ale tylko w 1994 r. przekroczył 50% badanych osobników. Na jeszcze niższym poziomie kształtowało się rozprzestrzenianie pokarmu. w rodzinach pszczelich, które otrzymały cukier puder w pakietach foliowych (ryc. li). W roku 1994, w przeciągu pierwszych dwóch dni, żadna z robotnic w pobranych próbkach nie miała wybarwionego przewodu pokarmowego, a po II-u dobach miało go zaledwie 32 % pszczół. Zwiększenie w roku 1995 pszczołom dostępu do tej postaci pokarmu przez uformowanie go w płytki i ułożenie ich bezpośrednio na górnych beleczkach ramek gniazdowych, nie zwiększyło w sposób istotny jego spożywania. W żadnym dniu badań (w żadnej próbce) nie znaleziono więcej niż 35% pszczół z zabarwionym przewodem pokarmowym. Równie mało atrakcyjny okazał się cukier kryształ wsypany do podkarmiaczek górnych (ryc. 19). We wszystkich dobach wykonywania badań 84

7 średni procent pszczół, które go spożyły był niski (poniżej 50%) i nie różnił się od siebie istotnie. W grupie kontrolnej, otrzymującej syrop cukrowy bez leku, zaznaczyła się (podobnie jak w grupie I i li) tendencja powolnego wzrostu spożywania i rozdziału syropu w ciągu całego okresu karmienia. Jednakże, w porównaniu do grup I i li, procent pszczół, które go spożyły był mniejszy i wahał się średnio między 45,3% a 65,7%, ajedynie dzień przed zakończeniem zabiegów osiągnął wartość 71,6% (ryc. lh). 2. Charakterystyka rozprzestrzeniania się pokarmów cukrowych w rodzinach pszczelich, w ciągu całego 14-to dniowego okresu podawania. Wyniki, uzyskane ze wszystkich terminów pobierania próbek pszczół w okresie podawania pokarmów, stanowiły podstawę do określenia średnich wartości procentowego udziału pszczół z zabarwionymi przewodami dla każdej z grup (tab. 2). Tabela 2 Procentowy udział pszczół z zabarwionymi przewodami pokarmowymi A verage percentage participation of honey bees with coloured alimentary canals in the sampies bees collected in the time application sugar foods Rok badań X X z 2 lat z 3 lal Grupa Group fram fram years years I. syrap w podkarmiaakach górnych 58,8 70,6 55,5 64,6 c 61,5 a sugar syrup in upper feeders II. syrop w podkarmiaczkach bocznych 53,0 67,0 48,4 59,8 c 56,1 a sugar syrup in brood nest side feeders "I. syrop oprysk 64,0 50,2 67,1 56,9 c 60,2 a sugar syrup spraying IV. cukier puder opylanie 89,4 73,7 77,4 81,4 d 80,0 b powdered sugar dusiing V. cukier puder - podkarmiaczki ramkowe 19,3 30,5 24,6 b powdered sugar in frame feeders VI. cukier pudar - pakiety foliowe (94) i plytki lukrowe (95) 9,3 23,9 15,8 a powdered sugar in plastic bags (1994) and icing plates (1995) VII. cukier krysztal. podkarmiaczki górne 41,5 25,6 33,1 b cristal SUgal" in upper feeders VIII. kontrola C7}fsty syrop cukrq\\y w podkarmiaczkach bocznych 47, c 54,2 a nonmedicated sugar syrup in brood nest side feeders Stwierdzono wysoce istotne rozmce badanej cechy między grupami doświadczalnymi. Najlepsze wyniki uzyskano w grupie IV, w której pszczoły opylono cukrem pudrem. W czasie podawania tego pokarmu spożyło go średnio 80% pszczół. 85

8 Nieco gorsze wyniki uzyskano w grupach rodzin otrzymujących syrop cukrowy. Niezależnie od metody aplikacji (w podkarmiaczkach bądź w formie oprysku) jego rozprzestrzenianie się w rodzinach pszczelich z tych grup, nie różniło się od siebie istotnie. Najmniej korzystne dla pszczół okazało się podanie im cukru pudru w pakietach foliowych i płytkach lukrowych (grupa VI) i tylko nieco lepsze, podanie cukru pudru w podkarmiaczkach ramkowych i cukru kryształu w podkarmiaczkach górnych (grupy V i Vl1). Średnio korzystało z tych pokarmów zaledwie 15,8, 24,6 i 33,1 procenta pszczół odpowiednio. 3. Charakterystyka pobierania i rozdziału pokarmów cukrowych w rodzinach silnych i słabych. Jednym z czynników warunkujących tempo spożywania pokarmu jest siła rodziny pszczelej. W związku z tym, przeprowadzono analizę szybkości pobierania i rozprzestrzeniania się poszczególnych pokarmów w rodzinach silnych (po zimowli od 6 do 4 plastrów obustronnie obsiadanych przez pszczoły) i słabszych, w obrębie utworzonych grup (tab.3). Tabela 3 Procentowy udział pszczół z zabarwionymi przewodami pokarmowymi w rodzinach silnych i słabych Average percentage participitation of honey bees with coloured alimentary canals the sam pies bees collected in the time aplication sugar foods z 2 lat z 3 lat Grupa Group from 2 years from 3 years x a b a b I. syrop w podkarmiaczkach górnych 59,9 de 72,1 ef 59,5 ab 65,2 b sugar syrup in upper feeders II. syrop w podkarmiaczkach bocznych 68,1 def 57,6 de 64,9 b 50,8 a sugar syrup in brood nest side feeders III. syrop oprysk 55,6 d 61,4 de 58,7 ab 65,4 b sugar syrup - spray ing IV. cukier puder - opylanie 81,7 I 82,7 I 78.2 c 84.5 c powdered sugar - dusting V. cukier puder - podkarmiaczki ramkowe 28.8 b 22.8 b powdered sugar in frarne feeders VI. cukier puder - pakiety foliowe (94) i plytki lukrowe (95) 21.8 b 10,8 a powdered suqar in plastic bags (1994) and iang plates (1995) VII. cukier krysztal podkarmiaczki górne 40,4 c 25.9 b cristal sugar in upper leeders VIII. kontrola czysty syrop cukrowy IV podkarmiaczkach bocznych 62.0 de 60,7 de 57.1 ab 54.2 a nonmedicated sugar syrup in brood rest side leeders a - rodziny o sile od 4 do 6 plastrów obsiadanych obustronnie - colony strength from 6 to 4 frarnes b - rodziny o sile mniejszej niż 4 plastry obsiadane obustronnie - colony strength below 4 frames 86 x

9 W próbkach pobranych z rodzin słabszych znajdowano mniej pszczół, które miały kontakt z pokarmem 'niż w próbkach z rodzin silnych. Średnia ogólna z 2 lat i ze wszystkich grup, w przeliczeniu na I próbkę wynosiła w rodzinach słabych 45,7%, a w rodzinach silnych 50,4%, a wartości te różniły się istotnie. Natomiast, gdy przeprowadzono analizę z 3 lat (dla grup od T do IV oraz VIlI) istotnych różnic między rodzinami silnymi i słabymi nie stwierdzono. Najkorzystniejsze dla rodzin słabych okazało się opylenie cukrem pudrem, opryskanie syropem cukrowym bądź podanie go w podkarmiaczkach górnych. Porównanie średniego procentu pszczół z zabarwionymi przewodami pokarmowymi w rodzinach silnych i słabych w grupie TV, TTTi l pozwala stwierdzić, iż przy tych metodach podawania pokarmu siła rodzin nie miała wpływu na jego pobieranie i rozprzestrzenianie się wśród poszczególnych osobników rodzin pszczelich. Rozprzestrzenianie się pokarmów w grupach VI i VTl, w rodzinach słabych było istotnie gorsze niż w rodzinach silnych, co dowodzi, że podawanie cukru pudru i cukru kryształu w pakietach foliowych czy podkarmiaczkach jest szczególnie niekorzystne dla rodzin słabych. Potwierdziło się również przekonanie, że podawanie syropu w podkarmiaczkach bocznych, wychładzających gniazdo, mniej nadaje się dla rodzin słabych. Ryciny 1a - 1h Procentowy udział robotnic z wybarwionymi przewodami pokarmowymi w próbkach pszczół pobieranych po różnym okresie czasu od rozpoczęcia zabiegów leczniczych Proportional partlcipltation ot worker bees with coloured alimentary canals In sampies ot bees collected ańer different period ot time trom beginnings ot currative interventions średnia averge O Il "" - Grupa I Gruop I syrop cukrowy w podkarmiaczkach górnych sugar syrup In upper teeders Rycina 1a [%] 100-' :::. 1!: 30- "" 20- "" b 2 72 c 4 75 e 6 71 e 6 v 79 e 11 84e 14 Czas (doby) Tome (age) 87

10 [%] Grupa II Gruop II syrop cukrowy w podkarmiaczkach bocznych sugar syrup in side feeders ::;. ;:;: { ;:;- :;: ::;: : t ::::.; :::: :.:- ;:;: t ::;: Rycina 1b Czas (doby) Tome (age) Grupa III Gruop III syrop cukrowy oprysk sugar syrup - spraying Rycina 1c [%] 100--' l/' 65 e I 89 d!'-.,, b ['lo] e 1'm.III 90 be 69 a Grupa IV Gruop IV cukier puder - opylanie powdered sugar - dusting drugie opylanie l 69 a 94 e '1mIIII 78 ab a 14 Rycina 1d Czas (doby) Tome (age) 88

11 [%) Grupa V GruopV cukier puder w podkarmiaczkach ramkowych powdered sugar In lrame feeders Rycina 1e [%) Grupa VI GruopVI cukier puder- pakiety foliowe 1994 i plytki lukrowe 1995 powdered sugar in plaslic bags (1994) and glaze plates (1995) Rycina 1f [%) Grupa VII Gruop VII cuki.krysztal w podkarmiaczjcach gómych crisłai sugar in upper feeders Rycina Czas (doby) lime (age) 89

12 [%) 100-' Grupa VIII GruopVIII kontrola - syrop cukrowy w podkarmiaczkach bocznych - bez leku control - sugar syrup in side reeders - withoul rumagillin l v abc 65 be 'III v 61 be V 72c DYSKUSJA Rycina 1h Czas (doby) TIme (age) Ocena szybkości pobierania i rozprzestrzeniania się pokarmów cukrowych pozwoliła prześledzić wpływ rodzaju pokarmu i sposobu jego podania na możliwość zastosowania ich jako nośnik leku. Według M o r i t z a (1982) nośniki leków w postaci stałej są znacznie wolniej pobierane przez pszczoły niż w postaci płynnej. W przeprowadzonych badaniach najlepszym nośnikiem dla leku okazał się jednak cukier puder podany w formie opylania. Już po upływie l doby od podania, 95% pszczół miało go w przewodach pokarmowych, podczas gdy w rodzinach karmionych syropem z podkarmiaczek, dopiero od czwartej doby zanotowano istotny wzrost procentu pszczół z wybarwionymi przewodami pokarmowymi. Moritz podawał rodzinom pokarmy stałe w podkarmiczakch lub w postaci placków owiniętych folią. Natomiast opylanie rodzin cukrem pudrem wymusiło na pszczołach szybkie oczyszczanie swego ciała i plastrów. Wskutek tego, bardzo duża liczba robotnic biorąca udział w oczyszczaniu ciała własnego i współtowarzyszek musiała bezpośrednio spożyć cukier puder. Dalszy rozdział pokarmu odbywać się mógł także drogą trofalaksji. Można więc uznać, że poza rodzajem pokarmu, sposób jego aplikacji ma nie mniej istotne znaczenie dla jego rozprzestrzeniania się pomiędzy robotnicami. Wskazuje również na to fakt, iż istotnie największy procent pszczół z zabarwionymi przewodami pokarmowymi stwierdzono w grupie opylanej cukrem pudrem, gdzie całkowita dawka lecznicza pokarmu była stosunkowo nieduża. Podobnie w grupie rodzin opryskiwanych syropem cukrowym, procent ten nie różnił się istotnie od grup, które miały większe ilości syropu w podkarmiaczkach. Uzyskane wyniki sugerują, że sposób podania ma większy wpływ na rozprzestrzenianiu się pokarmu w rodzinach niż jego ilość. Na podstawie tych obserwacji stwierdzono, że zarówno ilość pokarmów zastosowanych podczas opryskiwania i opylania, jak i częstotliwość ich 90

13 podawania, mogą być wykorzystane na wiosnę przy podawaniu fumagiliny rodzinom chorym na nosemozę. Pszczoły rozdzielały te niewielkie ilości pokarmów równomiernie między siebie, a spożywanie to było rozłożone w czasie całego okresu ich podawania. WNIOSKI l. Rodzaj pokarmu cukrowego i sposób aplikacji wpływa istotnie na tempo jego pobierania i rozprzestrzeniania się wśród osobników rodzin pszczelich. 2. Najszybciej pobierany i rozdzielany między pszczoły jest cukier puder podany w formie opylania. Spożywało go dziennie średnio 80% robotnic, co równocześnie zapewni tak wysokiemu procentowi pszczół kontakt z lekiem. 3. Podawanie syropu cukrowego w podkarmiaczkach górnych, przesączalnych i w formie oprysku w porównaniu do tradycyjnej metody jego aplikacji (podkarmiaczki boczne), nie wpływa w sposób istotny na ogólną ilość pszczół, które go spożywają. 4. Cukier puder podany w pokarmiaczkach ramkowych i pakietach foliowych oraz cukier kryształ w podkarmiaczkach górnych nie mogą być stosowane wiosną jako nośnik dla preparatów leczniczych, ponieważ konsumowane są przez niewielki procent pszczół, a tym samym kontakt z lekiem wszystkich osobników w rodzinie jest minimalny. 5. W rodzinach słabych, poza opylaniem lub opryskiem lek w syropie powinien być podawany w podkarmiaczkach górnych. LITERATURA Farina W.M., Nunez J.A. (1991)- Trophallaxis in the honeybee, Apis mellifera L. as related to the profitability of food sources. Animai Behaviour, 42(3): F a r i n a W. M., N u n e z J. A. (l 995 ) - Trophallaxis in Apis mellifera: effects of sugar concentration and crop load distribution. 1. Apic. Res. 34(2): M o r i t z R. F. A. (1 982) - Praparatverteilung bei systemischer Therapie von Ektoparasitosen bei Apis mellifera L., Apidologie 13(2): M o r i t z R. F. A., H a II ID e 11 M. - Trophallaxis 01' worker honeybees (Apis mellifera L.) of different ages. Insectes Sociaux. 33( l): 2631 Moritz R., Koeniger N., Maul V. (1981)- Verteilung systernisch wirkender Praparate im Bienenvolk. Apiacta (2):57 M u s z y ń s k aj. (1 994) - Zastosowanie zbry lonego cukru pudru do podkarm iania rodzin pszczelich w okresach bezpożytkowych. Instrukcja wdrożeniowa, Zakład Upowszechniania, ISiK, Skierniewice. Nr 192:3 W i I S O n E. O. (1979) - Społeczeństwa Owadów, PWN, Warszawa, str

14 INFLUENCE OF KIND AND OF MANN ER OF GIVING OF THE CURATIVE SUGAR FOODS ON THEIR RECEIVING AND SPREADING IN THE BEE COLONIES K. Pohorecka Summary The studies aimed to detennine the usefułness of fumagillin carriers of various sugar feed fonns and the manner of their application. The rate of intake and spreading among bee colonies were evaluated. Experiments were carried out in the years 1994 to 1996 in Pulawy in the Bee Division of the Institute of Pomiculture and Flońculture. One hundred and five bee colonies kept in Dadant hives with Camiolan and Caucasian queens were used. Each group comprised 5 bee colonies with various strength and various incidence of nosemosis; the participation of the bee colonies examined in all the groups was similar. Eight experimental groups were assigned in the years 1994 and Group 1 fed sugar syrup in upper leaky feeders, group 2 sugar syrup in side leaky feeders, group 3 sugar syrup as a spray, group 4 powdered sugar as dust, group 5 powdered sugar given in frame feeders, group 6 powdered sugar in plastic bags (1994) and icing plates (1995), group 7 erystal sugar in upper feeders, and group 8 (controi) fed sugar syrup in side feeders without fumagillin. Each feed was supplemented with Fumagillin DCH and stained with methylene blue. Sampies of bees were collected from each group at l d, 2 d, 4 d, 6 d, 8 d, II d, and 14 d after the beginning ofthe experiment, The coloration ofthe ajimentary canal ofworkers was used to estimate the feed intake. It was found that powdered sugar given as dust was most quickly eaten and distrihuted among bee colonies. About 80% of bees fed the sugar during a two-week experimental period; it is assumed that a similar percentage of bees contacted with the agent used. The method of sugar syrup application did not affect significantly the total number of the bees fed the syrup; however, the syrup was consumed more quickly during spreading. The remaining method used to apply the feed cannot be utilised in Spring because the sugar feeds wece slowly eaten and wece consumed by a smau percentage of bees. Keywords: sugar feeds, spceading, hee colony. 92